Συνάδελφοι/σες σας εύχομαι καλή σχολική χρονιά, προσωπική και οικογενειακή υγεία. Σας στέλνω οδηγίες για τα μαθήματα:

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ Δ/ΝΣΗ Π/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ Δ.Ε. ΕΔΡΑ: Α Δ/ΝΣΗ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα, 04-9-2012 Αρ. Πρωτ.: 461 ΠΡΟΣ: Γ.Ε.Λ αρμοδιότητάς μου (μέσω Δ/νσεων ΓΡΑΦΕΙΟ Δ/βάθμιας Εκπ/σης) Ταχ. Δ/νση : Κηφισίας 16, 11526 Αθήνα e-mail : grassy@dide-a-ath.att.sch.gr Τηλέφωνο : 210-5226297 Fax : 210-5241147 Χρήστος Πατσός Σχολικός Σύμβουλος Κοινωνιολογίας Αττικής, Στερεάς Ελλάδας, Δυτικής Ελλάδας (πλην νομού Αιτωλοακαρνανίας) Πελοποννήσου, Ιονίων Νήσων, Βορείου Αιγαίου, Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης. e-mail: chripatsos@sch.gr τηλ: 210-6813561 κινητό: 6974840101 Συνάδελφοι/σες σας εύχομαι καλή σχολική χρονιά, προσωπική και οικογενειακή υγεία. Σας στέλνω οδηγίες για τα μαθήματα: ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Σας εύχομαι Καλή και Δημιουργική Εργασία Με συναδερφικούς χαιρετισμούς Χρήστος Πατσός Παρακαλούνται οι κ.κ Διευθυντές/τριες να ενημερώσουν ενυπόγραφα τους /τις Συναδέλφους /σες που διδάσκουν τα συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα. 1

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ (Γ ΛΥΚΕΙΟΥ) Γενικός σκοπός του μαθήματος. Γενικός σκοπός του μαθήματος είναι η αξιοποίηση της κοινωνιολογικής σκέψης και των κοινωνιολογικών εργαλείων για τη βαθύτερη κατανόηση της δυναμικής της κοινωνίας την ανάπτυξη της αυτογνωσίας και της κοινωνικής συνείδησης με απώτερο στόχο τη δημιουργική ένταξη και παρέμβαση σε ένα πολυπολιτισμικό και συνεχώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό περιβάλλον. Ειδικότεροι σκοποί. Ειδικότερα, με τη διδασκαλία της Κοινωνιολογίας, επιδιώκεται οι μαθητές: 1. Να αναπτύξουν κριτική κοινωνική σκέψη στην ανάλυση των κοινωνικών φαινομένων, διαδικασιών, προβλημάτων, κοινωνικών μηνυμάτων και πολλαπλών ερεθισμάτων, που χαρακτηρίζουν την κοινωνία της πληροφορίας. 2. Να αναπτύξουν κοινωνιογνωσία, συνειδητοποιώντας τις επιδράσεις της κοινωνίας στη συμπεριφορά τους αλλά και τις επιδράσεις της συμπεριφοράς τους στον κοινωνικό τους περίγυρο και στην κοινωνία. 3. Να αποκτήσουν κοινωνικές δεξιότητες, αξίες και στάσεις, ώστε να βοηθηθούν στην ένταξή τους σε μια σύγχρονη δημοκρατική, πλουραλιστική και υπό εξέλιξη πολυπολιτισμική κοινωνία. 4. Να συμβάλλουν στο μετασχηματισμό και την αναβάθμιση της κοινωνικής οργάνωσης, στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής, πλουραλιστικής κοινωνίας. 5. Να διαμορφώσουν κοινωνική συνείδηση και να υιοθετήσουν συλλογικές πρακτικές για την πρόληψη και αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων που απειλούν τον τόπο, την κοινωνία, τον κόσμο και τον πλανήτη μας. 6. Να εξοικειωθούν με την κοινωνιολογική προσέγγιση και τα κοινωνιολογικά εργαλεία, που χρησιμοποιούνται για την ανάλυση των κοινωνικών φαινομένων, διαδικασιών και προβλημάτων. 7. Να εφαρμόζουν την κοινωνιολογική προσέγγιση στην ανάλυση και την αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων. 8. Να μάθουν να αξιοποιούν, να αξιολογούν και να ερμηνεύουν κοινωνιολογικά τα δεδομένα και τις πληροφορίες που αντλούν από διαφορετικές πηγές πληροφόρησης. 9. Να συνειδητοποιήσουν ότι κάθε κοινωνία και τα μέρη που την απαρτίζουν έχουν σταθερές / αρμονίες αλλά παράλληλα αντιμετωπίζουν κοινωνικά προβλήματα και υπόκεινται σε συνεχείς μεταβολές, εντάσεις και συγκρούσεις. 10. Να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν τις ελληνικές παραδόσεις, τους θεσμούς, τις αξίες, τη σημασία της ελληνικής γλώσσας και παράλληλα να αναπτύξουν σεβασμό για τη διαφορετικότητα, την κάθε μορφής ετερότητα και την διαπολιτισμικότητα σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. 2

