4 6 7 Δελτίο Μακροοικονομικής Ανάλυσης Ελληνικής Οικονομίας Ιούνιος 6 Δελτίο Τύπου ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Διεύθυνση Οικονομικής Ανάλυσης Ιούνιος 6 Η άμεση στήριξη που παρέχει ο τουρισμός στην ελληνική οικονομία υπερβαίνει σημαντικά τις εκτιμήσεις βάσει των συμβατικών μεθόδων 7 7 Διεθνείς τουριστικές αφίξεις δείκτης =, εκτιμήσεις Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (UNWTO) για ΙΤ, ΙΣΠ, ΓΑΛ, ΠΟΡΤ Ιταλία Πορτογαλία Ελλάδα Η τουριστική δραστηριότητα στην Ελλάδα εμφανίζει ισχυρή ανοδική δυναμική τα τελευταία χρόνια ενισχύοντας το ρόλο της ως βασικού πυλώνα της οικονομίας και του μοναδικού κλάδου της οικονομικής δραστηριότητας που ανταπεξήλθε στην πρωτοφανή κρίση. Οι ισχυρές επιδόσεις αντανακλώνται στην καταγραφή συνεχών, νέων ιστορικών υψηλών ως προς τον αριθμό των αφίξεων τουριστών από το εξωτερικό και τα έσοδα όπως αποτυπώνονται στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Οι επιδόσεις αυτές υπερβαίνουν σημαντικά τις αντίστοιχες ανταγωνιστικών τουριστικών προορισμών στην Ν. Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο και μεταφράζονται σε ετήσια ώθηση στο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ της τάξης του,4% από το σκέλος της τελικής δαπάνης, εξαιρουμένων δευτερογενών επιδράσεων και των εκροών από την οικονομία που σχετίζονται με εισαγωγές από το συγκεκριμένο τομέα. Η ισχυρή ζήτηση από το εξωτερικό φαίνεται να αντισταθμίζει τις αρνητικές επιδράσεις από τη σημαντική εξασθένιση της εγχώριας τουριστικής ζήτησης, όπως αποτυπώνεται στα σχετικά στοιχεία της έρευνας οικογενειακών προϋπολογισμών, η οποία δεν θα μπορούσε προφανώς να αποσυνδεθεί -- δεδομένης της υψηλής εισοδηματικής ελαστικότητάς της -- από την έντονα πτωτική πορεία της εγχώριας δαπάνης τα τελευταία χρόνια. Η ανάλυση υποδηλώνει ότι γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να καταγραφούν επαρκώς, μέσω των εξειδικευμένων ερευνών συνόρων, οι πραγματικές δαπάνες αλλοδαπών που επισκέπτονται τη χώρα, σε μία περίοδο που οι αγορές τουριστικών υπηρεσιών γίνονται ηλεκτρονικά, με διαφορετικές μεθόδους και ηλεκτρονικές πλατφόρμες, τα ξενοδοχεία εντάσσονται σε πολυεθνικές δομές εταιριών διαχείρισης και παροχής τουριστικών υπηρεσιών, ενώ οι ταξιδιωτικές συνήθειες γίνονται πολυπλοκότερες και είναι δυσκολότερο να καταγραφούν (λχ. συνδυασμένα ταξίδια σε περισσότερες από μία χώρες, κρουαζιέρες, καθώς και ατομικά ταξίδια τα οποία κερδίζουν έδαφος σε βάρος των οργανωμένων ταξιδιών). Γαλλία Ισπανία 7 7
