Φάκελος περιοχής: GR Όρος Χελμός (Αροάνια) Φαράγγι Βουραϊκού και περιοχή Καλαβρύτων. Παραδοτέα:

Transcript

1 Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Φάκελος περιοχής: GR Όρος Χελμός (Αροάνια) Φαράγγι Βουραϊκού και περιοχή Καλαβρύτων Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων Ανάδοχοι: Τ. Δημαλέξης Δ. Μπούσμπουρας Οκτώβριος 2009

2 Ομάδα μελέτης: Τάσος Δημαλέξης Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Δημήτρης Μπούσμπουρας Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Θάνος Καστρίτης Ωκεανογράφος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Άρης Μανωλόπουλος Περιβαλλοντολόγος Συντονισμός ομάδας χαρτογράφησης και βάσης δεδομένων, Υπεύθυνος παραγωγής χαρτών οριοθέτησης, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Victoria Saravia Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Υπεύθυνη παραγωγής χαρτών ενδιαιτημάτων, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Λευτέρης Σταύρακας Μηχανικός Η/Υ Υπεύθυνος συμπλήρωσης βάσης δεδομένων Natura Ρούλα Τρίγκου Δασολόγος Συμμετοχή στη συγγραφή επιμέλεια Σχεδίων Δράσης Κώστας Μαργετουσάκης Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Διονυσία Μαρκοπούλου Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Δανάη Πορτόλου Ζωολόγος Επεξεργασία πληθυσμιακών δεδομένων ΙΒΑ και SPA Jakob Fric Φυσικός Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Κώστας Γαγάνης Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Άγγελος Ευαγγελίδης Περιβαλλοντολόγος Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Παναγιώτης Γκιόκας Διοικητική υποστήριξη Επιστημονική και τεχνική υποστήριξη: Τομέας Διατήρησης Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία

3 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Β: Ορνιθολογική Αξιολόγηση Περιοχών ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Έκθεση ορνιθολογικής αξιολόγησης της περιοχής «GR095 Φαράγγι Βουραϊκού και Καλάβρυτα - GR096 Όρος Χελμός (Αροάνια)», για το χαρακτηρισμό της ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Κώστας Παπακωνσταντίνου ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

4 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Παπακωνσταντίνου Κ. (2009). Έκθεση Ορνιθολογικής αξιολόγησης περιοχής «GR095 Φαράγγι Βουραϊκού και Καλάβρυτα GR096 Όρος Χελμός (Αροάνια)». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Papakonstantinou K. (2009). Ornithological report for the evaluation of the site «GR095 Vouraikos Gorge including Kalavrita GR096 Mount Chelmos (Aroania)». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Συνοπτική αξιολόγηση Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ...30 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...37 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΧΑΡΤΕΣ ΟΠΤΙΚΟΥ ΔΙΣΚΟΥ (CD-ROM) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός της έκθεσης είναι η αξιολόγηση, η οριοθέτηση και ο χαρακτηρισμός της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (ΣΠΠ) «GR095 Φαράγγι Βουραϊκού και Καλάβρυτα και της ΣΠΠ «GR096 Όρος Χελμός (Αροάνια)»», ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας, σύμφωνα με το Άρθρο 4 της Οδηγίας για τα Πουλιά 79/409/ΕΟΚ. Το εργαλείο για την επίτευξη του σκοπού είναι η εφαρμογή των προδιαγραφών που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004)., στις δύο αυτές περιοχές με παραδοτέα τα οποία αποσκοπούν στην ολοκλήρωση της τεχνικής προετοιμασίας για το χαρακτηρισμό της περιοχής αυτής ως ΖΕΠ. Κατά τη διάρκεια της εκπόνησης του έργου έγινε σαφές ότι οι δύο περιοχές εφάπτονται και αποτελούν ένα συνεχές αδιάρρηκτο σύστημα που δεν μπορεί να εξετάζεται χωριστά. Εξ άλλου, αυτή η πραγματικότητα αναγνωρίζεται από το γεγονός ότι οι δύο περιοχές αποτελούν μαζί το Εθνικό Πάρκο Χελμού Βουραϊκού, και συνεπώς η ενιαία εξέτασή τους επιβάλλεται όχι μόνο από επιστημονικούς αλλά και από πρακτικούς σκοπούς. Έτσι στα κεφάλαια 1.1 έως και 1.3 παρακάτω γίνεται αναφορά στις δύο διακριτές περιοχές που προϋπήρχαν της παρούσης εργασίας, ενώ το υπόλοιπο τμήμα της έκθεσης αντιμετωπίζει τις δυο περιοχές ως ενιαία ΣΠΠ. 1.1 Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Η περιοχή μελέτης περιλαμβάνει τις δύο ΣΠΠ «GR095 Φαράγγι Βουραϊκού και Καλάβρυτα και «GR096 Όρος Χελμός (Αροάνια)», σύμφωνα με την έκδοση «Important Bird Areas in Europe» (Bourdakis & Vareltzidou 2000) του BirdLife International και τον χάρτη με τα όρια της περιοχής που έχει παραχθεί από την ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

7 Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία για το Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ. Σύμφωνα με το BirdLife International (Bourdakis & Vareltzidou 2000) η έκταση της μεν ΣΠΠ «GR095 Φαράγγι Βουραϊκού και Καλάβρυτα» είναι εκτάρια, της δε «GR096 Όρος Χελμός (Αροάνια)» εκτάρια. Η ΣΠΠ «GR096 Όρος Χελμός (Αροάνια)» περιλαμβάνει τις κορυφές του Χελμού (π.χ. Νεραϊδόραχη 2341 μ., Ψηλή Κορφή 2355 μ., Προφ. Ηλίας 2282 μ.) και το οροπέδιο του Ξερόκαμπου στα βόρεια (περίπου 1600 μ.) που συνεχίζονται προς τα Νότια μέσω της κορυφογραμμής Αετόραχη (2335 μ.) Γαρδίκι (2182 μ.) που καταλήγει στην Ντουρντουβάνα (2109 μ.), τον κάπως αποκομμένο ορεινό όγκο προς την Αρκαδία. Περιλαμβάνει επίσης μέρος της κοιλάδας του Κράθη και την κοιλάδα της Στύγας στα ανατολικά, τη Λίμνη Δόξας στα Αντολικά (Κορινθία) την κοιλάδα του Πλανητέρου και μέρος του οροπεδίου των Λουσών. Σε αυτό το χώρο περιλαμβάνονται ορισμένα εντυπωσιακά φαράγγια (χαράδρα Στύγας και Κράβαρι) και γκρεμοί (π.χ. Νεραϊδόραχη, Προφ. Ηλίας, και στη Δυτική πλευρά της κοιλάδας του κράθη) ελατοδάση (Νότια, Δυτικά και Βόρεια) και μεικτά δάση ελάτης και μαυρόπευκου (Ανατολικά Δάσος Ζαρούχλας). Περιλαμβάνονται επίσης πλατανοδάση και περιορισμένα δάση φυλλοβόλων ή μεικτά, τα οποία στην πλειοψηφία τους ανακάμπτουν και επεκτείνονται (π.χ. δάσος πλατύφυλλης δρυός στην περιοχή λίμνης Δόξα Μονής Αγίου Γεωργίου). Το όριο της περιοχής, με αρχή το ψηλότερο σημείο του δρόμου Καλαβρύτων Λουσών, ξεκινά από τη βάση της κορυφής Πυργωτό και αρχικά κατεβαίνει τη ρεματιά προς Καλάβρυτα, τέμνει το δρόμο Καλαβρύτων Χονοδρομικού Κέντρου και κατόπιν ανεβαίνει τη ρεματιά Βαλβούσι προς Βορειοανατολικά (σε αυτό το χώρο, η περιοχή εφάπτεται με την 095 Φαράγγι Βουραϊκού), συνεχίζει στην κορυφογραμμή Κακόπορτο και κατόπιν πιο Ανατολικά περιβάλλοντας το οροπέδιο του Ξερόκαμπου, τη βόρεια κορυφή (1980 μ.) της Γαϊδουρόραχης και κατεβαίνει τη ρεματιά ανάμεσα σε Κακούδι και Σκυλογκρέμι προς την κοιλάδα του ποταμού Κράθη στο ύψος των Χαλκιάνικων. Από εκεί ακολουθεί το δημόσιο δρόμο προ Ζαρούχλα (Νότια). Από τη Ζαρούχλα ακολουθεί τη ρεματιά του Αγίου Νικολάου προς Νοτιοανατολικά, περνά το ομώνυμο διάσελο με το εκκλησάκι και κατεβαίνει τη ρεματιά στην περιοχή Κάλανος μέχρι το χωριό Φενεός. Από εκεί γυρίζει Νότια, περιβάλει το λόφο Στρογγυλοβούνι μέχρι να συναντήσει το ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