11. Να προβληματιστούν με τις κοινωνικές επιδράσεις των νέων τεχνολογιών και της επιστήμης στους τρόπους παραγωγής, στην εργασία καθώς και στις κοινωνικές σχέσεις και τους κοινωνικούς θεσμούς. ΥΛΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Από το «Βιβλίο Μαθητή» τα εξής κεφάλαια : 1. Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία. 2. Μορφές κοινωνικής οργάνωσης - Ελληνική κοινωνία. 3. Κοινωνικοποίηση και κοινωνικός έλεγχος. 4. Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια: μορφές, προβλήματα και προοπτικές. 6. Εργασία, ανεργία και κοινωνικές ανισότητες. 9. Αποκλίνουσα συμπεριφορά: παραβατικότητα και εγκληματικότητα. 10. Ετερότητα, διαπολιτισμικές και διακοινωνιακές σχέσεις. Γλωσσάριο Βιβλιογραφία. Από το «Τετράδιο Εργασίας και Έρευνας του Μαθητή» ορίζονται ως διδακτέα τα κεφάλαια που αντιστοιχούν στην παραπάνω διδακτέα ύλη του «Βιβλίου Μαθητή». ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Στην αρχή του σχολικού έτους ο καθηγητής κάνει ετήσιο και μηνιαίο προγραμματισμό της διδακτέας ύλης. Επισημαίνεται ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού αλλάζει. Είναι συνεργάτης και διευκολυντής της ομάδας / τάξης. Ενθαρρύνει τους μαθητές να συμμετέχουν στη διαδικασία της μάθησης και προσπαθεί να αναπτύξει όλα τα είδη νοημοσύνης (γλωσσική, μαθηματική, συναισθηματική κτλ.) των μαθητών. Επίσης, η διαρκής σύνδεση θεωρίας και πράξης είναι απαραίτητη γιατί κινητοποιεί τον μαθητή, τον κάνει να έχει ενδιαφέρον και να συμμετέχει ενεργά στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι. Ειδικότερα, οι βασικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο μάθημα είναι: Η μαθητοκεντρική και εξατομικευμένη διδασκαλία με στόχο την ενεργοποίηση και συμμετοχή του μαθητή. Να μάθει ο μαθητής πώς να μαθαίνει. Η διαθεματική / διεπιστημονική προσέγγιση με στόχο τη συνολική αντίληψη του αντικειμένου και της πραγματικότητας. Η μικρότερη έμφαση στο περιεχόμενο και η μεγαλύτερη έμφαση στη διαδικασία με στόχο την ανάπτυξη της αναλυτικής, συνθετικής ικανότητας, της κριτικής και δημιουργικής σκέψης των μαθητών. Η άσκηση των μαθητών στην παρατήρηση, περιγραφή, ανάλυση και ερμηνεία ενός κοινωνικοπολιτικού φαινομένου, θεσμού κτλ. Η έρευνα με ερωτηματολόγιο, συνεντεύξεις κτλ., για τη διερεύνηση ενός ζητήματος τοπικού, εθνικού ή διεθνούς ενδιαφέροντος, καθώς και η εύρεση και διατύπωση λύσεων για την αντιμετώπισή του. Η διοργάνωση ομαδικών συζητήσεων, συζητήσεων στρογγυλής τράπεζας, για διάφορα επίκαιρα κοινωνικά θέματα, που σχετίζονται με το περιεχόμενο του μαθήματος, με στόχο οι μαθητές να αποκτήσουν ικανότητες ομιλίας / 3

