ΑΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ

ΑΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ * ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Άρθρο 1 - Ευθύνη Κράτους από τις διεθνώς άδικες ενέργειές του Κάθε διεθνώς άδικη 1 ενέργεια 2 Κράτους επιφέρει τη διεθνή του ευθύνη. Άρθρο 2 - Στοιχεία της διεθνώς άδικης ενέργειας Κράτους Διεθνώς άδικη ενέργεια Κράτους υφίσταται όταν η συµπεριφορά που συνίσταται σε πράξη ή παράλειψη : (α) είναι καταλογιστή στο Κράτος σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο και (β) συνιστά παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης του Κράτους. Άρθρο 3 - Χαρακτηρισµός της ενέργειας Κράτους ως διεθνώς άδικης Ο χαρακτηρισµός της ενέργειας Κράτους ως διεθνώς άδικης διέπεται από το διεθνές δίκαιο. Ο χαρακτηρισµός αυτός δεν επηρεάζεται από το χαρακτηρισµό της ίδιας πράξης ως νόµιµης σύµφωνα µε το εσωτερικό δίκαιο. * Υιοθετήθηκαν από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ µε την Απόφαση Α/RES/56/83 (2001). Η παρούσα µετάφραση έχει δηµοσιευτεί στο: Α.Γιόκαρης & Φ.Παζαρτζή (επιµ.), Η διεθνής ευθύνη των κρατών στα Άρθρα της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου, στη διεθνή νοµολογία και βιβλιογραφία, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα 2004. 1 Επελέγη ο όρος «άδικη» αντί του όρου «παράνοµη», δεδοµένου ότι έτσι καθίσταται δυνατό να αποδοθούν σωστά οι «περιστάσεις που αίρουν το άδικο» (βλ. παρακάτω, Κεφάλαιο V, ά. 20 επ.). Μια ενέργεια Κράτους που παραβιάζει µια διεθνή του υποχρέωση είναι πάντα παράνοµη, υπό ορισµένες περιστάσεις όµως µπορεί να αίρεται ο άδικος χαρακτήρας της. 2 Παρ όλο που το Αγγλικό κείµενο χρησιµοποιεί τον όρο act, που στα Ελληνικά αποδίδεται ως «πράξη», επελέγη ο όρος «ενέργεια», αφενός γιατί το Γαλλικό κείµενο χρησιµοποιεί τον όρο fait (ενέργεια), και αφετέρου γιατί η ίδια η Επιτροπή εξηγεί, στο Σχόλιο του ά. 1 [Yearbook ILC 2001, doc. A/56/10, σελ. 63 (παρ. 1) και ειδικά σελ. 68 (παρ. 8 in fine)], ότι ο όρος act περιλαµβάνει τόσο πράξεις, όσο και παραλείψεις, και ότι στο Αγγλικό κείµενο παρέµεινε ο όρος act, απλώς επειδή στα Αγγλικά δεν υφίσταται όρος αντίστοιχος του fait.

352 AΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΚΡΑΤΟΣ Άρθρο 4 - Συµπεριφορά οργάνων του Κράτους 1. Η συµπεριφορά οποιουδήποτε κρατικού οργάνου θα θεωρείται ως ενέργεια του Κράτους αυτού σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο, είτε το όργανο αυτό ασκεί νοµοθετική, εκτελεστική, δικαστική είτε οποιαδήποτε άλλη λειτουργία, οποιαδήποτε θέση κι αν κατέχει στην οργάνωση του Κράτους και οποιοσδήποτε κι αν είναι ο χαρακτήρας του, ως όργανο της κεντρικής κυβέρνησης ή µιας εδαφικής µονάδας του Κράτους. 2. Το όργανο µπορεί να συντίθεται από οποιοδήποτε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο, στο οποίο έχει αποδοθεί αυτό καθεστώς σύµφωνα µε το εσωτερικό δίκαιο του Κράτους. Άρθρο 5 - Συµπεριφορά φυσικών ή νοµικών προσώπων που ασκούν στοιχεία κυβερνητικής εξουσίας Η συµπεριφορά φυσικού ή νοµικού προσώπου, το οποίο δεν αποτελεί όργανο του Κράτους σύµφωνα µε το άρθρο 4, αλλά είναι εξουσιοδοτηµένο από το δίκαιο του Κράτους αυτού να ασκεί στοιχεία κυβερνητικής εξουσίας, θα θεωρείται ενέργεια του Κράτους σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο, υπό την προϋπόθεση ότι το φυσικό ή νοµικό πρόσωπο στη συγκεκριµένη περίσταση δρα υπό την ιδιότητά του αυτή. Άρθρο 6 - Συµπεριφορά οργάνων που έχουν τεθεί στη διάθεση Κράτους από άλλο Κράτος Η συµπεριφορά ενός οργάνου, το οποίο έχει τεθεί στη διάθεση Κράτους από άλλο Κράτος, θα θεωρείται ενέργεια του πρώτου Κράτους σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο, αν το όργανο κατά την δράση του ασκεί στοιχεία κυβερνητικής εξουσίας του Κράτους στη διάθεση του οποίου έχει τεθεί. Άρθρο 7 - Υπέρβαση εξουσίας ή παράβαση εντολών Η συµπεριφορά οργάνου του Κράτους ή φυσικού ή νοµικού προσώπου εξουσιοδοτηµένου να ασκεί στοιχεία κυβερνητικής εξουσίας θα θεωρείται ενέργεια του Κράτους σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο, αν το όργανο, ή το φυσικό ή νοµικό πρόσωπο δρα µε αυτή την ιδιότητα, ακόµη και στην περίπτωση που δρα καθ υπέρβαση εξουσίας ή κατά παράβαση εντολών. Άρθρο 8 - Συµπεριφορά κατευθυνόµενη ή ελεγχόµενη από Κράτος Η συµπεριφορά ατόµου ή οµάδας ατόµων θα θεωρείται ενέργεια του Κράτους σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο, αν το άτοµο ή η οµάδα ατόµων δρα στην πραγµατικότητα σύµφωνα µε τις εντολές ή τις κατευθύνσεις ή υπό τον έλεγχο του Κράτους αυτού, κατά την πραγµάτωση της συµπεριφοράς.

AΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ 353 Άρθρο 9 - Συµπεριφορά που πραγµατώνεται σε περίπτωση απουσίας ή ανεπαρκούς λειτουργίας των επισήµων αρχών Η συµπεριφορά ατόµου ή οµάδας ατόµων θα θεωρείται ενέργεια του Κράτους σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο, εάν το άτοµο ή η οµάδα ατόµων ασκεί στην πραγµατικότητα στοιχεία κυβερνητικής εξουσίας σε περίπτωση απουσίας ή ανεπαρκούς λειτουργίας των επισήµων αρχών και υπό περιστάσεις τέτοιες, οι οποίες απαιτούν την άσκηση αυτών των στοιχείων εξουσίας. Άρθρο 10 - Συµπεριφορά επαναστατικού ή άλλου κινήµατος 1. Η συµπεριφορά επαναστατικού κινήµατος, το οποίο εγκαθίσταται ως νέα κυβέρνηση ενός Κράτους, θα θεωρείται ενέργεια του Κράτους αυτού σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο. 2. Η συµπεριφορά επαναστατικού ή άλλου κινήµατος, το οποίο επιτυγχάνει να εγκαθιδρύσει ένα νέο Κράτος σε τµήµα του εδάφους προϋπάρχοντος Κράτους ή σε έδαφος υπό τη διοίκησή του, θα θεωρείται ενέργεια του νέου Κράτους σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο. 3. Το παρόν άρθρο τελεί υπό την επιφύλαξη του καταλογισµού σε Κράτος οποιασδήποτε συµπεριφοράς και σε οποιοδήποτε βαθµό κι αν σχετίζεται µε εκείνη του εν λόγω κινήµατος, η οποία θα θεωρείται ενέργεια αυτού του Κράτους δυνάµει των άρθρων 4 έως 9. Άρθρο 11 - Συµπεριφορά που αναγνωρίζεται και υιοθετείται από Κράτος ως δική του Συµπεριφορά, η οποία δεν καταλογίζεται σε ένα Κράτος σύµφωνα µε τα προηγούµενα άρθρα, θα θεωρείται ωστόσο πράξη του Κράτους αυτού σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο, εάν και στο βαθµό που το Κράτος αυτό αναγνωρίζει και υιοθετεί την υπό κρίση συµπεριφορά ως δική του. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ: ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗΣ Άρθρο 12 - Ύπαρξη παραβίασης διεθνούς υποχρέωσης Παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης από Κράτος υφίσταται, όταν µια ενέργεια του Κράτους αυτού δε συνάδει µε ό,τι απαιτείται από το Κράτος βάσει της υποχρέωσής του, ανεξάρτητα από την προέλευση ή το χαρακτήρα της. Άρθρο 13 - Ισχύουσα διεθνής υποχρέωση Κράτους Ενέργεια Κράτους δε συνιστά παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης, εκτός εάν το Κράτος δεσµεύεται από την εν λόγω υποχρέωση κατά το χρόνο που η πράξη λαµβάνει χώρα. Άρθρο 14 - Χρονική έκταση της παραβίασης διεθνούς υποχρέωσης

354 AΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ 1. Η παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης, η οποία επέρχεται συνεπεία ενέργειας Κράτους και η οποία δεν έχει διαρκή χαρακτήρα, λαµβάνει χώρα κατά το χρονικό σηµείο που η ενέργεια τελείται, ακόµη και εάν οι συνέπειές της εξακολουθούν να υφίστανται. 2. Η παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης, η οποία επέρχεται συνεπεία πράξης ενός Κράτους και η οποία έχει διαρκή χαρακτήρα, εκτείνεται καθ όλη τη χρονική περίοδο στη διάρκεια της οποίας η ενέργεια εξακολουθεί, και δε συνάδει µε τη διεθνή υποχρέωση. 3. Η παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης, η οποία απαιτεί από Κράτος να αποτρέψει ορισµένο γεγονός, λαµβάνει χώρα όταν λάβει χώρα το γεγονός, και εκτείνεται καθ όλη τη χρονική περίοδο στη διάρκεια της οποίας το γεγονός εξακολουθεί, και δε συνάδει µε την υποχρέωση αυτή. Άρθρο 15 - Παραβίαση που συνίσταται σε σύνθετη ενέργεια 1. Η παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης από Κράτος µε µία σειρά από πράξεις ή παραλείψεις χαρακτηριζόµενες συνολικά ως άδικη ενέργεια λαµβάνει χώρα, όταν λάβει χώρα η πράξη ή η παράλειψη, η οποία, σε συνδυασµό µε τις υπόλοιπες πράξεις ή παραλείψεις, επαρκεί για να πληρωθεί η υπόσταση της άδικης ενέργειας. 