e Δελτίο Μακροοικονομικής Ανάλυσης Ελληνικής Οικονομίας Ιούνιος 6 9 7 - Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία στον κλάδο διαμονής & εστίασης δισ. ευρώ Μη-κάτοικοι Σύνολο Κάτοικοι Πηγές: Eurostat, Εθνικοί Λογαριασμοί κατά κλάδους & εκτιμήσεις ΕΤΕ σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας των ελληνικών Οικογενειακών Προϋπολογισμών 9 7 - Η μελέτη της Δ/σης Οικ. Ανάλυσης της ΕΤΕ επιχειρεί μία διαφορετική προσέγγιση του μακροοικονομικού ρόλου του τουρισμού καθώς επικεντρώνεται στο σκέλος της προσφοράς και συγκεκριμένα στο παραγόμενο προϊόν και τη δημιουργία ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας από τον κλάδο παροχής υπηρεσιών καταλύματος και εστίασης. Αυτό επιτυγχάνεται συνδυάζοντας στοιχεία παραγωγής/προσφοράς από τους εθνικούς λογαριασμούς για τη δραστηριότητα στο σύνολο του κλάδου με συγκρίσιμα στοιχεία δαπάνης από την έρευνα οικογενειακών προϋπολογισμών για τους κατοίκους της Ελλάδας. Τα αποτελέσματα αυτής της προσέγγισης αναδεικνύουν μία αξιοσημείωτη αύξηση της συνεισφοράς του κλάδου στο ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ την περίοδο -, σημαντικά υψηλότερη από τις συμβατικές εκτιμήσεις που βασίζονται σε στοιχεία τουριστικών εισπράξεων, όπως προσεγγίζονται από το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (έρευνα συνόρων). Συγκεκριμένα, εκτιμάται ότι η παραγόμενη προστιθέμενη αξία (σε σταθερές τιμές) που σχετίζεται με την παροχή υπηρεσιών σε αλλοδαπούς αυξήθηκε κατά, ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ μεταξύ και, συγκριτικά με αύξηση των τουριστικών εισπράξεων της τάξης του,% του ΑΕΠ. Η αυξανόμενη προστιθέμενη αξία μεταφράζεται σε μέση ετήσια συνεισφορά στο ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ από τον εισερχόμενο τουρισμό, για την ίδια περίοδο, η οποία προσεγγίζει τη μία ποσοστιαία μονάδα ετησίως, συγκριτικά με,4% που απορρέει από τα στοιχεία δαπάνης του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Η επίδοση αυτή είναι αξιοσημείωτη, αν αναλογιστούμε ότι ο συγκεκριμένος κλάδος περιλαμβάνει δραστηριότητα που σχετίζεται με μία στενότερη δέσμη υπηρεσιών, συγκριτικά με τη δαπάνη που καταγράφεται μέσω του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, με την τελευταία να αποτυπώνει ολόκληρο το εύρος των ταξιδιωτικών δαπανών των αλλοδαπών επισκεπτών της χώρας σε ένα σημαντικά μεγαλύτερο εύρος υπηρεσιών και αγαθών. Το άλμα στην προστιθέμενη αξία αντανακλά κυρίως την αύξηση του παραγόμενου προϊόντος από το συγκεκριμένο κλάδο, που ισοδυναμεί με την αξία των παρεχόμενων τουριστικών υπηρεσιών προς αλλοδαπούς, σε σταθερές τιμές, αλλά και τη μείωση του κόστους παραγωγής. Στην περίπτωση του κλάδου παροχής καταλύματος και εστίασης το συνολικό παραγόμενο προϊόν αυξήθηκε κατά,% ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Αρχίζοντας με την εκτίμηση της αξίας των παρεχόμενων υπηρεσιών σε αλλοδαπούς διαπιστώνουμε μια ισχυρή αύξηση (+,% του ΑΕΠ ή,9 δισ.) την περίοδο -, που αντισταθμίστηκε μόνο μερικώς από την μείωση της παροχής υπηρεσιών προς ημεδαπούς κατά,% του ΑΕΠ. Η ανωτέρω εκτίμηση ενσωματώνει τη σχετική πληροφόρηση για τις δαπάνες Ελλήνων για αντίστοιχες υπηρεσίες, όπως καταγράφονται στην έρευνα οικογενειακών προϋπολογισμών και η οποία καταδεικνύει μια
