Εισαγωγή στην Οικονομική Επιστήμη Ι. Αρ. Διάλεξης: 11

Transcript

1 Μονοπώλιο Εισαγωγή στην Οικονομική Επιστήμη Ι Αρ. Διάλεξης: 11

2 Βασική αιτία δημιουργίας Μονοπωλίου Η πλήρως ανταγωνιστική επιχείρηση θεωρεί τις τιμές ως δεδομένες, ενώ αντίθετα η μονοπωλιακή επιχείρηση διαμορφώνει τις τιμές. Μια επιχείρηση θεωρείται ως μονοπωλιακή εάν... Είναι ο μοναδικός παραγωγός ενός συγκεκριμένου προϊόντος. Για το παραγόμενο προϊόν δεν υπάρχουν στενά υποκατάστατα. Βασική αιτία δημιουργίας Μονοπωλίου Η ύπαρξη Εμποδίων Εισόδου.

3 Βασική αιτία δημιουργίας Μονοπωλίου Πηγές δημιουργίας εμποδίων εισόδου: Ιδιοκτησία μιας σημαντικής εισροής. Η Κυβέρνηση δίνει σε μια μοναδική επιχείρηση το δικαίωμα της παραγωγής ενός αγαθού ή υπηρεσίας (εκχώρηση δικαιωμάτων). Το επίπεδο του Κόστους Παραγωγής συντελεί στη δημιουργία ενός και μόνον αποτελεσματικού παραγωγού (επιχείρησης) και όχι ενός μεγάλου αριθμού παραγωγών. Με άλλα λόγια οι οικονομίες κλίμακας μπορεί να οδηγήσουν σε φυσικά μονοπώλια.

4 Μονοπώλιο Παραγωγικών Συντελεστών Παρότι η αποκλειστική ιδιοκτησία μιας σημαντικής εισροής αποτελεί μια εν δυνάμει πηγή ύπαρξης μονοπωλίου, πολύ σπάνια παρατηρούνται στην καθημερινότητα.

5 Μονοπώλια λόγω Κυβερνητικής Παρέμβασης Οι Κυβερνήσεις μπορούν να περιορίσουν την Είσοδο δίνοντας (εκχωρώντας) σε μια μοναδική επιχείρηση το αποκλειστικό δικαίωμα της παραγωγής και πώλησης ενός συγκεκριμένου αγαθού σε συγκεκριμένες αγορές. Οι Νόμοι για Δικαιώματα Ευρεσιτεχνίας και Αντιγραφής αποτελούν 2 σημαντικά παραδείγματα για το πώς οι Κυβερνήσεις δημιουργούν μονοπώλια με σκοπό την «εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος».

6 Φυσικά Μονοπώλια Ένας κλάδος παραγωγής θεωρείται ως φυσικό μονοπώλιο όταν μια μοναδική επιχείρηση μπορεί να προσφέρει ένα αγαθό ή υπηρεσία στο σύνολο της αγοράς με χαμηλότερο κόστος συγκριτικά με την περίπτωση όπου υπήρχαν πολλές επιχειρήσεις. Φυσικό Μονοπώλιο παρατηρείται όταν υπάρχουν οικονομίες κλίμακας σε κάθε επίπεδο παραγωγής.

7 Οικονομίες Κλίμακας ως λόγος δημιουργίας Μονοπωλίου C Μέσο Συνολικό Κόστος 0 Q

8 Τρόπος Λήψης Απόφασης της Μονοπωλιακής Επιχείρησης σχετικά με την Παραγωγή και τις Τιμές Μονοπώλιο vs. Πλήρης Ανταγωνισμός Μονοπωλιακή επιχείρηση Μοναδικός παραγωγός Αντιμετωπίζει καμπύλη Ζήτησης με αρνητική κλίση Διαμορφώνει τις τιμές Μειώνει την τιμή για να αυξήσει τις πωλήσεις Πλήρης ανταγωνιστική επιχείρηση Είναι μια από πολλές Αντιμετωπίζει οριζόντια καμπύλη ζήτησης Λαμβάνει ως δεδομένες τις τιμές Οι πωλήσεις είναι συνάρτηση μόνο της ποσότητας

9 Καμπύλη Ζήτησης Πλήρους Ανταγωνιστικής και Μονοπωλιακής Επιχείρησης (a) Ανταγωνιστική επιχείρηση (b) Μονοπωλιακή επιχείρηση P Price D D 0 Q 0 Q Επειδή η μονοπωλιακή επιχείρηση είναι ο μοναδικός παραγωγός, αντιμετωπίζει την ΚΖ της συνολικής αγοράς.