8 δρόμο Καλυβίων Λίμνης Δόξα. Τον ακολουθεί προς τη λίμνη και πριν από τη λίμνη στρίβει Νότια προς Πανόραμα και κατόπιν συναντά το δημόσιο δρόμο Φενεού Λυκούριας, τον οποίο ακολουθεί μέχρι αυτός να αρχίσει να ανηφορίζει, στη θέση Ροϊδέτα. Από εκεί ακολουθεί τη ρεματιά προς Δυτικά - Νοτιοδυτικά μέχρι τη κορυφή Φράγκα της Ντουρντουβάνας και κατόπιν Δυτικά - Βορειοδυτικά ακολουθώντας τη ρεματιά ανάμεσα σε Γαϊδουρόραχη (Ντουρντουβάνας) και Προφ. Ηλία (επίσης της Ντουρντουβάνας όχι του Χελμού) μέχρι να συναντήσει το δρόμο στο ρέμα Χαλίκι και κατόπιν να τον ακολουθήσει, περνώντας από Πλανητέρο, μέχρι το δρόμο Κλειτορίας Καλαβρύτων μέσω Λουσών. Από εκεί ακολουθεί το δημόσιο δρόμο προς τα Βόρεια, μέχρι να συναντήσει το σημείο από όπου ξεκίνησε, ολοκληρώνοντας τον κύκλο της περιοχής. Η ΣΠΠ «GR095 Φαράγγι Βουραϊκού και Καλάβρυτα» περιλαμβάνει το λεγόμενο «Αισθητικό Δάσος Καλαβρύτων ελατοδάσος που εκτείνεται πάνω (Νότια και Ανατολικά) από την πόλη των Καλαβρύτων (μέγιστο υψόμετρο στην κορυφή Βελιά 1566 μ.) όπως και τον κύριο ρου του ποταμού μέχρι την έξοδο του φαραγγιού λίγο πριν το Διακοπτό, σχεδόν στο ύψος της θάλασσας. Περιλαμβάνει την κυρίως κοίτη του ποταμού, πλατανοδάση, ελατοδάση στα πιο ψηλά σημεία και κάθετα βράχια και γκρεμούς (Κροκαλοπαγή στο κάτω τμήμα και κοντά στα Καλάβρυτα, ασβεστολιθικά στο μεσαίο ρου). Στο μεγαλύτερο μέρος της η περιοχή εκτείνεται σχεδόν «γραμμικά» εκατέρωθεν του ποταμού και επεκτείνεται μόνο στο κατώτερο τμήμα για να περιλάβει τα πολύ σημαντικά βράχια για τα αρπακτικά πουλιά στην περιοχή Άγιοι Α σωματοι. Σε εκείνο το σημείο, η περιοχή απέχει λιγότερο από τρία χιλιόμετρα από τη γειτονική ΖΕΠ 094 «Όρη Μπαρμπάς, Κλωκός και κοιλάδα Σελινούντα». Το Όριο της περιοχής αρχίζει Δυτικά των Καλαβρύτων, στο δρόμο Καλαβρύτων Πριόλιθου στη διασταύρωση προς Κραστικοί. Από εκεί ακολουθεί το δρόμο προς βόρεια μέχρι τη διασταύρωσή του με το δρόμο Πατρών Καλαβρύτων. Από εκεί γυρίζει Ανατολικά ακολουθώντας (περίπου) την ισοϋψή των 800 μέτρων που αντιστοιχεί στο όριο του ορεινού όγκου της Βελιάς με τον κάμπο (Ξηρόκαμπο) των Καλαβρύτων. Έτσι παρακάμπτει τα Καλάβρυτα και φτάνει στον Τόπο Θυσίας. Από εκεί ακολουθεί πορεία παράλληλη με το ποτάμι στο ύψος της ράχης προς Κλωκοράχη και κατεβαίνει προς τον ποταμό Βουραϊκό, τον οποίο συναντά στη διασταύρωση του δρόμου προς ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

9 Κερπινή. Από εκεί το όριο περνά στην απέναντι (Δυτική) όχθη και ανεβαίνει προς την κορυφή Βίγλα. Από εκεί ακολουθεί πορεία παράλληλη προς το ποτάμι, περιλαμβάνοντας τους πιο απότομους κάθετους γκρεμούς και πλαγιές. Η πορεία οριοθετείται από τα σημεία Πρίνος, Άνω Ζαχλωρού, Μικρός Χελμός και Ψηλή Ράχη μέχρι το ρέμα Αβριγιόλακα, που κατεβαίνει από Μαμουσιά. Από εκεί ανεβαίνει τη ρεματιά (προς Δυτικά) μέχρι την κορυφή Βουνί και κατόπιν ακολουθεί την άκρη του γκρεμού προς Αγίους Ασώματους και Αγίους Αποστόλους και κατόπιν ξαναστρίβει Ανατολικά προς το ποτάμι, κατά μήκος της ράχης, μέχρι την έξοδο του φαραγγιού, κοντά στην Εθνικό Οδό Αθηνών Πατρών. Από εκεί περνά στην απέναντι (Ανατολική) όχθη και αμέσως ανεβαίνει προς την κορυφή των 606 μ. που βρίσκεται πάνω από την έξοδο του φαραγγιού και ακολουθεί πορεία κατά μήκος της άκρης του γκρεμού όπως αυτό ορίζεται από τα σημεία Παναγιά, Κουνίτσες και τα όρια του Απάνω Κάμπου μέχρι να συναντήσει το ρέμα Μανδηλιώτικο, από όπου κατεβαίνει προς το ποτάμι στη θέση Νιάματα. Από εκεί ακολουθεί πορεία Νότια παράλληλη με αυτή του ποταμού Βουραϊκού, περνώντας τη θέση Λιθαρόβουνο και συναντώντας το δρόμο Διακοπτού Καλαβρύτων. Κατόπιν αφήνει την κοντινή στο ποτάμι πορεία και ακολουθεί το ρέμα Βλόγιας προς τη θέση Φτερωτό και κατόπιν την κορυφογραμμή στη Δυτική όχθη του Καλογεραύλακου (άνω ρους Λαδοπόταμου), μέχρι να συναντήσει το δρόμο Χελμού Σούβαρδου στη διασταύρωση προς Ποταμιά. Από εκεί, το όριο στρίβει απότομα προς Δυτικά Βορειοδυτκά και ακολουθεί το δρόμο Χελμού (Ξερόκαμπος) Σούβαρδου, περνώντας και το Βραχνί και φτάνοντας στη στροφή στη θέση Σκεντζαίικα στο βάθος της ρεματιάς. Από εκεί ανεβαίνει Νότια, προς τη ρεματιά που οδηγεί Ανατολικά της κορυφής Τρεμουλάς και κατεβαίνει στην πίσω από αυτή μεριά, συναντώντας το δρόμο Καλαβρύτων Χιονοδρομικού Κέντρου (και συναντώντας το όριο της περιοχής 096 Χελμός). Από εκεί το όριο στρίβει Δυτικά κατά μήκος της κορυφογραμμής της Βελιάς, που περνά Νότια των Καλαβρύτων, όπως αυτή ορίζεται από τις κορυφές Πυργωτό, Βελιά, Τσούκα, Καγκέλι, μέχρι να συναντήσει το δρόμο Καλαβρύτων Πριόλιθου και να ολοκληρώσει το κλείσιμο της περιοχής. Το μεγαλύτερο μέρος των εκτάσεων της περιοχής είναι δημόσιες ή μοναστηριακές. Στο κεντρικό (και άλλοτε πιο σημαντικό) τμήμα του Χελμού υπάρχει το δημοφιλές ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

10 χιονοδρομικό κέντρο του Χελμού και το αστρικό τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος» ενώ παρατηρείται και έντονη οικοδομική δραστηριότητα. Υπάρχει επίσης έντονη κτηνοτροφία. Όλα αυτά έχουν οδηγήσει στη δημιουργία πυκνού οδικού δικτύου που έχει πλέον αφήσει λίγα μόνο τμήματα του ορεινού όγκου άθικτα. Τα Alectoris graeca (Πετροπέρδικα) και Monticolla saxatilis (Πυρροκότσυφας) είναι τα είδη της ορνιθοπανίδας για τα οποία η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR096 Όρος Χελμός (Αροάνια)» αξιολογήθηκε από το BirdLife International (Heath & Evans 2000) ότι πληροί τα κριτήρια για ένταξη στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας (πίνακας 1). Όσον αφορά την ΣΠΠ «GR095 Φαράγγι Βουραϊκού και Καλάβρυτα», σύμφωνα με το ΙΒΑ 2000 δεν υπάρχουν είδη χαρακτηρισμού ενώ είδος παγκόσμιου ενδιαφέροντος που δεν πληροί τα κριτήρια χαρακτηρισμού είναι το Falco naumanni (Κιρκινέζι), ως περαστικός επισκέπτης. Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι η περιοχή του Χελμού αποτελεί το φυσικό κέντρο των υπόλοιπων ορεινών όγκων της Βόρειας και Κεντρικής Πελοποννήσου, καθώς συνδέεται με όλους τους υπόλοιπους ορεινούς όγκους, δηλαδή Ζήρεια στα Αντολικά, Ολίγυρτος-Σαϊτάς-βουνά Αρκαδίας στα Νότια - Νοτιοανατολικά, βουνά Γορτυνίας στα Νότια Νοτιοδυτικά, Ερύμανθος στα Δυτικά-Νοτιοδυτικά και Κλωκός-Παναχαϊκό στα Δυτικά. Αυτό σημαίνει ότι, από ζωογεωγραφικής πλευράς, η περιοχής έχει ιδιαίτερη σημασία για τη διατήρηση ειδών δασικής και ορεινής πανίδας. Πίνακας 1.1 Κριτήρια ΙΒΑ 2000 για την ΣΠΠ «GR095 Φαράγγι Βουραϊκού και Καλάβρυτα» Επιστημονική Ελληνική Πληθυσμός Κριτήριο ονομασία ονομασία BirdLife ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

