ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ή ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ (ΓΤΤ) 7 Οκτωβρίου 2006 Μάριος Α. Καριόλου
Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί Γενικά Σχόλια Οι γενετικώς τροποποιημένοι οργανισμοί (ΓΤΟ) που παράγονται με τιςμεθόδουςτηςγενετικήςμηχανικής, μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες από πλευράς επικινδυνότητας στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον: Σε εκείνους που δημιουργούνται για να παραμείνουν μέσα στα εργαστήρια με τις ανάλογες προδιαγραφές ασφαλείας για την αποτροπή της διαφυγής τους στο περιβάλλον. Αυτοί οι ΓΤΟ χρησιμοποιούνται τόσο στην προαγωγή της έρευνας, όσο και στην παραγωγή χρήσιμων βιοτεχνολογικών προϊόντων (π.χ φαρμάκων, εμβολίων κ.α) Σε εκείνους που δημιουργούνται με σκοπό να απελευθερωθούν στη φύση, ή σε περιορισμένους χώρους (π.χ θερμοκήπια, ιχθυοτροφία, φάρμες). Από τις μέχρι στιγμής υφιστάμενες γνώσεις, προκύπτει ότι η στάση μας στην πρώτη κατηγορία δεν μπορεί παρά να είναι θετική, στο βαθμό που λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα ασφαλείας. Η παρουσίαση θα επικεντρωθεί στην 2η κατηγορία.
ΓΟΝΙΔΙΑ Τα γονίδια κωδικοποιούν και τελικά συνθέτουν δομικές πρωτεΐνες και ένζυμα, συστατικά που είναι απόλυτα αναγκαία για να διατηρηθεί ένας οργανισμός στηνζωήαλλάκαιγιαναεκφράσειτα χαρακτηριστικά του. Λέξη κλειδί: Χαρακτηριστικά
Χαρακτηριστικά Παραδείγματα: Χρώμα φρούτων Ρυθμός ανάπτυξης ενός οργανισμού Παραγωγή κάποιας τοξίνης Ανάπτυξη ενός οργανισμού κάτω από αντίξοες συνθήκες Ντομάτες με αντι-οξειδωτικές ουσίες Ρύζι με βιταμίνη Α (Golden Rice Project) Πατάτες με δυνατότητα να «εμβολιάζουν» το άτομο που τις καταναλώνει εναντίον της χολέρας. Παραγωγή γάλακτος με ανθρώπινες πρωτεΐνες για θεραπεία ασθενειών (α-1-αντιτρυπσίνη CF) κ.λ.π.
Τι είναι η γενετική τροποποίηση ; 1. Το πρόβλημα
Τι είναι η γενετική τροποποίηση ; 2. Η παρατήρηση Σπορίδια βακτηριδίων στο χώμα [Bacillus thuringiensis (Bt)] Πρωτεΐνη (Cry) =crystalline στομάχι ΘΑΝΑΤΟΣ
Τι είναι η γενετική τροποποίηση ; 3. Συμπεράσματα από την παρατήρηση/επιλογή χαρακτηριστικών Το βακτηριακό γενετικό υλικό [από Bacillus thuringiensis (Bt)] εμπεριέχει ένα γονίδιο που κωδικοποιεί και παράγει την πρωτεΐνη Cry που είναι τοξίνη και μπορεί να σκοτώσει τις κάμπιες που τρώνε τα φυτά του καλαμποκιού. Ερώτηση: Είναι δυνατό να κατασκευάσουμε καλαμπόκι που να παράγει ενδογενή τοξίνη Cry, σκοτώνοντας έτσι τις κάμπιες που τρέφονται από τα φύλλα καλαμποκιού??
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ (από βακτήρια σε φυτά καλαμποκιού) Φυτά καλαμποκιού που παράγουν ενδογενή τοξίνη Cry DNA Θάνατος σε κάμπιες DNA
Γενετική Τροποποίηση Γενικό σχόλιο Η επιστημονική διαδικασία που επιτρέπει την απομόνωση επιλεγμένων γονιδίων από ένα Οργανισμό (ζωϊκό, φυτικό, έντομοήμικρόβιο) ή ιόκαιηεισαγωγή τους (με μεθόδους μοριακής βιολογίας) σε ίδιο ή εντελώς διαφορετικό οργανισμό, με σκοπό να δημιουργηθούν είδη με νέες ιδιότητες. π.χ. Από βακτήρια σε φυτά Από ζώα σε φυτά Από φυτά σε ζώα αλλά και από φυτά σε φυτά από ζώα σε ζώα, κ.λ.π.
