ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2420012 Όρος Όχη, παράκτια ζώνη και νησίδες» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Σταμάτης Ζόγκαρης και Ελευθέριος Σταύρακας ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009
Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Ζόγκαρης, Σ. & Ε. Σταύρακας. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2420012 Όρος Όχη, παράκτια ζώνη και νησίδες». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Zogaris, S. & E. Stavrakas (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR2420012 Oros Ochi, paraktia zoni kai nisides». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΤΟΧΟΣ...3 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...4 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...6 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...7 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ...18 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ...19 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...21 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR2420012 Όρος Όχη, παράκτια ζώνη και νησίδες». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR2420012 Όρος Όχη, παράκτια ζώνη και νησίδες», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3
3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει την οροσειρά της Όχης (1399 μ. υψόμετρο, 38 03 Ν, 24 27 Ε), ένα γεωγραφικά απομονωμένο βουνό του δυτικού Αιγαίου, στο νότιο άκρο της Εύβοιας. Είναι ως επί το πλείστον ανοιχτό βραχώδες βουνό με σχετικά περιορισμένη δασοκάλυψη. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι 33.385 εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από ανοιχτούς θαμνώνες, φρύγανα, ερεικώνες και θέσεις με φτέρη, ενώ στις περισσότερες βαθιές κοιλάδες υπάρχουν αιωνόβια πλατανοδάση και ρέουν μικρά ρέματα διαρκούς ροής. Τα ρέματα διαρκούς ροής διατηρούν τουλάχιστον 27 χιλιόμετρα μήκους σε δέκα βαθιές κοιλάδες, ενώ υπάρχουν πολλές πηγές συνεχούς ροής επίσης. Υπολείμματα δασών πρίνου, κουμαριάς, αριάς και καστανιάς υπάρχουν σε διάφορα σημεία του βουνού. Οι ποικιλία οικοτόπων είναι υψηλή και απαντάται και ο οικότοπος «ψευδοστέππες με θερόφυτα» (οικότοπος προτεραιότητας). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4
Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5
GR2420012 Συντάκτες χάρτη: Άρης Μανωλόπουλος, Victoria Saravia EΓΣΑ87 ; GR2420012 ΟΡΟΣ ΟΧΗ, ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΝΗΣΙΔΕΣ ΤΚΣ:GR2420001 550000 ΤΚΣ:GR2420001 ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100.000 Οριογραμμή ΤΚΣ GR2420012 GR2420012 Κοινή οριογραμμή ΤΚΣ & ΖΕΠ GR2420012 GR2420012 Ν. ΚΥΚΛΑΔΩΝ 540000 Οριογραμμή ΖΕΠ GR2420012 GR2420012 Ν. ΕΥΒΟΙΑΣ Προτεινόμενη Οριογραμμή ΖΕΠ Ν. ΑΤΤΙΚΗΣ 4230000 4220000 4210000 4200000
Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2420012 Όρος Όχη, παράκτια ζώνη και νησίδες»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία 10 Puffinus yelkouan Μύχος Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 >1 flyway πληθ. Ε.Ε. 192 Larus audouinii Αιγαιόγλαρος Ισχύει* 93 Hieraaetus fasciatus Σπιζαετός Ισχύει* 224 Bubo bubo Μπούφος Ισχύει* 416 Emberiza caesia Φρυγανοτσίχλονο >1 αναπαρ. πληθ. Ε.Ε. * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1 του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2420012 Όρος Όχη, παράκτια ζώνη και νησίδες»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 14 Phalacrocorax aristotelis Θαλασσοκόρακας >1 πληθυσμού Ελλάδας 76 Circaetus gallicus Φιδαετός >1 πληθυσμού Ελλάδας 103 Falco peregrines Πετρίτης >1 πληθυσμού Ελλάδας 234 Tachymarptis melba Σκεπαρνάς >1 πληθυσμού Ελλάδας 260 Lullula arborea Δεντροσταρήθρα >1 πληθυσμού Ελλάδας 269 Anthus campestris Ωχροκελάδα >1 πληθυσμού Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6
