5. Tο προϊόν και η συναλλαγματική ισοτιμία βραχυχρόνια

5. Tο προϊόν και η συναλλαγματική ισοτιμία βραχυχρόνια 1. Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της συνολικής ζήτησης 2. H βραχυχρόνια ισορροπία στην αγορά προϊόντος 3. Η βραχυχρόνια ισορροπία στην αγορά περιουσιακών στοιχείων 4. Η βραχυχρόνια ισορροπία των αγορών προϊόντος και περιουσιακών στοιχείων 5. Επιδράσεις των προσωρινών μεταβολών της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής 1

Εισαγωγή Στις έως τώρα διαλέξεις μας θεωρούσαμε το επίπεδο του προϊόντος δεδομένο και προσδιοριζόμενο έξω από τα εξεταζόμενα υποδείγματα. Τώρα, θα εξετάσουμε το πώς προσδιορίζονται το προϊόν και οι συναλλαγματικές ισοτιμίες (ΣΙ) βραχυχρόνια. Το υπόδειγμα της μακροχρόνιας συμπεριφοράς της ΣΙ που παρουσιάσαμε στην προηγούμενη διάλεξη, παρέχει το πλαίσιο που χρησιμοποιούν οι συμμετέχοντες στις αγορές περιουσιακών στοιχείων για να διαμορφώσουν τις προσδοκίες τους σχετικά με τις μελλοντικές ΣΙ. Ωστόσο, επειδή αυτές οι προβλέψεις επηρεάζουν άμεσα τις ΣΙ, οι προβλέψεις για τις μακροπρόθεσμες μεταβολές των ΣΙ είναι σημαντικές ακόμη και βραχυπρόθεσμα. Συνεπώς, κατά την εξέταση της βραχυχρόνιας αλληλεπίδρασης μεταξύ ΣΙ και προϊόντος, θα βασιστούμε σε μεγάλο βαθμό στα συμπεράσματα της προηγούμενης διάλεξης. 2

1. Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της συνολικής ζήτησης Υπενθύμιση: Υ = C + I + G + (EX-IM) Η συνολική ζήτηση (ή συνολική αθροιστική ζήτηση), D, είναι η συνολική ποσότητα αγαθών και υπηρεσιών μιας χώρας που ζητούν τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις και οι δημόσιοι φορείς σε ολόκληρο τον κόσμο. Η συνολική ζήτηση του προϊόντος μιας οικονομίας αποτελείται από τέσσερεις συνιστώσες: 1. τη ζήτηση για (ιδιωτική) κατανάλωση (C), 2. τη ζήτηση για (ιδιωτικές) επενδύσεις (I), 3. τη ζήτηση του δημόσιου τομέα (G), και 4. τη ζήτηση καθαρών εξαγωγών, δηλ. τη διαφορά μεταξύ της ζήτησης εξαγωγών και της ζήτησης για εισαγωγές (EX-IM): ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (CA). Προς το παρόν θεωρούμε τις επενδύσεις και τις δημόσιες δαπάνες ως δεδομένες (καθορίζονται εξωγενώς). 3

1.1 Προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης για κατανάλωση Εδώ, θεωρούμε ότι η ποσότητα προϊόντων που επιθυμούν να καταναλώσουν οι κάτοικοι μιας χώρας εξαρτάται από το διαθέσιμο εισόδημα, Y d : C = C(Y d ) Διαθέσιμο εισόδημα (Υ d ) = η διαφορά του εθνικού εισοδήματος (ή πραγματικού εισοδήματος) από την παραγωγή (Y) μείον τους φόρους (T). Δηλαδή, Y d = Υ Τ. Υψηλότερο διαθέσιμο εισόδημα σημαίνει υψηλότερη καταναλωτική δαπάνη. Όμως, όταν το διαθέσιμο εισόδημα αυξάνεται, η ζήτηση για καταναλωτικά προϊόντα αυξάνεται συγκριτικά λιγότερο, διότι μέρος της αύξησης του εισοδήματος αποταμιεύεται (Βλέπε Μάκρο: Οριακή ροπή προς κατανάλωση = MPC = dc/dy d, 0 < MPC < 1). Τα πραγματικά επιτόκια και ο πραγματικός πλούτος επηρεάζουν και αυτά την κατανάλωση, αλλά περιπλέκουν το υπόδειγμά μας. Για τον λόγο αυτό δεν τα λαμβάνουμε υπόψη εδώ. 4

1.2 Οι προσδιοριστικοί παράγοντες του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών Οι παράγοντες που προσδιορίζουν τις τρέχουσες συναλλαγές είναι η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία (ΠΣΙ), q, και το διαθέσιμο εισόδημα, Y d. Η ΠΣΙ είναι η τιμή του ξένου καλαθιού προϊόντων σε σχέση με την τιμή του εγχώριου καλαθιού προϊόντων, μετρούμενες στο εγχώριο νόμισμα: q = (Ε x P * )/P, όπου Ε είναι η (ονομαστική) συναλλαγματική ισοτιμία (ΟΣΙ ή ΣΙ), και (Ε x P * ) και Ρ είναι οι τιμές σε εγχώριο νόμισμα του ξένου και του εγχώριου καλαθιού προϊόντων αντίστοιχα. - Καθώς οι τιμές (εκφρασμένες σε εγχώριο νόμισμα) των ξένων προϊόντων αυξάνονται σε σχέση με τις τιμές των εγχώριων προϊόντων, η δαπάνη για τα εγχώρια προϊόντα αυξάνεται και η δαπάνη για τα ξένα προϊόντα μειώνεται. Το διαθέσιμο εισόδημα: υψηλότερο Y d σημαίνει υψηλότερη δαπάνη των εγχώριων καταναλωτών για ξένα προϊόντα (εισαγωγές). Δεν επηρεάζει τις εξαγωγές => επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Το εισόδημα του υπόλοιπου κόσμου: σχετίζεται θετικά με τις εξαγωγές της χώρας μας (για διευκόλυνσή μας το θεωρούμε σταθερό). Επομένως: CA = CA(E P * /P, Y d ) 5

