Πολλαπλή Χρήση στη Διαχείριση των Δασών Δρ. Βασιλική Καζάνα Αναπλ. Καθηγήτρια ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Δράμας Εργαστήριο Δασικής Διαχειριστικής Τηλ. & Φαξ: 25210 60435 E-mail: vkazana@teikav.edu.gr Διαλέξεις Θεωρίας Δασικής Διαχειριστικής ΙI
1. Βασικές έννοιες Απλή (μονή) χρήση επιδιώκεται από το δάσος ένα είδος ωφέλειας Δασική χρήση Πρωταρχική χρήση επιδιώκεται από το δάσος ένα κύριο είδος ωφέλειας και κάποτε δευτερεύουσες ωφέλειες Πολλαπλή χρήση επιδιώκονται ταυτόχρονα πολλαπλές ωφέλειες
Από άποψη διαχείρισης: βασικό πρόβλημα της πολλαπλής χρήσης Σύγκρουση μεταξύ διάφορων χρήσεων (δηλαδή κάθε μία χρήση είναι στενά συνδεδεμένη με τις άλλες και έχει σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση του κόστους παραγωγής των άλλων χρήσεων)
3 λόγοι για δασική διαχείριση πολλαπλής χρήσης: Α. Η δασική γη παράγει πολλά αγαθά και υπηρεσίες Β. Το συνολικό καθαρό εισόδημα μπορεί να αυξηθείμετοσυνδυασμόδύοήπερισσοτέρων χρήσεων στο έδαφος συγκρινόμενο με εκείνο της απλής χρήσης Γ. Αρμονικός σχεδιασμός των χρήσεων γης είναι επιθυμητός για το κοινωνικό συμφέρον
2. Θεσμικό πλαίσιο πολλαπλής διαχείρισης Ελλάδα εκφράζεται έμμεσα ΒΔ 89/1969, Άρθρο 62, 1 (Άρθρο 70 Ν. 4173/1929) ΒΔ 89/1969, Άρθρο 62, 2 (Άρθρο 71 1,2 Ν. 4173/1929) ΒΔ 89/1969, Άρθρο 63, 1
ΗΠΑ Νόμος πολλαπλής χρήσης (PL 86-516/1960) Διαχείριση του συνόλου των ανανεώσιμων επιφανειακών φυσικών πόρων των δασών της χώρας έτσι ώστε αυτοί οι πόροι να χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό, για να γίνεται η καλύτερη δυνατή εξυπηρέτηση των αναγκών της κοινωνίας. [Διαχείριση δασών για υπαίθρια αναψυχή, βοσκή των ζώων, παραγωγή ξύλου, υδρονομικούς σκοπούς, θήρα και ορεινή ιχθυοπονία]
Καναδάς Πολλαπλή χρήση δασών είναι η προσεκτικά σχεδιασμένη ολοκλήρωση των διαφόρων χρήσεων έτσι ώστε να συγκρούεται η μία με την άλλη όσο τον δυνατόν λιγότερο και να συμπληρώνει η μία την άλλη όσο το δυνατόν περισσότερο
3. Αλληλεπιδράσεις δασικών λειτουργιών Διαδικασία διαχείρισης πολλαπλής χρήσης 1. Απογραφή δασικών πόρων διαμόρφωση εναλλακτικών 2. Εκτίμηση σχέσεων παραγωγής 3. Αντιστάθμιση των επιπτώσεων
Σχέσεις παραγωγής σε ένα δάσος Καθορίζουν πως τα διάφορα παραγόμενα αγαθά θα συμπεριφέρονται σε κάθε εναλλακτικό συνδυασμό των εισροών (βελτιώσεις ξυλώδους κεφαλαίου, προσφορά ευκολιών αναψυχής κτλ)
Τύποι σχέσεων παραγωγής α. Ανεξάρτητες β. Συμπληρωματικές γ. Ανταγωνιστικές δ. Συνδυασμός των α, β, γ
Ανεξάρτητες σχέσεις παραγωγής Η παραγωγή ενός αγαθού μπορεί να αυξηθεί χωρίς να επηρεάζει την παραγωγή των άλλων αγαθών (σπάνια συμβαίνει στα δάση, η διαχείριση πολλαπλής χρήσης δεν θα συναντούσε προβλήματα) Παραγωγή βοσκήσιμης ύλης Παραγωγή ξύλου Ανεξάρτητη Σχέση Παραγωγής