11 Πίνακας 1.2. Κριτήρια ΙΒΑ 2000 για την ΣΠΠ «GR096 Όρος Χελμός (Αροάνια)» Επιστημονική Ελληνική Πληθυσμός Κριτήριο ονομασία ονομασία BirdLife Alectoris graeca Πετροπέρδικα Κοινό B2 Monticolla saxatilis Πυρροκότσυφας Κοινό B2 Χάρτης 1.1. Όρια περιοχής μελέτης (όρια Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά) «GR095 Φαράγγι Βουραϊκού και Καλάβρυτα» (Bourdakis & Vareltzidou, 2000) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

12 Χάρτης 1.2. Όρια περιοχής μελέτης (όρια Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά) «GR096 Όρος Χελμός (Αροάνια)» (Bourdakis & Vareltzidou, 2000) 1.2 Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Αδαμακόπουλος Τ., Ματσούκα Π., Χατζηρβασάνης Β., 1988, Τα βουνά του Μωριά. Εκδόσεις Πιτσιλός, Αθήνα Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ΕΘΙΑΓΕ Πρόγραμμα ENVIREG: Αναγνώριση και αξιολόγηση βιοτόπων και διερεύνηση της δυνατότητας ένταξής τους στο κοινοτικό δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών σε εφαρμογή του Άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας. Ταχεία ορνιθολογική αναγνώριση του συνόλου των 16 βιοτόπων. 138 σ. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ΕΘΙΑΓΕ Πρόγραμμα ENVIREG: Αναγνώριση και αξιολόγηση βιοτόπων και διερεύνηση της δυνατότητας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

13 ένταξής τους στο κοινοτικό δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών σε εφαρμογή του Άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας. Περιοχή όρη Μπάρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα. ΕΠΜ Ειδική περιβαλοντική μελέτη και μελέτη οργάνωσης της διακίνησης επισκεπτών του Ορεινού Όγκου Χελμού - Βουραϊκού. Νομαρχιακή Επιχείρηση Ανάπτυξης Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αχαϊας, μέσω Προγρ. Σύμβασης. ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες) Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Μπάρμπάς Κλωκός όρη και Φαράγγι Σελινούντα»με κωδικό ΣΠΠΕ GR094. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ Papaconstantinou, C. (compiler) Important Bird Areas in Greece: 094. Barbas and Klokos mountains and Selinous gorge. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) 1.3 Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς Στις δύο ΣΠΠ έχουν θεσμοθετηθεί και οριοθετηθεί έως σήμερα οι εξής προστατευόμενες περιοχές: Τμήμα της ΣΠΠ GR095 (2386,0797 ha) καλύπτεται από τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας ΖΕΠ: GR Αισθητικό Δάσος Καλαβρύτων Τμήμα της ΣΠΠ GR095 (2176,31 ha) καλύπτεται από τον Τόπο Κοινοτικής Σημασίας: GR Φαράγγι Βουραϊκού Τμήμα της ΣΠΠ GR096 (17493 ha) καλύπτεται από τον Τόπο Κοινοτικής Σημασίας: GR Όρος Χελμός και Ύδατα Στυγός. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

14 Τμήμα της ΣΠΠ GR095 (950 ha) αποτελεί Καταφύγιο Άγριας Ζωής (Κράστωνη-Σοκαρά/Βραχνίου Δασαρχείου Καλαβρύτων) Απόφαση 88544/2087/1976 (ΦΕΚ 923Β/76) Τμήμα της ΣΠΠ GR095 (2000 ha) αποτελεί Καταφύγιο Άγριας Ζωής (Τράπεζας-Διακοφτού-Μαμουσιάς, Δασαρχείου Αιγίου) Απόφαση /2-7-82) (ΦΕΚ 698Β/82) Τμήμα της ΣΠΠ GR096 (520 ha) αποτελεί Καταφύγιο Άγριας Ζωής (Λαγκάδα-Φτέρες-Βαγενή-Καστράκι/Κοινότητας Καστριών, Δασαρχείου Καλαβρύτων) Απόφαση /3546/1978 (ΦΕΚ 625Β/78)ΦΕΚ 625/ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Για την έρευνα πεδίου αλλά και για τις απαιτούμενες εργασίες γραφείου εφαρμόστηκαν οι προδιαγραφές που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές», Κατά τη 2 η φάση της Ορνιθολογικής έρευνας πεδίου (Απρίλιος-Ιούνιος 2009) 1. συγκεντρώθηκαν πληροφορίες για την ορνιθοπανίδα των περιοχών από την ήδη δημοσιευμένη βιβλιογραφία και από παρατηρήσεις και αδημοσίευτες αναφορές ελλήνων και ξένων επισκεπτών. Το μεγαλύτερος μέρος αυτής της πληροφορίας προέρχεται από προσωπικές παρατηρήσεις μέσα από περίπου 25 μέρες επισκέψεων στην περίοδο που μεσολάβησε από το 1998 (Παπακωνσταντίνου, αδημοσίευτες παρατηρήσεις), οπότε είχε ολοκληρωθεί η συλλογή στοιχείων που χρησιμοποιήθηκαν για την τελευταία αναθεώρηση των ΣΠΠΕ. 2. έγινε η ορνιθολογική αξιολόγηση των περιοχών με καταγραφή των πληθυσμών των ειδών προτεραιότητας, επιβεβαίωση τροποποίηση καταλόγων ειδών, αναγνώριση κρίσιμων ενδιαιτημάτων και εφαρμογή των κριτηρίων θεσμοθέτησης των ΖΕΠ. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

15 Η εργασία πεδίου διήρκεσε 4 ημέρες και ήταν εστιασμένη στα είδη προτεραιότητας που είναι γνωστό ότι υπάρχουν ή αναμένονται στην υπό διερεύνηση περιοχή. Η έρευνα επικεντρώθηκε στην αναπαραγωγική περίοδο δεδομένου ότι τα είδη ενδιαφέροντος στις δύο περιοχές απαντούν ως αναπαραγόμενα. Κατά την έρευνα πεδίου έγιναν καταγραφές όλων των ειδών, με έμφαση στη συλλογή στοιχείων για ενδιαιτήματα αναπαραγωγής και τροφοληψίας και περιοχές: 1. Κρίσιμες για είδη που πληρούν τα κριτήρια ένταξης των περιοχών στο δίκτυο των ΖΕΠ σύμφωνα με το BirdLife International (Heath & Evans 2000), 2. Με μεγάλη ποικιλία και αξιόλογους πληθυσμούς αναπαραγόμενων ειδών σε σχέση με τα πληθυσμιακά όρια των κριτηρίων χαρακτηρισμού και οριοθέτησης των ΖΕΠ. Κατά την έρευνα πεδίου χρησιμοποιήθηκαν οι ακόλουθες μέθοδοι καταγραφών, σύμφωνα με τις οδηγίες που δίνονται από τους Χατζηχαραλάμπους κ.ά. (2004): Επιλέχτηκαν δειγματοληπτικές διαδρομές στους αντιπροσωπευτικότερους βιότοπους εντός και εκτός των ΣΠΠ. Σε καθορισμένα σημεία χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος look and see για ποιοτική καταγραφή των ειδών που εμφανίζονται εκεί, ενώ έγινε πληθυσμιακή εκτίμηση για τα αναπαραγόμενα στρουθιόμορφα και τα μεταναστευτικά και αναγωγή των πληθυσμιακών δεδομένων στον χώρο ή στον χρόνο αντίστοιχα. Για τα είδη που δεν παρουσιάζουν ομοιόμορφη κατανομή ή διατηρούν επικράτειες (π.χ. αρπακτικά) έγιναν παρατηρήσεις σε όλο το εύρος των περιοχών και καταγράφηκε η παρατηρηθείσα δραστηριότητά τους ενώ έγινε προσπάθεια εντοπισμού των θέσεων φωλεοποίησης. Για την έρευνα πεδίου χρησιμοποιήθηκαν κιάλια 8Χ42 και τηλεσκόπιο 20Χ60, μονοκιάλι 25Χ30, Πλοηγός GPS, χάρτες της ΓΥΣ (1:50000) και της Ανάβασης (1: ). Στη διάρκεια της φάσης αυτής διαπιστώθηκε η ανάγκη συνένωσης των δύο περιοχών, η οποία τεκμηριώνεται στο κεφάλαιο 3. Σε γενικές γραμμές, έγινε προφανές ότι οι δύο περιοχές όχι μόνο αποτελούν ενιαίο φυσικό σύστημα αλλά φιλοξενούν πρακτικά τους ίδιους πληθυσμούς πουλιών. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