έκφρασης, ακρόασης, διαλόγου, επιχειρηματολογίας, διαχείρισης και επίλυσης προβλημάτων, ανάληψης ευθυνών. Η μελέτη πηγών με στόχο την ενεργοποίηση του μαθητή και την ιστορική και συγκριτική προσέγγιση της γνώσης. Η χρήση των παραδοσιακών μεθόδων διδασκαλίας (αφήγηση, ερωταποκρίσεις, χρήση σχολικού εγχειριδίου και βοηθημάτων, εργασίες μαθητών κτλ). Η διοργάνωση επισκέψεων σε χώρους όπως η Βουλή, οι δήμοι, κτλ. Επίσης η εφαρμογή «σχεδίων εργασίας» (projects) και τεχνικών «μελέτης περίπτωσης» (case studies) για την κατανόηση των κοινωνικών φαινομένων για παράδειγμα της ανεργία, φτώχεια, παραβατικότητα, αποκλίνουσα συμπεριφορά, εγκληματικότητα, ρατσισμός, ετερότητα, πολιτισμικές διαφορές, κ.α. Επεξεργασία πινάκων και διαγραμμάτων, δεδομένου ότι τα διαγράμματα, μαζί με άλλο χρήσιμο υλικό, αποτελούν κείμενα που συμβάλλουν στην καλλιέργεια των δεξιοτήτων κριτικής ανάγνωσης των πληροφοριών η χρήση συζήτησης σε ομάδες ή και ανά ζεύγη, καταιγισμός ιδεών, προβολή οπτικοακουστικού υλικού. η ενθάρρυνση των μαθητών να διατηρούν και να ενημερώνουν λεξικό κοινωνιολογικών όρων. συνεργασία με φορείς κοινωνικής δικτύωσης για ανάπτυξη θεμάτων σχετικών με κοινωνικά προβλήματα, κυρίως των νέων διοργανώσεις ημερίδων από τους μαθητές για ενημέρωση σε θέματα τοπικά με τις συνθήκες διαβίωσης σε οικονομικό, πολιτικό, πολιτισμικό επίπεδο χρήση του διαδικτύου και του τύπου για άντληση πληροφοριών και επικαιροποίηση των πραγματευόμενων θεμάτων. Σημειώνεται ότι η συλλογή στατιστικών στοιχείων με σκοπό την συγκριτική μελέτη θεωρείται απαραίτητη για την επίτευξη του σκοπού του μαθήματος. Ιδιαίτερα σημαντική για την εμπέδωση των κοινωνιολογικών εννοιών και την σύνδεση τους με την καθημερινότητα κρίνεται η βιωματική διδασκαλία μέσω της υλοποίησης συγκεκριμένων δραστηριοτήτων που στηρίζονται στις επιθυμίες, ανάγκες και δυνατότητες των μαθητών. Επισημαίνεται ότι οι παραπάνω προσεγγίσεις δεν είναι περιοριστικές. Κάθε εκπαιδευτικός, ανάλογα με το περιεχόμενο κάθε ενότητας, μπορεί να εφαρμόσει όποιες μεθόδους κρίνει προσφορότερες, αρκεί να αφήσει τη φαντασία του ελεύθερη, έχοντας ως οδηγό το στόχο του μαθήματος, της ανάγκες και δυνατότητες των μαθητών του. 4. Αξιολόγηση Έχοντας υπόψη τις μορφές και τις βασικές αρχές αξιολόγησης, οι τρόποι αξιολόγησης που κρίνονται καταλληλότεροι είναι οι εξής: Η προφορική εξέταση. Γίνεται συνήθως με ερωτήσεις που χρειάζονται σύντομη, ελεύθερη απάντηση. Η γραπτή εξέταση. Χρησιμοποιείται ποικιλία ερωτήσεων, όπως ελεύθερης ανάπτυξης, κλειστού ή αντικειμενικού τύπου κτλ. Οι συνθετικές δημιουργικές εργασίες. Δίνονται εργασίες είτε ατομικές είτε ομαδικές για διάφορα, συνήθως επίκαιρα, κοινωνικο - πολιτικά ζητήματα. 4

Ατομικός Φάκελος Εργασιών του μαθητή. Περιλαμβάνει εργασίες και δραστηριότητες του μαθητή. Η αυτοαξιολόγηση του μαθητή. Ζητείται από το μαθητή να αξιολογήσει την συμμετοχή του στο μάθημα, τις εργασίες του, την προφορική ή γραπτή εξέτασή του, με τρόπο αντικειμενικό, χωρίς υποεκτίμηση ή υπερεκτίμηση. Επισημαίνεται ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού αλλάζει. Είναι συνεργάτης και διευκολυντής της ομάδας / τάξης. Ενθαρρύνει τους μαθητές να συμμετέχουν στη διαδικασία της μάθησης και προσπαθεί να αναπτύξει όλα τα είδη νοημοσύνης (γλωσσική, μαθηματική, συναισθηματική κτλ.) των μαθητών. Επίσης, η διαρκής σύνδεση θεωρίας και πράξης είναι απαραίτητη, διότι κινητοποιεί τον μαθητή, τον κάνει να έχει ενδιαφέρον και να συμμετέχει ενεργά στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 5. Διδακτικό Υλικό Το βιβλίο και το τετράδιο ασκήσεων του μαθητή. Τα παραδοσιακά εποπτικά μέσα διδασκαλίας (πίνακας, διαφάνειες, slides