4 6 7 ΕΛ ΕΛ ΙΤΑΛ ΙΣΠ ΠΟΡΤ 6 7 6 εκτ. 6 μηνο Δελτίο Μακροοικονομικής Ανάλυσης Ελληνικής Οικονομίας Ιούνιος 6 σωρευτική μείωση της τάξης του % ή,% του ΑΕΠ, μεταξύ και. Οι ανωτέρω θετικές τάσεις παραγωγής υπηρεσιών σχετίζονται μεταξύ άλλων με: Τη σημαντική ποσοτική και ποιοτική αναβάθμιση των ξενοδοχειακών υποδομών της χώρας που βασίστηκε σε σημαντικό βαθμό στη σταδιακή ολοκλήρωση και λειτουργία σημαντικών επενδύσεων -- που είχαν δρομολογηθεί πριν από το ξέσπασμα της κρίσης και κορυφώθηκαν την περίοδο 6- -- σε συνδυασμό με επενδύσεις ανακαίνισης/αναβάθμισης των υφιστάμενων τουριστικών μονάδων τα τελευταία χρόνια. Η ποσοτική αναβάθμιση αντανακλάται στην αύξηση της συνολικής ξενοδοχειακής δυναμικότητας κατά % σε όρους δωματίων μεταξύ 7 και. Σημειώνεται ότι, ο μέσος χρόνος υλοποίησης μίας κατασκευαστικής επένδυσης στον ξενοδοχειακό κλάδο ανέρχεται στα -4 χρόνια. Εκτός, όμως, από την αύξηση της ξενοδοχειακής δυναμικότητας επιτεύχθηκε και σημαντική αναβάθμιση της ποιότητας των σχετικών υποδομών, καθώς η προσθήκη νέων μονάδων υψηλότερης ποιότητας, σε συνδυασμό με το κλείσιμο παλαιότερων, ώθησε το μερίδιο των ξενοδοχείων υψηλής ποιότητας 4- αστέρων στο 4,6% της συνολικής δυναμικότητας από 8% το, ποσοστό υψηλότερο από το μέσο όρο Ιταλίας και Ισπανίας και αντίστοιχο με αυτό της Πορτογαλίας. Προφανώς, οι μονάδες υψηλότερης ποιότητας είναι σε θέση να προσδώσουν μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία στις υπηρεσίες τους προσφέροντας ποιοτικότερες, περισσότερο διαφοροποιημένες και συνδυαστικές υπηρεσίες στους πελάτες τους. Σημειώνεται, επίσης, ότι οι ποιοτικότερες μονάδες ήταν αυτές που εμφάνισαν και τη μεγαλύτερη αύξηση στο ποσοστό πληρότητας τα τελευταία χρόνια. Η θετική αλληλεπίδραση της προσφοράς με τις τάσεις της ζήτησης για τουριστικές υπηρεσίες ήταν επίσης σημαντική. Η σταθερή αύξηση του μεριδίου των αφίξεων τουριστών από αγορές υψηλότερου εισοδήματος/υψηλότερης ροπής για δαπάνη σε τουριστικές υπηρεσίες -- Ρωσία, ΗΠΑ αλλά και, έως το ο τετράμηνο του 6, το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και οι χώρες του πυρήνα της ευρωζώνης -- συνέτειναν στην αύξηση της ζήτησης για υπηρεσίες αυξημένης προστιθέμενης αξίας, στην οποία μπόρεσε να ανταποκριθεί με επιτυχία ο ελληνικός τουριστικός κλάδος. 4 Αριθμός δωματίων & συνολικές επενδύσεις στον τουριστικό κλάδο %ΑΕΠ χιλιάδες κλίνες 6 4 Διάρθρωση ξενοδοχείων ανά κατηγορία ποιότητας - ποσοστό επί του συνόλου,, Ελλάδα: Τουρισμός & Εξαγωγές αγαθών στο Ηνωμένο Βασίλειο % ΑΕΠ, τρέχουσες τιμές,,,,9,7, Επενδύσεις στον τουριστικό κλάδο (εθνικοί λογαριασμοί, %ΑΕΠ, αριστ. άξονας) Αριθμός δωματίων, ετήσ. μεταβολή (ετης κιν. μ. ο., δεξιός άξονας) * 4* * * * Πηγές: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος & Εθνικές αρχές Εξαγωγές αγαθών στη Μεγ. Βρετανία, αριστ. άξονας Τουριστικά έσοδα - Βρετανοί τουρίστες, αριστ. άξονας EUR/GBP συναλ. ισοτιμία, δεξιός άξονας