16 Κατά τη 3η Φάση της διαμόρφωσης χαρτών, διαμορφώθηκαν, βάσει της Έκθεσης ορνιθολογικής αξιολόγησης της νέας περιοχής ο χάρτης κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών κατάταξης οριοθέτησης και ο χάρτης με την πρόταση οριοθέτησης της νέας ΖΕΠ. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Συνοπτική αξιολόγηση Κατά τη διάρκεια της έρευνας πεδίου και της αξιολόγησης της υπάρχουσας κατάστασης σε κάθε μία από τις δύο περιοχές, έγινε προφανές ότι η πιο ενδεδειγμένη λύση ήταν να εξεταστούν οι δύο περιοχές ως μια ενιαία περιοχή. Οι λόγοι για να γίνει αυτό είναι οι παρακάτω: 1. Οι δύο περιοχές εφάπτονται 2. Οι δύο περιοχές μοιράζονται κοινά ενδιαιτήματα (π.χ. διαφορετικά μέρη του ίδιου δάσους ή της ίδιας κοιλάδας) 3. Οι δύο περιοχές μοιράζονται τους ίδιους πληθυσμούς και τις ίδιες επικράτειες ορισμένων πουλιών 4. Η ενοποίηση των δύο περιοχών δεν πρόκειται να δημιουργήσει προβλήματα διαδικαστικού ή θεσμικού χαρακτήρα επειδή και οι δύο υπάγονται στο ίδιο Εθνικό Πάρκο και Φορέα Διαχείρισης, όπως και στις ίδιες επιβλέπουσες Υπηρεσίες (Δασαρχείο, Δ/νσεις Περιβάλλοντος). Η σημασία της ενιαίας αυτής περιοχής εντοπίζεται στα εξής: - Εκτεταμένα φαράγγια και γκρεμοί που αποτελούν ασφαλές ενδιαίτημα για φώλιασμα στον Χρυσαετό και τον Πετρίτη (και σε άλλα αρπακτικά), όπως και για τη Βουνοσταχτάρα. Στα πιο χαμηλά, δασωμένα και ήσυχα μέρη των φαραγγιών φωλιάζουν ο Φιδαετός και ο Μπούφος. - Εκτενή ορεινά λιβάδια αλλά και ανοιχτές περιοχές σε κάπως πιο χαμηλά υψόμετρα. Αυτές είναι σημαντικές για την Πετροπέρδικα, τη Δεντροσταρήθρα και την Ωχροκελάδα. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

17 - Σημαντικά δάση ελάτης και μαυρόπευκου. Μολονότι πολλά από αυτά υλοτομούνται και δεν είναι κατάλληλα για πολλά δασικά είδη, παραμένει μια εκτενής ανωδασική ζώνη στα ελατοδάση με αραιά και παλιά έλατα, κατάλληλη για το Λευκονώτη Δρυοκολάπτη. Πρέπει να τονισθεί ότι συνολικά έχουν απαντηθεί πέντε είδη δρυοκολάπτη στην περιοχή (Μεσαίος Δρυοκολάπτης Dendrocopos medius, Λευκονώτης Δρυοκολάπτης D. leucotos, Πευκοδρυοκολάπτης D. major, Νανοδρυοκολάπτης D. minor και Πράσινος Δρυοκολάπτης Picus viridis) τόσο στα δάση κωνοφόρων όσο και σε δρυοδάση και μεικτά δάση και παραποτάμιες συστάδες στην περιοχή Κράθη Φενεού και Βουραϊκού. Αυτό καταδεικνύει τη σημασία της περιοχής για τα δασικά είδη. Πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν σημαντικοί πληθυσμοί από είδη της ορεινής ζώνης (Πυρροκότσυφας Monticolla saxatilis, Χιονάδα Eremophila alpestris, Σβαρνίστρα Tichodroma muraria κ.λπ.) τα οποία δεν αποτελούν είδη χαρακτηρισμού ή οριοθέτησης στην παρούσα αξιολόγηση (μολονότι ο πρώτος αποτελούσε το ένα από τα δύο είδη αξιολόγησης της περιοχής κατά την προηγούμενη αξιολόγηση (Heath & Evans 2000), ενώ κάποια είδη που απαντούσαν παλαιοτέρα είτε έχουν χαθεί (Όρνιο Gyps fulvus) είτε η παρουσία τους στάθηκε αδύνατο να τεκμηριωθεί στην παρούσα έρευνα αλλά και σε άλλες πρόσφατες αναζητήσεις (Σπιζαετός Hieraaetus fasciatus). Σε σχέση με τις προηγούμενες οριοθετήσεις, τα όρια της περιοχής έχουν επεκταθεί ώστε να συμπεριληφθούν ορισμένες περιοχές μεγάλης σημασίας για τα είδη χαρακτηρισμού οριοθέτησης οι οποίες βρίσκονται σε μεσαία υψόμετρα. Γενικά, φαίνεται ορισμένα από τα καλύτερα ενδιαιτήματα της περιοχής τόσο από πλευράς οικολογικών χαρακτηριστικών όσο και από πλευράς φυσικότητας και έλλειψης ανθρωπίνων παρεμβάσεων, δεν βρίσκονται (μόνο) στα ψηλά και κεντρικά τμήματα της περιοχής αλλά σε περιφερειακές ζώνες σε πιο χαμηλά υψόμετρα. Έτσι έχουν περιληφθεί οι βόρειες απολήξεις του Χελμού και κάποια πιο χαμηλά τμήματα της Ντουρντουβάνας. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

18 3.2 Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Για την περιοχή μελέτης δημιουργήθηκε αρχικά ένας πίνακας εργασίας με όλα τα είδη που απαντούν στην περιοχή, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για να ετοιμασθούν: α) ο πίνακας αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης και β) οι πίνακες 3.2.a-b του Τυποποιημένου Δελτίου Δεδομένων. Στον πίνακα αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης (βλ. Παράρτημα: Πίνακας Ι) σημειώθηκε ο πληθυσμός του κάθε είδους στη περιοχή μελέτης και εάν το είδος πληροί κάποιο από τα κριτήρια 1, 2, 3 και 6. Τέλος, με βάση την αξιολόγηση που παρουσιάζεται στον παραπάνω πίνακα, ετοιμάστηκε ο πίνακας 2 ο οποίος περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα κριτήρια 1-6 και συνεπώς πρόκειται για τα είδη χαρακτηρισμού της περιοχής και ο πίνακας 3 που περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα πληθυσμιακά όρια οριοθέτησης και αποτελούν τα είδη οριοθέτησης της περιοχής μελέτης (δηλαδή τα είδη τα ενδιαιτήματα των οποίων μπορούν να ληφθούν υπόψη για την οριοθέτησή της ως ΖΕΠ). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

19 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 2. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την περιοχή: «GR095 Φαράγγι Βουραϊκού και Καλάβρυτα - GR096 Όρος Χελμός (Αροάνια)» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική Είδη χαρακτηρισμού ονομασία Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός Ισχύει * 224 Bubo bubo Μπούφος Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 3. Είδη οριοθέτησης για την περιοχή: «GR095 Φαράγγι Βουραϊκού και Καλάβρυτα - GR096 Όρος Χελμός (Αροάνια)» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης αναπ. πληθ. Ελλάδας 76 Circaetus gallicus Φιδαετός 103 Falco peregrinus Πετρίτης αναπ. πληθ. Ελλάδας 109 Alectoris graeca Πετροπέρδικα αναπ. πληθ. Ελλάδας 234 Apus melba Βουνοσταχτάρα αναπ. πληθ. Ελλάδας 250 Dendrocopos leucotos Λευκονώτης Δρυοκολάπτης αναπ. πληθ. Ελλάδας 260 Lullula arborea Δεντροσταρήθρα αναπ. πληθ. Ελλάδας 269 Anthus campestris Ωχροκελάδα αναπ. πληθ. Ελλάδας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