κτλ.). Οι νέες τεχνολογίες (εκπαιδευτική τηλεόραση, βίντεο, εκπαιδευτικό λογισμικό κτλ.). Το επίκαιρο έντυπο υλικό (εφημερίδες, περιοδικά, αφίσες κτλ.). Οι πίνακες, τα διαγράμματα, τα στατιστικά δεδομένα κτλ. που υπάρχουν στο σχολικό βιβλίο ή σε άλλο έντυπο υλικό. Οι επισκέψεις σε χώρους και θεσμούς (Βουλή, Δήμος, Κοινότητα, Διεθνής Οργανισμός κτλ.) για να τους γνωρίσουν άμεσα οι μαθητές και να ενημερωθούν για την οργάνωση και λειτουργία τους. Το βιβλίο για το μαθητή (ΒτΜ) θα περιέχει το κείμενο, παραθέματα, στατιστικούς πίνακες και διαγράμματα σχετικά με πρόσφατες έρευνες, εικονογράφηση με φωτογραφικό υλικό, γελοιογραφίες, κτλ., ασκήσεις /εργασίες / ερωτήσεις, βιβλιογραφία γλωσσάρι, ευρετήριο όρων και ονομάτων. Το υλικό θα πρέπει να απευθύνεται στο μέσο μαθητή που έχει ελάχιστες κοινωνιολογικές γνώσεις, να παραπέμπει στην ελληνική πραγματικότητα και τις παραστάσεις των μαθητών και να είναι κατανοητό σε όλους τους μαθητές, των τριών κατευθύνσεων της γ λυκείου. Βασική επιδίωξη της συγγραφικής ομάδας θα είναι η ανάδειξη της κοινωνιολογικής ερμηνείας και προσέγγισης της κοινωνικής πραγματικότητας. Το Τετράδιο Εργασίας και Έρευνας του Μαθητή (ΤΕΕΜ) περιέχει οδηγίες για το μαθητή με σκοπό την καλύτερη αξιοποίηση του υλικού και των πηγών πληροφόρησης, παραδείγματα ερμηνείας στατιστικών πινάκων, κύριες φάσεις της κοινωνικής έρευνας, παραδείγματα εφαρμογής των διαφόρων τεχνικών/μεθόδων έρευνας(π.χ. Μελέτη περίπτωσης, κοινωνικό πείραμα, επιτόπια δειγματοληπτική επισκόπηση με ερωτηματολόγιο, ανάλυση περιεχομένου, κοινωνιομετρία, αρχειακή έρευνα, συγκριτική μέθοδο), παράδειγμα εφαρμογής της μεθόδου «project», και σχετικές ηλεκτρονικές διευθύνσεις. Το Βιβλίο του Καθηγητή (ΒτΚ) περιέχει οδηγίες για τη διδασκαλία των κειμένων, ένα ενδεικτικό σχέδιο μαθήματος ανά κεφάλαιο, συνοπτική αναφορά στις αρχές των τριών βασικών θεωρητικών κοινωνιολογικών μοντέλων, οδηγίες για την εφαρμογή των μεθόδων/τεχνικών κοινωνιολογίας, που θα αντιστοιχούν στις μεθόδους/τεχνικές που εφαρμόζονται στο τετράδιο εργασίας και έρευνας των μαθητών, οδηγίες για την εφαρμογή της μεθόδου project στην κοινωνιολογία, οδηγίες για τη διαχείριση 5

κρίσεων στην τάξη, οδηγίες για την εφαρμογή της μεθόδου project, συμβατική και ηλεκτρονική βιβλιογραφία και λίστα βιντεοταινιών, κινηματογραφικών ταινιών, και εκπαιδευτικών λογισμικών, σχετικές ηλεκτρονικές διευθύνσεις και οδηγίες για τη χρήση του ηλεκτρονικού και οπτικο-ακουστικού υλικού. Το βιβλίο του μαθητή και το τετράδιο εργασίας και έρευνας του μαθητή είναι αυτοτελή (το ΤΕΕΜ ως παράρτημα), αλλά θα βιβλιοδετηθούν μαζί για λόγους οικονομίας και ευχρηστότητας, ενώ το βιβλίο για τον καθηγητή θα εκδοθεί και θα κυκλοφορήσει αυτοτελώς. Σελίδες του τετραδίου εργασίας και έρευνας (π.χ. ερωτηματολόγιο κτλ.) που είναι για επεξεργασία (π.χ. συμπλήρωση) θα φωτοτυπούνται και θα αναπαράγονται, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα χρήσης του βιβλίου από μελλοντικούς μαθητές. Β ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ) ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Κεφάλαιο πρώτο: Η κοινωνική οργάνωση στην αρχαία Ελλάδα 1. Η πορεία της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας (σελ. 7-9) 3. Η κοινωνία της πόλης-κράτους στην αρχαϊκή εποχή (σελ.18-27) 4. Η κοινωνία κατά την κλασική εποχή (σελ. 29-41) 6. Κοινωνικοί θεσμοί: Ο θεσμός της οικογένειας και η θέση της γυναίκας (σελ.59-72) Η εκπαίδευση (σελ.73-86) Ο στρατός (σελ.87-98) 7.