1.2 (συνέχεια) Η επίδραση της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας στο CA Μια αύξηση του q αυξάνει τον όγκο των εξαγωγών (EX) και βελτιώνει το εγχώριο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Μια αύξηση του q μπορεί να αυξήσει ή να μειώσει τις εισαγωγές (IM) και η επίδρασή του στις τρέχουσες συναλλαγές είναι ασαφής: - Η αύξηση του q αυξάνει την αξία των εισαγόμενων προϊόντων, αφού αυτά γίνονται σχετικώς ακριβότερα (αποτέλεσμα αξίας). - Η αύξηση του q μειώνει τον όγκο των εισαγόμενων προϊόντων, επειδή αυτά γίνονται ακριβότερα για τους εγχώριους καταναλωτές και οι τελευταίοι μειώνουν τη δαπάνη τους για αυτά (αποτέλεσμα όγκου). Η βελτίωση ή επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών εξαρτάται από το ποια από τις δύο συνέπειες της μεταβολής του q κυριαρχεί. Εδώ, υποθέτουμε ότι υπερτερεί το αποτέλεσμα όγκου, οπότε μια αύξηση (μείωση) του q βελτιώνει (επιδεινώνει) το CA. 6

1.2 (συνέχεια) Σύνοψη: Οι παράγοντες που επηρεάζουν τις τρέχουσες συναλλαγές Μεταβολή Πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία: q = (E x P * )/P Πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία: q = (E x P * )/P Διαθέσιμο εισόδημα: Y d Διαθέσιμο εισόδημα: Y d Επίδραση στο CA CA CA CA CA Σημείωση: Θεωρώντας σταθερό το ύψος των φόρων Τ, οι μεταβολές του πραγματικού εισοδήματος (ή πραγματικού προϊόντος) Υ έχουν την ίδια επίδραση στο CA με τις μεταβολές του Y d (Y d = Y T). 7

1.3 Η εξίσωση της συνολικής ζήτησης Η συνολική ζήτηση (ή συνολική αθροιστική ζήτηση), D, μπορεί να εκφραστεί αναλυτικότερα ως: D = C(Y T) + I + G + CA(E P * /P, Y T), ή ως : D = D(E P * /P, Y T, I, G). Θεωρούμε δεδομένα τα T, I και G. Πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία: ceteris paribus, q (δηλ. πραγματική υποτίμηση εγχώριου νομίσματος) => CA => συνολικής ζήτησης για εγχώρια προϊόντα. Ομοίως, q (δηλ. πραγματική ανατίμηση εγχώριου νομίσματος) => CA => συνολικής ζήτησης για εγχώρια προϊόντα. Πραγματικό εισόδημα: ceteris paribus, Υ => Y d (με δεδομένο το Τ) => C και CA (αυξάνει τις εισαγωγές). Από τη στιγμή που η καταναλωτική δαπάνη είναι συνήθως μεγαλύτερη από τη δαπάνη για ξένα προϊόντα, το πρώτο αποτέλεσμα είναι συνήθως σημαντικότερο από το δεύτερο, και άρα μια αύξηση του Y αυξάνει τη συνολική ζήτηση για εγχώρια προϊόντα. Ομοίως, Υ => συνολικής ζήτησης για εγχώρια προϊόντα. 8

1.3 (συνέχεια) Σχήμα 17.1: H συνολική ζήτηση ως συνάρτηση του πραγματικού προϊόντος (πραγματικού εισοδήματος) 9

1.3 (συνέχεια) Σχήμα 17.1: Η κλίση της D είναι μικρότερη του 1 (δηλ., μικρότερη των 45 ο ): αύξηση του Υ κατά 1% θα οδηγήσει σε αύξηση της συνολικής ζήτησης μικρότερη του 1%. Ο λόγος είναι ότι καθώς αυξάνεται το Υ (ceteris paribus), ένα μέρος του πηγαίνει για αύξηση της κατανάλωσης (ένα άλλο μέρος του αποταμιεύεται), και στη συνέχεια ένα μέρος της αυξημένης κατανάλωσης κατευθύνεται προς τα εγχώρια προϊόντα (το άλλο μέρος στρέφεται στις εισαγωγές). Η D τέμνει τον κάθετο άξονα πάνω από την αρχή των αξόνων, επειδή τα I, G, και IM (ξένη ζήτηση) καθιστούν τη συνολική ζήτηση μεγαλύτερη του 0, ακόμα και όταν (υποθετικά) Y = 0. 10

2. Βραχυχρόνια ισορροπία στην αγορά προϊόντος Η αγορά προϊόντος βρίσκεται σε βραχυχρόνια ισορροπία όταν το πραγματικό προϊόν Y (δηλ. η συνολική προσφορά) ισούται με την συνολική ζήτηση D για εγχώριο προϊόν. Σχήμα 17.2: Η γραμμή της συνολικής ζήτησης εκφράζει την τελευταία ως συνάρτηση του Υ, για δεδομένα επίπεδα των q, T, I και G. Η ευθεία των 45 ο εκφράζει τη συνθήκη βραχυχρόνιας ισορροπίας στην αγορά προϊόντος: Y = D(E P * /P, Y T, I, G) Ισορροπία στο σημείο 1, με προϊόν ισορροπίας Υ 1. Στο σημείο 1, η συνολική ζήτηση D 1 είναι ίση με τη συνολική προσφορά Υ 1. Σημείο 2: σε επίπεδο προϊόντος Υ 2 υπάρχει υπερβάλλουσα ζήτηση => οι επιχειρήσεις αυξάνουν την παραγωγή τους => Υ έως το επίπεδο Υ 1. Σημείο 3: σε επίπεδο προϊόντος Υ 3 υπάρχει υπερβάλλουσα προσφορά => οι επιχειρήσεις μειώνουν την παραγωγή τους επειδή έχει αυξηθεί (πέραν του επιθυμητού) το απόθεμά τους => Υ έως το επίπεδο Υ 1. Η ισορροπία στο σημείο 1 είναι ευσταθής. Αν βρεθούμε στα σημεία 2 και 3, οι δυνάμεις του συστήματος μας ωθούν στο σημείο 1. 11