e e Τ:4 Τ: Τ:6 Τ:7 Τ: Τ: Τ: Τ: Τ: Τ: Τ: Τ: Τ:6 Τ:7 Τ:8 Τ:9 Τ: Τ: Τ: Τ: Δελτίο Μακροοικονομικής Ανάλυσης Ελληνικής Οικονομίας Ιούνιος 6 Παράλληλα, το κόστος παραγωγής (ενδιάμεση κατανάλωση) σημείωσε μείωση της τάξης του,8% του ΑΕΠ αντανακλώντας τη βελτιωμένη αποτελεσματικότητα των ελληνικών τουριστικών επιχειρήσεων και τη μείωση του κόστους υπηρεσιών που χρησιμοποιούνται από τον κλάδο (π.χ. λογιστικές, διαφημιστικές, φύλαξης, αποθήκευσης, καθαριότητας κλπ.) και κυρίως τα βήματα προόδου αναφορικά με την υποκατάσταση εισαγωγών αγαθών (κυρίως τροφίμων και ποτών) με εγχώρια παραγωγή, σε ανταγωνιστικό κόστος. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις παροχής καταλύματος και εστίασης κατάφεραν να προσφέρουν περισσότερες υπηρεσίες και υψηλότερης αξίας, παρά το γεγονός ότι δαπάνησαν λιγότερα σε παραγωγικές εισροές και περιόρισαν τις εκροές εσόδων προς το εξωτερικό για εισαγωγές. Η αύξηση της προστιθέμενης αξίας ισοδυναμεί με αυξανόμενα έσοδα για τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον συγκεκριμένο τομέα της οικονομίας. Η τάση αυτή, σε συνδυασμό και με τη σημαντική προσαρμογή στο μισθολογικό κόστος (-6,% την τελευταία πενταετία παρά τη σωρευτική αύξηση της απασχόλησης κατά 9%), διεύρυνε τα περιθώρια επιχειρηματικής κερδοφορίας. Πράγματι, το μερίδιο της οργανικής κερδοφορίας στην παραγόμενη προστιθέμενη αξία, όπως προσεγγίζεται μακροοικονομικά από το ακαθάριστο λειτουργικό πλεόνασμα, εκτιμάται ότι έχει διευρυνθεί κατά % την τελευταία πενταετία και ότι το διαμορφώθηκε σε επίπεδο σημαντικά υψηλότερο από το μέσο όρο Ισπανίας και Πορτογαλίας. 9 7 6 Τουρισμός - βασικός πυλώνας στήριξης της απασχόλησης Απασχόληση κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας δείκτης = Γεωργία, δασοκομία & αλιεία Μεταποιητικές βιομηχανίες Χονδρικό & λιανικό εμπόριο Μεταφορά & αποθήκευση Ξενοδοχεία & εστιατόρια % 7% 6% % 4% % % % % Η κερδοφορία του κλάδου διαμονής και εστίασης ανακάμπτει Ακαθάριστο λειτουργικό πλεόνασμα & μεικτό εισόδημα ως ποσοστό της προστιθέμενης αξίας - κλάδος διαμονής & εστίασης & έρευνα οικ. προϋπολογισμών Μεικτό εισόδημα Ακαθάριστο λειτουργικό πλεόνασμα 9 7 6 Ελλάδα: Πληρότητα τουριστικών καταλυμάτων κατά την περίοδο αιχμής % *εκτιμήσεις ΕΤΕ με επαρκείς επενδύσεις με έλλειμμα επενδύσεων Οι ανωτέρω εξελίξεις, σε συνδυασμό με τη συρρίκνωση της αβεβαιότητας που συνεπάγεται η πρόσφατη ολοκλήρωση της ης αξιολόγησης του προγράμματος χρηματοδοτικής στήριξης, δημιουργούν ένα περιβάλλον ιδιαίτερα πρόσφορο για