Η καθημερινή ζωή: Εργασία και επαγγέλματα (σελ.119-126) Ψυχαγωγία (σελ. 127-134) Κεφάλαιο δεύτερο: Η πολιτική οργάνωση στην αρχαία Ελλάδα Η δημοκρατική πόλη (σελ. 162-176) Το σχολικό εγχειρίδιο αυτό δεν είναι απλά ένα μάθημα ιστορίας όπως τα άλλα αμιγώς ιστορικά εγχειρίδια, εδώ οι επιστήμες της κοινωνιολογίας, της πολιτικής επιστήμης και της πολιτικής οικονομίας είναι αυτές που μαζί με ένα δημιουργικό τρόπο διδασκαλίας θα οδηγήσουν τους μαθητές να πάψουν να δέχονται παθητικά τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Αυτό σημαίνει ότι η στείρα απομνημόνευση δεν έχει θέση στο τρόπο εκμάθησης και κατανόησης του περιεχομένου του. Οι μαθητές είναι απαραίτητο να αποκτήσουν ένα γνωστικό υπόβαθρο στέρεο και ευρύ. Η διαμόρφωση αυτού του υπόβαθρου είναι αναγκαία προκειμένου ο μαθητής να μπορέσει να περάσει από αυτό που ήδη κατέχει, τη γνώση των γεγονότων, σ αυτό που επιδιώκει να μάθει, δηλαδή την κατανόηση των πολιτικών και κοινωνικών μετασχηματισμών που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της ελληνικής αρχαιότητας. Διδακτική Μεθοδολογία. Στην αρχή του σχολικού έτους ο καθηγητής κάνει ετήσιο και μηνιαίο προγραμματισμό της διδακτέας ύλης. Σημειώνεται ότι οι ώρες διδασκαλίας 6

αρκούν για να διδαχτεί ολόκληρη η ύλη του βιβλίου, συμπεριλαμβανομένων και των τεσσάρων θεμάτων (4 ώρες) της διαθεματικής προσέγγισης. Επισημαίνεται ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού αλλάζει. Είναι συνεργάτης και διευκολυντής της ομάδας / τάξης. Ενθαρρύνει τους μαθητές να συμμετέχουν στη διαδικασία της μάθησης και προσπαθεί να αναπτύξει όλα τα είδη νοημοσύνης (γλωσσική, μαθηματική, συναισθηματική κτλ.) των μαθητών. Επίσης, η διαρκής σύνδεση θεωρίας και πράξης είναι απαραίτητη, διότι κινητοποιεί τον μαθητή, τον κάνει να έχει ενδιαφέρον και να συμμετέχει ενεργά στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι. Ειδικότερα, οι βασικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο μάθημα είναι: Η μαθητοκεντρική και εξατομικευμένη διδασκαλία. Η διαθεματική / διεπιστημονική προσέγγιση με στόχο τη συνολική αντίληψη του αντικειμένου και της πραγματικότητας. Η μικρότερη έμφαση στο περιεχόμενο (τι να μαθαίνει ο μαθητής) και η μεγαλύτερη έμφαση στη διαδικασία (πώς να μαθαίνει ο μαθητής), με στόχο την ανάπτυξη της αναλυτικής και συνθετικής ικανότητας και της κριτικής σκέψης. Τα παιχνίδια ρόλων και η δραματοποίηση, δηλαδή η βιωματική προσέγγιση με στόχο την καλύτερη κατανόηση της πραγματικότητας. Η άσκηση των μαθητών στην παρατήρηση, περιγραφή, ανάλυση και ερμηνεία ενός κοινωνικοπολιτικού φαινομένου, θεσμού κτλ. Η διοργάνωση ομαδικών συζητήσεων, συζητήσεων στρογγυλής τράπεζας, για διάφορα επίκαιρα κοινωνικο-πολιτικά θέματα που σχετίζονται με το περιεχόμενο του μαθήματος, με στόχο οι μαθητές να αποκτήσουν ικανότητες ομιλίας / έκφρασης, ακρόασης, διαλόγου, επιχειρηματολογίας, διαχείρισης και επίλυσης συγκρούσεων, ανάληψης ευθυνών. Η μελέτη πηγών με στόχο την ενεργοποίηση του μαθητή και την ιστορική και συγκριτική προσέγγιση της γνώσης. Η χρήση των παραδοσιακών μεθόδων διδασκαλίας (αφήγηση, ερωτήσειςαπαντήσεις, χρήση σχολικού εγχειριδίου και βοηθημάτων, εργασίες μαθητών κτλ.). Επισημαίνεται ότι οι παραπάνω προσεγγίσεις δεν είναι περιοριστικές. Κάθε εκπαιδευτικός σε κάθε μάθημα μπορεί να εφαρμόσει όποιες μεθόδους κρίνει προσφορότερες προκειμένου να επιτύχει τους στόχους της διδασκαλίας. 