20 3.3 Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται συνοπτικά ο ελληνικός πληθυσμός των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης, το καθεστώς παρουσίας τους στην περιοχή μελέτης, τα κρίσιμα ενδιαιτήματά (θέσεις φωλιάσματος, τροφοληψίας και καταφυγίου) και οι απειλές τους, καθώς και τα ενδεδειγμένα μέτρα διατήρησης. Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ελληνικός πληθυσμός: ζεύγη. Ο Φιδαετός είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή, από Μάρτιο μέχρι Σεπτέμβριο. Στην περιοχή αναπαράγονται τέσσερα έως πέντε ζευγάρια, κυρίως στην περιφερειακή ζώνη της προστατευόμενης περιοχής στα πιο χαμηλά υψόμετρα. Οι επικράτειες βρίσκονται μία στο κάτω μέρος του φαραγγιού Βουραϊκού, μία στην περιοχή της κοιλάδας του Κράθη προς Λαδοπόταμο, ένα στην περιοχή του Φενεού (πιθανά το ζευγάρι αναπαράγεται έξω από την περιοχή, αλλά τη χρησιμοποιεί), μία στην περιοχή της Ντουρντουβάνας και πιθανά μία στην περιοχή των Λουσών και προς τα Καλάβρυτα (και τα δύο αυτά ζεύγη επίσης πιθανά αναπαράγονται εκτός της περιοχής αλλά τη χρησιμοποιούν). Οικολογία. Ο Φιδαετός τρέφεται βασικά με φίδια που βρίσκει σε ανοιχτές περιοχές. Σπάνια τρώει κάτι άλλο. Φωλιάζει κυρίως σε δέντρα, συνήθως πεύκα και έλατα, που βρίσκονται στις πλαγιές απόμερων κοιλάδων. Γενικά προτιμά χαμηλά υψόμετρα. Η πυκνότητα ανά επικράτεια στη Β. Ελλάδα έχει υπολογιστεί σε ένα ζευγάρι / τετραγωνικό χιλιόμετρο, αλλά στην περιοχή πρέπει να είναι πιο χαμηλή. Στην περιοχή κυνηγά στα λιβάδια και στα πιο χαμηλά οροπέδια και σε βοσκότοπους στα πιο χαμηλά τμήματα του βουνού. Ωστόσο, αρκετές φορές απαντά να κυνηγά στα αλπικά λιβάδια. Απειλές. Βασικές απειλές για το Φιδαετό είναι η παράνομη καταδίωξη με κυνηγετικά όπλα και η διάνοιξη δρόμων στις κοιλάδες και τις πλαγιές όπου φωλιάζει (το είδος συνήθως φωλιάζει σε προσιτά σημεία από τη στιγμή που διανοιχτεί δρόμος) η οποία προκαλεί όχληση, καταστροφή της φωλιάς από υλοτόμηση των δέντρων και συλλογή των ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

21 νεοσσών. Η θανάτωση ερπετών (εσκεμμένη ή στους δρόμους) επίσης ενδεχομένως επηρεάζει αρνητικά το είδος κάτι που αυξάνεται δραματικά με τη διάνοιξη ορεινών δρόμων, ιδιαίτερα όταν είναι ταχείας κυκλοφορίας. Βαθμιαία, ίσως το είδος αντιμετωπίσει πρόβλημα από την απώλεια χώρων διατροφής λόγω της σταδιακής κάλυψης με θάμνους των περιοχών που τρέφεται (βασικά λόγω της εγκατάλειψης της κτηνοτροφίας). Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Ελληνικός πληθυσμός σήμερα ίσως λιγότερα από 100 ζευγάρια. Το είδος εξακολουθεί να εμφανίζεται στην περιοχή του Βουραϊκού, στην περιοχή του Κράθη και του Φενεού, ενώ φαίνεται ότι υπάρχει μία επικράτεια στην Ντουρντουβάνα. Συνεπώς ο πληθυσμός τους εκτιμάται σε 1-3 επικράτειες σε όλη την έκταση της περιοχής. Με δυναμικό που ξεπερνάει τις 3 επικράτειες πρέπει να σημειωθεί ότι το είδος μετακινείται πολύ και δεν είναι εύκολος ο εντοπισμός της φωλιάς με βάση τις παρατηρήσεις των ενηλίκων πουλιών. Φαίνεται ότι η περιοχή του Χελμού παραμένει ένας σημαντικός ενεργός βιότοπος για το είδος, το οποίο ωστόσο τα πηγαίνει καλύτερα σε περιφερειακές περιοχές και χαμηλότερα υψόμετρα και όχι στο κεντρικό και ψηλό βουνό με την έντονη κτηνοτροφία και τους πολλούς δρόμους, παράγοντες που οδηγούν στην καταδίωξή του. Οικολογία. Ο Χρυσαετός φωλιάζει σε απότομα βράχια. Αν δεν υπάρχει όχληση, προτιμά βράχια σχετικά χαμηλού υψομέτρου ώστε να μην κουράζεται με το κουβάλημα της λείας. Το ζευγάρι μένει πιστό την επικράτειά του. Η πυκνότητα του πληθυσμού κυμαίνεται από ένα ζευγάρι ανά 50 έως >300 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Στην περιοχή, με βάση το ανάγλυφο (που πολλαπλασιάζει το ζωτικό χώρο), τις ιστορικές αναφορές και παλαιότερες παρατηρήσεις, φαίνεται ότι σε ιδανικές συνθήκες (χωρίς καταδίωξη, όχληση και με υγιείς πληθυσμούς θηραμάτων) μπορούν να υπάρχουν τουλάχιστον τρεις επικράτειες ή μέρος από μέχρι 5 επικράτειες (μαζί με τα γειτονικά βουνά). Τρέφεται με μεσαίου μεγέθους πουλιά και θηλαστικά, με ερπετά (φίδια και χελώνες) και το χειμώνα συχνά με πτώματα. Ο Χρυσαετός κυνηγά σε όλα τα υψόμετρα. Προτιμά ανοιχτές περιοχές ή τις άκρες των δασών. Το γεγονός ότι συνήθως τον ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

22 βλέπουμε στα πιο απόμερα και δυσπρόσιτα μέρη είναι επειδή εκεί έχει περισσότερη ησυχία και ασφάλεια. Στην περιοχή, βασική του λεία φαίνεται ότι είναι ο Λαγός, η Πετροπέρδικα και τα ερπετά. Ωστόσο το είδος μπορεί να βρει και άλλες πηγές τροφής (π.χ. κορακοειδή, περαστικά πουλιά κ.λπ.) και χρειάζεται ειδική μελέτη για να γίνουν γνωστές οι ακριβείς του διατροφικές συνήθειες. Σποραδικά μπορεί να τραφεί και με νεαρά αρνάκια, όμως σε καμία περίπτωση αυτά δεν αποτελούν βασική τροφή και οι «ζημιές» που προκαλεί είναι ασήμαντες. Απειλές. Η βασική απειλή για το Χρυσαετό είναι η παράνομη καταδίωξη με κυνηγετικά όπλα, ιδίως από κτηνοτρόφους, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι προκαλεί ζημιές στα κοπάδια τους. Επίσης απειλείται από τα δηλητηριασμένα δολώματα, είτε έμμεσα, από αυτά που αφήνουν παράνομα οι κυνηγοί για αλεπούδες, ίσως δε και άμεσα, από δολώματα που βάζουν οι κτηνοτρόφοι με στόχο τον ίδιο. Χρυσαετοί σκοτώνονται επίσης είτε από ανεύθυνους «κυνηγούς» που παρανομούν ή από «κυνηγούς» που επιθυμούν δήθεν να προστατεύσουν τα θηράματά τους (η παρουσία εκτροφείου θηραμάτων στο Σούβαρδο μπορεί να αποτελεί αιτία καταδίωξης Χρυσαετών στη γύρω περιοχή). Τόσο η καταδίωξη με κυνηγετικά όπλα όσο και η δηλητηρίαση εντείνονται από τη μαζική διάνοιξη ορεινών δρόμων οι οποίοι επίσης επηρεάζουν αρνητικά το είδος προκαλώντας όχληση που οδηγεί σε απώλεια θέσεων φωλιάσματος και κυνηγότοπου. Η αναρρίχηση σε κάθετα βράχια, το αλεξίπτωτο πλαγιάς και άλλα ανάλογα σπορ που φέρνουν κόσμο σε απόκρημνα βράχια επίσης επηρεάζουν αρνητικά το Χρυσαετό μολονότι στην περιοχή υπάρχουν αρκετές καλές θέσεις φωλιάσματος. Επιπρόσθετο ρόλο στη μείωση του Χρυσαετού πιθανότατα φαίνεται ότι παίζει και η μείωση της φυσικής τους τροφής λόγω του έντονου κυνηγιού. Η εκπαίδευση κυνηγετικών σκυλιών, που γίνεται μαζικά στον κύριο ορεινό όγκο του Χελμού (Νεραϊδόραχη, Αυγό, Ψηλή Κορυφή) βοηθούμενη από τους πολλούς δρόμους, ιδιαίτερα αυτόν προς το τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος», ενδέχεται να επηρεάζει ιδιαίτερα αρνητικά το είδος (όχληση για τον ίδιο, διαταραχή πληθυσμών της λείας του) σε μια κρίσιμη εποχή για την αναπαραγωγική του επιτυχία και την επιβίωση των νεαρών. Σημειώνεται ότι η εκπαίδευση κυνηγετικών σκύλων αφορά όχι μόνο σκυλιά που χρησιμοποιούνται στο κυνήγι, αλλά και «αγωνιστικά», που χρησιμοποιούνται σε διαγωνισμούς κυνηγετικών σκυλιών. Αυτοί οι διαγωνισμοί, σε αντίθεση με το ίδιο το κυνήγι, γίνονται ολοένα και ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