Τα ΓΤ τρόφιμα υπάρχουν Υπάρχουν όμως και κάποιες λογικές ανησυχίες. Σχόλια Υπέρ και Κατά για τα ΓΤΤ
ΓΤΤ: υπέρ & κατά Η γενετική μηχανική, για την παραγωγή ΓΤΤ, είναι μία νέα, σύγχρονη, τεχνολογία που μπορεί να αναπτύξει περισσότερες ποσότητες θρεπτικών τροφίμων και θα πρέπει να αναπτυχθεί ακόμη και για ανθρωπιστικούς λόγους. Όπως σε κάθε νέα επιστημονική τεχνολογία, επικίνδυνες παρενέργειες από την εφαρμογή της γενετικής μηχανικής στην δημιουργία ΓΤΤ είναι, ίσως, αναπόφευκτες. Έτσι θα πρέπει να εξασκηθεί μεγάλη προσοχή στην εφαρμογή της τεχνολογίας αυτής. Επίσης θα πρέπει να διεξαχθούν προσεκτικές και μακροχρόνιες μελέτες σε σχέση με τις επιπτώσεις των ΓΤΤ στην υγεία των ανθρώπων και το περιβάλλον.
ΓΤΤ: υπέρ & κατά Η γενετική μηχανική, για την παραγωγή ΓΤΤ, είναι μία φυσική εξέλιξη των παραδοσιακών μεθόδων διασταύρωσης που επιτρέπουν την εισαγωγή επιλεγμένων χαρακτηριστικών από ένα οργανισμό σε άλλο (που μπορεί να οδηγήσει και στην δημιουργία διαγενετικών οργανισμών). Η Γενετική Τροποποίηση των Τροφίμων δεν σχετίζεται με την συμβατική γενετική βελτίωση των ειδών, όπου συμβαίνει επιλεγμένη διασταύρωση οργανισμών του ιδίου είδους ή συγγενών ειδών.
ΓΤΤ: υπέρ & κατά Ενώ οι συμβατικές μέθοδοι διασταύρωσης των οργανισμών περιλαμβάνουν την εκτός ελέγχου πρόσμιξη χιλιάδων γονιδίων, η Γενετική Τροποποίηση επιτρέπει την επιλογή συγκεκριμένου γονιδίου, από ένα οργανισμό, και την εισαγωγή του στο γονιδίωμα, άλλου οργανισμού, με σχετικά μεγάλη ακρίβεια. Η επιλογή του γονιδίου, στην διαδικασία της Γενετικής Τροποποίησης γίνεται με μεγάλη ακρίβεια, όμως η εισαγωγή και η ενσωμάτωση του επιλεγμένου γονιδίου στο γενετικό υλικό του ξενιστή, είναι μία ελάχιστα προβλέψιμη διαδικασία που μπορεί να επηρεάσει την έκφραση των γονιδίων στο γενετικό υλικό του ξενιστή με ένα περίεργο και μη προβλέψιμο τρόπο.
ΓΤΤ: υπέρήκατά; Τα ΓΤΤ έχουν μελετηθεί εκτεταμένα και έχουν αποδειχθεί ότι είναι ασφαλείς πριν διανεμηθούν στην αγορά. Οι μελέτες που γίνονται, σε σχέση με τα ΓΤΤ, τυπικά διεξάγονται σε ποντίκια και άλλα ζώα από τις εταιρείες που τα κατασκευάζουν. Ελάχιστες, από αυτές τις μελέτες, έχουν περάσει από την βάσανο της κριτικής ανεξάρτητων επιστημόνων.
ΓΤΤ: υπέρ & κατά Τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είναι περίπου ισοδύναμα με τα άλλα τρόφιμα, χωρίς αυξημένους κινδύνους προς την υγεία του ανθρώπου. Έτσι δεν είναι ανάγκη να γίνονται εκτεταμένες και δαπανηρές μελέτες σε ανθρώπους. Επειδή η θέση ενσωμάτωσης των γονιδίων που επιλέγονται και εισάγονται σε ένα οργανισμό είναι απρόβλεπτη μπορεί να δημιουργηθούν άγνωστες αλλεργιογόνες ουσίες ή τοξίνες. Ο μόνος τρόπος διερεύνησης της πιθανότητας αυτής είναι με μελέτες στον ίδιο τον άνθρωπο (πράγμα πολύ δύσκολο!!).
ΓΤΤ: υπέρ & κατά Η ασφάλεια των ΓΤΤ έχει αποδειχθεί λόγω του ότι εδώ και αρκετό καιρό πωλούνται στην Αμερικάνικη αγορά χωρίς να υπάρχουν οποιαδήποτε στοιχεία που να τεκμηριώνουν ότι αυτά μπορεί να βλάψουν την ανθρώπινη υγεία. Με τον ίδιο τρόπο δεν υπάρχουν οποιαδήποτε στοιχεία που να τεκμηριώνουν ότι τα ΓΤΤ δεν είναι βλαβερά για τον άνθρωπο. Επίσης δεν υπάρχει αντικειμενικός τρόπος με τον οποίο να μπορεί κάποιος να διαπιστώσει, μακροχρόνια, την πιθανή αρνητική τους επίδραση στον άνθρωπο.