4. Αξιολόγηση. Η αξιολόγηση των μαθητών συνίσταται αφενός στον έλεγχο επίτευξης των στόχων του Π.Σ. και της διδασκαλίας και αφετέρου στην παρακολούθηση της συμμετοχής και του βαθμού δραστηριοποίησης των μαθητών κατά τη διεξαγωγή της διδασκαλίας. Βασικός σκοπός της αξιολόγησης του μαθητή είναι η ανατροφοδότηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και ο εντοπισμός των ελλείψεων, σε επίπεδο μάθησης και συμπεριφοράς / στάσης, με στόχο την πρόοδο του μαθητή και τη βελτίωση της προσφερόμενης εκπαίδευσης. Στην αξιολόγηση του μαθητή χρειάζεται να λαμβάνονται υπόψη, μεταξύ άλλων, οι εξής βασικές αρχές: Η αξιολόγηση αφορά όχι μόνο τις γνώσεις που έχουν αποκτηθεί αλλά και την απόκτηση ικανοτήτων, δεξιοτήτων, καθώς και τη διαμόρφωση στάσεων και αξιών από τους μαθητές. Κατά την αξιολόγηση λαμβάνονται υπόψη τα ατομικά χαρακτηριστικά των μαθητών, οι διαφορές στους τρόπους και τους ρυθμούς μάθησης. Επίσης, λαμβάνονται υπόψη παράγοντες όπως το στάδιο της γλωσσικής ανάπτυξης των μαθητών (π.χ. παιδιά μεταναστών), καθώς και οι ευκαιρίες που έχει κάθε παιδί για μάθηση στο κοινωνικο-οικογενειακό του περιβάλλον. Ο τρόπος αξιολόγησης των μαθητών εξαρτάται από τους στόχους και το περιεχόμενο του εξεταζόμενου γνωστικού αντικειμένου. Γενικά, μπορούν να 7

χρησιμοποιηθούν τόσο οι παραδοσιακοί όσο και οι σύγχρονοι τρόποι αξιολόγησης. Ειδικότερα: Η προφορική εξέταση. Γίνεται συνήθως με ερωτήσεις που απαιτούν σύντομη (όχι μονολεκτική) ή ελεύθερη απάντηση. Η γραπτή εξέταση. Χρησιμοποιείται σ αυτήν ποικιλία ερωτήσεων, όπως ελεύθερης ανάπτυξης, επιλογής σωστού - λάθους, αντιστοίχισης, πολλαπλής επιλογής, σύντομης απάντησης, ερμηνείας γραφικών παραστάσεων κτλ. Σημειώνεται ότι οι ερωτήσεις πρέπει να είναι ιεραρχημένες ως προς το βαθμό δυσκολίας και προσαρμοσμένες στις ανάγκες των μαθητών κάθε σχολείου. Η παρακολούθηση και η συμμετοχή του μαθητή κατά τη διεξαγωγή της διδασκαλίας. Οι συνθετικές δημιουργικές εργασίες. Δίνονται εργασίες είτε ατομικές είτε ομαδικές για διάφορα, συνήθως επίκαιρα, κοινωνικο - πολιτικά ζητήματα. Το Ατομικό Δελτίο Εργασιών του μαθητή. Περιλαμβάνει εργασίες και δραστηριότητες του μαθητή. Το ενδιαφέρον και η συμμετοχή του μαθητή σε ζητήματα του σχολείου και γενικότερα σε ζητήματα κοινωνικού / πολιτικού περιεχομένου. Η αυτοαξιολόγηση του μαθητή. Ζητείται από το μαθητή να αξιολογήσει τη συμμετοχή του στο μάθημα, τις εργασίες του, την προφορική ή γραπτή εξέτασή του, με τρόπο αντικειμενικό, χωρίς υποεκτίμηση ή υπερεκτίμηση. Η αξιολόγηση των μαθητών μπορεί να γίνεται είτε κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας κάθε μαθήματος είτε μετά την ολοκλήρωση μιας διδακτικής ενότητας ή υποενότητας. Ο εκπαιδευτικός που διδάσκει το μάθημα αυτό, πρέπει να έχει υπόψη του όλα όσα αναφέρονται στις γενικές οδηγίες για την αξιολόγηση των µαθητών του Ενιαίου Λυκείου. Ωστόσο, κρίνεται απαραίτητο να γίνουν και οι εξής συµπληρωµατικές επισηµάνσεις: Προτείνεται να χρησιµοποιούνται όλοι οι τύποι των ερωτήσεων, χωρίς να γίνεται µονοµερής χρήση ενός τύπου. Μπορεί ακόµη να γίνεται συνδυασµός ερωτήσεων κλειστού και ανοιχτού τύπου, κατά την κρίση του εκπαιδευτικού, τις ανάγκες των µαθητών του και