5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Μύχος (Puffinus yelkouan) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Παγκόσμιος Κόκκινος Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Κατάλογος Κατάλογος IUCN Σχεδόν Απειλούμενο Σχεδόν Απειλούμενο Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Τα στενά του Καφηρέα είναι σημαντική περιοχή διάβασης για το είδος. Έχουν παρατηρηθεί πολύ μεγάλοι αριθμοί κυρίως τον Μάιο μήνα (έως και 1500 άτομα εντός περίπου μίας ώρας καταμέτρησης) (2006). Πολύ συχνά παρατηρούνται σμήνη Μύχων στην περιοχή του Ακρωτηρίου Καφηρεά από παλιά, δεν έχει όμως υπολογιστεί ποτέ ο αριθμός που μπορεί να περνά ή να τρέφεται στην περιοχή σε μία ημέρα/ ή κατά την περίοδο αναπαραγωγής. Η σημασία της περιοχή μπορεί να αποδειχθεί πολύ μεγαλύτερη μετά από ειδική έρευνα. Πληροφορίες από ψαράδες της Καρύστου φημολογούν ότι φωλιάζουν αυτά τα πουλιά στην νησίδα Παξιμάδα καθώς και πιθανός στην νησίδα Μανδήλα (εντός της προτεινόμενης οριοθέτησης ΖΕΠ). Υπάρχει πιθανότητα το είδος να φωλιάζει και στις δύο νησίδες της προτεινόμενης ΖΕΠ (στις νησίδες Αράπης και Μανδήλα παρατηρείται το είδος σε μικρά σμήνη πολύ συχνά εκεί νωρίς το πρωί, ενώ στην Μανδήλα υπάρχει και πληθυσμός από κουνέλια που μάλλον ευνοεί το φώλιασμα του είδους). Άλλη μάλλον σημαντική περιοχή για το είδος πιθανώς είναι και οι νησίδες Πεταλιοί (όπου έχουν παρατηρηθεί μεγάλες ομάδες να τρέφονται κατά τους θερινούς μήνες). Οικολογία. Το είδος αυτό περνάει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο ανοιχτό πέλαγος και διανύει αποστάσεις εκατοντάδων χιλιομέτρων από τις αποικίες του στους τόπους τροφοληψίας του. Επειδή προσεγγίζει τις αποικίες του τη νύχτα είναι δύσκολο να εντοπιστούν οι περιοχές όπου φωλιάζει. Στην περιοχή του Καφηρέα το είδος ελκύεται από την χρήση δυναμίτιδας από ψαράδες διότι εμφανίζεται μερικά λεπτά ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7
άμεσος μετά την χρήση εκρηκτικών (παρατηρήσεις στον όρμο Αρχάμπολης, Ιούνιος 1989). Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ένα πολύ σπάνιο κινδυνεύoν είδος, με σημαντικό αλλά ευάλωτο επιδημητικό πληθυσμό στην περιοχή. Διατηρούνται δύο αναπαραγόμενα ζεύγη εντός των ορίων της προτεινόμενης περιοχής ΖΕΠ. Σημαντικό ωστόσο είναι ότι πολύ πιθανόν να υπάρχουν ένα έως δύο ζεύγη στην ευρύτερη περιοχή που κατά καιρούς επίσης παρατηρούνται μέσα στην προτεινόμενη ΖΕΠ. Συνολικά έχουν βρεθεί πέντε θέσεις φωλιάσματος τα τελευταία 20 χρόνια στην περιοχή (McEvoy 2007). Το 1989 μία από τις δύο γνωστές θέσεις φωλιών (στην περιοχή του Καβοντόρου) είχε πολύ καλή αναπαραγωγική επιτυχία εφόσον δύο νεαροί αετοί πέταξαν από την φωλιά. Το είδος είναι ευάλωτο στις αλλαγές και πιέσεις που προκαλούν έργα όπως τα λατομεία και πιθανώς και η οδοποιία κοντά σε θέσεις φωλιάσματος. Μία θέση φωλιάσματος φαίνεται ότι εγκαταλείφτηκε στα μέσα του 80 διότι επεκτάθηκαν λατομεία (περιοχή Στεφάνια Λάλας, στις νοτιοδυτικές πρόποδες της Όχης). Το 2006 βρέθηκαν δύο ενεργές φωλιές, ενώ είναι σχεδόν βέβαιο ότι υπήρχε και άλλο ένα ζευγάρι εντός ή πλησίον της περιοχής της Όχης (ΟΙΚΟΣ ΕΠΕ 2006). Το 2009 δεν εντοπίστηκε ένα από αυτά τα δύο ζεύγη (Χ. Αλιβιζάτος προσωπικές πληροφορίες). Υπάρχουν πολύ συχνά εναλλακτικές θέσεις φωλιών, συχνά πολύ κοντά η μία στην άλλη και για αυτό το λόγο συχνά δε φαίνεται να χρησιμοποιούνται οι ίδιες φωλιές κάθε χρόνο. Όλες οι φωλιές που έχουν βρεθεί ήταν πάνω σε βραχώδεις σχηματισμούς (είναι προφανώς πιο δύσκολο να εντοπιστεί φωλιά σε δέντρο). Τα γνωστά ζευγάρια τα τελευταία χρόνια είναι όλα στο βόρειο, βορειοδυτικό και βορειοανατολικό τμήμα της περιοχής μελέτης, και παρότι έχουν παρατηρηθεί άτομα στις νότιες και νοτιοδυτικές πρόποδες ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8