2. Εν προκειµένω, η παραβίαση εκτείνεται σε όλη τη χρονική περίοδο, η οποία αρχίζει µε την πρώτη από τις πράξεις ή παραλείψεις της σύνθετης ενέργειας (του συνόλου) και διαρκεί για όσο χρόνο οι πράξεις ή παραλείψεις αυτές επαναλαµβάνονται και εξακολουθούν να µη συνάδουν µε τη διεθνή υποχρέωση. ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV: ΕΥΘΥΝΗ ΚΡΑΤΟΥΣ ΑΠΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΛΛΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΆΆρθρο 16 - Βοήθεια ή συνδρομή στην τέλεση διεθνώς άδικης ενέργειας Κράτος, το οποίο βοηθά ή συνδράµει άλλο Κράτος να τελέσει µία διεθνώς άδικη ενέργεια, υπέχει διεθνή ευθύνη για το γεγονός αυτό εάν: (α) το πρώτο Κράτος δρα κατ αυτόν τον τρόπο εν γνώσει των περιστάσεων της διεθνώς άδικης ενέργειας και (β) η ενέργεια θα ήταν διεθνώς άδικη εάν είχε τελεστεί από το πρώτο Κράτος. Άρθρο 17 - Διεύθυνση και έλεγχος επί της τέλεσης διεθνώς άδικης ενέργειας Κράτος, το οποίο κατευθύνει άλλο Κράτος και ασκεί έλεγχο ως προς την τέλεση µιας διεθνώς άδικης ενέργειας, υπέχει διεθνή ευθύνη για την πράξη αυτή εάν: (α) το πρώτο Κράτος δρα κατ αυτόν τον τρόπο εν γνώσει των περιστάσεων της διεθνώς άδικης ενέργειας και

AΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ 355 (β) η ενέργεια θα ήταν διεθνώς άδικη εάν είχε τελεστεί από το πρώτο Κράτος. Άρθρο 18 - Εξαναγκασµός άλλου Κράτους Κράτος, το οποίο εξαναγκάζει άλλο Κράτος να προβεί σε ενέργεια, υπέχει διεθνή ευθύνη για την ενέργεια αυτή εάν: (α) ελλείψει του εξαναγκασµού, η ενέργεια θα ήταν διεθνώς άδικη ενέργεια του εξαναγκαζόµενου κράτους και (β) το εξαναγκάζον Κράτος δρα κατ αυτόν τον τρόπο, εν γνώσει των περιστάσεων της ενέργειας. Άρθρο 19 - Συνέπειες του παρόντος Κεφαλαίου Το παρόν Κεφάλαιο τελεί υπό την επιφύλαξη της διεθνούς ευθύνης του Κράτους που προβαίνει στην υπό κρίση ενέργεια, ή οποιουδήποτε άλλου Κράτους, σύµφωνα µε τις άλλες διατάξεις των παρόντων άρθρων. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V: ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΙΡΟΥΝ ΤΟ ΑΔΙΚΟ Άρθρο 20 - Συναίνεση Έγκυρη συναίνεση Κράτους στην τέλεση συγκεκριµένης ενέργειας από άλλο Κράτος αίρει τον άδικο χαρακτήρα της ενέργειας αυτής ως προς το πρώτο Κράτος, στην έκταση που η ενέργεια παραµένει εντός των ορίων της συναίνεσης. Άρθρο 21 -Νόµιµη Άµυνα Ο άδικος χαρακτήρας ενέργειας Κράτους αίρεται, εάν η ενέργεια συνιστά νόµιµο µέσο άµυνας που λαµβάνεται σύµφωνα µε το Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών. Άρθρο 22 - Αντίµετρα εναντίον µίας διεθνώς άδικης ενέργειας Ο άδικος χαρακτήρας ενέργειας Κράτους, η οποία δε συνάδει µε διεθνή υποχρέωση έναντι άλλου Κράτους, αίρεται, εάν και στο µέτρο που η πράξη συνιστά αντίµετρο που λαµβάνεται εναντίον του δεύτερου Κράτους σύµφωνα µε το Δεύτερο Κεφάλαιο του Τρίτου Μέρους. Άρθρο 23 - Force majeure 3 1. Ο άδικος χαρακτήρας ενέργειας Κράτους, η οποία δε συνάδει µε διεθνή υποχρέωση του Κράτους αυτού, αίρεται, εάν η ενέργεια οφείλεται σε ανωτέρα βία, δηλαδή στην επέλευση µιας ακατανίκητης δύναµης ή ενός απρόβλεπτου 3 Ο τίτλος του άρθρου δεν µεταφράζεται, καθώς η έννοια της force majeure αποτελεί terminus technicus του διεθνούς δικαίου. Άλλωστε, αυτή η έκφραση χρησιµοποιείται τόσο στο Αγγλικό, όσο και στο Γαλλικό κείµενο. Στα Ελληνικά, η έννοια της force majeure αποδίδεται ως «ανώτερη βία».