τους συγκεκριµένους στόχους του µαθήµατος. Η χρήση των ερωτήσεων αντικειµενικού ή κλειστού τύπου καλό είναι να συνδυάζεται µε τη χρήση ερωτήσεων σύντοµης απάντησης ή µε αιτιολόγηση των απαντήσεων των µαθητών. Ιδιαίτερη σηµασία πρέπει να δίνεται στις ερωτήσεις κρίσης. Ερώτηση κρίσης µπορεί να είναι οποιοδήποτε είδος ερώτησης, αρκεί να απαιτεί από το µαθητή απαντήσεις οι οποίες προϋποθέτουν παραγωγή προσωπικών σκέψεων, συλλογισµών ή συµπερασµάτων, τα οποία στηρίζονται στις γνώσεις που έχει αποκτήσει στο µάθηµα της Ιστορίας. Με τις ερωτήσεις αυτές ο µαθητής καλείται να συγκρίνει, να αναλύει, να αναζητεί τα αίτια και τα αποτελέσµατα ενός ιστορικού γεγονότος, να καταλήγει σε συµπεράσµατα κ.τ.λ. Είναι προφανές ότι οι απαντήσεις δεν βρίσκονται αυτούσιες στο σχολικό βιβλίο. Η μελέτη των πηγών (παραθεμάτων και εικόνων) αποτελεί σημαντική µμέθοδο για την κριτική προσέγγιση της Ιστορίας. Εκτός από τις πηγές που περιλαµβάνονται στα σχολικά εγχειρίδια, στο παρόν τεύχος προτείνονται Θέματα για εργασίες στο σπίτι ή το σχολείο, µέσα από κείµενα και εικόνες. 8

Β ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Α. Γενικοί σκοποί του μαθήματος είναι οι μαθητές και οι μαθήτριες: 1. Να κατανοήσουν τις κοινωνικές διαστάσεις του κόσμου που τους περιβάλλει και στον οποίο δρουν, συμμετέχουν, επηρεάζονται από αυτόν, αλλά και τον συνδιαμορφώνουν σε κάποιο βαθμό. 2. Να γνωρίσουν τη σημασία και την αξία των Κοινωνικών Επιστημών για τη θεμελίωση των ανθρώπινων και κοινωνικών δικαιωμάτων και παράλληλα να αντιληφθούν τη συμβουλή τους στην ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους και στην κοινωνία των πολιτών. 3. Να ασκηθούν στην ικανότητα να συγκρίνουν και να αντιπαραβάλλουν κοινωνικούς θεσμούς, κοινωνικά συστήματα και ανθρώπινες συμπεριφορές στη βάση της ιστορικής και συγκριτικής μεθόδου, καθώς και να διευρύνουν τον ορίζοντα των γνώσεών τους για κοινωνικά δεδομένα, φαινόμενα και ζητήματα, σε ατομικό, συλλογικό ή και ευρύτερα κοινωνικό πεδίο 4. Να διακρίνουν την ιστορική διάσταση που διέπει τις κοινωνικές επιστήμες, ως απόρροια των ευρύτερων ιστορικών, πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών εξελίξεων. 5. Να αποκτήσουν συμπληρωματικές, αλλά ουσιαστικές γνώσεις γύρω από κοινωνικά ζητήματα, σε διεθνές, εθνικό και τοπικό επίπεδο και να εξοικειωθούν με τον τρόπο που τίθενται και αντιμετωπίζονται, θεωρητικά και πρακτικά, από τις κοινωνικές επιστήμες, στο πλαίσιο μιας διεπιστημονικής προσέγγισης 6. Να ενημερωθούν και να ασκηθούν στην χρήση των εννοιολογικών εργαλείων, και των τεχνικών προσέγγισης, καταγραφής και ανάλυσης των κοινωνικών φαινομένων. Β. Ενδεικτικοί Στόχοι- Οδηγίες-Δραστηριότητες Κεφ. 1. Επιστημονική σκέψη στην Ευρώπη πριν τη γένεση των Κοινωνικών Επιστημών. Να γνωρίσουν οι μαθητές την προϋπάρχουσα των Κοινωνικών Επιστημών επιστημονική σκέψη Να κατανοήσουν το αντικείμενο και τις σχέσεις τις φιλοσοφίας, θεολογίας και μέρους των φυσικών επιστημών, όπως αναπτύχθηκαν στη Δ. Ευρώπη. Αναλύσεις μικρών φιλοσοφικών κειμένων στα οποία να φαίνονται οι προβληματισμοί της εποχής (π.χ από kant ή Hegel) Παρουσίαση και συζήτηση κειμένων στα οποία να αναδεικνύεται πως οι άνθρωποι ερμήνευσαν φαινόμενα, όπως η φτώχεια, ή οι επιδημίες της εποχής. Κεφ.2 Δημιουργία και διαμόρφωση των Κοινωνικών Επιστημών Να διακρίνουν τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που ευνόησαν τη δημιουργία νέων επιστημονικών αντικειμένων, ειδικεύσεων και επιστημών. Να διαμορφώσουν μια συνολικότερη εικόνα του επιστημονικού «γίγνεσθαι» και τις επιπτώσεις αυτού στην καθημερινή ζωή της εποχής εκείνης. Παρουσίαση κειμένων από τα έργα διαφωτιστών, φιλοσόφων και κοινωνικών αναλυτών της εποχής. 9