23 πιο δημοφιλείς και συνεπώς η εκπαίδευση σκυλιών είναι μια δραστηριότητα που θα αυξάνεται συνεχώς. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Ελληνικός πληθυσμός: ζεύγη. Υπολογίζονται ότι περίπου τέσσερα ζευγάρια φωλιάζουν στην περιοχή, χωρίς ωστόσο να είναι γνωστές οι ακριβείς θέσεις φωλιάσματος: ένα έως δύο στο Βουραϊκό, ένα στην περιοχή του Κράθη, ένα στην περιοχή Φενεού (ίσως να σχετίζεται με Ζήρεια Ολίγυρτο) και ένα στην περιοχή Ντουρντουβάνας. Πετρίτες εμφανίζονται και στον κεντρικό ορεινό όγκο, άγνωστο αν φωλιάζουν στα ψηλά. Οικολογία. Ο Πετρίτης φωλιάζει σε κάθετα βράχια και τρέφεται αποκλειστικά με πουλιά, τα οποί σχεδόν πάντα πιάνει στον αέρα. Είναι προσαρμοστικό είδος και μπορεί να ζήσει σε διάφορους τύπους οικοτόπων αρκεί να υπάρχουν ανοιχτές εκτάσεις με πολλά πουλιά. Μπορεί να τραφεί με διάφορα είδη πουλιών, ντόπιων ή περαστικών, μέχρι το μέγεθος της Φάσσας. Απειλές. Ο Πετρίτης απειλείται από τη σταδιακή μείωση των πληθυσμών των πουλιών με τα οποία τρέφεται. Επιπλέον, ως κορυφαίος θηρευτής, ο Πετρίτης είναι ευάλωτος στη συγκέντρωση τοξικών ουσιών που οδηγούν είτε σε θάνατο ή σε αναπαραγωγική αποτυχία. Πετροπέρδικα (Alectoris graeca) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Ο Ελληνικός Πληθυσμός της Πετροπέρδικας εκτιμάται σε ζεύγη. Στην περιοχή ο πληθυσμός της είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί (η δε εκτίμηση είναι πρακτικά εφικτή σε άτομα και όχι σε ζεύγη. Τα αποτελέσματα της εργασίας πεδίου, μαζί με παλαιότερες παρατηρήσεις και αναφορές ντόπιων και κυνηγών, δείχνουν ότι η Πετροπέρδικα είναι διαδεδομένη σε όλη την περιοχή σε ανοιχτά μέρη, καμένες εκτάσεις, ανωδασικά όρια και ορεινά λιβάδια και φαράγγια, σε υψόμετρα που κυμαίνονται από τουλάχιστον 900 μ. μέχρι τις κορυφές, στα ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

24 μ. Η περιοχή διαθέτει πολλούς καλούς «θύλακες» για το είδος και μολονότι δεν διαθέτει τα εκτενή αδιατάραχτα ενδιαιτήματα της Ζήρειας, η φέρουσα ικανότητά της εκτιμάται σε πολύ πάνω από 100 ζεύγη. Προσωρινά ο πληθυσμός εκτιμάται στα ζεύγη, με μέσο όρο τα 80 ζεύγη. Πρέπει να σημειωθεί ότι η περιοχή του Χελμού αποτελεί βασικό κέντρο της κατανομής του είδους στην Πελοπόννησο καθώς συνδέεται με «ορεινές γέφυρες» με όλους τους ορεινούς όγκους, δηλαδή Ζήρεια, Ολίγυρτος-Σαϊτάς-βουνά Αρκαδίας, Κλωκός-Παναχαϊκό, βουνά Γορτυνίας και Ερύμανθος. Συνεπώς ο πληθυσμός του είδους στην περιοχή και ειδικά στο Νότιο τμήμα, έχει μεγάλη σημασία για την επιβίωση του είδους στην Πελοπόννησο. Οικολογία. Η Πετροπέρδικα είναι επιδημητικό είδος που δεν κάνει μεγάλες μετακινήσεις. Μόνο το χειμώνα μπορεί να κατεβεί σε πιο χαμηλά υψόμετρα λόγω χιονιού. Τυπικό πουλί των ανοιχτών βραχωδών πλαγιών και των βουνών, πάνω από τη ζώνη των δέντρων, αλλά και σε πιο χαμηλά υψόμετρα όπου δεν υπάρχει ενόχληση. Στην περιοχή απαντά και στα όρια του δάσους στα ψηλότερα μέρη δασωμένων φαραγγιών, όπως και σε καμένες εκτάσεις στα Βόρεια της περιοχής σε υψόμετρα που κυμαίνονται από τουλάχιστον 900 μ. (πιθανά και αρκετά πιο χαμηλά στην περιοχή του Κράθη) μέχρι τις κορυφές, στα μ. Τυπικά συνδεόταν με τις ορεινές καλλιέργειες σιτηρών και γενικά συνυπάρχει καλά με παραδοσιακές ανθρώπινες δραστηριότητες. Γενικά είναι προτιμά πιο ομαλές πλαγιές αλλά συνήθως τη βρίσκουμε σε απότομα φαράγγια και άλλα δυσπρόσιτα σημεία λόγω της καταδίωξης και της ενόχλησης. Τρέφεται με φυτική τροφή (σπόρους, νεαρά φύλλα, βλαστούς, κ.λπ.), ενώ το καλοκαίρι τρώει και έντομα, τα οποία αποτελούν και τη βασική τροφή των νεοσσών. Απειλές. Η Πετροπέρδικα είναι το μοναδικό στην Ελλάδα απειλούμενο είδος του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας για τα Πουλιά που αποτελεί δημοφιλές θηρεύσιμο είδος. Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι το είδος είναι το μόνο που επηρεάζεται άμεσα από το κυνήγι και όχι έμμεσα, λόγω εκούσιας ή ακούσιας λαθροθηρίας ή μείωσης των πηγών τροφής. Η Πετροπέρδικα απειλείται από το εντατικό κυνήγι, τουλάχιστον όταν αυτό δεν ασκείται με βάση κάποιο διαχειριστικό καθεστώς, αλλά απλά διέπεται από τις γενικές απαγορεύσεις που καθορίζονται με τις Ρυθμιστικές Αποφάσεις του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης. Η Ρυθμιστική απόφαση του 2009 είναι κάπως πιο ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