Συμπληρωματικές σχέσεις παραγωγής Παραγωγή βοσκήσιμης ύλης Αύξηση της παραγωγής ενός αγαθού προκαλεί αύξηση και στην παραγωγή του άλλου αγαθού [Χρήσεις δασικής γης συμβιβαστές πχ. παραγωγή ξύλου - παραγωγή νερού - παραγωγή βοσκήσιμης ύλης ή πανίδα παρθένα φύση] Παραγωγή ξύλου Συμπληρωματική Σχέση Παραγωγής
Ανταγωνιστικές σχέσεις παραγωγής Αύξηση της παραγωγής ενός αγαθού μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ελάττωση της παραγωγής στο άλλο. [ πχ νερό πανίδα αναψυχή βοσκή - ξύλο είναι ανταγωνιστικά αγαθά Δασικές χρήσεις «ασυμβίβαστες» ή «μέτρια συμβιβαστές» ] Βοσκή Αναψυχή Ανταγωνιστική Σχέση Παραγωγής
[ Βέβαια ακόμα και σε περιπτώσεις μέτρια συμπληρωματικών χρήσεων πχ ξύλο - αναψυχή ή συμπληρωματικών σε εκτατική χρήση πχ ξύλο βοσκή ζήτηση διαφορετική μεταξύ χρήσεων και αξιών των αγαθών συγκρούσεις] Πολλές συγκρούσεις δασικών χρήσεων σχετίζονται με τις μεθόδους που εφαρμόζονται και τις επιπτώσεις μιας συγκεκριμένηςχρήσηςστιςάλλεςχρήσεις * Απαιτείται πληροφορία όχι μόνο των φυσικών σχέσεων παραγωγής, αλλά και των αξιών των προϊόντων και υπηρεσιών σχέσεις εισροών εκροών για κάθε αγαθό και υπηρεσία
Μέθοδοι πολλαπλής χρήσης Με βάση τον χρόνο 1 μέθοδος (κατανέμονται οι χρήσεις στις διάφορες εποχές του χρόνου) Με βάση την επιφάνεια 2 μέθοδοι
Μέθοδος πρωταρχικής χρήσης (primary use method) Όλη η έκταση χαρτογραφείται ώστε να παράγει αρκετά αγαθά αλλά κάθε κομμάτι δασικής γης ή ζώνη πρέπει να αφιερωθεί σε μία μόνο (πρωταρχική) χρήση (ζωνοποίηση κύριας χρήσης). Οι δευτερεύουσες χρήσεις επιτρέπονται μέχρι του σημείου που αρχίζουν και παρεμποδίζουν την πρωταρχική χρήση.
1. Μέθοδος πρωταρχικής χρήσης (Μέθοδος Pearson) Η επιφάνεια του δάσους διαιρείται σε διαχειριστικές μονάδες (υποεπιφάνειες) που δίνονται σε ειδικές χρήσεις. Για κάθε υποεπιφάνεια καθορίζεται μία «πρωταρχική χρήση» και «δευτερεύουσες χρήσεις» μέχρι του σημείου που αυτές εμποδίζουν ή συγκρούονται με την πρωταρχική χρήση. [ η επιφάνεια ως σύνολο όμως μπορεί να παράγει μια ποικιλία αγαθών και υπηρεσιών] 2. Μέθοδος πολλαπλών προϊόντων Πολλά αγαθά και υπηρεσίες παράγονται από την ίδια επιφάνεια γης και κύριος στόχος της διαχείρισης είναι η μεγιστοποίηση των εκροών από την επιφάνεια αυτή
Μέθοδος πολλαπλών προϊόντων Βασίζεται στην οικονομική έννοια των «καμπυλών δυνατοτήτων παραγωγής» οι οποίες δείχνουν για δύο ή περισσότερα προϊόντα που παράγονται μαζί (πολλαπλή παραγωγή) όλους τους δυνατούς συνδυασμούς παραγωγής από μία έκταση σε ορισμένο κόστος. Επειδή δε το κόστος είναι καθορισμένο σε αυτές τις καμπύλες ονομάζονται και καμπύλες «ίσο κόστους»