10 Έσοδα στο Μονοπώλιο Συνολικά Έσοδα P Q = TR Μέσο Έσοδο TR/Q = AR = P Οριακό Έσοδο TR/ Q = MR

11 Συνολικό, Μέσο και Οριακό Έσοδο στο Μονοπώλιο Ποσότητα Τιμή Συνολικό Έσοδο Μέσο Έσοδο Οριακό Έσοδο κιλό

12 Έσοδα στο Μονοπώλιο Το Οριακό Έσοδο μιας Μονοπωλιακής Το Οριακό Έσοδο μιας Μονοπωλιακής Επιχείρησης είναι πάντοτε μικρότερο από την Τιμή του προϊόντος (MR<P). Όταν η Μονοπωλιακή επιχείρηση αυξάνει την ποσότητα που διαθέτει στην αγορά, δημιουργούνται 2 επιδράσεις στα συνολικά της Έσοδα (P Q). Αποτέλεσμα παραγόμενου προϊόντος τώρα πωλούνται μεγαλύτερες ποσότητες προϊόντος, άρα το ο Q είναι μεγαλύτερο. Αποτέλεσμα Τιμής η Τιμή μειώνεται, άρα το P είναι μικρότερο.

13 Καμπύλες Ζήτησης και Οριακών Εσόδων για μια Μονοπωλιακή Επιχείρηση P $ Οριακό Έσοδο, MR Εάν ο μονοπωλητής θέλει να προσφέρει περισσότερο, απλά μειώνει την τιμή Η τιμή μειώνεται για όλες τις προσφερόμενες ποσότητες. Γι αυτό και MR < P. D (Μέσο Έσοδο, AR) Q

14 Μεγιστοποίηση Κερδών Μια Μονοπωλιακή Επιχείρηση μεγιστοποιεί τα κέρδη της παράγοντας την ποσότητα στην οποία MR=MC. Στη συνέχεια χρησιμοποιεί την καμπύλη ζήτησης για να προσδιορίζει την Τιμή στην οποία θα διαθέσει την συγκεκριμένη ποσότητα στους καταναλωτές.

15 Μεγιστοποίηση Κερδών Μονοπωλιακής Επιχείρησης C, R Μονοπωλιακή Τιμή και μετά με την ΚΖ βρίσκεται η τιμή που είναι συνεπής με την Q B 1. Η τομή της Καμπύλης οριακού Εσόδου και Οριακού κόστους προσδιορίζει την ποσότητα στην οποία μεγιστοποιούνται τα κέρδη... A Μέσο Συνολικό Κόστος Οριακό Κόστος D MR 0 Q MAX Q

16 Μεγιστοποίηση Κερδών Σύγκριση Μονοπωλίου και Ανταγωνισμού Για μια Ανταγωνιστική Επιχείρηση, η Τιμή ισούται με το MC και το MR. P = MR = MC Για ένα μονοπώλιο, η Τιμή είναι μεγαλύτερη του MC και του MR. P > MR = MC

17 Τα κέρδη της μονοπωλιακής επιχείρησης Κέρδος= Συνολικά Έσοδα-Συνολικό Κόστος. Κέρδος = TR - TC Κέρδος = (TR/Q - TC/Q) Q Κέρδος = (P - ATC) Q

18 Τα κέρδη της μονοπωλιακής επιχείρησης C R MC P E B Κέρδη Μονοπωλίου ATC ATC D C D MR 0 Q MAX Q

19 Τα κέρδη της μονοπωλιακής επιχείρησης Η μονοπωλιακή επιχείρηση λαμβάνει Οικονομικά Κέρδη για όσο διάστημα η Τιμή είναι μεγαλύτερη από το Μέσο Συνολικό Κόστος (ATC).

20 Παράδειγμα: Αγορά Φαρμάκων C R P περίοδος πατέντας P μετά την περίοδο της πατέντας MR D MC 0 Ποσότητα με Μονοπώλιο Ποσότητα Με Ανταγωνισμό Q

21 Το Κοινωνικό κόστος του Μονοπωλίου Σε αντίθεση με τον Τέλειο Ανταγωνισμό, η Μονοπωλιακή Επιχείρηση καθορίζει την Τιμή πάνω από το Οριακό Κόστος. Από την πλευρά των Καταναλωτών, η ύπαρξη υψηλών Τιμών καθιστά το Μονοπώλιο ανεπιθύμητο. Από την πλευρά των κατόχων των επιχειρήσεων, η ύπαρξη υψηλών Τιμών καθιστά το Μονοπώλιο επιθυμητό.

22 Αποτελεσματικό επίπεδο παραγωγής στο Μονοπώλιο P MC Αξία για καταναλωτές Κόστος για Μονοπωλητή Κόστος για Μονοπωλητή Αξία για Καταναλωτές D 0 Q Η αξία για καταναλ. Είναι μεγαλύτερη του κόστους του Μον Η αξία για καταναλωτές Είναι μικρότερη Του κόστους του Μονοπωλητή Αποτελεσματική Ποσότητα παραγωγής

23 Απώλεια Ευημερίας (Deadweight Loss) Επειδή το Μονοπώλιο θέτει την Τιμή πάνω από το Οριακό Κόστος, στην ουσία παρεμβαίνει μεταξύ της προθυμίας του καταναλωτή να αγοράσει το προϊόν και του κόστους παραγωγής. Αυτή η παρέμβαση προκαλεί την πτώση της ποσότητας πώλησης κάτω του κοινωνικά βέλτιστου επιπέδου.

24 Η αναποτελεσματικότητα του Μονοπωλίου P απώλεια ευημερίας MC P MR D 0 Ποσότητα Μονοπωλίου Αποτελεσματική Ποσότητα Q

25 Δημοσιονομικές Πολιτικές αντιμετώπισης Μονοπωλίων Υπάρχουν 4 βασικοί τρόποι παρέμβασης. Η δημιουργία ανταγωνιστικών συνθηκών σε Μονοπωλιακούς Κλάδους. Θεσμική παρέμβαση στην συμπεριφορά των Μονοπωλίων. Η στροφή Ιδιωτικών Μονοπωλίων σε Δημόσιες Επιχειρήσεις. Δεν κάνουμε τίποτε!

26 Ενίσχυση του Ανταγωνισμού με Νόμους ενάντια στην Κοινοπραξία επιχειρήσεων (Προστασία Ανταγωνισμού-Antitrust) Η Προστασία του ανταγωνισμού είναι μια σειρά μέτρων που έχουν ως σκοπό την καταστολή της Μονοπωλιακής Δύναμης. H αντιμονοπωλιακή (Antitrust) νομοθεσία δίνει την δυνατότητα στις Κυβερνήσεις να προωθήσουν τον ανταγωνισμό μέσω: της αποτροπής συγχωνεύσεων. της διαίρεσης Μονοπωλιακών επιχειρήσεων σε μεγάλο αριθμό μικρότερων επιχειρήσεων. της αποτροπής δραστηριοτήτων οι οποίες κάνουν τις αγορές λιγότερο ανταγωνιστικές.

27 Θεσμικό πλαίσιο- Κανονισμοί Η Κυβέρνηση μπορεί να προβεί σε ελέγχους τιμών που το Μονοπώλιο καθορίζει. Δεδομένο: η άριστη κατανομή των πόρων είναι αποτελεσματική όταν η Τιμή είναι ίση με το Οριακό Κόστος.

28 Κρατικό Μονοπώλιο Πολλές φορές η Κυβέρνηση αναλαμβάνει την λειτουργία ενός Μονοπωλίου, γεγονός το οποίο σε πολλές περιπτώσεις είναι προτιμότερο από την Θεσμική παρέμβαση στην λειτουργία ενός Ιδιωτικού Φυσικού Μονοπωλίου (π.χ. ΕΛΤΑ, ΔΕΗ, γενικότερα ΔΕΚΟ).

29 Δεν κάνουμε τίποτε! Η Κυβέρνηση μπορεί να μην προβεί σε καμία ενέργεια εάν η αποτυχία της αγοράς (market failure) θεωρηθεί σχετικά μικρή συγκρινόμενη με την αναποτελεσματικότητα των δημόσιων πολιτικών.

30 Διαφορισμός Τιμών Διαφορισμός Τιμών είναι η πρακτική σύμφωνα με την οποία το ίδιο αγαθό πωλείται σε διαφορετικές τιμές για διαφορετικές ομάδες καταναλωτών, ακόμα και εάν το κόστος παραγωγής είναι το ίδιο. Προϋποθέσεις Δυνατή η τμηματοποίηση της αγοράς, δηλ. ομαδοποίηση των καταναλωτών ανάλογα με την προθυμία τους για πληρωμή Απουσία δυνατότητας μεταπώλησης του αγαθού ανάμεσα στις αγορές

31 Διαφορισμός Τιμών Η διάκριση Τιμών δεν μπορεί να γίνει όταν ένα αγαθό πωλείται σε μια ανταγωνιστική αγορά αφού υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις που πωλούν στην δεδομένη Τιμή της Αγοράς. Για να γίνει διάκριση Τιμών, η επιχείρηση θα πρέπει να διαθέτει κάποιο βαθμό Μονοπωλιακής δύναμης (market power). Πλήρης Διαφορισμός Τιμών Ο πλήρης διαφορισμός τιμών αναφέρεται στην κατάσταση όπου η Μονοπωλιακή επιχείρηση γνωρίζει ακριβώς τη διάθεση του καταναλωτή να πληρώσει για ένα αγαθό και έτσι μπορεί να χρεώσει τον κάθε καταναλωτή με διαφορετική τιμή.