25 αυστηρή, όσον αφορά στην περίοδο (1 η Οκτ. 15 η Δεκ. - μειώθηκε κατά 15 ημέρες καθώς άρχιζε την 15 η Σεπτ.) και στον αριθμό πουλιών που επιτρέπεται να σκοτωθούν ανά κυνηγό (δύο, από τέσσερις που ήσαν μέχρι το 2008), ενώ διατηρεί τον ίδιο περιορισμό των ημερών της εβδομάδας κατά τις οποίες το είδος κυνηγιέται (Τετάρτες και Σαββατοκύριακα, τις ημέρες όπου έτσι κι αλλιώς οι περισσότεροι κυνηγούν). Ακόμη και με αυτές τις επιπλέον ρυθμίσεις του 2009, δεν υπάρχει θεσμοθετημένος τρόπος περιορισμού του αριθμού των πουλιών που πρόκειται να θηρευτούν σε κάθε περιοχή κάθε χρονιά, αφού δεν προβλέπεται τρόπος περιορισμό του συνολικού αριθμού των κυνηγών που μπορούν να επισκεφθούν κάθε περιοχή. Έτσι, ακόμη κι αν μόλις πεντακόσιοι κυνηγοί με γενική άδεια (από Αχαΐα ή Αττική σενάριο πολύ ρεαλιστικό) κάνουν χρήση του ενός τρίτου από τις ημέρες που επιτρέπεται το κυνήγι της Πετροπέρδικας στην περιοχή του Χελμού κάθε χρονιά, έχουμε πάνω από πέντε χιλιάδες κυνηγετικές εξορμήσεις ανά κυνηγετική περίοδο. Αν σε αυτά προσθέσουμε το πυκνό οδικό δίκτυο, που διευκολύνει την πρόσβαση (και συνεπώς την κυνηγετική επιτυχία) σε πολλά μέρη του ορεινού όγκου, γίνεται σαφές ότι ένα απειλούμενο είδος όπως η Πετροπέρδικα δεν μπορεί να συνεχίσει να αποτελεί θηρεύσιμο είδος υπό το «παραδοσιακό» καθεστώς που προσδιορίζει η γενική, για όλη την Ελλάδα, Ρυθμιστική Απόφαση. Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι η Πετροπέρδικα, ως αυστηρά επιδημητικό είδος, είναι ευάλωτη στην τοπική εξαφάνιση και, σε δεύτερο στάδιο, στην εξαφάνιση από μεγάλες γεωγραφικές περιοχές καθώς έχει περιορισμένη ανατροφοδότηση ατόμων από περιοχή σε περιοχή και αντίστοιχα περιορισμένη δυνατότητα ενίσχυσης πληθυσμών που αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Σε αυτό έχει συμβάλει και η απώλεια του ενδιαιτήματος του είδους στα πιο πεδινά τμήματα, με αποτέλεσμα η κατανομή, που κάποτε ήταν συνεχής στους ορεινούς όγκους, να κατακερματίζεται και ολοένα και περισσότερο οι πληθυσμοί της Πετροπέρδικας να επιβιώνουν σε αποκομμένα μεταξύ τους «νησιά». Στην περιοχή του Χελμού, το πρόβλημα εντείνεται δεδομένου ο πληθυσμός στο Βόρειο τμήμα (π.χ. Πετρούχι), φαίνεται να είναι κάπως αποκομμένος από εκείνον του κυρίως βουνού, διαχωριζόμενος από αρκετά χιλιόμετρα ελατοδάσους. Για τον ίδιο λόγο, όπως αναφέρθηκε και στην παράγραφο για το καθεστώς παρουσίας, επειδή η περιοχή διατηρεί σύνδεση με όλους τους υπόλοιπους ορεινούς όγκους, ο πληθυσμός της Πετροπέρδικας στην περιοχή φαίνεται να είναι ιδιαίτερα σημαντικός για τη σύνδεση ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

26 και την αλληλοτροφοδότηση των υπόλοιπων πληθυσμών της Πελοποννήσου. Συνεπακόλουθο του νόμιμου κυνηγιού είναι και το παράνομο κυνήγι, ιδιαίτερα όσον αφορά τον αριθμό των πουλιών που θηρεύονται. Λαθροθηρία όσον αφορά παραβιάσεις της νομοθεσίας για την περίοδο και τις μεθόδους κυνηγιού γίνεται κυρίως από ντόπιους κυνηγούς. Άλλη απειλή που σχετίζεται με το κυνήγι αλλά και με τη ραγδαία αναπτυσσόμενη δραστηριότητα των διαγωνισμών κυνηγετικών σκύλων είναι η εκγύμναση κυνηγετικών σκύλων η οποία μπορεί να πάρει μεγάλες διαστάσεις και, σε αντίθεση με το κυνήγι, δείχνει να αυξάνεται. Η εκγύμναση κυνηγετικών σκύλων μπορεί σημαντικά να επηρεάσει την αναπαραγωγική επιτυχία της Πετροπέρδικας μέσω της ενόχλησης και διάσπασης των οικογενειακών ομάδων, τον εκτοπισμό τους από κατάλληλα μέρη για διατροφή αλλά και την άμεση καταστροφή φωλιών και νεοσσών. Μια ακόμη απειλή που σχετίζεται με το κυνήγι είναι η εισαγωγή της Νησιώτικης Πέρδικας Alectoris chuckar, η οποία εκτρέφεται πολύ πιο εύκολα από την Πετροπέρδικα και αποτελούσε επί δεκαετίες δημοφιλές είδος για απελευθερώσεις προτού αυτές απαγορευτούν πριν περίπου δέκα χρόνια. Ωστόσο, τέτοιες απελευθερώσεις εξακολουθούν να γίνονται παράνομα, κάτι που ενδεχομένως θα αυξηθεί μετά την πρόσφατη ρυθμιστική που διατηρεί για τη Νησιώτικη Πέρδικα την κάρπωση των τεσσάρων ατόμων ανά κυνηγό και την έναρξη από 15 Σεπτεμβρίου. Οι απελευθερώσεις οδηγούν σε ανταγωνισμό με την Πετροπέρδικα, υβριδισμό και μετάδοση ασθενειών. Στην περιοχή έχουν αναφερθεί πολλές απελευθερώσεις Νησιώτικης Πέρδικας, ιδίως στην περιοχή του Βουραϊκού. Δεν είναι γνωστό αν αυτές συνεχίζονται ακόμα, ή αν άτομα Νησιώτικης Πέρδικας επιβιώνουν στην περιοχή (κάτι όχι απίθανο). Παρόμοια προβλήματα μπορεί να συμβούν και από τυχόν απελευθερώσεις Πετροπέρδικας από εκτροφεία, οι οποίες προέρχονται από άλλους πληθυσμούς και προκαλούν γενετική μόλυνση του αυτόχθονου πληθυσμού. Τέλος, συχνά αναφέρεται ότι η αρχική μείωση του πληθυσμού της Πετροπέρδικας πιθανότατα προήλθε από την εγκατάλειψη των μικρών ορεινών καλλιεργειών σταριού που αποτελούσαν καλό ενδιαίτημα διατροφής. Τέτοιες καλλιέργειες ήσαν άφθονες σε περιοχές όπως το οροπέδιο των Λουσών και στην κοιλάδα του Κράθη και σήμερα έχουν χαθεί εντελώς. Μπούφος (Bubo bubo) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

27 Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Μπούφος είναι επιδημητικό είδος που δεν μετακινείται πολύ. Ο πληθυσμός του στην περιοχή εκτιμάται σε έξι ζευγάρια: Βουραϊκός (πιθανά δύο ζεύγη), περιοχή Κράθη, Δάσος Ζαρούχλας (πιθανά μόνο περιπλανώμενα νεαρά άτομα), Φενεός, Πλανητέρο (ίσως δύο ζεύγη στην περιοχή της κοιλάδας Κράβαρι) και περιοχή κοντά στα Καλάβρυτα. Ιδιαίτερη αξία έχουν τα χαμηλά φαράγγια και οι κοιλάδες ενώ ο Μπούφος φαίνεται να απουσιάζει από τα ψηλότερα μέρη του ορεινού όγκου. Μερικά ζευγάρια ζουν και έξω από την περιοχή στην περιοχή του Φενεού Ταρσού και στα χαμηλά μέρη της κοιλάδας του Κράθη. Συνολικά, φαίνεται ότι το σύνολο της περιοχής, ως μέρος επικρατειών ή χώρος διασποράς νεαρών ατόμων, ενδεχομένως σχετίζεται με έναν πληθυσμό που μπορεί να φτάνει μέχρι >10 ζευγάρια. Οικολογία. Ο Μπούφος είναι αυστηρά νυκτόβιο είδος. Την ημέρα κουρνιάζει σε σπηλιές ή κοιλώματα βράχων με πυκνή βλάστηση, κυρίως σε πυκνόφυτα λαγκάδια. Κυνηγά και σε πιο ανοιχτές περιοχές. Τρέφεται με ποικιλία θηραμάτων, από μικρά τρωκτικά μέχρι μεσαίου μεγέθους θηλαστικά και πουλιά. Το είδος έχει ανάγκη από ασφαλείς θέσεις κουρνιάσματος. Απειλές. Πολλοί Μπούφοι σκοτώνονται κατά τη διάρκεια κυνηγιού το σούρουπο, από πρόσκρουση σε καλώδια και από χτυπήματα από αυτοκίνητα. Επίσης φαίνεται ότι επηρεάζονται και από δηλητήρια για αρουραίους. Η διάνοιξη δρόμων και η αποψίλωση ρεματιών είναι επίσης πολύ σοβαρή απειλή. Βουνοσταχτάρα (Apus melba) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Ελληνικός πληθυσμός: ζεύγη (πιθανά υποεκτίμηση). Στην περιοχή η Βουνοσταχτάρα φωλιάζει σε βράχια στις χαμηλές κοιλάδες σε Βουραϊκό, Κράθη και ενδεχομένως προς την μεριά της κοιλάδας Κράβαρι. Ο πληθυσμός της στην περιοχή δεν μπορεί να εκτιμηθεί, δεδομένου ότι εμφανίζονται και άτομα που προέρχονται από γειτονικές περιοχές, καθώς το είδος μετακινείται πολύ σε καθημερινή βάση. Πάντως οπωσδήποτε ξεπερνά τα 100 ζεύγη. Η ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