του βουνού, το είδος δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι φωλιάζει εκεί τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι νοτίως των Στύρων υπήρχε κατά την δεκαετία του 90 άλλη μια ενεργή φωλιά Σπιζαετού (το είδος έχει παρατηρηθεί και στις νησίδες Στύρων, Μεγάλο Πεταλιών στην δεκαετία του 90). Συνεπώς η νότια Εύβοια είναι μια από τις σημαντικές περιοχές για το είδος στην Ελλάδα. Οικολογία. Τα ακολούθα στοιχεία αφορούν μόνο την περιοχή μελέτης. Είναι χαρακτηριστικό είδος των μεγάλων βραχοσχηματισμών, φαραγγιών και παράκτιων γκρεμών καθώς και των φρυγανικών τοπίων όλης της περιοχής (περιλαμβάνονται και οι βραχονησίδες πλησίον της νότιας Εύβοιας). Συνήθως απαντά σε μεσαία και χαμηλά υψόμετρα, οι περισσότερες παρατηρήσεις καταγράφονται κάτω από τα 700 μ. υψόμετρο αλλά στην περιοχή μελέτης σχετίζονται άμεσα με βραχοσχηματισμούς (McEvoy 2007). Σπάνια όμως παρατηρείται πάνω στην ακτογραμμή (πιθανώς επειδή η πρόσβαση στην ακτογραμμή σε πολλά σημεία είναι ιδιαίτερα δύσκολη και δεν έχουν γίνει αρκετές καταμετρήσεις σε τέτοιες θέσεις). Κατά το χειμώνα το είδος έχει παρατηρηθεί συχνά στον Κάμπο της Καρύστου (πριν το 1995). Αιγαιόγλαρος (Larus audouinii) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Παγκόσμιος Κόκκινος Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Κατάλογος Κατάλογος IUCN Τρωτό Σχεδόν Απειλούμενο Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Αιγαιόγλαρου στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 750-900 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης το είδος φωλιάζει σε μία αποικία στη νησίδα Μανδήλα. Ο πληθυσμός των ζευγαριών στην αποικία ανέρχεται σε 10-15 (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, βάση δεδομένων). Επίσης, παρατηρείται σταθερά στην περιοχή του Ακρωτηρίου Καφηρέα, στην νησίδα «Αράπης», στην περιοχή Διπόταμο και Ποτάμι Πλατανιστού όπου συχνά έχουν γίνει παρατηρήσεις με περισσότερα από 7 άτομα. Ωστόσο πολύ σπάνια παρατηρείται μέσα στον Όρμο της ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9
Καρύστου. Ολόκληρη η θαλάσσια περιοχή χρησιμοποιείται ως κύρια περιοχή τροφοληψίας. Οικολογία. Ο Αιγαιόγλαρος είναι ένα παγκόσμια απειλούμενο είδος γλάρου, που απαντά κατά βάση σε θαλάσσια οικοσυστήματα. Φωλιάζει σε αποικίες σε απομονωμένες νησίδες και βραχονησίδες, σχεδόν πάντα μακριά από τον άνθρωπο. Η αναπαραγωγική περίοδος ξεκινάει τις αρχές Απριλίου και τελειώνει στα τέλη Ιουλίου. Τους υπόλοιπους μήνες περιπλανιέται στη Μεσόγειο, μερικές φορές αρκετά μακριά από τους χώρους αναπαραγωγής. Τρέφεται με μικρά αφρόψαρα. Μπούφος (Bubo bubo) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Αυτό το νυκτόβιο αρπακτικό είναι ιδιαίτερα δύσκολο στην καταμέτρηση και συχνά κατά το παρελθών οι αριθμοί του έχουν υποτιμηθεί. Στην περιοχή μελέτης υπολογίζονταν ότι φωλιάζουν τουλάχιστον 5 ζευγάρια στην περιοχή πριν το 2000. Μια προσεκτική επανεξέταση το 2006 έδειξε ότι ο πληθυσμός στην περιοχή είναι τουλάχιστον 13 ζευγάρια (ΟΙΚΟΣ ΕΠΕ 2006). Οι συνεντεύξεις με ντόπιους επιβεβαιώνουν αυτό τον αριθμό, ωστόσο η καταμέτρηση των επικρατειών δεν επιβεβαιώνει τον αριθμό φωλιάζοντων πουλιών και είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν μάλλον περισσότερα ζεύγη εντός της προστατευόμενης περιοχής. Πιθανώς υπάρχουν και ορισμένα ζεύγη στα όρια της περιοχής που χρησιμοποιούν την προτεινόμενη περιοχή ΖΕΠ. Η περιοχή ωστόσο απαιτεί προσεκτική εξέταση για την εξακρίβωση της κατανομής και της εντυπωσιακής πληθυσμιακής πυκνότητας του είδους. Για παράδειγμα ελάχιστες θέσεις έχουν ερευνηθεί επί της ακτογραμμής (ενώ είναι βέβαιο ότι το είδος φωλιάζει σε παράκτιους γκρεμούς και χαράδρες όπως στην Σχίζαλι και ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10
στην Αρχάμπολη). Τονίζουμε ότι η παρούσα χαρτογράφηση και οι ενδείξεις κατανομής του είδους (βλ. Χάρτη 2, Παράρτημα) δεν αποτελούν ολοκληρωμένη μελέτη του είδους στην περιοχή. Οικολογία. Μεγαλόσωμο νυκτόβιο αρπακτικό που τρέφεται με μεσαίου και μικρού μεγέθους θηλαστικά και πουλιά. Ωστόσο στην περιοχή μελέτης δεν γνωρίζουμε με τι ακριβώς τρέφεται το είδος (πολύ πιθανό να τρέφεται με μεταναστευτικά πουλιά στις ακτογραμμές ή και με αρουραίους, γάτες και σκαντζόχοιρους κοντά στους οικισμούς). Τοπικοί κυνηγοί αναφέρουν ότι το είδος τρέφεται συχνά με λαγούς, πετροπέρδικες και συχνά με σκαντζόχοιρους. Φωλιάζει σε βραχώδεις σχηματισμούς και μεγάλα δέντρα, συχνά μέσα σε δυσπρόσιτες ρεματιές ή γκρεμούς (έχει ακουστεί άτομο και σε εγκαταλειμμένο νταμάρι πρόσφατα). Φρυγανοτσίχλονο (Emberiza caesia) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Το είδος αυτό απαντά κυρίως στους νότιους πρόποδες και στις νότιες και νότιοανατολικές εκθέσεις της Όχης. Απαντά σε περιοχές με φρύγανα και διαβιώνει από το υψόμετρο της θάλασσας έως κοντά στις κορφές της Όχης (περίπου έως τα 1300 μέτρα). Οικολογία. Το είδος είναι αναπαραγόμενος μετανάστης στην περιοχή και φωλιάζει σε σημαντικές πυκνότητες σε φρύγανα και άλλες μορφές χαμηλών θαμνώνων και χαμηλών βραχοσχηματισμών από το υψόμετρο της θάλασσας έως τα 1200 μέτρα περίπου. Ενώ έχει βρεθεί φωλιά κοντά στο ύψος της θάλασσας, συνήθως το είδος φωλιάζει πάνω από τα 30 μέτρα υψόμετρο. Ο πληθυσμός της περιοχής μελέτης ξεπερνά τα 140 ζευγάρια (ενώ τοπικά πυκνή πληθυσμοί υπάρχουν και σε σημεία της χερσονήσου ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11
Παξιμάδας καθώς και γύρω από τον Κάμπο Καρύστου. Σε πολλά μέρη οι πυκνότητες του είδους είναι σαφώς πιο υψηλές από την δεντροσταρήθρα. Φαίνεται ότι το είδος χρησιμοποιεί μεγαλύτερη γκάμα μικρο-ενδιατημάτων από την δενδροσταρήθρα. Είναι γνωστό ότι το είδος αυτό μπορεί να ευνοηθεί από την πυρκαγιά που «ανοίγει» τους πυκνούς θαμνώνες των φρυγάνων ή την πυκνή και μονότονη «λόγχμη» των πρινώνων (εκεί που κυριαρχεί το Quercus coccifera). Στην περιοχή έχει παρατηρηθεί η εποίκιση περιοχών με πρώην πυκνούς θαμνώνες που είχαν πρόσφατα καεί (ένα και δύο χρόνια μετά την πυρκαγιά). Συνεπώς το είδος φαίνεται ότι μπορεί να ευνοηθεί από την καύση αείφυλλων σκληρόφυλλων θαμνώνων. Η βόσκηση των θαμνώνων πιθανότατα επίσης ευνοεί το είδος επειδή αυξάνει την τοπική ετερογένεια των θαμνώνων. Γενικά το είδος φαίνεται να προτιμά τα πιο ξερικά μέρη του βουνού. Το είδος σπάνια καταγράφεται σε φτεριάδες (πτεριδώνες με Pteridium aquilinum) που αποτελούν υποβαθμισμένη διάπλαση των ορεινών δασών ή θαμνώνων της Όχης. Στην βόρεια όψη του βουνού τη εξάπλωση του είδους είναι πιο τοπική (κυρίως πάνω σε ασβεστολιθικές εξάρσεις με φρύγανα εκεί οι πυκνότητες είναι σαφώς πιο χαμηλές από τον την νότια όψη του βουνού). Θαλασσοκόρακας (Phalacrocorax aristotelis) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Θαλασσοκόρακας εξαπλώνεται σε όλες τις ελληνικές θάλασσες αν και οι σημαντικότερες αποικίες του είδους εντοπίζονται στο βόρειο Αιγαίο, τις Σποράδες, τα βόρεια Δωδεκάνησα και τις ακτές της βόρειας Κρήτης. Αντίθετα το είδος είναι σπανιότερο στο Ιόνιο και το Κρητικό πέλαγος. Ο συνολικός πληθυσμός του υπολογίζεται σε 1.000-1.200 ζευγάρια. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12