32 Διαφορισμός Τιμών Δυο σημαντικά αποτελέσματα της Διαφοροποίησης Τιμών: Αύξηση Μονοπωλιακών Κερδών. Μείωση στην Απώλεια Ευημερίας.

33 Ευημερία με και χωρίς Διαφορισμό Τιμών P (a) Μονοπώλιο με ενιαία Τιμή Πλεόνασμα Καταναλωτή Τιμή Κέρδος Καθαρή απώλεια ή Απώλεια ευημερίας MC MR D 0 Q Q

34 Ευημερία με και χωρίς Διαφορισμό Τιμών (b) Μονοπώλιο με Πλήρη Διαφορισμό Τιμών P Το πλεόνασμα καταναλωτή και η καθαρή απώλεια έχουν γίνει κέρδη. Κάθε καταναλωτής χρεώνεται με διαφορετική τιμή με την υψηλότερη που είναι διατεθειμένος να πληρώσει άρα η ΚΖ είναι και η MR! Κέρδος MC D ή MR 0 Q Q

35 Διαφορισμός Τιμών Παραδείγματα Διαφορισμού Τιμών Εισιτήρια Κινηματογράφου Τιμές Αεροπορικών Εισιτηρίων Εκπτωτικά Κουπόνια Εκπτώσεις ποσότητας

36 Σύγκριση ΠΑ και Μονοπωλίου Πλήρης Ανταγωνισμός Μονοπώλιο Ομοιότητες Σκοπός Max κερδών Max κερδών Κανόνας μεγιστοποίησης MR=MC MR=MC Βραχυχρόνια κέρδη; Ναι Ναι Διαφορές Αριθμός επιχειρήσεων Πολλές Μία Οριακό έσοδο MR=P MR<P Τιμή P=MC P>MC Επίπεδο παραγωγής που max ευημερία Ναι Όχι Είσοδος μακροχρόνια; Ναι Όχι Οικονομικά κέρδη μακροχρόνια; Όχι Ναι Διάκριση τιμών; Όχι Ναι

37 Σύνοψη Μονοπώλιο είναι μια επιχείρηση η οποία είναι ο αποκλειστικός παραγωγός στην αγορά ενός συγκεκριμένου προϊόντος. Το Μονοπώλιο αντιμετωπίζει μια ΚΖ για το προϊόν με αρνητική κλίση. Το ΜR του Μονοπωλίου είναι πάντοτε κάτω της Τιμής του αγαθού.

38 Σύνοψη Όπως και στην περίπτωση του Τέλειου Ανταγωνισμού, ένα Μονοπώλιο μεγιστοποιεί τα Κέρδη παράγοντας την ποσότητα στην οποία το MC=MR. Σε αντίθεση με τον Τέλειο Ανταγωνισμό, η Τιμή του Μονοπωλίου είναι μεγαλύτερη του MR και άρα P>MC.

39 Σύνοψη Σε ένα Μονοπώλιο το επίπεδο παραγωγής για τη μεγιστοποίηση των κερδών είναι κάτω του επιπέδου παραγωγής στο οποίο μεγιστοποιείται το άθροισμα του Πλεονάσματος του Καταναλωτή και Παραγωγού. Το Μονοπώλιο προκαλεί Απώλεια στην Κοινωνική Ευημερία παρόμοια με την Καθαρή Απώλεια που προκαλείται από την επιβολή φόρων.

40 Σύνοψη Οι διαμορφωτές της πολιτικής μπορούν να ανταποκριθούν στην αναποτελεσματικότητα του Μονοπωλίου μέσω, Νόμων Προστασίας του Ανταγωνισμού (antitrust), Θεσμοθέτησης Τιμών και στροφής των Ιδιωτικών Μονοπωλίων σε Κρατικά Μονοπώλια. Εάν η αποτυχία της αγοράς (market failure) θεωρηθεί ως μικρή, οι διαμορφωτές της πολιτικής μπορούν να μην κάνουν τίποτε.

41 Σύνοψη Τα Μονοπώλια μπορούν να αυξήσουν τα Κέρδη τους χρεώνοντας διαφορετικές Τιμές σε διαφορετικές ομάδες καταναλωτών βασιζόμενοι στις προτιμήσεις και τη διάθεση των Καταναλωτών για την αγορά αυτών των προϊόντων. Ο Διαφορισμός Τιμών μπορεί να αυξήσει την Οικονομική Ευημερία και να μειώσει την Καθαρή Απώλεια Ευημερίας.