Με την παραδοχή τέλειας ανταγωνιστικής αγοράς (δηλαδή μικρές παραγόμενες ποσότητες που δεν επηρεάζουν την τιμή των προϊόντων) οι καμπύλες «ισο-εισοδήματος» (καμπύλες που ενώνουν όλα τα σημεία που δημιουργούν ίδιο εισόδημα με διαφορετικούς συνδυασμούς των παραγόμενων προϊόντων) είναι ευθείες γραμμές (κλίση αντίστροφα ανάλογη των τιμών των προϊόντων)
Πχ 100m 3 ξύλου 6000 10 tn βοσκήσιμης ύλης 3000 κλίση 6000 3000 = 2 Δηλαδή μια καμπύλη ισο-εισοδήματος θα ξεκινάει από τα 100m 3 ( 0 παραγωγή βοσκήσιμης ύλης) και θα είναι συνολικού εισοδήματος 6000 ήαυτότοεισόδημααντιστοιχεί σε 20 τόνους βοσκήσιμης ύλης και 0 παραγωγή ξύλου. Αφού οι τιμές παραμένουν σταθερές οι καμπύλες «ίσοεισοδήματος» είναι παράλληλες
Τα σημεία επαφής καμπυλών ίσο-κόστους και ίσοεισοδήματος δείχνουν τους διάφορους συνδυασμούς προϊόντων που δίνουν ένα συγκεκριμένο επίπεδο εισοδήματος με το χαμηλότερο κόστος Η καμπύλη που ενώνει τα σημεία αυτά επαφής (διαδρομή επέκτασης ή καμπύλη μεγιστοποίησης) δίνει την γραμμή παραγωγής. Σε ποιο σημείο της καμπύλης το εισόδημα γίνεται max (περιορισμός γης) βρίσκεται με γραφικές ή μαθηματικές μεθόδους (ρίζα β παραγώγου της εξίσωσης της καμπύλης).
Εν κατακλείδι στη μέθοδο πολλαπλών προϊόντων: α. Η έκταση χωρίζεται σε επιφάνειες για διαφορετικές χρήσεις πρωταρχικές ή δευτερεύουσες β. Σκοπός της διαχείρισης max εισόδημα (κάθε κομμάτι δάσους πρέπει να παράγει εκείνο τον συνδυασμό προϊόντων που μεγιστοποιεί το όφελος είτε εκτιμάται σε χρηματικές είτε σε άλλες μονάδες) γ. Μικρή πρακτική αξία του μοντέλου επειδή: (i) στην πραγματικότητα ο συνδυασμός παραγωγής προϊόντων σε μια σειρά καμπυλών ίσο-κόστους δεν είναι συνεχής και (ii) είναι δύσκολο στην εφαρμογή με περισσότερα από δύο προϊόντα.
Άλλες μέθοδοι πολλαπλής χρήσης Βασίζονται σε μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης οι οποίες απαιτούν αλληλεπίδραση τελικών χρηστών και αναλυτών. 3 κατηγορίες μεθόδων: α) Μέθοδοι που χρησιμοποιούν αλληλεπίδραση τελικών χρηστών αναλυτών πριν αρχίσει η διαδικασία λήψης απόφασης (κλασσικός ΓΠ και παραλλαγές) β) Μέθοδοι που ενσωματώνουν προτιμήσεις των τελικών χρηστών [προγ/σμός στόχων (Goal Programming) και παραλλαγές, μέθοδοι αλληλεπίδρασης) γ) Μέθοδοι που χρησιμοποιούν αλληλεπίδραση τελικών χρηστών και αναλυτών στο τέλος της διαδικασίας λήψης απόφασης
Υπάρχουν πολλές εφαρμογές αυτών των μεθόδων για δασική διαχείριση πολλαπλών σκοπών. Οι περισσότερες χρησιμοποιούν ΓΠ. Τα κυριότερα προβλήματα εφαρμογής πολλαπλής χρήσης στην πράξη αφορούν: Α) Την μέτρηση αγαθών και υπηρεσιών (πολλές μηαγοραίες αξίες) Β) Τις σχέσεις παραγωγής Γ) Την συμμετοχή των ενδιαφερόμενων κοινωνικών ομάδων στη διαδικασία λήψης απόφασης