28 Βουνοσταχτάρα επίσης απαντά ως περαστική στην περιοχή, ενώ φαίνεται ότι σε ορισμένα σημεία παρατηρούνται πολύ μεγάλες μετα αναπαραγωγικές συγκεντρώσεις τροφοληψίας (π.χ. >3.000 σε κορυφή κοιλάδας στη Νότια Ντουρντουβάνα Αύγουστος 1988 αδημ.).. Οικολογία. Η Βουνοσταχτάρα φωλιάζει σε σχισμές βράχων σε όλα τα υψόμετρα, από γκρεμούς στα μ. μέχρι παράκτια βράχια και μικρές νησίδες. Συχνά φωλιάζει σε κάστρα ή σε ψηλά κτήρια σε πόλεις και χωριά (άγνωστο αν το κάνει στην περιοχή). Απαραίτητη προϋπόθεση για φώλιασμα είναι η μη πρόσβαση θηρευτών όπως χερσαία σαρκοφάγα και αρουραίοι. Συνήθως φωλιάζει κατά αποικίες. Τρέφεται με έντομα που πιάνει ψηλά στον αέρα. Πετά με ευκολία και διανύει μεγάλες αποστάσεις κάθε ημέρα και μπορεί να αναζητήσει τροφή σε πολύ μεγάλη απόσταση από τη φωλιά. Απειλές. Η Βουνοσταχτάρα χρειάζεται υγιείς πληθυσμούς εντόμων και ασφαλείς θέσεις φωλιάσματος. Δεν είναι γνωστές τυχόν απειλές γι αυτήν στην περιοχή με δεδομένο ότι δεν είναι γνωστές οι ακριβείς θέσεις φωλιάσματος. Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopos leucotos) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. O Ελληνικός πληθυσμός του Λευκονώτη Δρυοκολάπτη εκτιμάται από ζεύγη διασκορπισμένα στην ανώτερη ζώνη των ελατοδασών της ορεινής Ελλάδας. Η εκτίμηση του πληθυσμού είναι εξαιρετικά δύσκολη, καθώς πρόκειται για ένα είδος που ζει σε αραιές πυκνότητες. Ωστόσο φαίνεται ότι υπάρχουν πάνω από έξι επικράτειες του είδους. Δυστυχώς, μεγάλο τμήμα των δασών υλοτομούνται και έτσι είναι πρακτικά άχρηστα για το είδος. Το είδος κυρίως εντοπίζεται στα δάση πέριξ της Νότιας κορυφογραμμής και πιθανά απαντά και στην Ντουρντουβάνα. Παλαιότερα είχε καταγραφεί και στα μεικτά δάση της κοιλάδας του Κράθη ενδιαίτημα που μπορεί να είναι σημαντικό για το είδος το χειμώνα. Πιθανά απαντά και στα ανώτερα δασικά όρια στις Βόρειες πλευρές του ορεινού όγκου. Οικολογία. Ο Λευκονώτης Δρυοκολάπτης προτιμά σχετικά αραιά δάση με πολλά νεκρά δέντρα με μαλακό ξύλο όπου βρίσκει έντομα. Στην Πελοπόννησο περιορίζεται σε ορεινά ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

29 ελατοδάση και ιδιαίτερα προς την ανώτερη ζώνη όπου υπάρχουν πολλά ξερά δέντρα και το δάσος είναι πιο αραιό. Η ξήρανση των ελάτων που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια πιθανότατα έχει ευνοήσει το είδος. Στην περιοχή, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Πελοπόννησο, έχει καταγραφεί το χειμώνα και σε ορεινά μικτά δάση αν και κύριο ενδιαίτημά του παραμένουν τα ανώτερα όρια του ελατοδάσους. Απειλές. Ο Λευκονώτης είναι το πιο ευάλωτο είδος Δρυοκολάπτη στη δασική εκμετάλλευση καθώς περισσότερο από όλα τα είδη έχει απόλυτη ανάγκη την αφθονία των παλιών και νεκρών δέντρων. Αυτά τα δέντρα πλέον σπανίζουν στα διαχειριζόμενα δάση γι αυτό και βρίσκει κατάλληλο ενδιαίτημα μόνο κοντά στα ανωδασικά όρια και στις πολύ απότομες πλαγιές, όπου δεν γίνεται υλοτομία. Στην περιοχή, μεγάλο μέρος των δασών (δάσος Ζαρούχλας) υπόκεινται σε συστηματική υλοτομία ή είναι πολύ πυκνά για το είδος, υπάρχουν όμως εκτεταμένες ψηλές ζώνες με αραιά έλατα που του ταιριάζουν. Η ξήρανση των ελάτων (εντονότατη σε ορισμένα μέρη στη Νοτιοδυτική πλευρά της περιοχής), μολονότι βραχυπρόθεσμα ευνοεί το είδος παρέχοντας τροφή, μακροπρόθεσμα του στερεί ενδιαίτημα. Ωστόσο πρέπει να μελετηθεί ο ακριβής τρόπος που αυτή επηρεάζει το είδος. Δεντροσταρήθρα (Lullula arborea) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Η Δεντροσταρήθρα είναι επιδημητικό είδος στην περιοχή. Ο ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε ζευγάρια. Στην περιοχή εκτιμάται ότι αναπαράγονται τουλάχιστον 70 ζευγάρια, με βάση τον αριθμό των αρσενικών που τραγουδούν την άνοιξη. Το χειμώνα διασπείρεται σε όλη την έκταση της περιοχής και στα πιο χαμηλά υψόμετρα. Οικολογία. Η Δεντροσταρήθρα προτιμά ανοιχτές ακαλλιέργητες περιοχές με ανοιχτό έδαφος, χαμηλή βλάστηση, θάμνους και σκόρπια δέντρα από τα οποία τραγουδά, σε υψόμετρο (στη Ν. Ελλάδα) από 500 έως 2000 μ. Στην περιοχή προτιμά ιδιαίτερα τα οροπέδια (π.χ. Ξερόκαμπος) και τα περιφερειακά, αραιά τμήματα των ελατοδασών ιδιαίτερα προς το ανωδασικό όριο. Επίσης ζει σε ξέφωτα δασών και στα ορεινά λιβάδια αρκεί να υπάρχουν θάμνοι και βραχώδεις εξάρσεις. Αποφεύγει περιοχές με ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26

30 ψηλό χορτάρι και προτιμά περιοχές που βόσκονται. Φαίνεται να προσαρμόζεται ιδιαίτερα καλά στις καμένες περιοχές όπου επεκτείνεται και φωλιάζει μέσα στα καμένα δάση. Στην περιοχή, τέτοια ενδιαιτήματα υπάρχουν στις Βορειοανατολικές απολήξεις του Χελμού που κάηκαν το Στα σημεία αυτά, το είδος τοπικά επεκτείνεται και σε πιο χαμηλά υψόμετρα, μέχρι 300 μ. Το χειμώνα απαντά σε όλα τα υψόμετρα (όχι στα πολύ ορεινά που καλύπτονται με χιόνι), σε βοσκότοπους και συχνά ανάμεσα σε καλλιέργειες, σε αμπέλια, οργωμένα χωράφια κ.λπ. Απειλές. Το είδος απειλείται κυρίως από την υλοτομία των μεμονωμένων δέντρων και των καμένων περιοχών και ίσως από την επέκταση καλλιεργειών στα ορεινά λιβάδια και τοπικά από τον περιορισμό της κτηνοτροφίας που έχει σαν συνέπεια την ύπαρξη υψηλής βλάστησης. Δεν είναι γνωστές άλλες απειλές για το είδος στην περιοχή. Τα φυτοφάρμακα, ιδιαίτερα τα ζιζανιοκτόνα, ενδεχομένως απειλούν το είδος στα πιο χαμηλά υψόμετρα. Ωχροκελάδα (Anthus campestris) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Καλοκαιρινός επισκέπτης (τέλη Μαρτίου Σεπτέμβριο). Ο ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε ζεύγη. Στην περιοχή αναπαράγεται σε υψόμετρο άνω των μέτρων. Με βάση τον αριθμό των αρσενικών που τραγουδούν, ο πληθυσμός στην περιοχή εκτιμάται σε τουλάχιστον 50 ζεύγη. Οικολογία. Μολονότι σε πολλά μέρη σε Κ. και Β. Ελλάδα, όπως και στα νησιά, η Ωχροκελάδα φωλιάζει και στο επίπεδο της θάλασσας, συχνά σε παράκτιους αμμόλοφους και φρύγανα, στη Ν. Ελλάδα είναι είδος της ορεινής ζώνης. Αυτό πιθανά συμβαίνει επειδή στα ορεινά λιβάδια βρίσκει κατάλληλο ενδιαίτημα με εντελώς ανοιχτές περιοχές με ελάχιστους αραιούς θάμνους. Στην περιοχή απαντά σε υψόμετρα από μέχρι τις κορυφές στα μ. Οι περισσότερες απαντούν άνω των μ. στα «αλπικά» ορεινά λιβάδια. Απειλές. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27