356 AΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ γεγονότος εκτός των ορίων ελέγχου του Κράτους, που καθιστούν την εκπλήρωση της υποχρέωσης πρακτικώς αδύνατη υπό τις περιστάσεις αυτές. 2. Η παράγραφος 1 δεν εφαρµόζεται εάν: (α) η κατάσταση της ανωτέρας βίας οφείλεται, είτε αφ εαυτής είτε σε συνδυασµό µε άλλους παράγοντες, στη συµπεριφορά του Κράτους που την επικαλείται ή (β) το Κράτος έχει αναλάβει τον κίνδυνο της επέλευσης αυτής της κατάστασης. Άρθρο 24 - Κατάσταση Κινδύνου Ζωής 1. Ο άδικος χαρακτήρας ενέργειας Κράτους, η οποία δε συνάδει µε διεθνή υποχρέωση του Κράτους αυτού, αίρεται, εάν ο αυτουργός της υπό κρίση ενέργειας, ευρισκόµενος σε κατάστασης κινδύνου ζωής, δεν έχει άλλο εύλογο τρόπο διάσωσης της δικής του ζωής ή της ζωής άλλων ατόµων που έχουν ανατεθεί στη φροντίδα του. 2. Η παράγραφος 1 δεν εφαρµόζεται εάν: (α) η κατάσταση κινδύνου ζωής οφείλεται, είτε αφ εαυτής είτε σε συνδυασµό µε άλλους παράγοντες, στη συµπεριφορά του Κράτους που την επικαλείται ή (β) η επίµαχη ενέργεια ενδέχεται να προκαλέσει παρόµοιο ή µεγαλύτερο κίνδυνο. Άρθρο 25 - Κατάσταση Ανάγκης 1. Η κατάσταση ανάγκης δεν µπορεί να γίνει αντικείµενο επίκλησης από Κράτος ως λόγος άρσεως του άδικου χαρακτήρα µιας ενέργειας, η οποία δεν συνάδει µε µια διεθνή υποχρέωση του Κράτους αυτού, εκτός εάν η ενέργεια αυτή: (α) είναι ο µόνος τρόπος για να διαφυλάξει το Κράτος ουσιώδες συµφέρον του από σοβαρό και επικείµενο κίνδυνο και (β) δεν παραβλάπτει σηµαντικά ουσιώδες συµφέρον του Κράτους ή των Κρατών, έναντι των οποίων υφίσταται η υποχρέωση, ή της διεθνούς κοινότητας ως συνόλου. 2. Σε κάθε περίπτωση, η κατάσταση ανάγκης δεν µπορεί να γίνει αντικείµενο επίκλησης από Κράτος ως λόγος άρσεως του άδικου χαρακτήρα µιας ενέργειας εάν: (α) η υπό κρίση διεθνής υποχρέωση αποκλείει τη δυνατότητα επίκλησης κατάστασης ανάγκης ή (β) το Κράτος έχει συµβάλλει στη δηµιουργία της κατάστασης ανάγκης. Άρθρο 26 - Συµµόρφωση µε κανόνες αναγκαστικού δικαίου Καµία διάταξη του παρόντος Κεφαλαίου δεν αίρει τον άδικο χαρακτήρα οποιασδήποτε ενέργειας Κράτους, η οποία δε συνάδει µε υποχρέωση που πηγάζει από υποχρεωτικό κανόνα γενικού διεθνούς δικαίου.

AΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ 357 Άρθρο 27 - Συνέπειες επίκλησης περιστάσεως άρσεως του αδίκου Η επίκληση µιας περίστασης άρσεως του άδικου χαρακτήρα, σύµφωνα µε το παρόν Κεφάλαιο, τελεί υπό την επιφύλαξη: (α) της συµµόρφωσης µε την επίµαχη υποχρέωση, εάν και στο µέτρο που η περίσταση άρσης του αδίκου δεν υφίσταται πλέον και (β) του ζητήµατος της αποζηµίωσης για οποιαδήποτε υλική βλάβη που προκλήθηκε από την υπό κρίση ενέργεια. ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Άρθρο 28 - Έννοµες Συνέπειες της Διεθνώς Άδικης Ενέργειας Η διεθνής ευθύνη του Κράτους που επέρχεται µε την τέλεση µιας διεθνώς άδικης ενέργειας, σύµφωνα µε τις διατάξεις του Πρώτου Μέρους, περιλαµβάνει έννοµες συνέπειες, όπως αυτές περιγράφονται στο παρόν Μέρος. Άρθρο 29 - Διαρκές Καθήκον Εκπλήρωσης Οι έννοµες συνέπειες µιας διεθνώς άδικης ενέργειας σύµφωνα µε το παρόν Μέρος δεν επηρεάζουν το διαρκές καθήκον του Κράτους που υπέχει ευθύνη να εκπληρώνει την υποχρέωση που παραβίασε. Άρθρο 30 - Παύση και Μη Επανάληψη Το Κράτος που υπέχει ευθύνη για τη διεθνώς άδικη ενέργεια, φέρει την υποχρέωση: (α) να παύσει αυτήν την ενέργεια, εφόσον συνεχίζεται (β) να παράσχει κατάλληλες διαβεβαιώσεις και εγγυήσεις περί µη επανάληψης της ενέργειας, εφόσον αυτό κρίνεται αναγκαίο κατά τις περιστάσεις. Άρθρο 31 - Επανόρθωση 1. Το Κράτος που υπέχει ευθύνη φέρει την υποχρέωση να επανορθώσει πλήρως τη ζηµία, η οποία προκλήθηκε από τη διεθνώς άδικη ενέργεια. 2. Η ζηµία περιλαµβάνει οποιαδήποτε βλάβη, υλική ή ηθική, που προκλήθηκε από τη διεθνώς άδικη ενέργεια του Κράτους. Άρθρο 32 - Αδυναµία Επίκλησης του Εσωτερικού Δικαίου

358 AΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Το Κράτος που υπέχει ευθύνη δεν έχει τη δυνατότητα να επικαλεστεί διατάξεις του εσωτερικού του δικαίου ως δικαιολογητική βάση της αδυναµίας του να συµµορφωθεί µε τις διεθνείς υποχρεώσεις του, σύµφωνα µε το παρόν Μέρος. Άρθρο 33 - Πεδίο Εφαρµογής των Διεθνών Υποχρεώσεων που περιγράφονται στο παρόν Μέρος 1. Οι διεθνείς υποχρεώσεις του Κράτους που υπέχει ευθύνη, όπως αυτές περιγράφονται στο παρόν Μέρος, µπορεί να έχουν αναληφθεί έναντι άλλου Κράτους, έναντι πλειόνων Κρατών, ή έναντι της διεθνούς κοινότητας ως συνόλου, ανάλογα, σε κάθε περίπτωση, µε το χαρακτήρα και το περιεχόµενο της διεθνούς υποχρέωσης και µε τις ειδικότερες περιστάσεις της παραβίασης. 2. Το παρόν Μέρος εφαρµόζεται µε την επιφύλαξη κάθε δικαιώµατος που απορρέει από τη διεθνή ευθύνη του Κράτους, και το οποίο µπορεί να έχει ευθέως ως υποκείµενα φυσικά ή νοµικά πρόσωπα διάφορα του Κράτους. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΗ ΤΗΣ ΖΗΜΙΑΣ Άρθρο 34 - Μορφές Επανόρθωσης Πλήρης επανόρθωση της ζηµίας που προκλήθηκε από διεθνώς άδικη ενέργεια µπορεί να επιτευχθεί µέσω επαναφοράς των πραγµάτων στην προτέρα κατάσταση, αποζηµίωσης και ικανοποίησης, είτε µεµονωµένα, είτε σε συνδυασµό µεταξύ τους, σύµφωνα µε τις διατάξεις του παρόντος Κεφαλαίου. ΆΆρθρο 35 - Επαναφορά των Πραγμάτων στην Προτέρα Κατάσταση Το Κράτος που υπέχει ευθύνη για διεθνώς άδικη ενέργεια υποχρεούται να επαναφέρει τα πράγµατα στην κατάσταση που είχε διαµορφωθεί πριν την τέλεση της άδικης ενέργειας, εφόσον και στο βαθµό που η επαναφορά: (α) δεν είναι πρακτικώς αδύνατη (β) δεν επιφέρει εξαιρετικά δυσανάλογο βάρος εν σχέσει με την ωφέλεια που απορρέει από την επαναφορά αντί της αποζηµίωσης. Άρθρο 36 - Αποζηµίωση 1. Το Κράτος που φέρει ευθύνη για διεθνώς άδικη ενέργεια υποχρεούται να παράσχει αποζηµίωση για τη βλάβη που προκάλεσε η ως άνω ενέργειά του, στο βαθµό που η βλάβη αυτή δεν µπορεί να αποκατασταθεί µε επαναφορά των πραγµάτων στην προτέρα κατάσταση. 2. Η αποζηµίωση πρέπει να καλύπτει κάθε βλάβη αποτιµητή σε χρήµα, συµπεριλαµβανοµένων και των διαφυγόντων κερδών, στο βαθµό που τα τελευταία αποδεικνύονται.

AΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ 359 Άρθρο 37 Ικανοποίηση 1. Το Κράτος που φέρει ευθύνη για διεθνώς άδικη ενέργεια υποχρεούται να παράσχει ικανοποίηση για τη βλάβη που προκάλεσε η ως άνω ενέργειά του, στο βαθµό που η βλάβη αυτή δεν µπορεί να αποκατασταθεί µε επαναφορά των πραγµάτων στην προτέρα κατάσταση ή µε αποζηµίωση. 2. Η ικανοποίηση µπορεί να συνίσταται σε αναγνώριση της παραβίασης, σε έκφραση µεταµέλειας, σε επίσηµη συγγνώµη ή να παρέχεται µε άλλο προσήκοντα τρόπο. 3. Η ικανοποίηση δεν πρέπει να είναι δυσανάλογη προς τη ζηµία, και δεν µπορεί να λαµβάνει εξευτελιστική µορφή προς το Κράτος που φέρει ευθύνη. Άρθρο 38 - Τόκοι Υπερηµερίας 1. Οι τόκοι υπερηµερίας επί κάθε αρχικού κεφαλαίου, που οφείλονται σύµφωνα µε το παρόν Κεφάλαιο, είναι πληρωτέοι όταν κρίνονται απαραίτητοι για την επίτευξη πλήρους επανόρθωσης. Το επιτόκιο και ο τρόπος υπολογισµού καθορίζονται κατά τρόπο ώστε να επιτυγχάνεται το ως άνω αποτέλεσµα. 2. Οι τόκοι υπερηµερίας τρέχουν από την ηµεροµηνία κατά την οποία κατέστη ληξιπρόθεσµη η απαίτηση για το αρχικό κεφάλαιο, έως και την ηµεροµηνία της αποπληρωµής. Άρθρο 39 - Συντρέχον Πταίσµα Κατά τον καθορισµό της επανόρθωσης λαµβάνεται υπόψη το συντρέχον πταίσµα που οφείλεται σε δόλια ή αµελή πράξη ή παράλειψη του ζηµιωθέντος Κράτους ή κάθε φυσικού ή νοµικού προσώπου για το οποίο ζητείται η επανόρθωση. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ: ΣΟΒΑΡΕΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ ΠΟΥ ΑΠΟΡΡΕΟΥΝ ΑΠΟ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ Άρθρο 40 - Εφαρµογή του παρόντος Κεφαλαίου 1. Το παρόν Κεφάλαιο εφαρµόζεται στις περιπτώσεις διεθνούς ευθύνης που απορρέει από σοβαρή παραβίαση µιας υποχρέωσης που επιβάλλεται από αναγκαστικό κανόνα του γενικού διεθνούς δικαίου. 2. Η παραβίαση τέτοιας υποχρέωσης λογίζεται ως σοβαρή, όταν συνίσταται σε σοβαρή ή συστηµατική αδυναµία του Κράτους που υπέχει ευθύνη, να εκπληρώσει την υποχρέωση. Άρθρο 41 - Επιµέρους Συνέπειες Σοβαρής Παραβίασης Υποχρέωσης σύµφωνα µε το παρόν Κεφάλαιο 1. Τα Κράτη συνεργάζονται για την άρση, µε νόµιµα µέσα, κάθε σοβαρής παραβίασης υπό την έννοια του Άρθρου 40.

360 AΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ 2. Κανένα Κράτος δεν µπορεί να αναγνωρίσει ως νόµιµη µια κατάσταση που δηµιουργήθηκε από σοβαρή παραβίαση υπό την έννοια του Άρθρου 40, ούτε να παράσχει βοήθεια ή να συµβάλλει στη διατήρηση της κατάστασης αυτής. 3. Το Άρθρο αυτό τελεί υπό την επιφύλαξη των λοιπών συνεπειών που αναφέρονται στο παρόν Μέρος, καθώς και κάθε περαιτέρω έννοµης συνέπειας που επέρχεται, σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο, από παραβίαση, η οποία εµπίπτει στο πεδίο εφαρµογής του παρόντος Κεφαλαίου. ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΡΑΤΟΥΣ Άρθρο 42 - Επίκληση της Ευθύνης από το Ζηµιωθέν Κράτος Ένα Κράτος δικαιούται, ως ζηµιωθέν, να επικαλεστεί την ευθύνη άλλου Κράτους, εφόσον η υποχρέωση που παραβιάστηκε έχει αναληφθεί: (α) έναντι του πρώτου Κράτους µεµονωµένα ή (β) έναντι µιας οµάδας Κρατών στην οποία περιλαµβάνεται το πρώτο Κράτος ή έναντι της διεθνούς κοινότητας ως συνόλου, και η παραβίαση της υποχρέωσης (i) επηρεάζει συγκεκριµένα το πρώτο Κράτος ή (ii) έχει τέτοιο χαρακτήρα, ώστε δύναται να µεταβάλει ριζικά τη θέση όλων των άλλων Κρατών, έναντι των οποίων η υποχρέωση έχει αναληφθεί, ως προς την περαιτέρω τήρηση της υποχρέωσης αυτής. Άρθρο 43 - Κοινοποίηση Αξίωσης από το Ζηµιωθέν Κράτος 1. Το ζηµιωθέν Κράτος που επικαλείται την ευθύνη άλλου Κράτους, οφείλει να κοινοποιήσει στο τελευταίο τη σχετική του αξίωση. 