2. (συνέχεια) Σχήμα 17.2: Bραχυχρόνιος προσδιορισμός του προϊόντος 12

2.1 Βραχυχρόνια ισορροπία στην αγορά προϊόντος και συναλλαγματική ισοτιμία: Η καμπύλη DD Πώς επηρεάζει η (ονομαστική) συναλλαγματική ισοτιμία, Ε, τη βραχυχρόνια ισορροπία της συνολικής ζήτησης και του προϊόντος; Όταν το εγχώριο και ξένο επίπεδο τιμών, Ρ και Ρ *, είναι σταθερά (βραχυχρόνια περίοδος), μια αύξηση της ΣΙ (υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος): - Κάνει τα ξένα αγαθά και υπηρεσίες πιο ακριβά σε σχέση με τα εγχώρια αγαθά και υπηρεσίες. - Ως αποτέλεσμα, η συνολική ζήτηση εγχώριων προϊόντων γίνεται πλέον υψηλότερη σε κάθε επίπεδο προϊόντος: η καμπύλη συνολικής ζήτησης μετατοπίζεται προς τα πάνω (βλ. Σχήμα 17.3). - Δηλ. Ε (ceteris paribus) => q => CA => D σε κάθε επίπεδο Υ. - Στο αρχικό επίπεδο προϊόντος υπάρχει πλέον υπερβάλλουσα ζήτηση: η παραγωγή θα αυξηθεί για να εξισωθεί με την υψηλότερη συνολική ζήτηση, και θα επέλθει ισορροπία σε υψηλότερο επίπεδο προϊόντος. Ομοίως, Ε => μετατόπιση της D προς τα κάτω => μείωση του προϊόντος. 13

2.1 (συνέχεια) Σχήμα 17.3: Aποτέλεσμα της υποτίμησης του νομίσματος στο προϊόν με σταθερές τιμές προϊόντος Αρχική ισορροπία στο σημείο 1 με προϊόν ισορροπίας Υ 1. Αύξηση της ΣΙ από Ε 1 σε Ε 2 μετατοπίζει την καμπύλη συνολικής ζήτησης προς τα πάνω. Νέα ισορροπία στο σημείο 2 με προϊόν ισορροπίας Υ 2. 14

2.1 (συνέχεια) Η σχέση, που μόλις περιγράψαμε, ανάμεσα στη ΣΙ και στο προϊόν περιγράφεται με την καμπύλη DD (Σχήμα 17.4). Η καμπύλη DD δείχνει τους συνδυασμούς προϊόντος και ΣΙ, για τους οποίους η αγορά προϊόντος βρίσκεται σε βραχυχρόνια ισορροπία (δηλ., συνολική ζήτηση = συνολική προσφορά). Έχει αύξουσα κλίση διότι (με σταθερά τα Ρ και Ρ * ) μια αύξηση (μείωση) της ΣΙ αυξάνει (μειώνει) τη συνολική ζήτηση και το συνολικό προϊόν. Οι μεταβολές της ΣΙ έχουν ως αποτέλεσμα την κίνηση κατά μήκος της καμπύλης DD. Μεταβολές των λοιπών παραγόντων προκαλούν τη μετατόπιση της DD. Π.χ., μεταβολές των G: η αύξηση των δημοσίων δαπανών, ceteris paribus, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της συνολικής ζήτησης και του προϊόντος ισορροπίας, σε κάθε επίπεδο ΣΙ: η καμπύλη DD μετατοπίζεται προς τα δεξιά (βλ. Σχήμα 17.5). 15

2.1 (συνέχεια) Σχήμα 17.4: H εξαγωγή της καμπύλης DD 16

2.1 (συνέχεια) Σχήμα 17.5: Αύξηση της ζήτησης του δημόσιου τομέα (G) και η θέση της καμπύλης DD Αρχική ισορροπία σε προϊόν Υ 1, με Ε 0 και G 1. Αύξηση κρατικής δαπάνης από G 1 σε G 2 => μετατόπιση καμπύλης συνολικής ζήτησης προς τα πάνω => αύξηση προϊόντος ισορροπίας σε Υ 2. Στο επίπεδο ΣΙ Ε 0, τα παραπάνω απεικονίζονται από τη μετατόπιση του σημείου 1 στο σημείο 2. Επομένως, σε κάθε διαφορετικό επίπεδο ΣΙ, η αύξηση από G 1 σε G 2 οδηγεί σε μετατόπιση των σημείων της DD 1 προς τα δεξιά. 17

2.1 (συνέχεια) Παράγοντες που μετατοπίζουν την DD: 1. Μεταβολές των G: η αύξηση των δημοσίων δαπανών έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της συνολικής ζήτησης και του προϊόντος ισορροπίας, σε κάθε επίπεδο ΣΙ: η καμπύλη DD μετατοπίζεται προς τα δεξιά. 2. Μεταβολές των T: η αύξηση των φόρων μειώνει την καταναλωτική δαπάνη, με αποτέλεσμα την μείωση της συνολικής ζήτησης και του προϊόντος ισορροπίας σε κάθε επίπεδο ΣΙ: η καμπύλη DD μετατοπίζεται προς τα αριστερά. 3. Μεταβολές της I: η αύξηση της ζήτησης για επενδύσεις προκαλεί τη μετατόπιση της καμπύλης DD προς τα δεξιά. 4. Μεταβολή του P (με δεδομένα τα Ε και P * ): η αύξηση των εγχώριων τιμών σε σχέση με τις ξένες τιμές καθιστά το εγχώριο προϊόν ακριβότερο και μειώνει τη ζήτηση καθαρών εξαγωγών (επιδεινώνει το CA): η συνολική ζήτηση μειώνεται και η καμπύλη DD μετατοπίζεται προς τα αριστερά. 5. Μεταβολή του P * (με δεδομένα τα Ε και P): η αύξηση των ξένων τιμών μετατοπίζει την DD προς τα δεξιά. 18

2.1 (συνέχεια) Παράγοντες που μετατοπίζουν την DD (συνέχεια): 4. Μεταβολές της C: αν οι κάτοικοι της ημεδαπής αποφασίσουν ξαφνικά να αυξήσουν την κατανάλωσή τους και να μειώσουν την αποταμίευσή τους (δηλ. αύξηση της οριακής ροπής για κατανάλωση) σε κάθε επίπεδο Y, η καμπύλη DD μετατοπίζεται προς τα δεξιά. 5. Μεταβολές της ζήτησης για εγχώρια αγαθά σε σχέση με τα ξένα αγαθά: αν αλλάξουν οι προτιμήσεις των καταναλωτών και της ημεδαπής και της αλλοδαπής έτσι ώστε τα εγχώρια αγαθά να είναι περισσότερο αρεστά σε σχέση με τα ξένα, τότε: θα βελτιωθεί το CA, η καμπύλη συνολικής ζήτησης θα μετατοπιστεί προς τα πάνω και η καμπύλη DD θα μετατοπιστεί προς τα δεξιά. Δείτε μόνοι σας τις μεταβολές που επέρχονται στη θέση της DD όταν λαμβάνουν χώρα οι ακόλουθες διαταραχές (κάθε μία ξεχωριστά): G, T, I, P, P *, C λόγω αύξησης αποταμίευσης, αλλαγή προτιμήσεων ώστε τα ξένα αγαθά να είναι πιο αρεστά. Διευκρίνιση! Aφού είμαστε στον βραχυχρόνιο ορίζοντα όπου υπάρχει ακαμψία τιμών, πώς μπορούμε να μιλάμε για μεταβολή των Ρ και Ρ * ; Θεωρούμε μεν ότι τα Ρ και Ρ * είναι δεδομένα βραχυχρόνια, αλλά μια μεταβολή τους θα μπορούσε να προκύψει από κάποια εξωγενή διαταραχή στην οικονομία (π.χ. αλλαγή ΦΠΑ). Δεν θα πρέπει να συγχέεται αυτού του τύπου η μεταβολή των τιμών με τη διαδικασία μακροχρόνιας προσαρμογής των τιμών. 19

3. Η βραχυχρόνια ισορροπία στην αγορά περιουσιακών στοιχείων Είδαμε τη σχέση μεταξύ Ε και Υ που εξασφαλίζει τη βραχυχρόνια ισορροπία στην αγορά προϊόντος (καμπύλη DD). Όμως, τα επίπεδα των Ε και Υ που εξασφαλίζουν τη βραχυχρόνια ισορροπία στην αγορά προϊόντος θα πρέπει να οδηγούν σε ισορροπία και την αγορά περιουσιακών στοιχείων. Μόνο τότε θα εξασφαλίζεται η ισορροπία της οικονομίας συνολικά. Για τον σκοπό αυτό, θα εξάγουμε την καμπύλη ΑΑ, η οποία απεικονίζει τους συνδυασμούς Ε και Υ που εξασφαλίζουν την ισορροπία στην αγορά περιουσιακών στοιχείων (δηλ. στην εγχώρια αγορά χρήματος και στην αγορά συναλλάγματος). 20

3. (συνέχεια) Ξεκινάμε συνδυάζοντας την αγορά συναλλάγματος με την αγορά χρήματος για να εξάγουμε τη βραχυχρόνια ισορροπία της αγοράς περιουσιακών στοιχείων. Υπενθυμίζουμε την συνθήκη ισοδυναμίας των επιτοκίων, σύμφωνα με την οποία η αγορά συναλλάγματος είναι σε ισορροπία όταν οι αναμενόμενες αποδόσεις των καταθέσεων σε εγχώριο και ξένο νόμισμα είναι ίσες: R = R * + (E e E)/E όπου: E e είναι η αναμενόμενη μελλοντική ΣΙ, Ε είναι η τρέχουσα ΣΙ, R είναι το επιτόκιο των καταθέσεων σε εγχώριο νόμισμα, και R * είναι το επιτόκιο των καταθέσεων σε ξένο νόμισμα. Θεωρούμε το R * δεδομένο, καθώς επικεντρωνόμαστε στην εγχώρια οικονομία. Το R που ικανοποιεί τη συνθήκη ισοδυναμίας των επιτοκίων είναι αυτό που οδηγεί σε ισορροπία την εγχώρια αγορά χρήματος, εξισώνοντας την πραγματική εγχώρια προσφορά χρήματος με τη συνολική πραγματική ζήτηση χρήματος: M s /P = L(R,Y). [Yπενθύμιση: ( ) R => ( ) L(R,Y), ( ) Y => ( ) L(R,Y)] 21

3. (συνέχεια) Στο Σχήμα 17.6, εξετάζουμε τις μεταβολές της Ε που θα πρέπει να ακολουθήσουν τις μεταβολές του Υ ώστε οι αγορές περιουσιακών στοιχείων (συναλλάγματος και χρήματος) να είναι σε ισορροπία. Με δεδομένα τα επίπεδα Y 1, M s, P, R * E e, το εγχώριο επιτόκιο ισορροπίας και η ΣΙ ισορροπίας είναι R 1 και E 1 (σημεία 1 και 1 ). Όταν το πραγματικό προϊόν (εισόδημα) αυξάνεται σε Y 2 : o η ζήτηση για πραγματικά χρηματικά περιουσιακά στοιχεία αυξάνεται σε L(R, Y 2 ), με αποτέλεσμα την αύξηση των εγχώριων επιτοκίων ισορροπίας σε R 2 (σημείο 2), και την ανατίμηση του εγχώριου νομίσματος (μείωση της ΣΙ ισορροπίας σε Ε 2 : σημείο 2 ). Συμπέρασμα: Προκειμένου οι αγορές περιουσιακών στοιχείων να διατηρούνται σε ισορροπία, η αύξηση (μείωση) του εγχώριου προϊόντος θα πρέπει να συνοδεύεται από μια ανατίμηση (υποτίμηση) του εγχώριου νομίσματος, ceteris paribus. Αυτή η αντίστροφη σχέση ανάμεσα στο προϊόν και τις ΣΙ, η οποία χρειάζεται για τη διατήρηση της αγοράς συναλλάγματος και της αγοράς χρήματος σε ισορροπία, συνοψίζεται από την καμπύλη AA. 22