Προβολή κινηματογραφικών ταινιών, με αντικείμενο την κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή της εποχής (π.χ Ο Αγγλος που ανέβηκε έναν λόφο και κατέβηκε ένα βουνό, οι Αθλιοι, ή το 1900 (Bertolucci) Κεφ.3 Θεμελιωτές κοινωνικοί επιστήμονες και η επίδρασής τους Να μπορούν να διατυπώνουν τα βασικά σημεία των θεωριών των θεμελιωτών και να ασκηθούν σε σχετικές ερμηνείες των κοινωνικών φαινομένων. Να διακρίνουν ομοιότητες και διαφορές των Κοινωνικών Επιστημών. Ανάγνωση και ανάλυση αποσπαμάτων από τα βασικά έργα των θεμελιωτών Κεφ.4 Αντικείμενα, Θεωρητικοί ορίζοντες, μεθοδολογίες και τεχνικές των Κοινωνικών Επιστημών. Να συγκρίνουν/παραβάλλουν τα κοινά σημεία και τις διαφορές που διέπουν τις Κοινωνικές Επιστήμες στο θεωρητικό, μεθοδολογικό και ερευνητικό επίπεδο. Να διακρίνουν τη διεπιστημονικότητα που διέπει συχνά τις σχέσεις των Κοινωνικών Επιστημών και την αυτοτέλεια και εξειδίκευση της καθεμιάς από αυτές. Να ασκηθούν στη χρήση εννοιολογικών, τεχνικών εργαλείων με τα οποία οι κοινωνικές επιστήμες προσεγγίζουν τα κοινωνικά φαινόμενα Παρουσίαση μικρών και κατανοητών στους μαθητές αποσπασμάτων από βιβλία με αντικείμενο τις διάφορες σχολές, μεθοδολογίες και τεχνικές των κοινωνικών επιστημών Παρουσίαση και συζήτηση στην τάξη θεμάτων και αντικειμένων από επιστημονικά περιοδικά ή Ημερίδες των Κοινωνικών Επιστημών. Κεφ.5 Το κοινωνικό δεδομένο: αντικείμενο και υποκείμενο των Κοινωνικών Επιστημών. Να αποκτήσουν οι μαθητές/τριες ουσιαστικές και συμπληρωματικές γνώσεις γύρω από τα κοινωνικά ζητήματα σε διεθνές, εθνικό και τοπικό επίπεδο καθώς και τον τρόπο που αυτά τίθενται και αντιμετωπίζονται, θεωρητικά και πρακτικά, από τις κοινωνικές επιστήμες στο πλαίσιο μιας διεπιστημονικής προσέγγισης. Να αναδειχθεί η συνεισφορά των κοινωνικών επιστημών στην ανάλυση των κοινωνικών προβλημάτων (π.χ φτώχεια κοινωνικός αποκλεισμός, προκατάληψη, διαφυλικές σχέσεις κ.τ.λ) Περιγραφή από τους μαθητές/τριες των κοινωνικών προβλημάτων του Δήμου όπου ανήκει. Διερεύνηση των αιτών των παραπάνω κοινωνικών προβλημάτων και συσχέτιση των αιτιών αυτών με τις διάφορες κοινωνικές επιστήμες. Επιλογή κειμένων από την επικαιρότητα στην οποία να αναφέρονται κοινωνικά θέματα που θεωρούνται σύγχρονα προβλήματα και ενδεχομένως θα μπορούσαν αποτελέσουν αντικείμενο έρευνας και προβληματισμού των κοινωνικών επιστημών. 10

Κεφ.6. Οι Κοινωνικές Επιστήμες σήμερα: Ευρώπη-Ελλάδα Να αναγνωρίσουν τη συνεισφορά των Κοινωνικών Επιστημών σε εξελίξεις που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην πρόσφατη περίοδο ανάπτυξης της Ευρώπης. Να μπορούν να ερμηνεύουν τα κοινωνικά φαινόμενα και τα επίκαιρα προβλήματα (π.χ εργασία, ανεργία κτλ) που συμβαίνουν στην Ε.Ε και στην Ελλάδα με την χρήση των εννοιολογικών και τεχνικών εργαλείων των διαφόρων κοινωνικών επιστημών. Οργάνωση επισκέψεων των εκπροσώπων των σχετικών επιστημονικών ενώσεων στο σχολείο. Εκπαιδευτικές επισκέψεις σε χώρους εργασίας των κοινωνικών επιστημόνων καθώς και σε χώρους άσκησης κοινωνικής πολιτικής. 11