2. Το ζηµιωθέν Κράτος δύναται να προσδιορίσει συγκεκριµένα: (α) τη συµπεριφορά που πρέπει να τηρήσει το Κράτος που υπέχει ευθύνη, ώστε να παύσει η διεθνώς άδικη ενέργεια, εφόσον αυτή συνεχίζεται (β) το είδος της επανόρθωσης σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα στο Δεύτερο Μέρος Άρθρο 44 - Παραδεκτό των Αξιώσεων Δεν µπορεί να γίνει επίκληση της ευθύνης Κράτους: (α) αν η αξίωση δεν εγείρεται σύµφωνα µε οποιοδήποτε εφαρµοστέο κανόνα σχετικά µε την εθνικότητα των αξιώσεων (β) αν στην αξίωση εφαρµόζεται ο κανόνας της προηγούµενης εξάντλησης των εσωτερικών ενδίκων µέσων και δεν έχει ασκηθεί οποιοδήποτε από τα διαθέσιµα και αποτελεσµατικά εσωτερικά ένδικα µέσα. Άρθρο 45 - Απώλεια του Δικαιώµατος στην Επίκληση της Ευθύνης

AΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ 361 Δεν µπορεί να γίνει επίκληση της ευθύνης Κράτους: (α) αν το ζηµιωθέν Κράτος εγκύρως παραιτήθηκε της αξίωσης (β) αν το ζηµιωθέν Κράτος µπορεί να θεωρηθεί ότι, λόγω της συµπεριφοράς του, εγκύρως συνήνεσε στην απόσβεση της αξίωσης. Άρθρο 46 - Πλειονότητα Ζηµιωθέντων Κρατών Όταν περισσότερα Κράτη έχουν υποστεί ζηµία από την ίδια διεθνώς άδικη ενέργεια, κάθε ζηµιωθέν Κράτος δικαιούται να επικαλεστεί µεµονωµένα την ευθύνη του Κράτους το οποίο τέλεσε τη διεθνώς άδικη ενέργεια. Άρθρο 47 - Πλειονότητα Κρατών που Υπέχουν Ευθύνη 1. Όταν περισσότερα Κράτη υπέχουν ευθύνη για την ίδια διεθνώς άδικη ενέργεια, η ευθύνη του κάθε Κράτους µπορεί να επικληθεί σε σχέση µε τη συγκεκριµένη ενέργεια. 2. Η παράγραφος 1: (α) δεν επιτρέπει σε οποιοδήποτε Κράτος να αναζητήσει, µέσω αποζηµίωσης, την επανόρθωση ζηµίας µεγαλύτερης από αυτήν που υπέστη. (β) τελεί υπό την επιφύλαξη οποιουδήποτε δικαιώµατος προσφυγής εναντίον των λοιπών Κρατών που υπέχουν ευθύνη. Άρθρο 48 - Επίκληση της Ευθύνης από Κράτος Διάφορο του Ζηµιωθέντος 1. Κάθε Κράτος διάφορο του ζηµιωθέντος δικαιούται να επικαλεστεί την ευθύνη άλλου Κράτους, σύµφωνα µε την παράγραφο 2, εφόσον: (α) η υποχρέωση που παραβιάστηκε έχει αναληφθεί έναντι οµάδας Κρατών στην οποία περιλαµβάνεται το πρώτο Κράτος και εφόσον η υποχρέωση κατοχυρώνεται µε σκοπό τη διασφάλιση κάποιου συλλογικού συµφέροντος της ως άνω οµάδας ή (β) η υποχρέωση που παραβιάστηκε έχει αναληφθεί έναντι της διεθνούς κοινότητας ως συνόλου. 2. Κάθε Κράτος που δικαιούται να επικαλεστεί την ευθύνη άλλου Κράτους σύµφωνα µε την παράγραφο 1, µπορεί να αξιώσει από το Κράτος που υπέχει ευθύνη: (α) παύση της διεθνώς άδικης ενέργειας και παροχή διασφαλίσεων και εγγυήσεων περί µη επανάληψης, σύµφωνα µε το Άρθρο 30 και (β) εκπλήρωση της υποχρέωσης προς επανόρθωση σύµφωνα µε τα προηγούµενα Άρθρα, προς το συµφέρον του ζηµιωθέντος Κράτους ή των δικαιούχων της υποχρέωσης που παραβιάστηκε. 3. Οι προϋποθέσεις για την επίκληση της ευθύνης από ζηµιωθέν Κράτος σύµφωνα µε τα Άρθρα 43, 44 και 45 εφαρµόζονται και στην περίπτωση επίκλησης της ευθύνης από κάθε Κράτος που δικαιούται να προβεί στην επίκληση αυτή σύµφωνα µε την παράγραφο 1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ II: ΑΝΤΙΜΕΤΡΑ

362 AΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Άρθρο 49 - Αντικείµενο και περιορισµοί των αντιµέτρων 1. Το ζηµιωθέν Κράτος µπορεί να λάβει αντίµετρα εναντίον Κράτους που υπέχει ευθύνη για µια διεθνώς άδικη ενέργεια µόνο µε σκοπό να υποχρεώσει το τελευταίο να συµµορφωθεί µε τις υποχρεώσεις του σύµφωνα µε το Δεύτερο Μέρος. 2. Τα αντίµετρα περιορίζονται στην προσωρινή µη εκπλήρωση των διεθνών υποχρεώσεων του Κράτους που λαµβάνει τα µέτρα έναντι του Κράτους που υπέχει ευθύνη. 3. Τα αντίµετρα πρέπει να λαµβάνονται κατά το δυνατό µε τέτοιο τρόπο, ώστε να επιτρέπουν την ανάληψη εκ νέου της εκπλήρωσης των υπό κρίση υποχρεώσεων. Άρθρο 50 - Υποχρεώσεις που δεν επηρεάζονται από τα αντίµετρα 1. Τα αντίµετρα δεν µπορεί να επηρεάζουν: (α) την υποχρέωση αποχής από την απειλή ή χρήση βίας, όπως αυτή κατοχυρώνεται στο Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών (β) υποχρεώσεις προστασίας των θεµελιωδών ανθρωπίνων δικαιωµάτων (γ) υποχρεώσεις ανθρωπιστικού χαρακτήρα που απαγορεύουν τα αντίποινα (δ) άλλες υποχρεώσεις που απορρέουν από αναγκαστικούς κανόνες του γενικού διεθνούς δικαίου. 