3. (συνέχεια) Σχήμα 17.6: Tο προϊόν και η συναλλαγματική ισοτιμία όταν η αγορά περιουσιακών στοιχείων ισορροπεί 23

3.1 Η βραχυχρόνια ισορροπία στην αγορά περιουσιακών στοιχείων: Η καμπύλη ΑΑ Η καμπύλη AA δείχνει τους συνδυασμούς Ε και Υ που εξασφαλίζουν την ισορροπία στις αγορές χρήματος και συναλλάγματος (Σχήμα 17.7). Η αρνητική κλίση της αντανακλά την αντίστροφη σχέση μεταξύ Ε και Υ. Παράγοντες που μετατοπίζουν την ΑΑ: 1. Μεταβολές της M s : Η αύξηση της εγχώριας προσφοράς χρήματος M s μειώνει βραχυχρόνια το επιτόκιο R, με αποτέλεσμα την υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος (αύξηση της E) σε κάθε επίπεδο προϊόντος Y: η καμπύλη AA μετατοπίζεται προς τα πάνω (βλ. Σχήμα 1). 2. Μεταβολές του Ρ: Η αύξηση του μέσου επιπέδου των εγχώριων τιμών P μειώνει την πραγματική προσφορά χρήματος M s /P και αυξάνει το επιτόκιο R, με αποτέλεσμα την ανατίμηση του εγχώριου νομίσματος (μείωση της Ε): η καμπύλη ΑΑ μετατοπίζεται προς τα κάτω. 24

3.1 (συνέχεια) Σχήμα 17.7: H καμπύλη AA 25

Συναλλαγματική ισοτιμία, Ε Ε 2 Ε 1 Μ 1 /Ρ Μ 2 /Ρ R 2 R 1 Μείωση της απόδοσης των καταθέσεων σε εγχώριο νόμισμα Προσδοκώμενη απόδοση (σε εγχώριο νόμισμα) των καταθέσεων ξένου νομίσματος Ποσοστά απόδοσης (σε εγχώριο νόμισμα) L(R, Y 0 ) Αύξηση της εγχώριας προσφοράς χρήματος 3.1 (συνέχεια) Σχήμα 1. Η επίδραση της αύξησης της M s στην καμπύλη ΑΑ (μέρος 1) Αρχική ισορροπία: σημεία 1 και 1, με R 1 και Ε 1. Αύξηση της M s από Μ 1 σε Μ 2 => μείωση επιτοκίου ισορροπίας σε R 2 και αύξηση ΣΙ ισορροπίας σε Ε 2. (νέα ισορροπία: σημεία 2 και 2 ). Πραγματικά εγχώρια χρηματικά διαθέσιμα 26

3.1 (συνέχεια) Σχήμα 1. Η επίδραση της αύξησης της M s στην καμπύλη ΑΑ (μέρος 2) Συναλλαγματική ισοτιμία, E Ε 2 2 Η αύξηση της M s από Μ 1 σε Μ 2 οδηγεί σε αύξηση της ΣΙ ισορροπίας από Ε 1 σε Ε 2, σε κάθε επίπεδο προϊόντος. Η Καμπύλη ΑΑ 1 μετατοπίζεται προς τα πάνω. Ε 1 1 AA 2 AA 1 Y 0 Προϊόν, Y 27

3.1 (συνέχεια) Παράγοντες που μετατοπίζουν την ΑΑ (συνέχεια): 3. Μεταβολές της ζήτησης πραγματικών χρηματικών περιουσιακών στοιχείων L(R,Y): Μια μείωση της L(R,Y) σε κάθε επίπεδο Υ και R (π.χ. λόγω μεταβολής των προτιμήσεων των κατοίκων της ημεδαπής σχετικά με τη διακράτηση πραγματικών χρηματικών διαθεσίμων) οδηγεί σε μετατόπιση της καμπύλης L(R,Y) προς τα μέσα, και άρα σε μείωση του επιτοκίου ισορροπίας και υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος (αύξηση της Ε): η καμπύλη ΑΑ μετατοπίζεται προς τα πάνω. 4. Μεταβολές του R * : Μια αύξηση των ξένων επιτοκίων R * κάνει τις καταθέσεις σε ξένο νόμισμα πιο ελκυστικές καθώς ανεβάζει την αναμενόμενη απόδοσή τους (μετατοπίζει προς τα πάνω την καμπύλη της αναμενόμενης απόδοσης σε εγχώριο νόμισμα των καταθέσεων σε ξένο νόμισμα). Το αποτέλεσμα είναι η υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος (αύξηση της Ε): η καμπύλη ΑΑ μετατοπίζεται προς τα πάνω. 5. Μεταβολές της E e : Όταν οι συμμετέχοντες στην αγορά αναμένουν την υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος (αύξηση της E e ), οι καταθέσεις σε ξένο νόμισμα γίνονται ελκυστικότερες. Η αύξηση της E e έχει το ίδιο αποτέλεσμα με την αύξηση του R * : μετατόπιση της ΑΑ προς τα πάνω. Δείτε μόνοι σας τις μεταβολές που επέρχονται στη θέση της ΑΑ όταν λαμβάνουν χώρα οι ακόλουθες διαταραχές (κάθε μία ξεχωριστά): M s, P, L(R,Y), R *, E e. 28

4. Η βραχυχρόνια ισορροπία στις αγορές προϊόντος και περιουσιακών στοιχείων Βραχυχρόνια ισορροπία της οικονομίας σημαίνει ότι το εγχώριο επιτόκιο και το προϊόν είναι τέτοια ώστε: 1. Η αγορά προϊόντος βρίσκεται σε ισορροπία: η συνολική ζήτηση είναι ίση με το συνολικό προϊόν. 2. Η αγορά συναλλάγματος βρίσκεται σε ισορροπία: ισχύει η ισοδυναμία των επιτοκίων. 3. Η αγορά χρήματος βρίσκεται σε ισορροπία: η προσφερόμενη ποσότητα πραγματικών χρηματικών περιουσιακών στοιχείων είναι ίση με τη ζητούμενη ποσότητα πραγματικών χρηματικών περιουσιακών στοιχείων. Συνεχίζουμε να θεωρούμε ότι τα P, P *, R * και E e είναι σταθερά. 29

4. (συνέχεια) Σχήμα 17.8: Bραχυχρόνια ισορροπία: H τομή των καμπυλών DD και AA Η βραχυχρόνια ισορροπία προσδιορίζεται από την τομή των καμπυλών DD και AA: - Η αγορά προϊόντος βρίσκεται σε ισορροπία κατά μήκος της καμπύλης DD. - Η αγορά περιουσιακών στοιχείων βρίσκεται σε ισορροπία κατά μήκος της καμπύλης AA. - Η βραχυχρόνια ισορροπία της οικονομίας είναι στο σημείο 1, με Ε 1 και Υ 1. 30

4. (συνέχεια) Γιατί η ισορροπία στο σημείο 1 είναι ευσταθής; Έστω ότι η οικονομία βρίσκεται στο σημείο 2 του Σχήματος 17.9, όπου και οι δύο αγορές (προϊόντος και περιουσιακών στοιχείων) βρίσκονται εκτός ισορροπίας. Επειδή οι αγορές περιουσιακών στοιχείων προσαρμόζονται αμέσως (σε αντίθεση με την αγορά προϊόντος), η ΣΙ κατεβαίνει στο σημείο 3. Πως; Στο σημείο 2, η Ε 2 είναι υψηλότερη από την ΣΙ που θα διατηρούσε την ισοδυναμία των επιτοκίων: στην Ε 2, η αναμενόμενη απόδοση των καταθέσεων σε ξένο νόμισμα είναι μικρότερη από την απόδοση των καταθέσεων σε εγχώριο νόμισμα => υπερβάλλουσα ζήτηση για εγχώριο νόμισμα στην αγορά συναλλάγματος => ανατίμηση του εγχώριου νομίσματος (μείωση της ΣΙ από Ε 2 σε Ε 3 ), η αγορά περιουσιακών στοιχείων είναι σε ισορροπία στο σημείο 3. 31

4. (συνέχεια) Γιατί η ισορροπία στο σημείο 1 είναι ευσταθής; (συνέχεια) Στο σημείο 3 (όπως και αρχικά στο σημείο 2) του Σχήματος 17.9, η Ε 3 είναι υψηλότερη από την ΣΙ που θα διατηρούσε την ισότητα μεταξύ συνολικής ζήτησης και συνολικής προσφοράς στο δεδομένο επίπεδο προϊόντος Υ 1 (βλ. και Σχήμα 17.3): στην Ε 3 υπάρχει υπερβάλλουσα ζήτηση του εγχώριου προϊόντος => οι επιχειρήσεις αυξάνουν την παραγωγή τους => η οικονομία κινείται κατά μήκος της ΑΑ προς το σημείο 1 όπου η αγορά προϊόντος είναι σε ισορροπία. Όσο το προϊόν μεταβάλλεται για να επέλθει η ισορροπία στην αγορά προϊόντος, οι αγορές περιουσιακών στοιχείων παραμένουν σε συνεχή ισορροπία επειδή προσαρμόζονται αμέσως: - Καθώς αυξάνεται το προϊόν Υ ενώ κινούμαστε κατά μήκος της ΑΑ, το αυξανόμενο Υ προκαλεί αυξήσεις στη ζήτηση για χρήμα L(R,Y) και, συνακολούθως, αυξήσεις του επιτοκίου R και μειώσεις της ΣΙ (βλ. και Σχήμα 17.6). Η διαδικασία προσαρμογής σταματά στο σημείο 1. 32

4. (συνέχεια) Σχήμα 17.9: Πώς η οικονομία προσεγγίζει το σημείο βραχυχρόνιας ισορροπίας Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες προσαρμόζονται άμεσα ώστε οι αγορές περιουσιακών στοιχείων να ισορροπήσουν. Το εγχώριο νόμισμα ανατιμάται (υπερβάλλουσα ζήτηση για εγχώριο νόμισμα) και το προϊόν αυξάνεται για να εξισωθεί με τη συνολική ζήτηση. 33

5. Επιδράσεις των προσωρινών μεταβολών της μακροοικονομικής πολιτικής Μακροοικονομική πολιτική = Νομισματική + Δημοσιονομική Νομισματική πολιτική: η πολιτική που ασκείται από την Kεντρική Tράπεζα μέσω μεταβολών της προσφοράς χρήματος (Μ s ). - Η νομισματική πολιτική θεωρείται ότι βραχυχρόνια επηρεάζει μόνο τις αγορές χρήματος και συναλλάγματος (καμπύλη ΑΑ). Δημοσιονομική πολιτική: η πολιτική που ασκείται από την κυβέρνηση μέσω μεταβολών των δημόσιων δαπανών και των φόρων. - Η δημοσιονομική πολιτική θεωρείται ότι βραχυχρόνια επηρεάζει τη συνολική ζήτηση και το προϊόν (καμπύλη DD). Θα εξετάσουμε προσωρινές μεταβολές πολιτικής (δηλ. εφάπαξ μεταβολές, που γίνονται μία-και-μόνη-φορά, που αναμένεται να αντιστραφούν στο κοντινό μέλλον). Οι μεταβολές αυτές δεν επηρεάζουν τις προσδοκίες για τη συναλλαγματική ισοτιμία μακροχρόνια. Υποθέσεις: το ξένο επίπεδο τιμών P * και το ξένο επιτόκιο R * δεν επηρεάζονται από τις μεταβολές στην εγχώρια οικονομία και το εγχώριο επίπεδο τιμών Ρ είναι βραχυχρόνια σταθερό. 34