Πιθανό σημείο αναπαραγωγής του είδους αποτελεί η νησίδα Μανδήλα (όπου έχουν παρατηρηθεί ζεύγη της εποχή φωλιάσματος καθώς και νεαρά πουλιά). Νεαρά άτομα έχουν παρατηρηθεί και σε άλλα δύο σημεία της ακτογραμμής του Καφηρέα. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός στην περιοχή καταγράφεται συντηρητικά ως 5 ζεύγη αλλά πολύ πιθανόν να είναι αρκετά μεγαλύτερος. Συνολικά ο πληθυσμός της ακτογραμμής του Καφηρέα (από την Μανδήλα ως το Άγιο Δημήτριο-Σχινδαύλεια) σίγουρα ξεπερνά τα 20 άτομα όμως δεν έχει ποτέ γίνει συστηματική καταγραφή και το νούμερο αυτό είναι συντηρητική εκτίμηση. Το είδος απαντά σε μικρότερους αριθμούς και στον Όρμο Καρύστου, ενώ συχνότερα από το Όρμο εμφανίζεται στους Πεταλιούς. Οικολογία. Ο Θαλασσοκόρακας φωλιάζει σε παράκτια βράχια, συχνά σε απρόσιτες, απόκρημνες θέσεις τόσο στις ακτές της ηπειρωτικής χώρας και στα μεγάλα νησιά όσο και σε μικρές ακατοίκητες νησίδες. τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με ψάρια τα οποία συλλαμβάνει με κατάδυση η οποία φτάνει μέχρι τα 50m. Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδ ον Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Η περιοχή της Όχης έχει έναν σημαντικό πληθυσμό αυτού του εξειδικευμένου μεταναστευτικού αρπακτικού. Πρόσφατες έρευνες (ΟΙΚΟΣ 2006) δείχνουν ότι φωλιάζουν τρία ζευγάρια στην περιοχή. Το είδος είναι διαδεδομένο στην περιοχή μελέτης με σταθερό πληθυσμό κυνηγάει ερπετά σε όλη την περιοχή από το υψόμετρο της θάλασσας ως τις κορυφές. Το 2006 φαίνεται ότι φώλιασαν τουλάχιστον τρία ζευγάρια στην περιοχή (ευρύτερη περιοχή κοιλάδας Κομήτου, Ευρύτερη περιοχή Δημοσάρη-Στέφηδες-Λάκα Μπούκουρα, Βουνά Καβοντόρου). Βρέθηκε φωλιά σε ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13
άγρια θαμνώδη περιοχή με αγριελιές στην περιοχή Αντιών (250 μ υψόμετρο) την άνοιξη 1991. Πιθανότατα να φώλιασε ένα ζευγάρι και στις νότιες ή νοτιοανατολικές πρόποδες της Όχης. Οικολογία. Το είδος τρέφεται κυρίως με ερπετά, κυρίως φίδια. Έχει παρατηρηθεί πολλές φορές να κουβαλάει μεγάλα φίδια και αυτό είναι γνωστό από τους γηραιότερους κατοίκους της περιοχής 1. Φθάνει στην περιοχή τον Μάρτιο και αναχωρούν τα τελευταία άτομα τον Νοέμβριο. Κτίζει σχετικά μικρή και πρόχειρη φωλιά, και μάλλον κατασκευάζει νέα κάθε χρόνο. Μεταναστεύει στην Αφρική. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Πετρίτης έχει ευρεία κατανομή και εξαπλώνεται σε όλη την Ελλάδα, αν και ο πυκνότητα του πληθυσμού του εξαρτάται από την παρουσία κατάλληλου βιοτόπου φωλιάσματος. Ο συνολικός πληθυσμός του υπολογίζεται σε 200-500 ζευγάρια. Φωλιάζουν τουλάχιστον 4 ζευγάρια στην περιοχή Natura 2000, πιθανόν στην περιοχή του φαραγγιού του Αγίου Δημητρίου και κατά μήκος των ακτών του Καφηρέα και ίσως εκτός περιοχής μελέτης (ακρωτήριο Παξιμάδα). Φωλιά βρέθηκε σε ακτογραμμή βόρεια από το Μαρμάρι στην δεκαετία 90 (ΕΟΕ, αδημοσίευτα στοιχεία). Οι ακτογραμμές είναι ιδιαίτερα σημαντικές για το είδος κυρίως κατά την ανοιξιάτικη μετανάστευση όταν το είδος κυνηγά μεταναστευτικά πουλιά εκει. Σημαντική λεία για το είδος είναι πιθανώς και το αγριοπερίστερο (Columba livia) είδος που διατηρεί πολύ καλούς πληθυσμούς κατά μήκος των ακτογραμμών της περιοχής του Καφηρέα. 1 Στα αρβανιτοχώρια του Καφηρέα το είδος αυτό το αποκαλούν «Τσοροκλενι» ενώ των Σπιζαετό τον λένε «Αγγέλι». ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14
Ο πετρίτης απαιτεί ιδιαίτερη έρευνα διότι η περιοχή μπορεί να φιλοξενεί ακόμη περισσότερα ζεύγη (McEvoy 2007). Οικολογία. Το είδος φωλιάζει σε απόκρημνα κάθετα βράχια, σε φαράγγια αλλά και παράκτιες ορθοπλαγιές. Ο Πετρίτης παρουσιάζει μία ευρεία κλίμακα διατροφικών ειδών, στην πλειοψηφία τους πουλιά. Στην ενδοχώρα οι πέρδικες, και τα πουλιά μικρού έως μεσαίου μεγέθους αποτελούν την δίαιτα του, ενώ στα νησιά τα αγριοπερίστερα είναι το βασικό είδος διατροφής του. Αντίθετα στις πόλεις κυνηγά κυρίως περιστέρια και δεκαοχτούρες. Βουνοσταχτάρα (Apus melba) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Ελληνικός πληθυσμός: 1.000-5.000 ζεύγη. Είδος που αναπαράγεται σε βραχώδεις παράκτιους γκρεμούς στην περιοχή των στενών του Καφηρέα, ίσως και σε άλλες βραχώδεις περιοχές (π.χ. Φαράγγι Αγίου Δημητρίου). Η περιοχή δεν έχει ερευνηθεί αποτελεσματικά για αυτό το είδος, όμως είναι βέβαιο ότι τουλάχιστον στην περιοχή Αρχάμπολης υπάρχει πολύ σημαντική αποικία. Κατά τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο μεγάλοι αριθμοί (300+) σε σμήνη επισκέπτονται τον Κάμπο Καρύστου όπου πίνουν νερό στην μικρή τεχνητή λίμνη. Οικολογία. Η Βουνοσταχτάρα φωλιάζει σε σχισμές βράχων σε όλα τα υψόμετρα, από γκρεμούς στα 2.000 μ. μέχρι παράκτια βράχια και μικρές νησίδες. Στην περιοχή φωλιάζει σε αποικίες σε μικρές νησίδες που δεν έχουν αρουραίους ή σε απρόσιτα βράχια των ακτών. Συνεπώς, απαραίτητη προϋπόθεση για φώλιασμα είναι η μη πρόσβαση θηρευτών. Συνήθως τρέφεται με έντομα που πιάνει ψηλά στον αέρα. Πετά με ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15
ευκολία και διανύει μεγάλες αποστάσεις κάθε ημέρα και τα πουλιά της περιοχής αναζητούν τροφή στην Κέρκυρα. Δεντροσταρήθρα (Lullula arborea) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Αυτό είδος είναι το κοινότερο από τα προστατευόμενα είδη του παραρτήματος Ι στην περιοχή. Πιθανότατα ο συνολικός πληθυσμός του στην περιοχή ξεπερνάει τα 200 ζεύγη. Είναι σχετικά κοινό πουλί στην Όχη σε ανοιχτές περιοχές με βραχώδεις σχηματισμούς και διάσπαρτους θάμνους, συνήθως πάνω από τα 200 μ. υψόμετρο. Φωλιάζει ως τα ανώτερα τμήματα του βουνού (1300 μ. υψ.). Κατά το χειμώνα το είδος κατεβαίνει ως το ύψος της θάλασσας. Οικολογία. Κυρίως εντομοφάγο είδος που συχνά τρέφεται στο έδαφος όπου και φωλιάζει. Στην Όχη φαίνεται ότι ευνοείται από τους σχηματισμούς ερεικώνων (Erica manipuliflora) αλλά και από άλλους χαλαρούς θαμνώνες των ορεινών περιοχών. Συχνά τραγουδά από βράχους ή από δέντρα ή μεμονωμένους θάμνους. Χαμοκελάδα (Anthus campestris) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16
Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Αυτό το μεταναστευτικό εντομοφάγο είδος είναι σχετικά κοινό στην Όχη. Πιθανότατα ο συνολικός πληθυσμός του στην περιοχή να ξεπερνάει τα 100 ζεύγη (πιθανότατα ο αριθμός να είναι αρκετά μεγαλύτερος δεν έχει ερευνηθεί το συγκεκριμένο είδος σε όλη την περιοχή). Είναι σχετικά κοινό πουλί σε ανοιχτές περιοχές με λειμώνες, ψευδοστέππες, διάσπαρτους χαμηλούς θάμνους, συνήθως πάνω από τα 350 μ. υψόμετρο έως της ομαλές κορυφογραμμές του βουνού. Οικολογία. Σχετικά κοινό αλλά πιο εξειδικευμένο είδος από την δεντροσταρήθρα στην Όχη. Στην Όχη το είδος είναι διαδεδομένο, κυρίως στο νότιο και ανατολικό τμήμα του βουνού και σε ανοιχτούς μόνο τόπους (ανοιχτές και άδενδρες περιοχές με λειμώνες, ψευδοστέππες, διάσπαρτους θάμνους). Φωλιάζει ως τα ανώτερα τμήματα του βουνού σε βοσκημένες περιοχές με πετρολίβαδα (1200 μ. υψ.). Φωλιάζει στο έδαφος. Στην χερσόνησο της Παξιμάδας έχει βρεθεί φωλιά και στο υψόμετρο της θάλασσας, αλλά αυτό δεν είναι σύνηθες στην περιοχή. Κατά το χειμώνα το είδος μεταναστεύει στην Αφρική. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17
6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 2 Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Υποδομές τουρισμού-αναψυχής (χιονοδρομικά, γκολφ, γήπεδα, κατασκηνώσεις) Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Υπερβόσκηση κτηνοτροφικών ζώων σε ορεινούς, ημιορεινούς και νησιωτικούς βοσκότοπους Εξορυκτικές δραστηριότητες: λατομεία-ορυχεία Ανανεώσιμες μορφές ενέργειας: Αιολικά Πάρκα Κυνήγι-λαθροθηρία-παγίδευση-συλλογή αυγών ή νεοσσών-καταστρο φήφωλιών Παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων για έλεγχο "επιβλαβών" θηλαστικών Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Μεταβολές στη συχνότητα και ένταση δασικών πυρκαγιών (αύξηση ή και μείωση) Εισαγωγή ειδών εισβολέων Αύξηση του πληθυσμού αυτόχθονων προβληματικών-ανταγωνιστικών ειδών Εξορυκτικές δραστηριότητες: λατομεία-ορυχεία Αλλαγές στην έκταση και κατανομή των ενδιαιτημάτων λόγω κλιματικής αλλαγής 2 Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18
7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης για τη ΖΕΠ. Εντατικοποίηση της φύλαξης για την πάταξη της λαθροθηρίας. Ενίσχυση της εκτατικής κτηνοτροφίας και ιδιαίτερα ης μικτής αιγοπροβατοτροφίας. Προστασία μικρών υγροτόπων. Έλεγχος της πρόσβασης στις νησίδες αναπαραγωγής του Αιγαιόγλαρου κατά την αναπαραγωγική περίοδο. Μελέτη της βιολογίας και οικολογίας του Μύχου στην περιοχή Εντοπισμός αναπαραγωγικών αποικιών θαλασσοπουλιών. Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Ενδιάμεση ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19
Μελέτη εκτίμησης των αθροιστικών επιπτώσεων από τη μέχρι τώρα εγκατάσταση και λειτουργία Αιολικών Πάρκων και των συνοδευτικών τους υποδομών και δικτύων, και διατύπωσης προτάσεων ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων αυτών για τα είδη της ΖΕΠ με κατάλληλα μέτρα. Οριοθέτηση και Σχέδιο Διαχείρισης-Αποκατάστασης υγροτόπου Κάμπου Καρύστου. Ίδρυση ή επέκταση Καταφυγίων Άγριας Ζωής για τα είδη χαρακτηρισμού της ΖΕΠ. Προστασία του Φαραγγιού του Αγίου Δημητρίου που απειλείται από την επέκταση παράνομων λατομείων. Απαγόρευση του κυνηγιού της πετροπέρδικας στην περιοχή Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20
8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ BirdLife International (2001). Action Plan for the conservation of Bonelli's Eagle (Hieraaetus fasciatus). European Commission and Council of Europe. Blondel, J., Chessel, D. and B. Frochot. (1988). Bird species impoverishment, niche expansion, and density inflation in Mediterranean island habitats. Ecology, 69(6):1899-1917. Bourdakis S. & Vareltzidou, S. (2000). Greece pp 261-333. In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p. 791. Casement, M.B. (1966). Migration across the Mediterranean observed by radar. Ibis, 108: 461-480. Cramp, S.(ed) (1987). The Birds of the Western Palearctic. Volumes I-VI. England: Oxford Univ.Press. Grimmett, R.F.A and Jones, T.A.(1989). Important Bird Areas In Europe. Cambridge, UK: ICBP Technical Publication no.9. Fabrizio, S., L. Marchesi, P. Pedrini, M. Ferrer, and V. Penteriani (2004). Electrocution alters the distribution and density of a top predator, the eagle owl Bubo bubo. Journal of Applied Ecology, 41: 836-851 Hallmann, B. (1982) Important Bird Areas in the European Community: preliminary list of important bird areas in Greece. Unpublished report to commission of the European Community. Hallmann, B.and Sfikas, G. (1987) "Corine Biotope Program: Unpublished Data". Hallmann, B. (1990). Status and conservation problems of birds of prey in Greece. In Newton, I. and Chancellor, R.D., eds. Conservation studies on raptors. Cambridge, U.K.: ICBP Technical Publication no. 5. Keller, R.D. (1985). Archaeological Survey in Southern Euboea, Greece: A Reconstruction of Human Activity from Neolithic Times through the Byzantine Period. Ph.D Thesis. Indiana University. Lopez-Lopez, P., Garcia-Ripolles, C., Aguilar, J.M., Garcia-Lopez, F., and Verdejo, J. (2006). Modelling breeding habitat preferences of Bonelli s eagle (Hieraaetus fasciatus) in relation to topography, disturbance, climate and land use at different spatial scales. Journal of Ornithology, 147:97-106. McEvoy, J. (2007). The Breeding Raptor Community of the Mt. Ochi Region, Island of Evia, Greece: Patterns of Distribution and Habitat Use. School of Biological Sciences, University of Wales Bangor. Moreau, R.E. (1972). The Palaearctic-African bird migration systems. London: Academic Press. Papakonstantinou, C., Kardakari, N., Zogaris, S., Roussopoulos, J., Tsiakiris, R. (1999). A First Insight on Breeding and Migratory Passerine Avifauna of the ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21
Northern Dodecanese Archipelago: Preliminary Results of the 1995 HOS Expedition. Contributions to the Zoogeography and Ecology of the Eastern Mediterranean Region Vol.1, pp. 171-177. Athens University / Hellenic Zoological Society. Watson, III, G.E.(1964) Ecology and Evolution of Passerine Birds in the Islands of the Aegean Sea. Ph.D Thesis. Yale University. Zogaris, S. (1999). Breeding Birds as Indicators for Habitat Conservation in Southern Evvoia, Greece. Contributions to the Zoogeography and Ecology of the Eastern Mediterranean Region Vol.1, pp. 171-177. Βλάμη, Β. 2000. Η περιοχή της Όχης: Κάρυστος, Μαρμάρι, Καφηρέας. OIKOS ΕΠΕ/ Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Εύβοιας. Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους. 2004. Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας. 2009. Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ. Δημόπουλος, Π. (Συντονιστής). (1998). Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Περιοχής Φαραγγιού Δημοσάρη και Ευρύτερης Περιοχής (Όρος Όχη Κάμπος Καρύστου- Ακρωτήριο Καφηρεύς). Ζόγκαρης, Σ. (1985). "Η Ορνιθοπανίδα της Περιοχής Καρύστου". Δελτίο Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας 2: 9-13. Ζόγκαρης, Σ. και Βλάμη, Β. (2000). Λίμνη Δύστου και Υγρότοπος Κάμπου Καρύστου, Νότια Εύβοια Οικολογική Αξιολόγηση και Προοπτικές Προστασίας. 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Πειραιά «Η εκπαίδευση για την αειφορία σε τουριστικά φορτισμένες υγροτοπικές περιοχές». Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Πρακτικά, 112-116. ΟΙΚΟΣ ΕΠΕ (2006). Προκαταρκτική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων 16 Αιολικών Σταθμών Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας στη Νότια Εύβοια για λογαριασμό των εταιριών ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε. και DAMCO ENERGY A.E. Αδημοσίευτη μελέτη. Σχίζας, Ι. (1998). Κάρυστος- Κάβο-Ντόρο: η νέα χωροταξία της αναψυχής. Οικοτοπία: 10:42-51. Σύλλογος Προστασίας Περιβάλλοντος Νοτίας Καρυστίας (ΣΠΠΕΝΚ). 2008. Τα Νέα του Σπιζαετού. Περιοδική Έκδωση, Τεύχος 7. Σφήκας, Γ. 2001. Οι Βοτανικοί παράδεισοι της Ελλάδας. Εκδώσεις Τούμπης. Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ. 2009. Πουλια Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22