2. Το Κράτος που λαµβάνει αντίµετρα δεν απαλλάσσεται από την εκπλήρωση των υποχρεώσεών του: (α) οι οποίες απορρέουν από οποιαδήποτε διαδικασία επίλυσης διαφορών που είναι εφαρµοστέα µεταξύ του Κράτους αυτού και του Κράτους που υπέχει ευθύνη (β) να σέβεται το απαραβίαστο των διπλωµατικών ή προξενικών υπαλλήλων, χώρων αποστολής, αρχείων και εγγράφων. Άρθρο 51 - Αναλογικότητα Τα αντίµετρα πρέπει να είναι ανάλογα προς τη ζηµία, λαµβάνοντας υπόψη τη βαρύτητα της διεθνώς άδικης ενέργειας και τα υπό κρίση δικαιώµατα. ΆΆρθρο 52 - Προϋποθέσεις σχετικά με την προσφυγή σε αντίμετρα 1. Πριν τη λήψη αντιµέτρων, το ζηµιωθέν Κράτος οφείλει: (α) να καλέσει, σύµφωνα µε το Άρθρο 43, το Κράτος που υπέχει ευθύνη να εκπληρώσει τις κατά το Δεύτερο Μέρος υποχρεώσεις του (β) να κοινοποιήσει στο Κράτος που υπέχει ευθύνη κάθε απόφαση λήψης αντιµέτρων και να προτείνει διαπραγµατεύσεις. 2. Με την επιφύλαξη της παραγράφου 1 (β), το ζηµιωθέν Κράτος δικαιούται να λάβει τα απαραίτητα επείγοντα αντίµετρα για την προάσπιση των δικαιωµάτων του.

AΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ 363 3. Δεν επιτρέπεται η λήψη αντιµέτρων ή επιβάλλεται η άµεση και χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση αναστολή τους, εφόσον αυτά έχουν ήδη ληφθεί, αν: (α) η διεθνώς άδικη ενέργεια έπαυσε, και (β) η διαφορά εκκρεµεί ενώπιον δικαστηρίου ή άλλου δικαιοδοτικού οργάνου που έχει την εξουσία να εκδίδει αποφάσεις δεσµευτικές για τα µέρη. 4. Η παράγραφος 3 δεν εφαρµόζεται αν το Κράτος που υπέχει ευθύνη δεν ενεργοποιεί µε καλή πίστη τις διαδικασίες επίλυσης διαφορών. Άρθρο 53 - Παύση αντιµέτρων Τα αντίµετρα πρέπει να παύουν αφ ης στιγµής το Κράτος που υπέχει ευθύνη συµµορφώνεται µε τις υποχρεώσεις του σύµφωνα µε το Δεύτερο Μέρος ως προς τη διεθνώς άδικη ενέργεια. Άρθρο 54 - Λήψη µέτρων από Κράτη διάφορα του ζηµιωθέντος Το παρόν Κεφάλαιο ισχύει µε την επιφύλαξη του δικαιώµατος κάθε Κράτους, που δικαιούται σύµφωνα µε το Άρθρο 48 παράγραφος 1 να επικαλεστεί την ευθύνη άλλου Κράτους, να λάβει τα νόµιµα µέτρα κατά του Κράτους αυτού µε σκοπό τη διασφάλιση της παύσης της παραβίασης και της παροχής επανόρθωσης προς το συµφέρον του ζηµιωθέντος Κράτους ή των δικαιούχων της υποχρέωσης που παραβιάστηκε. Άρθρο 55 - Lex Specialis ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ Τα παρόντα Άρθρα δεν εφαρµόζονται στις περιπτώσεις και στην έκταση που οι προϋποθέσεις για τη στοιχειοθέτηση διεθνώς άδικης ενέργειας ή για το περιεχόµενο ή την εφαρµογή διατάξεων περί διεθνούς ευθύνης Κράτους διέπονται από ειδικούς κανόνες του διεθνούς δικαίου. Άρθρο 56 - Ζητήµατα διεθνούς ευθύνης που δεν ρυθµίζονται από τα παρόντα Άρθρα Οι εφαρµοστέοι κανόνες διεθνούς δικαίου συνεχίζουν να διέπουν ζητήµατα ευθύνης Κρατών για διεθνώς άδικες ενέργειες, στην έκταση που τα τελευταία δεν ρυθµίζονται από τα παρόντα Άρθρα. Άρθρο 57 - Ευθύνη Διεθνών Οργανισµών Τα παρόντα Άρθρα εφαρµόζονται µε την επιφύλαξη κάθε ζητήµατος σχετικού µε την ευθύνη Διεθνούς Οργανισµού ή την ευθύνη Κράτους για τη συµπεριφορά Διεθνούς Οργανισµού σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο. Άρθρο 58 - Ατοµική ευθύνη

364 AΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Τα παρόντα Άρθρα εφαρµόζονται µε την επιφύλαξη κάθε ζητήµατος σχετικού µε την ατοµική ευθύνη προσώπου που ενεργεί για λογαριασµό Κράτους σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο. Άρθρο 59 - Χάρτης των Ηνωµένων Εθνών Τα παρόντα Άρθρα εφαρµόζονται µε την επιφύλαξη των διατάξεων του Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών.