Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας Τμήμα Λογιστικής & Χρηματοοικονομικής

Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας Τμήμα Λογιστικής & Χρηματοοικονομικής Ο Κλάδος Χονδρικού και Λιανικού Εμπορίου Οπωροκηπευτικών στην Ελλάδα ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Υπεύθυνος Καθηγητής: Επίκ. Καθηγητής Αρβανίτης Σταύρος Ηράκλειο, Φεβρουάριος 2016

ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ Πίνακας Γραφημάτων... 4 Πίνακας Εικόνων... 6 Πίνακας πινάκων... 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ... 9 1.1 ΓΕΝΙΚΑ... 9 1.2 ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ... 12 1.2.1 ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ... 12 1.2.2 ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΣΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΑ... 14 1.3 ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ 2008-2013... 14 1.4 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΙΜΩΝ ΣΕ ΒΑΣΙΚΑ ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ... 15 1.5 ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΕΕ... 19 1.5.1 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ... 19 1.5.2 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ-ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ ΑΝΑ ΧΩΡΑ... 20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΚΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 22 2.1 Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 22 2.1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ... 22 2.1.2 ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ... 23 2.2 Η ΖΗΤΗΣΗ ΣΕ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΑ... 24 2.3 Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΕ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΑ... 27 2.4 Ο ΚΛΑΔΟΣ... 28 2.4.1 ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ... 28 2.4.2 ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT... 30 2.5 ΔΙΚΤΥΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ... 31 2

2.6 ΤΙΜΕΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ... 32 2.7 ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ... 34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ 2008-2012... 37 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 37 3.2 ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΥ ΧΟΝΔΡΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ... 39 3.3 ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΥ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ... 44 3.4 ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ... 48 3.4.1 ΑΤΤΙΚΗ... 48 3.4.2 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ... 53 3.4.3 ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ... 57 3.4.4 ΝΟΤΙΑ ΕΛΛΑΔΑ... 61 3.4.5 ΝΗΣΙΑ... 65 3.5 ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ... 70 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 75 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ... 78 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ... 80 3

Πίνακας Γραφημάτων Γράφημα 1: Χρήση γης στην γεωργία ανά χώρα και αναλογία γης στην καλλιέργεια οπωρολαχανικών... 13 Γράφημα 2: Αξία γεωργικής παραγωγής (τιμές παραγωγού) 2008-2013... 15 Γράφημα 3: Διαχρονική εξέλιξη τιμής ροδάκινων 2008-2013... 16 Γράφημα 4: Διαχρονική εξέλιξη τιμής πορτοκαλιών 2008-2013... 17 Γράφημα 5: Διαχρονική εξέλιξη τιμής λεμονιών 2008-2013... 18 Γράφημα 6: Διαχρονική εξέλιξη τιμής κρεμμυδιών 2008-2013... 18 Γράφημα 7: Διαχρονική εξέλιξη τιμής φρέσκου αρακά 2008-2013... 19 Γράφημα 8: Εισαγωγές και Εξαγωγές Οπωροκηπευτικών στην ΕΕ... 21 Γράφημα 9: Παραγωγή αγροτικών προϊόντων στο σύνολο της αγροτικής παραγωγής... 24 Γράφημα 10: Μέση μηνιαία κατανάλωση οικογενειακών προϋπολογισμών (σύνολο και είδη διατροφής)... 25 Γράφημα 11: Μέση μηνιαία κατανάλωση σε κρέας, λαχανικά και φρούτα... 26 Γράφημα 12: Εκτάσεις καλλιεργειών κηπευτικών & οπωροφόρων 2008-2012 (σε χιλ. στρέμματα)... 27 Γράφημα 13: Παραγωγή κηπευτικών & οπωροφόρων 2008-2012 (σε χιλ. τόνους)... 28 Γράφημα 14: Κατανομή επιχειρήσεων ανάλογα τον αριθμό οπωροκηπευτικών προϊόντων που τυποποιούν... 29 Γράφημα 15: Εφοδιαστική αλυσίδα κλάδου οπωροκηπευτικών... 32 Γράφημα 16: Δείκτης τιμών καταναλωτή σε φρούτα και λαχανικά 2008-2012 (2010=100%)... 33 Γράφημα 17: Δείκτης τιμών εισαγωγών σε φρούτα και λαχανικά 2008-2012 (2010=100%)... 34 Γράφημα 18: Αναλογία φρούτων λαχανικών στις εξαγωγές και εισαγωγές της χώρας... 36 Γράφημα 19: Εμπορικό Ισοζύγιο Οπωροκηπευτικών 2008-2011... 36 Γράφημα 20: Πωλήσεις και ετήσιες μεταβολές κλάδου χονδρικού εμπορίου οπωρολαχανικών 2008-2012... 39 Γράφημα 21: Κέρδη χρήσης μετά φόρων χονδρικού εμπορίου 2008-2012... 40 4

Γράφημα 22: Διάρθρωση κεφαλαίων χονδρικού εμπορίου 2008-2012... 41 Γράφημα 23: Πωλήσεις κλάδου λιανικών πωλήσεων οπωρολαχανικών 2008-2012.. 44 Γράφημα 24: Καθαρά αποτελέσματα κλάδου λιανικών πωλήσεων οπωρολαχανικών 2008-2012... 45 Γράφημα 25: Διάρθρωση κεφαλαίων κλάδου λιανικών πωλήσεων οπωρολαχανικών 2008-2012... 46 Γράφημα 26: Πωλήσεις εμπόρων οπωρολαχανικών Αττικής 2008-2012... 49 Γράφημα 27: Καθαρά κέρδη εμπόρων οπωρολαχανικών Αττικής 2008-2012... 50 Γράφημα 28: Διάρθρωση κεφαλαίων εμπορικών επιχειρήσεων οπωρολαχανικών Αττικής 2008-2012... 51 Γράφημα 29: Πωλήσεις οπωρολαχανικών Στερεάς Ελλάδας 2008-2012... 53 Γράφημα 30: Καθαρά Αποτελέσματα επιχειρήσεων Στερεάς Ελλάδας 2008-2012... 54 Γράφημα 31: Διάρθρωση κεφαλαίων επιχειρήσεων οπωρολαχανικών Στερεάς Ελλάδας 2008-2012... 55 Γράφημα 32: Πωλήσεις εμπόρων οπωρολαχανικών Βόρειας Ελλάδας 2008-2012... 57 Γράφημα 33: Καθαρά Αποτελέσματα εμπόρων οπωρολαχανικών Βόρειας Ελλάδας 2008-2012... 58 Γράφημα 34: Κεφαλαιακή διάρθρωση εταιρειών οπωρολαχανικών Βόρειας Ελλάδας 2008-2012... 59 Γράφημα 35: Πωλήσεις εμπόρων οπωρολαχανικών Νότιας Ελλάδας 2008-2012... 62 Γράφημα 36: Καθαρά Αποτελέσματα εμπόρων οπωρολαχανικών Νότιας Ελλάδας 2008-2012... 62 Γράφημα 37: Κεφαλαιακή διάρθρωση εταιρειών οπωρολαχανικών Νότιας Ελλάδας 2008-2012... 63 Γράφημα 38: Πωλήσεις εμπόρων οπωρολαχανικών Νησιών 2008-2012... 66 Γράφημα 39: Καθαρά Αποτελέσματα εμπόρων οπωρολαχανικών Νότιας 2008-2012... 67 Γράφημα 40: Κεφαλαιακή διάρθρωση εταιρειών οπωρολαχανικών Νησιών 2008-2012... 68 Γράφημα 41: Πωλήσεις οπωρολαχανικών ανά περιφέρεια 2008-2012... 71 Γράφημα 42: Καθαρά αποτελέσματα ανά περιφέρεια 2008-2012... 72 5

Γράφημα 43: Αριθμοδείκτης γενικής ρευστότητας εταιρειών ανά περιφέρεια 2008-2012... 73 Γράφημα 44: Αριθμοδείκτης τραπεζικής επιβάρυνσης 2008-2012... 74 Πίνακας Εικόνων Εικόνα 1: Εισαγωγές Εξαγωγές γεωργικών προϊόντων στην ΕΕ... 10 Πίνακας πινάκων Πίνακας 1: Παραγωγή ενδεικτικών φυτικών προϊόντων στην ΕΕ... 11 Πίνακας 2: Ποσοστό συμμετοχής γεωργικών προϊόντων στην Ευρώπη... 12 Πίνακας 3: Εγχώρια φαινομενική κατανάλωση νωπών οπωροκηπευτικών 2008-2011... 34 Πίνακας 4: Τρόπος υπολογισμού αριθμοδεικτών... 38 Πίνακας 5: Αριθμοδείκτες χονδρικού εμπορίου οπωρολαχανικών 2008-2012... 41 Πίνακας 6: Αριθμοδείκτες κλάδου λιανικού εμπορίου οπωρολαχανικών 2008-2012 47 Πίνακας 7: Αριθμοδείκτες επιχειρήσεων πώλησης οπωρολαχανικών Αττικής 2008-2012... 52 Πίνακας 8: Αριθμοδείκτες επιχειρήσεων εμπορίας οπωρολαχανικών Στερεάς Ελλάδας 2008-2012... 55 Πίνακας 9: Αριθμοδείκτες εταιρειών εμπορίας οπωρολαχανικών Βόρειας Ελλάδας 2008-2012... 60 Πίνακας 10: Αριθμοδείκτες εταιρειών εμπορίας οπωρολαχανικών Νότιας Ελλάδας 2008-2012... 64 Πίνακας 11: Αριθμοδείκτες εταιρειών εμπορίας οπωρολαχανικών Νησιών 2008-2012... 69 6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εκπόνηση της παρούσας εργασίας αποσκοπεί στην ανάλυση του χονδρικού και λιανικού κλάδου οπωροκηπευτικών στην Ελλάδα την πενταετία 2008 έως 2012. Η ανάλυση εστιάζει στην παρουσίαση της διάρθρωσης του κλάδου και των ειδικών συνθηκών που επικρατούν στην αγορά, αλλά και στην χρηματοοικονομική ανάλυση τόσο του χονδρικού όσο και του λιανικού κλάδου καθώς και των αποτελεσμάτων ανά γεωγραφική περιφέρεια της χώρας. Πιο συγκεκριμένα εξετάζονται οι περιφέρειες της Αττικής, της λοιπής Στερεάς Ελλάδας, της Βόρειας και Νότιας Ελλάδας και των νησιών. Εισαγωγικά στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας παρουσιάζεται η δομή και διάρθρωση της γεωργικής παραγωγής στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αναφέροντας τις γεωγραφικές εκτάσεις ανά είδος και το εργατικό δυναμικό που απασχολείται στην γεωργία. Εκτός από την παρουσίαση της γεωργικής παραγωγής στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την πενταετία 2008-2012, αναφέρεται η διαχρονική εξέλιξη των τιμών βασικών γεωργικών προϊόντων (φρούτα και λαχανικά) και οι εισαγωγές και εξαγωγές κάθε χώρας σε οπωροκηπευτικά. Στην συνέχεια παρουσιάζεται ο κλάδος των οπωροκηπευτικών στην Ελλάδα. Αρχικά αναφέρεται η γενικότερη συνεισφορά του γεωργικού τομέα στην χώρα ενώ πιο εξειδικευμένα αναλύεται η ζήτηση και η προσφορά στον κλάδο των οπωροκηπευτικών την εξεταζόμενη πενταετία. Έπεται η ανάλυση της διάρθρωσης του κλάδου και η ανάλυση των δυνατών, αδύνατων σημείων του κλάδου καθώς και των απειλών και ευκαιριών που παρουσιάζονται σε αυτόν. Η εργασία συνεχίζεται με παρουσίαση της διαχρονικής πορείας των τιμών σε φρούτα και λαχανικά (τιμών καταναλωτή). Το δεύτερο κεφάλαιο ολοκληρώνεται με το εμπορικό ισοζύγιο των νωπών οπωροκηπευτικών στην Ελλάδα την περίοδο 2008-2012. Η χρηματοοικονομική ανάλυση του κλάδου πραγματοποιείται στο τρίτο κεφάλαιο, ξεκινώντας από την παρουσίαση των χαρακτηριστικών των εταιρειών που αποτελούν το δείγμα της έρευνας, αλλά και του τρόπου κατάταξης των εταιρειών στον χονδρικό και λιανικό κλάδο. Επίσης παρουσιάζεται ο τρόπος υλοποίησης της ανάλυσης και υπολογισμού των αριθμοδεικτών. Για την χρηματοοικονομική ανάλυση οι αριθμοδείκτες εξετάζουν στους τομείς της ρευστότητας, δραστηριότητας, 7

απόδοσης και κεφαλαιακής διάρθρωσης στον χονδρικό και λιανικό κλάδο αλλά και ανά περιφέρεια. Πριν την διεξαγωγή των συμπερασμάτων της έρευνας και των προοπτικών του κλάδου, πραγματοποιείται συγκριτική παρουσίαση των βασικότερων οικονομικών μεγεθών και αριθμοδεικτών του κλάδου ανά περιφέρεια. 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ 1.1 ΓΕΝΙΚΑ Η γεωργία και η παραγωγή τροφίμων είναι ένα σημαντικό κομμάτι της οικονομίας και της κοινωνίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Δώδεκα εκατομμύρια αγρότες ζουν στο σύνολο των είκοσι οκτώ ευρωπαϊκών κρατών μελών, ενώ στον τομέα των τροφίμων απασχολούνται ακόμα τέσσερα εκατομμύρια, καλύπτοντας το 7% των θέσεων εργασίας και παράγουν το 6% του ευρωπαϊκού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Το κλίμα στις ευρωπαϊκές χώρες, τα εύκρατα εδάφη αλλά και οι δεξιότητες των αγροτών καθιστούν την Ευρώπη μια από τις σημαντικότερες παραγωγούς γεωργικών προϊόντων σε παγκόσμιο επίπεδο. Για τους παραπάνω λόγους η Ευρώπη είναι από τους σημαντικότερους εξαγωγείς, σε όγκο, ποικιλία και ποιότητα προϊόντων, κυρίως μεταποιημένων και με υψηλή προστιθέμενη αξία. Στο σύνολο των εξαγωγών της ΕΕ, το 2010, η γεωργία συνεισέφερε το 7%, έπειτα από την εξαγωγή μηχανημάτων και συσκευών (21%), των χημικών προϊόντων (11%) και φαρμακευτικών προϊόντων (8%). Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται ο μέσος όρος της τριετίας 2010-2012 των εισαγωγών και εξαγωγών γεωργικών προϊόντων, προς και από την ΕΕ. 9

Εικόνα 1: Εισαγωγές Εξαγωγές γεωργικών προϊόντων στην ΕΕ Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, (2014), Η Ευρωπαϊκή Ένωση με απλά λόγια: Γεωργία, Λουξεμβούργο, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης Στην Ευρωπαϊκή Ένωση από το σύνολο της γεωργικής παραγωγής το 52% προέρχεται από τα φυτικά προϊόντα και το 52% από τα ζωικά προϊόντα (Καταφυγιώτης, 2015). Στην Ευρωπαϊκή Ένωση από την φυτική παραγωγή (αξία παραγωγής) το 13% αφορά τα σιτηρά και το 21% τα οπωροκηπευτικά, ενώ στην Ελλάδα τα οπωροκηπευτικά αποτελούν το 39% της αξίας παραγωγής. Η Γαλλία και η Γερμανία παράγουν το 40% των σιτηρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και με βάση τα στοιχεία του 2013 η Ιταλία παράγει το 35% σε ντομάτα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η παραγωγή κάποιων φυτικών προϊόντων ανά Ευρωπαϊκή χώρα, σε χιλιάδες τόνους. 10

Πίνακας 1: Παραγωγή ενδεικτικών φυτικών προϊόντων στην ΕΕ Πηγή: Καταφυγιώτης Σπήλιος, (2015), Η γεωργική παραγωγή της Ευρωπαϊκής Ένωσης Τα ποσοστά φυτικής και ζωικής παραγωγής, ανακτήθηκε από http://www.ellinikigeorgia.gr/georgiki-paragogi-ee-pososta-futikis-zoikis-paragogis/ Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει την αναλογία των γεωργικών προϊόντων στο σύνολο της γεωργικής παραγωγής στις ευρωπαϊκές χώρες και στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 11

Πίνακας 2: Ποσοστό συμμετοχής γεωργικών προϊόντων στην Ευρώπη Πηγή: Καταφυγιώτης Σπήλιος, (2015), Η γεωργική παραγωγή της Ευρωπαϊκής Ένωσης Τα ποσοστά φυτικής και ζωικής παραγωγής, ανακτήθηκε από http://www.ellinikigeorgia.gr/georgiki-paragogi-ee-pososta-futikis-zoikis-paragogis/ 1.2 ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1.2.1 ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ Στο γράφημα 1 παρουσιάζεται η αναλογία κάθε χώρας στην συνολική χρήση γης στην γεωργία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και η αναλογία χρήσης γης στο σύνολο κάθε χώρας για την καλλιέργεια οπωρολαχανικών για το 2013 (Παράρτημα 12

1). Τα στοιχεία συγκεντρώνονται από τις είκοσι χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις είναι διαθέσιμα και για άλλες χώρες εκτός ΕΕ, κυρίως έπειτα από δημοσκοπήσεις, διοικητικούς φορείς κάθε χώρας αλλά και εκτιμήσεις ειδικών (Eurostat, 2014). Γράφημα 1: Χρήση γης στην γεωργία ανά χώρα και αναλογία γης στην καλλιέργεια οπωρολαχανικών Πηγή: Eurostat data Το 2013 όπως φαίνεται την μεγαλύτερη έκταση, χρησιμοποιούμενη στην γεωργία, στις Ευρωπαϊκές χώρες έχει η Γαλλία (17,09%) και έπεται η Ισπανία (14,36%), η Μεγάλη Βρετανία (10,53%) και η Γερμανία (10,29%). Από την συνολικά χρησιμοποιούμενη στην γεωργία γη, το ποσοστό που χρησιμοποιείται για την καλλιέργεια οπωρολαχανικών είναι αρκετά μικρότερο. Εξαίρεση αποτελεί η Μάλτα όπου το 2013 το 18,38% της γεωργικής γης απασχολούνταν στην παραγωγή οπωρολαχανικών. Δεύτερη ήταν η Ολλανδία (4,51%) και έπειτα η Κύπρος (3,50%) και το Βέλγιο (3,01). Στην Ελλάδα μόλις το 1% των εδαφών που χρησιμοποιούνται στην γεωργία, αφορά την καλλιέργεια οπωρολαχανικών. 13

1.2.2 ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΣΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΑ Στην πλειοψηφία των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης η γεωργικές εργασίες κατά κύριο λόγο διενεργούνται από οικογενειακές επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα το 78% του εργατικού δυναμικού είναι οι ιδιοκτήτες της γεωργικής γης και μέλη των οικογενειών τους. Διαφορετικό ιδιοκτησιακό καθεστώς (πλην των ατομικών επιχειρήσεων) στην γεωργία συναντάται στην Σλοβακία, την Τσεχία και την Γαλλία. Από το σύνολο του εργατικού δυναμικού σε όλη την Ευρωπαϊκή ένωση, κατά μέσο όρο μόνο το 35% είναι γυναίκες και το υπόλοιπο άνδρες. Στην Αυστρία και την Λετονία συναντάται σχεδόν ισομερείς κατανομή σε άνδρες και γυναίκες. Το σύνολο των αγροτών υπολογίζεται (2010) σε 12 εκατομμύρια στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ επίσης υπάρχουν 250 χιλιάδες παρασκευαστές τροφίμων, 200 χιλιάδες έμποροί χονδρικής πώλησης και 500 χιλιάδες λιανέμποροι (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Οι περισσότερες γεωργικές εκμεταλλεύσεις είναι μικρού μεγέθους, με το 70% αυτών να μην υπερβαίνει τα πέντε εκτάρια (δώδεκα στρέμματα). Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται η διάρθρωση του εργατικού δυναμικού ανά χώρα το 2013. 1.3 ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ 2008-2013 Στο ακόλουθο γράφημα παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη της αξίας των καλλιεργειών, αποτιμώμενη σε βασικές τιμές, για τις εννιά ευρωπαϊκές χώρες με την υψηλότερη αξία παραγωγής (επίσης πίνακας στο παράρτημα 2). Ως βασική τιμή ορίζεται η τιμή που λαμβάνει ο παραγωγός έπειτα από την αφαίρεση όλων των φόρων επί των προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων όμως των επιδοτήσεων των προϊόντων. Η αξία αυτή αναφέρεται στο σύνολο της γεωργικής παραγωγής, λαμβάνοντας υπόψη και φυτικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφές, αλλά και προϊόντα που καταναλώνονται από τους ίδιους τους παραγωγούς (Eurostat, 2015). Στο σύνολο των είκοσι οκτώ χωρών αν εξαιρεθεί το 2009, την εξαετία 2008-2013 υπήρξαν αυξήσεις στις τιμές των παραγωγών στα γεωργικά προϊόντα. Το 2009 σημειώθηκε σημαντική μείωση κατά -13,3%, ενώ τα δύο επόμενα έτη υπήρξαν αυξήσεις κατά περίπου δέκα ποσοστιαίες μονάδες. Το 2012 και 2013 οι αυξήσεις 14

ήταν μικρότερες, κατά 1,2% και 2,2% αντίστοιχα (παράρτημα 2). Η Γαλλία αποτελεί την πρώτη χώρα στην ΕΕ όσον αφορά την αξία των παραγόμενων γεωργικών προϊόντων, με βάση τις τιμές παραγωγού, αν και το 2013 υπήρξε σημαντική μείωση έπειτα από τις σταδιακές αυξήσεις τα πέντε προηγούμενα έτη. Έπονται η Ιταλία, η Γερμανία και η Ισπανία, ενώ σε χαμηλότερα επίπεδα είναι οι υπόλοιπες χώρες. Γράφημα 2: Αξία γεωργικής παραγωγής (τιμές παραγωγού) 2008-2013 Πηγή: Ίδια επεξεργασία Όπως φαίνεται από το παραπάνω γράφημα η Ελλάδα ανήκει στις εννιά ευρωπαϊκές χώρες, με την υψηλότερη αξία παραγωγού την εξαετία 2008-2013. Την εξεταζόμενη εξαετία υπήρξε σχετική σταθερότητα στις τιμές παραγωγού στην Ελλάδα, αν και το σύνολο του 2013 είναι σε χαμηλότερα επίπεδα από αυτό του 2008 (6.876 εκ. έναντι 6.989 εκ. το 2008). 1.4 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΙΜΩΝ ΣΕ ΒΑΣΙΚΑ ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Από την βάση δεδομένων της eurostat επιλεχθείσαν ενδεικτικά διάφορα γεωργικά προϊόντων (φρούτα και λαχανικά) ανάλογα τα διαθέσιμα στοιχεία τόσο ανά προϊόν όσο και ανά χώρα και στην συνέχεια παρουσιάζεται τόσο η διαχρονική εξέλιξη των τιμών πώλησης τους ανά χώρα όσο και η σύγκριση μεταξύ των 15

ευρωπαϊκών κρατών. Οι τιμές πώλησης είναι σε απόλυτες τιμές και παρουσιάζονται σε ευρώ ανά τόνο προϊόντος (Eurostat, 2014). Στο παρακάτω γράφημα παρουσιάζονται οι τιμές πώλησης των ροδάκινων από το 2008 έως το 2013 σε έντεκα ευρωπαϊκές χώρες. Όπως φαίνεται η τιμή πώλησης των ροδάκινων στην Ελβετία είναι ιδιαίτερα υψηλή σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες, ενώ αν εξαιρεθεί το 2013 τα προηγούμενα έτη, υπήρξαν σταδιακές αυξήσεις στην τιμή πώλησής του. Επίσης υψηλές είναι οι τιμές στην Αυστρία, την Γαλλία, την Μάλτα και την Πολωνία. Αντίθετα οι τιμές πώλησης των ροδάκινων είναι σε χαμηλά επίπεδα σε Βουλγαρία, Ιταλία, Ελλάδα αλλά και Τσεχία. Το 2009 στην πλειοψηφία των χωρών υπάρχει πτώση στην τιμή πώλησης (με εξαίρεση την Αυστρία, Πολωνία και Ελβετία), ενώ τα επόμενα έτη σε γενικές γραμμές υπάρχει αυξητική τάση των τιμών. Γράφημα 3: Διαχρονική εξέλιξη τιμής ροδάκινων 2008-2013 Πηγή: Ίδια επεξεργασία Σε χαμηλότερα επίπεδα είναι η τιμή πώλησης των πορτοκαλιών σε όλες τις χώρες, ενώ επίσης σε υψηλά επίπεδα είναι οι τιμές στην Μάλτα, με τιμή πώλησης ανά τόνο τα 865 το 2013, όπου είναι και η υψηλότερη τιμή πώλησης της εξαετίας. 16

Αρκετά χαμηλότερες είναι οι τιμές στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ οι χαμηλότερες τιμές συναντώνται στην Ελλάδα, όπου υπάρχει και διαχρονική μείωση στην τιμή πώλησης έως το 2012, ενώ το 2013 υπάρχει αύξηση της τάξης του 3,5% με την τιμή ανά τόνο να διαμορφώνεται σε 137,3. Ενώ στα περισσότερα κράτη υπάρχει σταδιακή αύξηση στην τιμή πώλησης των πορτοκαλιών από το 2008 έως το 2013, πλην της Ελλάδας όπως προαναφέρθηκε μείωση στην τιμή παρατηρείται και στην Πορτογαλία. Γράφημα 4: Διαχρονική εξέλιξη τιμής πορτοκαλιών 2008-2013 Πηγή: Ίδια επεξεργασία Οι τιμές των λεμονιών ιδίως το 2009 αλλά και το 2011 είχαν μεγάλες μειώσεις, ενώ το 2012 και 2013 σημειώθηκαν αυξήσεις στις περισσότερες χώρες. Το 2008 η τιμή πώλησης των λεμονιών στην Κροατία ήταν πολύ αυξημένες ενώ τα επόμενα έτη έπεσαν σε χαμηλότερα επίπεδα αλλά και πάλι υψηλότερα από τις τιμές των άλλων χωρών. Στην Ελλάδα μέχρι το 2011 υπήρξε σταδιακή μείωση της τιμής αλλά μετά σημειώθηκαν διαδοχικές αυξήσεις, με τον τόνο το 2013 να πωλείται 471,3. Τα λεμόνια πωλούνται σε χαμηλότερη τιμή στην Ισπανία, αλλά και την Πορτογαλία και μέχρι το 2011 και στην Μάλτα. 17

Γράφημα 5: Διαχρονική εξέλιξη τιμής λεμονιών 2008-2013 Πηγή: Ίδια επεξεργασία Υψηλότερες τιμές στην πώληση κρεμμυδιών την εξεταζόμενη εξαετία παρατηρούνται σε Ιταλία και Εσθονία ενώ αντίθετα οι χαμηλότερες όλα τα έτη υπάρχουν στην Ουγγαρία. Γενικά σε όλα τα κράτη υπάρχουν έντονες μεταβολές της τιμής πώλησης των κρεμμυδιών από έτος σε έτος, ενώ το 2013 ο τόνος στην Ιταλία πωλείτο 693,7, στην Ουγγαρία 261,8 και στην Ελλάδα 354,5. Γράφημα 6: Διαχρονική εξέλιξη τιμής κρεμμυδιών 2008-2013 18

Πηγή: Ίδια επεξεργασία Επίσης και στην πώληση του αρακά υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις στην τιμή του μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών με υψηλές τιμές να συναντώνται στην Εσθονία, αλλά και την Ιταλία. Αντίθετα χαμηλότερες είναι οι τιμές σε Γαλλία, Ουγγαρία και Ηνωμένο Βασίλειο. Γράφημα 7: Διαχρονική εξέλιξη τιμής φρέσκου αρακά 2008-2013 Πηγή: Ίδια επεξεργασία 1.5 ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΕΕ 1.5.1 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ Έπειτα από μελέτη της ICAP για την ανάλυση του ανταγωνιστικού περιβάλλοντος στην αγορά των οπωρολαχανικών εντοπίζονται τα ακόλουθα χαρακτηριστικά στον κλάδο (Το Βήμα, 2015): Στην συγκεκριμένη αγορά δεν υπάρχουν δυσκολίες για την είσοδο νέων επιχειρήσεων, ενώ η διεύρυνση της ΕΕ αυξάνει τις εισαγωγές οπωροκηπευτικών και εντείνει των ανταγωνισμό μεταξύ των υφιστάμενων επιχειρήσεων. Η φύση των προϊόντων είναι τέτοια (βασικά είδη διατροφής) που δεν απειλείται από υποκατάστατα προϊόντα. Ο έλεγχος των συνθηκών παραγωγής των προϊόντων, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, είναι ιδιαίτερα δύσκολος, με τους προμηθευτές να έχουν χαμηλή 19

διαπραγματευτική δύναμη δεδομένης της μεγάλης διασποράς τους και το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων. Ανάλογα την κατηγορία των αγοραστών η διαπραγματευτική τους δύναμη διαφοροποιείται. Οι χονδρέμποροι και οι μεγάλες αλυσίδες καταστημάτων λιανικής πώλησης έχουν υψηλή διαπραγματευτική δύναμη, σε αντίθεση με τους τελικούς καταναλωτές, οι οποίοι όμως έχουν την δυνατότητα να προμηθεύονται οπωροκηπευτικά προϊόντα σε συμφέρουσες γι αυτούς τιμές, λόγω της πληθώρας σημείων πώλησης. Υπάρχει έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων, ειδικά στα νωπά προϊόντα που εξαιτίας της εποχικότητάς τους, ανά περιόδους η προσφορά είναι μεγάλη. Παράλληλα οι εισαγωγές τυποποιημένων προϊόντων εντείνουν ακόμα περισσότερο των ανταγωνισμό. 1.5.2 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ-ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ ΑΝΑ ΧΩΡΑ Με βάση τα στοιχεία του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (Food and Agriculture Organization of the United Nations) στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι εισαγωγές και εξαγωγές σε οπωροκηπευτικά το 2012 παρουσιάζονται στο ακόλουθο γράφημα (FAO, 2015). 20

Γράφημα 8: Εισαγωγές και Εξαγωγές Οπωροκηπευτικών στην ΕΕ Πηγή: FAO, (2015), ανακτήθηκε από http://faostat3.fao.org/download/t/tp/e Από το παραπάνω γράφημα ενδιαφέρον παρουσιάζει εκτός απο τις χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, αρνητικό ισοζύγιο στα οπωροκηπευτικά έχουν η Πορτογαλία, η Κύπρος αλλά πολύ περισσότερο η Γαλλία. Από τις είκοσι οκτώ ευρωπαϊκές χώρες μόνο επτά έχουν θετικό ισοζύγιο μεταξύ εξαγωγών και εισαγωγών σε οπωροκηπευτικά το 2012. Μεταξύ των μεσογειακών χωρών, όπως Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία, συγκαταλέγονται η Ουγγαρία, η Ολλανδία, η Πολωνία και το Βέλγιο (παράρτημα 3). 21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΚΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2.1 Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2.1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Παραδοσιακά η παραγωγή και διακίνηση αγροτικών προϊόντων και τροφίμων αποτελεί πεδίο έντονης επιχειρηματικής δραστηριοποίησης, με την άμεση ή έμμεση συμμετοχή πλήθους επιχειρήσεων στην παραγωγή, την μεταποίηση, την διακίνηση, την εμπορία, την παροχή παρεπόμενων υπηρεσιών (πχ εργαστήρια, απεντομώσεις, κλπ). Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται στροφή στην δομή και οργάνωση του συστήματος παραγωγής που στοχεύει στην κάλυψη των αναγκών και απαιτήσεων του καταναλωτικού κοινού, ενώ παλαιότερα πραγματοποιούνταν με βάση τις εκάστοτε δυνατότητες παραγωγής (ΣΕΒ, 2013). Η μεταβολή αυτή είναι απόρροια πολλών εξελίξεων στην οικονομία, την κοινωνία και την τεχνολογία. Γεωγραφικοί περιορισμοί, μεγάλη διασπορά, εποχιακή φύση των προϊόντων, υψηλός βαθμός φθαρτότητας είναι κάποιοι από τους παράγοντες που έχουν αμβλυνθεί τα τελευταία χρόνια και υποβοηθούν στην νέα δομή του συστήματος παραγωγής. Τα τρόφιμα στην Ελλάδα αποτελούν ένα από τους σημαντικότερους τομείς στην οικονομία. Σημαντική είναι η συμβολή του τομέα μεταποίησης τροφίμων στο σύνολο της ελληνικής μεταποίησης, τόσο όσον αφορά την απασχόληση όσο και ως προς την προστιθέμενη αξία και τον κύκλο εργασιών. Η διαχείριση των πρωτογενών αγροτικών προϊόντων παρουσιάζει ιδιαιτερότητες και απαιτεί υψηλό συντονισμό και συνεργασία καθώς υψηλούς ελέγχους. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των αγροτικών προϊόντων είναι (ΣΕΒ, 2013): Παραγωγή με έντονες εποχιακές μεταβολές αφενός λόγο του βιολογικού κύκλου παραγωγής και αφετέρου λόγο τυχαίων φαινομένων. Μεγάλη διασπορά των τόπων παραγωγής και μακριά από τις μονάδες επεξεργασίας και τυποποίησης. 22

Μεγάλη ποικιλία στην ποιότητα που μπορεί εύκολα να υποβαθμιστεί ανάλογα την φύση, τον χρόνο και τις συνθήκες διατήρησης των προϊόντων. Η μεταποίηση μπορεί να αφορά είτε την παραγωγή τελικών προϊόντων είτε ενδιάμεσων προϊόντων. 2.1.2 ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Η συνεισφορά του αγροτικού τομέα (γεωργία, δασοκομία και αλιεία) στην ελληνική οικονομία τις τελευταίες δεκαετίες έχει μειωθεί σημαντικά, με Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία του κλάδου ίση με 4,3% για το 2014 από 8,8% το 1995. Συνολικά ο αγροτροφικός τομέας, δηλαδή ο αγροτικός τομέας και η βιομηχανία τροφίμων, ποτών και καπνού, είχε συνεισφορά το 2014 ίση με 7,2% της συνολικής Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας ενώ αντιπροσωπεύει το 15% της συνολικής απασχόλησης στην χώρα. Ο αγροτροφικός τομέας αποτελεί τον τρίτο κλάδο σε εξαγόμενα προϊόντα με ποσοστό εξαγωγών 19% στο σύνολο των εξαγωγών ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό στις συγκεκριμένες εξαγωγές κατέχουν τα οπωρολαχανικά προϊόντα (Λεκκός & Λεβεντάκης, 2015). Στο γράφημα που ακολουθεί παρουσιάζεται η συνεισφορά των γεωργικών προϊόντων, κατά είδος, με βάση τις μέσες τιμές παραγωγού για το 2012-2014: 23

Γράφημα 9: Παραγωγή αγροτικών προϊόντων στο σύνολο της αγροτικής παραγωγής Πηγή: Ίδια επεξεργασία Όπως φαίνεται από το παραπάνω γράφημα την μεγαλύτερη συνεισφορά στα αγροτικά προϊόντα έχουν τα λαχανικά οπωροκηπευτικά με ποσοστό 19%, ενώ έπονται τα φρούτα με ποσοστό 18,5%. Επίσης τα φρούτα και λαχανικά αποτελούν την κατηγορία με τις μεγαλύτερες εξαγωγές από το σύνολο των εξαγώγιμων αγροτροφικών προϊόντων (μέσος όρος 2012-2014 34% επί του συνόλου). Η πλειοψηφία των εξαγωγών στα γεωργικά προϊόντα (σύμφωνα με στοιχεία του 2014) πραγματοποιείται στα κράτη μέλη της ΕΕ, κατά 69% ενώ και οι εισαγωγές πραγματοποιούνται κατά κύριο λόγο από την ΕΕ (κατά 80%). Ο αγροτικός τομέας συνεισέφερε στο ΑΕΠ της Ελλάδας 3,3% το 2014 (Λεκκός & Λεβεντάκης, 2015) και αποτελεί ένα από τους πέντε κλάδους που σημείωσαν άνοδο στις πωλήσεις (ICAP, 2015). 2.2 Η ΖΗΤΗΣΗ ΣΕ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΑ 24

Σύμφωνα με τα στοιχεία των ετήσιων ερευνών των οικογενειακών προϋπολογισμών που διεξάγει η Ελληνική Στατιστική Αρχή, όπως φαίνεται από το ακόλουθο γράφημα, το διάστημα 2008-2012 υπήρξε διαχρονικά σταδιακή μείωση στη μέση μηνιαία καταναλωτική δαπάνη (ΕΛΣΤΑΤ, 2015). Η έρευνα αυτή διεξάγεται ετήσια σε ιδιωτικά νοικοκυριά σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας ενώ τα αποτελέσματα εκφράζονται σε πραγματικούς όρους, συνυπολογίζοντας την επίδραση του πληθωρισμού (με βάση τον δείκτη τιμών καταναλωτή). Η συνολική μείωση την πενταετία ξεπερνά το 22% ενώ η μέση ετήσια μείωση είναι 6,23%. Από το σύνολο των μηνιαίων δαπανών οι δαπάνες για την διατροφή το 2008 ήταν 347,4 ενώ το 2012 328,57, παρά την αύξηση που υπήρξε τα ενδιάμεσα έτη. Γράφημα 10: Μέση μηνιαία κατανάλωση οικογενειακών προϋπολογισμών (σύνολο και είδη διατροφής) Πηγή: Ίδια επεξεργασία Η μέση ετήσια μείωση στα είδη διατροφής ήταν 1,38% με την υψηλότερη μείωση να σημειώνεται το 2012. Από το σύνολο των ειδών διατροφής η μεγαλύτερη δαπάνη προορίζεται για την αγορά κρέατος (περίπου το 22%-23% του συνόλου) ενώ η ζήτηση για λαχανικά κυμαίνεται μεταξύ 11% και 12% και για φρούτα περίπου στο 7,5%. Όπως φαίνεται και από το παρακάτω γράφημα η μείωση της ζήτησης σε κρέας ήταν υψηλότερη (-1,29% μέση ετήσια μείωση) ενώ τα φρούτα σημείωσαν μείωση 25

κατά -0,94% και τα λαχανικά -0,01%. Δηλαδή την εξεταζόμενη πενταετία η ζήτηση σε λαχανικά στην ελληνική αγορά παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητη, με τις μικρές μεταβολές να εξισορροπούνται. Γράφημα 11: Μέση μηνιαία κατανάλωση σε κρέας, λαχανικά και φρούτα Πηγή: Ίδια επεξεργασία Το 2013 υπήρξε αύξηση των εξαγωγών σε φρούτα και λαχανικά τόσο σε όγκο πωλήσεων όσο και σε αξία (Agrocapital, 2014). Η αύξηση σε λαχανικά και φρούτα ήταν 11,9% με αξία και 4,6% σε όγκο πωλήσεων. Την μεγαλύτερη αύξηση σε όγκο πωλήσεων είχαν τα φρούτα κατά 4,9% έναντι 2,3% τα λαχανικά ενώ σε αξία η αύξηση των εξαγωγών λαχανικών ήταν 16,1% έναντι του 11% των φρούτων. Ο μεγαλύτερος όγκος εξαγωγών γίνεται σε χώρες της ΕΕ, ενώ πέρα από αυτές υψηλή ζήτηση για τα ελληνικά οπωρολαχανικά υπάρχει από την Ρωσία, την Fyrom και την Αλβανία. Σε χώρες εκτός της Ευρώπης η ζήτηση για οπωροκηπευτικά είναι μικρής σημασίας. 26

2.3 Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΕ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΑ Η παραγωγή των οπωροκηπευτικών εξαρτάται σημαντικά από την διαθεσιμότητα και το κόστος απόκτησης των μέσων παραγωγής (σπόροι, λιπάσματα, αγορά και συντήρηση γεωργικών μηχανημάτων, ενέργεια παραγωγής, κλπ) (Επιτροπή Ανταγωνισμού, 2012). Με βάση την ετήσια γεωργική στατιστική έρευνα που διενεργεί η Ελληνική Στατιστική Αρχή αντλήθηκαν στα στοιχεία για τις εκτάσεις και την παραγωγή κηπευτικών και οπωροφόρων στην Ελλάδα το χρονικό διάστημα 2008-2012 (ΕΛΣΤΑΤ, 2015). Η συνολική καλλιεργούμενη γη την πενταετία 2008-2012 είχε μια μικρή μείωση, όπου στο σύνολο της πενταετίας ήταν -3,62%. Η καλλιεργούμενη γη για κηπευτικά από το σύνολο της καλλιεργούμενης γη κατέχει μόλις το 2,95% (για το 2012) ενώ για οπωροφόρα το 2,48% για την ίδια χρονιά. Όπως φαίνεται από το παρακάτω γράφημα η καλλιεργήσιμη γη για την παραγωγή κηπευτικών από το 2009 και μετά σταδιακά μειώνεται, όπου το 2012 καλλιεργούνται 1050,5 χιλιάδες στρέμματα. Αντίθετα η καλλιεργήσιμες εκτάσεις για την παραγωγή οπωροφόρων σημειώνει σταδιακή αύξηση με 882,7 χιλιάδες στρέμματα παραγωγής. Γράφημα 12: Εκτάσεις καλλιεργειών κηπευτικών & οπωροφόρων 2008-2012 (σε χιλ. στρέμματα) Πηγή: Ίδια επεξεργασία 27

Όσον αφορά την παραγωγή σε χιλιάδες τόνους στα κηπευτικά το 2009 υπήρξε αύξηση σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά κατά 7,79%, ενώ τα επόμενα έτη σταδιακά μειώθηκε η παραγωγή τους. Το 2012 η παραγωγή κηπευτικών ήταν 1605,4 χιλιάδες τόνοι με μέση ετήσια μείωση την πενταετία -2,58%. Αντίστοιχα υπήρξε μείωση και στην παραγωγή των οπωροφόρων με τη μέση ετήσια μεταβολή να διαμορφώνεται σε -2,21%, αλλά στην συγκεκριμένη περίπτωση η μείωση σημειώθηκε έως το 2010. Το 2011 κυρίως αλλά και το 2012 η παραγωγή αυξήθηκε σταδιακά και το 2012 διαμορφώθηκε σε 1306,2 χιλιάδες τόνους. Γράφημα 13: Παραγωγή κηπευτικών & οπωροφόρων 2008-2012 (σε χιλ. τόνους) Πηγή: Ίδια επεξεργασία 2.4 Ο ΚΛΑΔΟΣ 2.4.1 ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ Μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων δραστηριοποιείται στον κλάδο της τυποποίησης και συσκευασίας νωπών οπωροκηπευτικών, ενώ επίσης μεγάλος είναι και ο αριθμός στους αγροτικούς συνεταιρισμούς που δραστηριοποιούνται στην 28

διαλογή, τυποποίηση και συσκευασία των προϊόντων (ICAP, 2011). Η έννοια της διαλογής και τυποποίησης των φρέσκων οπωροκηπευτικών αναφέρεται στην διαδικασία προετοιμασίας των προϊόντων ώστε να διανεμηθούν στην αγορά σύμφωνα με εθνικά, ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα για την εμπορία και την ποιότητα. Στον κλάδο πέρα από τις ΑΕ και ΕΠΕ, δραστηριοποιούνται επίσης μεγάλος αριθμός προσωπικών εταιρειών και ατομικών καθώς και συνεταιριστικοί φορείς (όπως αγροτικοί συνεταιρισμοί, ομάδες παραγωγών και συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης). Η κατανομή των επιχειρήσεων του κλάδου ανάλογα των αριθμό των οπωροκηπευτικών προϊόντων που τυποποιούν, με βάση τα στοιχεία του 2011 είναι: Γράφημα 14: Κατανομή επιχειρήσεων ανάλογα τον αριθμό οπωροκηπευτικών προϊόντων που τυποποιούν 2011 17% 22% 18% 23% 20% 1 προϊόν 2 Προϊόντα 3 Προϊόντα 4 Προϊόντα 5 Προϊόντα και πάνω Πηγή: Ίδια επεξεργασία Το εύρος των επιχειρήσεων δείχνει μικρό βαθμό συγκέντρωσης αφού και η πρωτογενής παραγωγή είναι μοιρασμένη σε μεγάλο αριθμό μονάδων, ενώ για την είσοδο στον κλάδο δεν απαιτείται πραγματοποίηση μεγάλης επένδυσης. Ο εξεταζόμενος κλάδος χαρακτηρίζεται από μεγάλη διασπορά μεριδίων και χαμηλό βαθμό συγκέντρωσης καθώς μόλις 10 επιχειρήσεις και 17 συνεταιρισμοί για το 2011 29

κατέχουν το 12% και 16% αντίστοιχα της συνολικής εγχώριας παραγωγής τυποποιημένων νωπών οπωροκηπευτικών. 2.4.2 ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT Τα δυνατά σημεία του κλάδου των οπωρολαχανικών είναι (ICAP, 2011): 1. Εντάσσονται στην καθημερινή διατροφή, χωρίς να υπάρχουν στενά υποκατάστατα προϊόντα, ενώ όταν υπάρχουν είναι μεταξύ των διαφορετικών ειδών (δηλαδή εντός του κλάδου). 2. Μεταβολή στις διατροφικές συνήθειες των καταναλωτών, αυξάνοντας την ζήτηση των συγκεκριμένων προϊόντων. 3. Υψηλή ποιότητα στα ελληνικά οπωροκηπευτικά προϊόντα. 4. Στροφή στην προτίμηση εγχώριων προϊόντων έναντι των εισαγόμενων. Τα αδύνατα σημεία του κλάδου είναι: 1. Έντονος ανταγωνισμός μεταξύ πολλών και μικρών παραγωγικών μονάδων. 2. Ανταγωνισμός από εισαγόμενα προϊόντα. 3. Υψηλός αριθμός μεσαζόντων. 4. Η έλλειψη επαρκούς οργάνωσης μεταξύ των παραγωγών, οδηγεί σε ανωμαλίες και στρεβλώσεις τις συνθήκες διαμόρφωσης των τιμών του παραγωγού. 5. Ανεπαρκής εκμετάλλευση της παραγωγικής γης, με παραγωγή εποχιακών προϊόντων, δημιουργώντας ασυνέχεια στην προμήθεια πελατών του εξωτερικού που με την σειρά τους απευθύνονται σε ανταγωνίστριες χώρες. 6. Ελλιπής διαφήμιση των εγχώριων προϊόντων στο εξωτερικό χαμηλή στήριξη από το κράτος στον συγκεκριμένο τομέα. 7. Ύπαρξη περιπτώσεων αθέμιτου ανταγωνισμού (μη τήρηση καθορισμένων προτύπων), γεγονός που ενισχύεται από την χαμηλή παρακολούθηση της τήρησης της σχετικής νομοθεσίας από το κράτος. Οι ευκαιρίες που επικρατούν στον κλάδο είναι οι ακόλουθες: 1. Αύξηση των εξαγωγών τόσο σε όγκο προϊόντων όσο και σε προσφερόμενες ποικιλίες. 30

2. Ανάληψη μέτρων αύξησης της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων στο εξωτερικό από το κράτος. 3. Αύξηση στα τυποποιημένα συσκευασμένα προϊόντα στην ελληνική αγορά. 4. Δυνατότητα δημιουργίας ζωνών καλλιέργειας και καλλιεργητικών προγραμμάτων για την βελτίωση και των εμπλουτισμό των ποικιλιών. Τέλος οι απειλές που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις του κλάδου είναι: 1. Αδυναμία ελέγχου των καιρικών συνθηκών που διαμορφώνουν τόσο τον όγκο παραγωγής όσο και την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων. 2. Συνθήκες ανταγωνισμού από ξένα προϊόντα που αφενός συμπιέζουν το περιθώριο κέρδους των ελληνικών επιχειρήσεων και αφετέρου επηρεάζουν τις ελληνικές εξαγωγές. 3. Επηρεασμός των ελληνικών εξαγωγών από απρόβλεπτους παράγοντες, όπως βακτήρια, κλπ. 4. Η οικονομική ύφεση και η ανασφάλεια στην αγορά, δημιουργεί προβλήματα στην χρηματοδότηση των επιχειρήσεων και την ρευστότητά τους. 5. Παράνομη διακίνηση ελληνικών προϊόντων στο εξωτερικό που δεν πληρούν τις απαραίτητες προδιαγραφές και θέτουν την υγεία των καταναλωτών σε κίνδυνο και δυσφημούν τα ελληνικά προϊόντα. 2.5 ΔΙΚΤΥΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ Στο στάδιο της χονδρική πώλησης οι εμπλεκόμενες ομάδες είναι οι παραγωγοί, οι μεσίτες και οι αντιπρόσωποι χονδρεμπόρων, οι χονδρέμποροι και οι αγροτικοί συνεταιρισμοί. Οι χονδρέμποροι προμηθεύουν κατά κύριο λόγο τα super markets, κυρίως λαχανικά. Στο στάδιο της λιανικής πώλησης τα οπωρολαχανικά προϊόντα διατίθενται στους καταναλωτές κυρίως από τα ακόλουθα κανάλια (Επιτροπή Ανταγωνισμού, 2012): Λαϊκές αγορές Super markets Οπωροπωλεία Από τα παραπάνω κανάλια διάθεσης οι λαϊκές αγορές διαθέτουν το 58% των προϊόντων, αν και υπάρχει πτωτική πορεία στον ρόλο τους, τα super markets 31

διαθέτουν το 32% (με σαφή τάση ανόδου) και το 10% διατίθεται από οπωροπωλεία. Η διάθεση οπωρολαχανικών στις λαϊκές αγορές είναι ισομερώς μοιρασμένη μεταξύ παραγωγών (που διαθέτουν απευθείας τα προϊόντα τους στους καταναλωτές) και επαγγελματίες πωλητές. Οι κυριότεροι προμηθευτές των super markets είναι οι χονδρέμποροι, οι παραγωγοί, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί και οι κεντρικές αγορές και η προμήθεια από τις διάφορες πηγές εξαρτάται από την φύση των προϊόντων, αλλά και το κόστος αγοράς. Γράφημα 15: Εφοδιαστική αλυσίδα κλάδου οπωροκηπευτικών Πηγή: Επιτροπή Ανταγωνισμού, (2012), Περίληψη Έκθεσης Κλαδικής Έρευνας Οπωροκηπευτικά Παράρτημα Ι 2.6 ΤΙΜΕΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ Σύμφωνα με τα στοιχεία που αντλήθηκαν από την βάση δεδομένων της Eurostat, στην συνέχεια παρουσιάζεται η διαχρονική μηνιαία εξέλιξη των τιμών καταναλωτών (ο δείκτης τιμών με έτος βάσης τις τιμές του 2010) αλλά και των εισαγωγών σε φρούτα και λαχανικά στην Ελλάδα για το διάστημα 2008-2012 (Eurostat, 2015). Όπως φαίνεται από το παρακάτω γράφημα οι τιμές στα φρούτα και κυρίως στα λαχανικά την πενταετία 2008-2012 είχαν αρκετές διακυμάνσεις. Εντονότερες ήταν οι μεταβολές στις τιμές των λαχανικών το 2008 και 2009. Από την 32

γραμμή τάσης στις τιμές παρατηρείται ότι στα λαχανικά οι αυξήσεις ήταν υψηλότερες από ότι στις τιμές των φρούτων. Τα χαμηλότερα επίπεδα τιμών στα φρούτα σημειώθηκαν τον Ιανουάριο του 2011 (με τον δείκτη να έχει τιμή 93) ενώ τα υψηλότερα τον Ιούνιο του 2012 (120,1 δηλαδή αύξηση κατά 20,1% σε σχέση με τις τιμές του 2010). Από την άλλη μεριά στα λαχανικά οι χαμηλότερες τιμές σημειώθηκαν τον Αύγουστο του 2008 (στο 77,1% σε σχέση με τις τιμές του 2010) και οι υψηλότερες τον Απρίλιο του 2011 (116,4%). Γράφημα 16: Δείκτης τιμών καταναλωτή σε φρούτα και λαχανικά 2008-2012 (2010=100%) Πηγή: Ίδια επεξεργασία Αρκετά εντονότερες ήταν οι διακυμάνσεις στις τιμές των εισαγόμενων κυρίως φρούτων και λιγότερο στα λαχανικών, με επίσης διαχρονική μεγαλύτερη αύξηση στα λαχανικά από ότι στα φρούτα. Οι υψηλότερες τιμές στα εισαγόμενα φρούτα σημειώθηκαν τον Απρίλιο του 2008 (114,2%) ενώ χαμηλότερες τιμές στα εισαγόμενα φρούτα υπήρξαν τον Αύγουστο του 2009 (90,1%). Στα λαχανικά τα χαμηλότερα επίπεδα τιμών σημειώθηκαν τον Νοέμβριο του 2009 (90,2%) και οι υψηλότερες τον Μάρτιο του 2011 (116,7%). 33

Γράφημα 17: Δείκτης τιμών εισαγωγών σε φρούτα και λαχανικά 2008-2012 (2010=100%) Πηγή: Ίδια επεξεργασία 2.7 ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ Στο σύνολο της εγχώριας παραγωγής οπωροκηπευτικών το διάστημα 2008-2011 υπήρξε σταδιακή αύξηση, όπως επίσης και στην επιμέρους παραγωγή φρούτων και λαχανικών. Διαχρονικά παρατηρείται μια σταδιακή μείωση των εισαγωγών και αντίστοιχη αύξηση στις εξαγωγές. Η Ελλάδα εισάγει κυρίως προϊόντα τα οποία είτε δεν παράγονται εγχώρια είτε παράγονται αλλά υπάρχουν έντονες εποχιακές διακυμάνσεις ή σημαντικές διαφορές τιμών στην αγορά (ICAP, 2011). Η εγχώρια φαινομενική κατανάλωση των οπωροκηπευτικών (εγχώρια παραγωγή + εισαγωγές εξαγωγές) παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις την τετραετία, όμως όλα τα έτη υπάρχει υψηλός βαθμός επάρκειας στο σύνολο με την εγχώρια παραγωγή να καλύπτει την εγχώρια κατανάλωση. Πίνακας 3: Εγχώρια φαινομενική κατανάλωση νωπών οπωροκηπευτικών 2008-2011 σε τόνους 2008 2009 2010 2011 Φρούτα Εγχώρια παραγωγή 1.357.120 1.413.880 1.558.800 1.700.000 34

Εισαγωγές 240.000 248.000 229.320 225.000 Εξαγωγές 678.000 732.500 1.000.600 1.126.100 Εγχώρια κατανάλωση 919.120 929.380 787.520 798.900 Λαχανικά Εγχώρια παραγωγή 910.850 944.930 934.900 1.050.000 Εισαγωγές 192.000 214.500 174.300 176.000 Εξαγωγές 92.200 75.400 92.800 110.000 Εγχώρια κατανάλωση 1.010.650 1.084.030 1.016.400 1.116.000 Σύνολο Εγχώρια παραγωγή 2.267.970 2.358.810 2.493.700 2.750.000 Εισαγωγές 432.000 462.500 403.620 401.000 Εξαγωγές 770.200 807.900 1.093.400 1.236.100 Εγχώρια κατανάλωση 1.929.770 2.013.410 1.803.920 1.914.900 Πηγή: ICAP, (2011), Κλαδική Ανάλυση: Τυποποίηση και Συσκευασία, 2 η έκδοση Όπως φαίνεται από το ακόλουθο γράφημα από το σύνολο των εξαγωγών η συντριπτική πλειοψηφία αφορά εξαγωγές φρούτων, ποσοστά που προσεγγίζουν το 90% και το 2010 και 2011 το ξεπερνούν των εξαγωγών. Έως το 2010 υπήρξε σταδιακή αύξηση στην αναλογία των εξαγωγών φρούτων με αντίστοιχο περιορισμό των εξαγωγών λαχανικών, ενώ το 2011 υπήρξε μια μικρή αύξηση στην συνεισφορά των λαχανικών στο σύνολο. Όσον αφορά τις εισαγωγές η αναλογία μεταξύ φρούτων και λαχανικών είναι περισσότερο μοιρασμένη, αν και υπάρχουν περισσότερες εισαγωγές φρούτων στην συνολική ποσότητα εισαγωγών. Υπάρχει μια μικρή ανοδική τάση στις εισαγωγές των λαχανικών διαχρονικά με αντίστοιχη μείωση των εισαγωγών σε φρούτα. 35

Γράφημα 18: Αναλογία φρούτων λαχανικών στις εξαγωγές και εισαγωγές της χώρας Πηγή: Ίδια επεξεργασία Πάντως όλα τα εξεταζόμενα έτη το εμπορικό ισοζύγιο των οπωροκηπευτικών είναι θετικό και μάλιστα παρουσιάζει ανοδική πορεία, ιδιαίτερα το 2010. Όμως διαφορετική είναι η κατάσταση στις επιμέρους κατηγορίες αφού το εμπορικό ισοζύγιο των φρούτων είναι επίσης πλεονασματικό, ενώ το εμπορικό ισοζύγιο των λαχανικών παρουσιάζει έλλειμμα. Γράφημα 19: Εμπορικό Ισοζύγιο Οπωροκηπευτικών 2008-2011 Πηγή: Ίδια επεξεργασία 36

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ 2008-2012 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα ενότητα θα πραγματοποιηθεί χρηματοοικονομική ανάλυση των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον κλάδο των οπωροκηπευτικών και έχουν την νομική μορφή της ανώνυμης εταιρείας ή της εταιρείας περιορισμένης ευθύνης. Η επιλογή των εταιρειών έγινε με βάση την κατάταξη των επιχειρήσεων της στατιστικής υπηρεσίας και υπάγονται στον κωδικό 513.1 «Χονδρικό εμπόριο φρούτων και λαχανικών» στον οποίο συμπεριλαμβάνεται το χονδρικό εμπόριο των ανεπεξέργαστων φρούτων, λαχανικών και πατάτας καθώς και το χονδρικό εμπόριο βοτάνων (ΣΤΑΚΟΔ 2003, 2002) καθώς και στον κωδικό 522.1 «Λιανικό εμπόριο φρούτων και λαχανικών» (εξαιρούμενου του λιανικού εμπορίου διατηρημένων φρούτων και λαχανικών). Εκτός από την συγκεντρωτική ανάλυση των οικονομικών αποτελεσμάτων των ΑΕ και ΕΠΕ του κλάδου της χονδρικής και λιανικής πώλησης, στην συνέχεια θα διεξαχθεί η χρηματοοικονομική ανάλυση και οι συγκρίσεις ανά περιφέρεια της Ελλάδας (εταιρείες με έδρα την Αττική, την λοιπή Στερεά Ελλάδα, την Βόρεια Ελλάδα, την Νότια Ελλάδα και τα νησιά). Το σύνολο των αναλυόμενων εταιρειών οι οποίες είναι 201 (ΑΕ και ΕΠΕ) οι 190 δραστηριοποιούνται στο χονδρικό εμπόριο φρούτων και λαχανικών και οι υπόλοιπες 11 στο λιανικό εμπόριο. Από το σύνολο των εταιρειών οι οικονομικές καταστάσεις μόνο των επτά εταιρειών έχουν ελέχθη από κάποια ελεγκτική εταιρεία, ενώ οι 106 εταιρείες εφαρμόζουν τα Ελληνικά Λογιστικά Πρότυπα. Η ανάλυση περιλαμβάνει τους τομείς των πωλήσεων και της κερδοφορίας, την αποδοτικότητα και την ρευστότητα ενώ εξετάζεται και η κεφαλαιακή διάρθρωση των εταιρειών. Το σύνολο των εταιρειών ανά νομική μορφή, των οποίων τα οικονομικά στοιχεία συμπεριλαμβάνονται στην έρευνα, παρουσιάζονται στο παράρτημα 4. Ο υπολογισμός του μέσου όρου κατά περίπτωση είχε πραγματοποιηθεί με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία των εταιρειών, αφού σε κάποιες περιπτώσεις μεγεθών δεν υπήρχε σχετική πληροφόρηση. Για την χρηματοοικονομική ανάλυση του κλάδου με αριθμοδείκτες για τον υπολογισμό τους, λαμβάνεται ο μέσος όρος των επιμέρους μεγεθών των εξεταζόμενων εταιρειών και όχι ο μέσος όρος των επιμέρους 37

αριθμοδεικτών, αφού η παρουσία ακραίων τιμών στρέβλωνε πάρα πολύ τα αποτελέσματα και οδηγούσε σε παραπλανητικά αποτελέσματα. Επίσης το σύνολο των υποχρεώσεων και το σύνολο των τραπεζικών υποχρεώσεων λαμβάνεται από την άθροιση των επιμέρους μέσων όρων βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων υποχρεώσεων κατά περίπτωση. Οι αριθμοδείκτες που εξετάζονται ανά κατηγορία καθώς και ο υπολογισμός τους παρουσιάζεται στο ακόλουθο πίνακα: Πίνακας 4: Τρόπος υπολογισμού αριθμοδεικτών Γενικής Ρευστότητας Άμεσης Ρευστότητας Αριθμοδείκτες Ρευστότητας Κυκλοφορούν Ενεργητικό / Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις (Κυκλοφορούν Ενεργητικό - Αποθέματα) / Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις Αριθμοδείκτες Δραστηριότητας Μέση Διάρκεια ανακύκλωσης αποθεμάτων (Αποθέματα *365)/ Κόστος Πωλήσεων Μέση Διάρκεια ανακύκλωσης απαιτήσεων (Απαιτήσεις *365) / Πωλήσεις Μέση διάρκεια ανακύκλωσης υποχρεώσεων (Υποχρεώσεις * 365) / Κόστος Πωλήσεων Μ.Δ. ανακύκλωσης αποθεμάτων + Μ.Δ. ανακύκλωσης Εμπορικός Κύκλος Απαιτήσεων - Μ.Δ. ανακύκλωσης υποχρεώσεων Κυκλοφοριακή ταχύτητα Ενεργητικού Πωλήσεις / Ενεργητικό Αριθμοδείκτες Αποδοτικότητας Μικτό Περιθώριο Κέρδους Μικτό Κέρδος / Πωλήσεις Περιθώριο εκμετάλλευσης Αποτελέσματα εκμετάλλευσης / Πωλήσεις Καθαρά Κέρδη προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων / Περιθώριο ΚΠΤΦΑ Πωλήσεις Καθαρό περιθώριο κέρδους Καθαρά Κέρδη / Πωλήσεις Απόδοσης Ιδίων Κεφαλαίων Καθαρά Κέρδη / Ίδια Κεφάλαια Απόδοσης συνολικού Ενεργητικού Καθαρά Κέρδη / Ενεργητικό Αριθμοδείκτες Διάρθρωσης Κεφαλαίων Δανειακής Επιβάρυνσης Σύνολο Υποχρεώσεων / Ίδια Κεφάλαια 38

Μόχλευσης Τραπεζικής Επιβάρυνσης Υποχρεώσεις / Σύνολο Κεφαλαίων Σύνολο τραπεζικών υποχρεώσεων / Σύνολο Κεφαλαίων 3.2 ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΥ ΧΟΝΔΡΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Το διάστημα 2008-2012 οι μέσες πωλήσεις του κλάδου του χονδρικού εμπορίου όπως φαίνονται από το ακόλουθο γράφημα παρουσίασαν έντονες διακυμάνσεις με σημαντική αύξηση των πωλήσεων το 2009 (+22,6%), αλλά και το 2012 (+14,9%). Το μεσοδιάστημα υπήρξε σταδιακή μείωση των πωλήσεων κατά - 6,4% και -11,8% το 2010 και 2011 αντίστοιχα. Εξαιτίας των υψηλών αυξήσεων ο μέσος όρος των χονδρικών πωλήσεων το 2012 προσεγγίζει τα 7 εκ. έναντι περίπου 6 εκ. το 2008. Γράφημα 20: Πωλήσεις και ετήσιες μεταβολές κλάδου χονδρικού εμπορίου οπωρολαχανικών 2008-2012 Πηγή: Ίδια επεξεργασία Παρά την ιδιαίτερα υψηλή άνοδο των καθαρών κερδών το 2009 (αύξηση κατά 79,4%), τα επόμενα έτη υπήρξε σταδιακή επιδείνωση και το 2012 τα αποτελέσματα του μέσου όρου ήταν αρνητικά, με ζημιές -4.170,9. 39

Γράφημα 21: Κέρδη χρήσης μετά φόρων χονδρικού εμπορίου 2008-2012 Πηγή: Ίδια επεξεργασία Όπως φαίνεται από το παρακάτω γράφημα οι βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις είναι κατά πολύ υψηλότερες και από τις μακροπρόθεσμες και από τα ίδια κεφάλαια. Το 2008 τα ίδια κεφάλαια ήταν χαμηλότερα από το σύνολο των μακροπρόθεσμων υποχρεώσεων, ενώ τα επόμενα έτη τόσο η αύξηση των ιδίων κεφαλαίων όσο και η μικρότερη αύξηση των μακροπρόθεσμων υποχρεώσεων αντέστρεψε την μεταξύ τους σχέση. Το 2011 σημειώνεται μείωση σε άλλες τις πηγές χρηματοδότησης των εταιρειών του κλάδου, με σημαντική συρρίκνωση κυρίως του μακροπρόθεσμου δανεισμού, ενώ το 2012 υπάρχει αύξηση σε όλες τις κατηγορίες, κυρίως στα ίδια κεφάλαια. 40

Γράφημα 22: Διάρθρωση κεφαλαίων χονδρικού εμπορίου 2008-2012 Πηγή: Ίδια επεξεργασία Πίνακας 5: Αριθμοδείκτες χονδρικού εμπορίου οπωρολαχανικών 2008-2012 2008 2009 2010 2011 2012 Γενική ρευστότητα 1,03 1,06 1,05 1,06 1,08 Αμεση ρευστότητα 0,74 0,83 0,81 0,81 0,84 Διάρκεια εμπορικού κύκλου 68 65 65 61 44 Ημέρες απαιτήσεων 85 95 105 112 98 Ημέρες αποθεμάτων 42 34 40 43 36 Ημέρες πίστωσης από προμηθευτές 59 65 81 94 90 Κυκλοφοριακή ταχύτητα συνολικού ενεργητικού 1,90 1,87 1,69 1,72 1,88 Περιθώριο μικτού κέρδους 15,04% 16,71% 17,01% 17,36% 16,50% Περιθώριο εκμετάλλευσης 2,35% 1,98% 1,46% 1,65% 1,15% Περιθώριο ΚΠΤΦΑ 3,46% 3,38% 3,09% 3,12% 2,79% Περιθώριο καθαρού κέρδους 0,41% 0,59% 0,22% 0,02% -0,06% Απόδοσης ιδίων κεφαλαίων 2,74% 3,86% 1,33% 0,15% -0,40% 41

Απόδοσης συνολικού Ενεργητικού 0,77% 1,11% 0,36% 0,04% -0,11% Συνολικές υποχρεώσεις προς ίδια κεφάλαια 3,30 2,99 3,30 3,38 3,00 Συνολικές υποχρεώσεις προς συνολικά κεφάλαια 0,93 0,86 0,90 0,87 0,85 Συνολικές τραπεζικές υποχρεώσεις προς συνολικά κεφάλαια 0,73 0,61 0,64 0,54 0,47 Η ρευστότητα του κλάδου των χονδρικών πωλήσεων οπωροκηπευτικών το 2008-2012 δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες μεταβολές ειδικά στον αριθμοδείκτη γενικής ρευστότητας ο οποίος οριακά ξεπερνά την μονάδα όλα τα έτη. Η άμεση ρευστότητα το 2009 σημείωσε βελτίωση τα δύο επόμενα έτη διατηρήθηκε σταθερός, με τιμή 0,81 ενώ το 2012 βελτιώθηκε σε 0,84, το υψηλότερο επίπεδο της εξεταζόμενης πενταετίας. Μέχρι το 2011 υπάρχει μια σταδιακή αύξηση στην είσπραξη των υπολοίπων από τους πελάτες και ενώ το 2008 απαιτούνταν 85 ημέρες το 2011τα υπόλοιπα των πελατών έκλειναν κάθε 112 ημέρες. Το 2012 φαίνεται να υπάρχει καλύτερη διαχείριση της πιστωτικής πολιτικής αφού υπήρξε μείωση στο συγκεκριμένο διάστημα το οποίο μειώθηκε σε 98 ημέρες. Η ανακύκλωση των αποθεμάτων πραγματοποιείται σε διάστημα ενός και ενάμιση μήνα όλη την πενταετία και συγκεκριμένα το 2012 γίνεται κάθε 36 ημέρες. Αύξηση των ημερών πίστωσης από τους προμηθευτές υπάρχει όλα τα έτη πλην του 2012, έτσι ενώ τα ανοικτά υπόλοιπα προς τους προμηθευτές εξοφλούνταν κάθε δύο μήνες το διάστημα αυτό το 2011 αυξήθηκε σε περισσότερο από τρεις μήνες (94 ημέρες). Το 2012 σημειώθηκε μια μικρή βελτίωση και οι ημέρες μειώθηκαν σε 90. Η διάρκεια του εμπορικού κύκλου μετρά τον ταμειακό κύκλο, δηλαδή την διαδικασία που από την αγορά των πρώτων υλών ή των εμπορευμάτων έως την πώλησή τους και την είσπραξη των απαιτήσεων που δημιουργεί η πώληση αλλά και την εξόφληση των προμηθευτών (Βασιλείου & Ηρειώτης, 2008). Ο συγκεκριμένος κύκλος έχει άμεση σχέση με την διοίκηση των 42

κεφαλαίων κίνησης και οι επιχειρήσεις επιδιώκουν την κατά το δυνατό ταχύτερη ολοκλήρωση του κύκλου (χωρίς να επηρεαστεί η λειτουργία τους), γιατί αυξημένος εμπορικός κύκλος συνεπάγεται μεγαλύτερο κόστος χρηματοδότησης της λειτουργίας μιας επιχείρησης. Όπως φαίνεται από τον παραπάνω πίνακα ο εμπορικός κύκλος του κλάδου των χονδρικών πωλήσεων το 2012 μειώθηκε στις 44 ημέρες από 61 το προηγούμενο έτος, βελτίωση που οφείλεται στην αποτελεσματικότερη διαχείριση των αποθεμάτων και της πιστωτικής πολιτικής. Η κυκλοφοριακή ταχύτητα του Ενεργητικού μειώνεται μέχρι το 2010 (1,69) ενώ τα επόμενα έτη αυξάνει και το 2012 είναι περίπου στα επίπεδα του 2008 με τιμή 1,88 φορές. Το μικτό κέρδος του κλάδου είχε σταδιακή βελτίωση έως το 2011 με ποσοστό 17,36% ενώ το 2012 μειώθηκε σε 16,5%, αφήνοντας μικρό περιθώριο για την κάλυψη των λοιπών εξόδων. Το περιθώριο εκμετάλλευσης σταδιακά περιορίζεται με περιθώριο το 2012 μόλις 1,15%. Το μικρό περιθώριο εκμετάλλευσης τα πρώτα έτη είναι ικανό να καλύψει τα χρηματοοικονομικά έξοδα και τους φόρους με συνέπεια, το περιθώριο καθαρού κέρδους να είναι θετικό αν και σε χαμηλά επίπεδα που σταδιακά μειώνονται. Το 2012 το περιθώριο καθαρού κέρδους είναι αρνητικό αφού στον κλάδο σημειώθηκαν ζημιές. Επίσης σε χαμηλά επίπεδα που διαρκώς επιδεινώνονται είναι και οι αποδόσεις ιδίων κεφαλαίων αλλά και των συνολικά απασχολούμενων κεφαλαίων. Οι συνολικές υποχρεώσεις των επιχειρήσεων του κλάδου είναι αρκετά υψηλότερες από τα ίδια κεφάλαια, με συνέπεια όλα τα έτη να είναι κατ ελάχιστο τριπλάσιες από τα ίδια κεφάλαια. Παρόλα αυτά το 2012 ο δείκτης συνολικών υποχρεώσεων προς ίδια κεφάλαια είναι στα χαμηλότερα επίπεδα της πενταετίας με τιμή 3. Όπως είναι αναμενόμενο ο δείκτης υποχρεώσεων προς τα συνολικά κεφάλαια είναι αρκετά κοντά στην μονάδα, εξαιτίας της αυξημένης μόχλευσης των επιχειρήσεων. Όμως τα δύο τελευταία έτη διαφαίνεται μια προσπάθεια μείωσης της κεφαλαιακής μόχλευσης, με τον αριθμοδείκτη να μειώνεται σε 0,85 (την χαμηλότερη τιμή της πενταετίας). Σημαντική είναι η συμμετοχή του τραπεζικού δανεισμού στο σύνολο των κεφαλαίων του κλάδου, ειδικά τα πρώτα έτη, που όμως σιγά σιγά μειώνεται και το 2012 οι τραπεζικές υποχρεώσεις αποτελούν το 47% των συνολικών κεφαλαίων. 43

3.3 ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΥ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Οι πωλήσεις του κλάδου του λιανικού εμπορίου οπωρολαχανικών σημείωσαν αυξομειώσεις την πενταετία 2008-2012. Το 2009 υπήρξε άνοδος της τάξης του 13% ενώ και το επόμενο έτος οι πωλήσεις αυξήθηκαν κατά 1%. Το 2011 ο κύκλος εργασιών μειώθηκε στα 5,6 εκ. ευρώ μείωση 11,1% σε σχέση με την προηγούμενη χρήση, ενώ το 2012 υπήρξε άνοδος κατά 3% με τον μέσο όρο των πωλήσεων να διαμορφώνεται σε περίπου 5,8 εκ. Γράφημα 23: Πωλήσεις κλάδου λιανικών πωλήσεων οπωρολαχανικών 2008-2012 Πηγή: Ίδια επεξεργασία Το 2009 υπήρξε μια ιδιαίτερα υψηλή αύξηση στα καθαρά κέρδη του κλάδου αύξηση που ξεπέρασε το 376% και μέσο όρο κερδών 35 χιλ. ευρώ. Όμως από το 2010 και μετά σημειώνεται σταδιακή επιδείνωση και ο κλάδος γίνεται ζημιογόνος με αποκορύφωμα το 2012 οι ζημιές να είναι περίπου 37,3 χιλ. ευρώ. 44

Γράφημα 24: Καθαρά αποτελέσματα κλάδου λιανικών πωλήσεων οπωρολαχανικών 2008-2012 Πηγή: Ίδια επεξεργασία Το ύψος των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων είναι αρκετά υψηλότερο τόσο ως προς τα ίδια κεφάλαια αλλά και ως προς τις μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις. Διαχρονικά μέχρι το 2010 παρατηρείται μια σταδιακή αύξηση σε όλες τις πηγές κεφαλαίου του κλάδου ειδικά των μακροπρόθεσμων υποχρεώσεων που αυξάνουν κατά 34,5%. Το 2011 υπάρχει μείωση επίσης με την μεγαλύτερη να πραγματοποιείται στις μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις η οποία είναι της τάξης του -45,4%. Επίσης το 2012 μειώνονται οι μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις (-4,8%), αλλά και οι βραχυπρόθεσμες κατά 4,4%, ενώ τα ίδια κεφάλαια αυξάνουν κατά 10,3%. 45