επιτάχυνση των επενδύσεων στον κλάδο. Αν και άλλοι παράγοντες (εξωγενείς και μη) που δημιουργούν βραχυπρόθεσμη μεταβλητότητα δεν εκλείπουν, και τελικά ο ρυθμός ανάπτυξης της τουριστικής αγοράς το 6 αναμένεται να είναι χαμηλότερος συγκριτικά με την τελευταία τριετία, η δυνατότητα του κλάδου να παράγει αυξημένη προστιθέμενη αξία παραμένει ισχυρή. Ήδη, σημαντικές τουριστικές επενδύσεις βρίσκονται σε στάδιο υλοποίησης και άλλες δρομολογούνται για την επόμενη τριετία, ενώ βασικοί πυλώνες του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων (βλ. παλαιό αεροδρόμιο στο Ελληνικό, περιφερειακά αεροδρόμια, 4
6-f Δελτίο Μακροοικονομικής Ανάλυσης Ελληνικής Οικονομίας Ιούνιος 6 εκτάσεις ακινήτων δημοσίου προς παραχώρηση με δυνητική τουριστική χρήση) αλλά και της συνολικής ατζέντας διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων (στήριξη τουριστικών επιχειρήσεων/επενδύσεων μέσω ΕΣΠΑ και νέου επενδυτικού νόμου) ισχυροποιούν τα κίνητρα για επενδύσεις στο συγκεκριμένο κλάδο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Δ/σης Οικ. Ανάλυσης της ΕΤΕ, θα χρειαστούν συνολικά πρόσθετες επενδύσεις σε ξενοδοχειακή δυναμικότητα και εξοπλισμό άνω των, δισ. (,% του ΑΕΠ κατά το,,,,, -, -, Η ενίσχυση της προστιθέμενης αξίας σε συνδυασμό με τις αναγκαίες επενδύσεις ενισχύουν την ώθηση στο ΑΕΠ από τον τουρισμό ) την περίοδο 7-, προκειμένου να διασφαλιστεί η ομαλή εξυπηρέτηση της ζήτησης από το εξωτερικό (+% κατ έτος σύμφωνα με εκτιμήσεις του WTTC), σε συνδυασμό με την ανάκαμψη της εγχώριας ζήτησης. Σύμφωνα με μετριοπαθείς εκτιμήσεις της Δ/σης Οικ. Ανάλυσης της ΕΤΕ ο ξενοδοχειακός, ειδικά, κλάδος θα αγγίξει τα όρια της δυναμικότητάς του κατά τους μήνες αιχμής το 8 (και θα τους υπερβεί σε συγκεκριμένους προορισμούς), καθιστώντας επιτακτική την έγκαιρη υλοποίηση νέων επενδύσεων, δεδομένου και του σημαντικού χρόνου που απαιτείται για την υλοποίησή τους. Οι επενδύσεις αυτές, εκτός από την άμεση ώθηση στο ΑΕΠ από το σκέλος της δαπάνης, θα επαυξήσουν τη δυνατότητα δημιουργίας νέας προστιθέμενης αξίας συνεισφέροντας περίπου,% στο μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ, ποσοστό υπερδιπλάσιο του μέσου όρου της προηγούμενης δεκαετίας. επίδραση στον ετήσιο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ, ποσοστιαίες μονάδες Προστιθέμενη αξία - κλάδος διαμονής & εστίασης Τουριστικά έσοδα (ισοζύγιο πληρωμών) εκτίμ. Πηγές: Εθνικοί Λογαριασμοί, στοιχεία ισοζυγίου πληρωμών και εκτιμήσεις ΕΤΕ Στο πλήρες κείμενο του δελτίου στα αγγλικά περιλαμβάνεται περιγραφή της μακροοικονομικής συγκυρίας και προβλέψεις της Δ/σης Οικονομικής Ανάλυσης της Εθνικής Τράπεζας Ολόκληρο το κείμενο της μελέτης (στα αγγλικά) μπορεί να ανευρεθεί στην ακόλουθη διεύθυνση: https://www.nbg.gr/en/the-group/press-office/e-spot/reports Αθήνα, 8 Ιουνίου 6