5.1 Νομισματική πολιτική Υπενθύμιση: Οι αλλαγές της νομισματικής πολιτικής όπως η προσωρινή αύξηση ή μείωση της εγχώριας προσφοράς χρήματος (νομισματική επέκταση ή συρρίκνωση) επηρεάζουν μόνο την ΑΑ. Στο Σχήμα 17.10: Αρχική ισορροπία στο σημείο 1, με Ε 1 και Υ 1. Μια προσωρινή αύξηση της προσφερόμενης ποσότητας χρηματικών περιουσιακών στοιχείων M s μειώνει βραχυχρόνια το εγχώριο επιτόκιο R, και προκαλεί την υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος (αύξηση της ΣΙ από Ε 1 σε Ε 2 ): η καμπύλη AA 1 μετατοπίζεται προς τα πάνω στη θέση AA 2 (βλ. και υποενότητα 3.1, Σχήμα 1). Λόγω της αύξησης της ΣΙ, τα εγχώρια προϊόντα είναι πλέον φθηνότερα σε σχέση με τα ξένα προϊόντα, με αποτέλεσμα την αύξηση της συνολικής ζήτησης του προϊόντος, η οποία οδηγεί σε αύξηση του προϊόντος Υ, μέχρι την επίτευξη της νέας βραχυχρόνιας ισορροπίας στο σημείο 2 με E 2 και Y 2. 35

5.1 (συνέχεια) Σχήμα 17.10: Αποτελέσματα μιας προσωρινής αύξησης της προσφοράς χρήματος Μια προσωρινή αύξηση της προσφοράς χρήματος μετατοπίζει την καμπύλη ΑΑ 1 προς τα πάνω, με αποτέλεσμα την αύξηση της ΣΙ (υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος) και την αύξηση του προϊόντος. 36

Οι αλλαγές της δημοσιονομικής πολιτικής (δημοσιονομική επέκταση ή συρρίκνωση) επηρεάζουν μόνο την DD. Στο Σχήμα 17.11: 5.2 Δημοσιονομική πολιτική Αρχική ισορροπία στο σημείο 1, με Ε 1 και Υ 1. Η προσωρινή επεκτατική δημοσιονομική πολιτική (π.χ. προσωρινή αύξηση των δημοσίων δαπανών G, ή προσωρινή μείωση των φόρων T, ή συνδυασμός των δύο) μετατοπίζει την DD 1 προς τα δεξιά στη θέση DD 2, επειδή αυξάνει τη συνολική ζήτηση του προϊόντος. To προϊόν αυξάνεται από Υ 1 σε Υ 2. Το υψηλότερο προϊόν αυξάνει τη ζήτηση για πραγματικά χρηματικά διαθέσιμα (τη ζήτηση χρήματος L(R,Y)) για συναλλαγές => με το M s /Ρ να μένει σταθερό, πρέπει να αυξηθεί το επιτόκιο R για να ισορροπήσει η αγορά χρήματος => με αμετάβλητα τα R * και E e, η ΣΙ θα μειωθεί από Ε 1 σε Ε 2 (ανατίμηση του εγχώριου νομίσματος). 37

5.2 (συνέχεια) Σχήμα 17.11: Αποτελέσματα μιας προσωρινής δημοσιονομικής επέκτασης Μια προσωρινή δημοσιονομική επέκταση μετατοπίζει την καμπύλη DD 1 προς τα δεξιά, με αποτέλεσμα την μείωση της ΣΙ (ανατίμηση του εγχώριου νομίσματος) και την αύξηση του προϊόντος. 38

5.3 Πολιτικές που στοχεύουν στη διατήρηση του επιπέδου πλήρους απασχόλησης Οι πόροι που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία μπορεί να υποαπασχολούνται ή να υπεραπασχολούνται. Όταν οι πόροι χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά, τότε λέμε ότι η παραγωγή βρίσκεται στο δυνητικό ή φυσικό της επίπεδο (Υ f ). Οι κεϋνσιανοί οικονομολόγοι πιστεύουν ότι μια καπιταλιστική οικονομία τείνει να υπο-απασχολεί τους παραγωγικούς συντελεστές. Οι περιπτώσεις υπεραπασχόλησης είναι σπάνιες. Οι επεκτατικές δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές έχουν ως βασικό στόχο να επαναφέρουν την οικονομία από την ύφεση (υποαπασχόληση πόρων) στο δυνητικό επίπεδο παραγωγής (στην πλήρη απασχόληση πόρων). 39

5.3 (συνέχεια) Παράδειγμα 1 για την επαναφορά της οικονομίας στο Y f (Σχήμα 17.12): διαταραχή στην αγορά προϊόντος Αρχική ισορροπία: σημείο 1 (E 1 και Y f ), καμπύλες DD 1 και AA 1. Λαμβάνει χώρα μια μείωση της διεθνούς ζήτησης λόγω προσωρινής αλλαγής των προτιμήσεων των καταναλωτών υπέρ των ξένων προϊόντων => μείωση συνολικής ζήτησης εγχώριου προϊόντος και μετατόπιση της DD 1 προς τα αριστερά στη θέση DD 2 => νέα βραχυχρόνια ισορροπία στο σημείο 2 με E 2 και Y 2. Εξουδετέρωση της διαταραχής με προσωρινή επεκτατική μακροοικονομική πολιτική: είτε δημοσιονομική (μετατόπιση της DD 2 στην αρχική της θέση), ή νομισματική (μετατόπιση της ΑΑ 1 προς τα πάνω στη θέση ΑΑ 2 ) ή συνδυασμό των δύο (policy mix). Το αποτέλεσμα στο Υ είναι θεωρητικά το ίδιο: επιστροφή στο Υ f. Όμως, η δημοσιονομική επέκταση αποκαθιστά την προηγούμενη συναλλαγματική ισοτιμία (Ε 1 ), ενώ η νομισματική επέκταση προκαλεί την περαιτέρω υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος (Ε 3 ). 40

5.3 (συνέχεια) Σχήμα 17.12: Διατήρηση του επιπέδου πλήρους απασχόλησης μετά από προσωρινή πτώση της διεθνούς ζήτησης εγχώριων προϊόντων 41

5.3 (συνέχεια) Παράδειγμα 2 για την επαναφορά της οικονομίας στο Y f (Σχήμα 17.13): διαταραχή στην αγορά χρήματος Αρχική ισορροπία: σημείο 1 (E 1 και Y f ), καμπύλες DD 1 και AA 1. Λαμβάνει χώρα μια προσωρινή αύξηση της ζήτησης χρήματος => αύξηση του εγχώριου επιτοκίου R και μείωση της Ε (ανατίμηση εγχώριου νομίσματος) => μετατόπιση της ΑΑ 1 προς τα αριστερά στη θέση ΑΑ 2 => νέα βραχυχρόνια ισορροπία στο σημείο 2 με E 2 και Y 2. Εξουδετέρωση της διαταραχής με προσωρινή επεκτατική μακροοικονομική πολιτική: είτε δημοσιονομική (μετατόπιση της DD 1 προς τα δεξιά στη θέση DD 2 ), ή νομισματική (μετατόπιση της AA 2 στην αρχική της θέση) ή συνδυασμό των δύο (policy mix). Το αποτέλεσμα στο Υ είναι θεωρητικά το ίδιο: επιστροφή στο Υ f. Όμως, η νομισματική επέκταση αποκαθιστά την προηγούμενη συναλλαγματική ισοτιμία (Ε 1 ), ενώ η δημοσιονομική προκαλεί την περαιτέρω ανατίμηση του εγχώριου νομίσματος (Ε 3 ). 42

5.3 (συνέχεια) Σχήμα 17.13: Πολιτικές διατήρησης του επιπέδου πλήρους απασχόλησης μετά από προσωρινή αύξηση της ζήτησης χρήματος 43

5.4 Τα όρια των επεκτατικών μακροοικονομικών πολιτικών Οι πολιτικές για τη διατήρηση της πλήρους απασχόλησης μπορεί να φαίνονται εύκολες στη θεωρία, αλλά είναι δύσκολες στην πράξη. 1. Έχουμε υποθέσει ότι οι τιμές και οι προσδοκίες δεν αλλάζουν, αλλά τα άτομα μπορεί να αναμένουν τα αποτελέσματα των μεταβολών πολιτικής και να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους. Ειδικά σε προεκλογικές περιόδους όπου η κυβέρνηση μπορεί να εφαρμόσει επεκτατική πολιτική για την αύξηση του προϊόντος: - Οι εργάτες μπορεί να ζητήσουν αυξήσεις μισθών αν αναμένουν ότι θα εργάζονται υπερωριακά ή ότι θα μπορούν να βρουν εύκολα νέα εργασία, και οι παραγωγοί μπορεί να αυξήσουν τις τιμές αν αναμένουν υψηλούς μισθούς και ισχυρή ζήτηση λόγω της αναμενόμενης επεκτατικής νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής. - Έτσι, η επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική μπορεί να δημιουργήσει μια πληθωριστική τάση, δηλ. υψηλό πληθωρισμό χωρίς ανάλογα οφέλη για το προϊόν και την απασχόληση. 44

5.4 (συνέχεια) 2. Στην πράξη είναι δύσκολο να γνωρίζουμε αν μια διαταραχή που εμφανίζεται στην οικονομία προέρχεται από την αγορά προϊόντος ή από την αγορά περιουσιακών στοιχείων. 3. Οι επιλογές πολιτικής ορισμένες φορές επηρεάζονται από πολιτικά και γραφειοκρατικά συμφέροντα: πολλές φορές οι κυβερνήσεις, για να αποφύγουν τις μακροχρόνιες νομοθετικές διαδικασίες που συχνά απαιτεί η μεταβολή της δημοσιονομικής πολιτικής, επιλέγουν μεταβολές της νομισματικής πολιτικής (η οποία ασκείται άμεσα από την Κ.Τ.) ακόμα και όταν η δημοσιονομική πολιτική είναι καταλληλότερη. 45

5.4 (συνέχεια) 4. Η αύξηση της κρατικής δαπάνης ή η μείωση των φόρων (δημοσιονομική επέκταση) μπορεί να οδηγήσουν σε έλλειμμα στον προϋπολογισμό, που πρέπει αργά η γρήγορα να καλυφτεί από μια αντίστροφη δημοσιονομική πολιτική. Το ζήτημα είναι κατά πόσο η κυβέρνηση είναι διατεθειμένη να εφαρμόσει μια τέτοια αντίστροφη πολιτική ιδιαίτερα αν πλησιάζει η προεκλογική περίοδος. 5. Οι μεταβολές πολιτικής χρειάζονται χρόνο για να υλοποιηθούν και να επηρεάσουν την οικονομία: λόγω της χρονικής υστέρησης, οι πολιτικές μπορεί να επηρεάσουν την οικονομία μετά την εξασθένιση των αποτελεσμάτων μιας οικονομικής μεταβολής. Τελική σημείωση: Δεν υπάρχει μία πολιτική-πανάκεια για όλα τα προβλήματα και για όλες τις εθνικές οικονομίες. Κάθε πρόβλημα και κάθε οικονομία απαιτούν την επιλογή του κατάλληλου μείγματος πολιτικής. 46

Άλλα ενδιαφέροντα θέματα τα οποία όμως δεν θα αναλύσουμε Μόνιμες μεταβολές στη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική. Η διαδικασία προσαρμογής του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (καμπύλη J, βαθμός μετάδοσης των μεταβολών της συναλλαγματικής ισοτιμίας στις τιμές των εισαγόμενων προϊόντων). Βλ. Krugman et al., σελ. 521 535. 47