ΓΤΤ: υπέρ & κατά Ορισμένα Γενετικά Τροποποιημένα φυτά (καλαμπόκι, πατάτες) έχουν τροποποιηθεί έτσι ώστε να παράγουν τοξίνες που τα προστατεύουν από έντομα, έτσι μειώνονται τα έξοδα και ταυτόχρονα αυξάνονται οι ποσότητες παραγωγής τους. Αυτά τα ΓΤ τρόφιμα δεν αποτελούν κίνδυνο για την υγεία του ανθρώπου. Οι τοξίνες που παράγουν τα φυτά αυτά, όταν πωλούνται στην αγορά στην μορφή ζιζανιοκτόνων, πωλούνται με αυστηρή προειδοποίηση στα δοχεία συσκευασίας τους ότι αυτά δεν πρέπει να τρώγονται, να εισπνέονται ή να έρχονται σε επαφή με δερματικές πληγές. Για τα φυτά που παράγουν, ενδογενώς, τις τοξίνες αυτές δεν υπάρχει οποιαδήποτε ένδειξη για λήψη προστατευτικών μέτρων. Βεβαίως, τίθεται θέμα της Ποσότητας!!
ΓΤΤ: υπέρ & κατά Εάν κάποιος δεν επιθυμεί να καταναλώνει ΓΤ τρόφιμα μπορεί να καταναλώνει τρόφιμα που παράγονται με βιολογικές καλλιέργειες που πρέπει να είναι απαλλαγμένες από βιοτεχνολογικές επεμβάσεις. Η διαδικασία της γενετικής τροποποίησης μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις βιολογικές καλλιέργειες. π.χ. το γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι υπερέχει του καλαμποκιού που καλλιεργείται βιολογικά και επιμολύνει τις βιολογικές καλλιέργειες. Επίσης, τροποποιημένο καλαμπόκι και πατάτες που παράγουν τοξίνες μπορεί να βοηθήσουν στην ανάπτυξη εντόμων που θα γίνουν ανθεκτικά στις τοξίνες που χρησιμοποιούνται και σε συμβατικές, βιολογικές, καλλιέργειες με αποτέλεσμα να καταστούν αναποτελεσματικά τα φάρμακα εναντίον των εντόμων.
ΓΤΤ: υπέρ & κατά Η χρήση της γενετικής μηχανικής στον τομέα της γεωργίας θα αυξήσει την παραγωγή των προϊόντων, μειώνοντας ταυτόχρονα τις ανάγκες σε επιφάνεια καλλιεργήσιμης γης. Θα μειώσει επίσης και την χρήση των ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων που προκαλούν μεγάλη ζημιά στο περιβάλλον και το υπέδαφος. Έγιναν αρκετές μελέτες και μέχρι σήμερα δεν υπάρχει τεκμηρίωση της άποψης ότι αυξάνεται η παραγωγή και μειώνεται η χρήση ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων. Επιπλέον η έρευνα έδειξε ότι μπορούν γονίδια, υπεύθυνα για την ανθεκτικότητα σε ζιζανιοκτόνα, να μεταφερθούν από τα ΓΤ φυτά σε άλλα φυτά του οικοσυστήματος. Τέλος, μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει καμία εμπεριστατωμένη μελέτη για την επίδραση των ΓΤ τροφίμων στο περιβάλλον.
ΓΤΤ: υπέρ & κατά Η Γενετική Τροποποίηση είναι μία επιστημονική και τεχνολογική διαδικασία η αξιολόγηση και κυβερνητική ρύθμιση της οποίας θα πρέπει να γίνεται με βάση καθαρά επιστημονικά και αντικειμενικά κριτήρια. Για να μπορέσει να αξιολογηθεί με καθαρά επιστημονικά και αντικειμενικά κριτήρια η Γενετική Τροποποίηση των Τροφίμων, θα πρέπει να γίνουν περισσότερες μελέτες σε σχέση με τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Επίσης, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι, για αρκετούς ανθρώπους, τα φαγητά έχουν πολιτιστική, ηθική και θρησκευτική διάσταση που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη.
ΓΤΤ: υπέρ & κατά Η Γενετική τροποποίηση δημιουργεί συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες αλλαγές στο γενετικό υλικό των οργανισμών που τροποποιούνται έτσι μπορούν να καταχωρηθούν πατέντες από τις εταιρείες που δημιουργούν τα νέα είδη οργανισμών. Αυτό βοηθά στην γρήγορη εξέλιξη της τεχνολογίας για την δημιουργία νέων και καλύτερων τροφίμων. Υπάρχει η πιθανότητα με τις πατέντες που καταχωρούνται από τις ελάχιστες εταιρείες που κατασκευάζουν τα ΓΤ τρόφιμα, ο έλεγχος για την παγκόσμια παραγωγή βασικών τροφίμων να μεταφερθεί σε αυτές τις λιγοστές εταιρείες.
ΓΤΤ: υπέρ & κατά Εφόσον τα ΓΤ τρόφιμα είναι τα ίδια με τα συμβατικά, χωρίς διαφορές στην γεύση και χρήση δεν πρέπει να συνοδεύονται με οποιαδήποτε σήμανση ότι είναι ΓΤ. Για πολλούς λόγους, περιλαμβανομένου και του γεγονότος ότι δεν υπάρχουν εξετάσεις που να υποδεικνύουν τον κίνδυνο για την υγεία των καταναλωτών, αλλά και το ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη θρησκευτικές και ηθικές αξίες και ευαισθησίες, θα πρέπει να τοποθετείται σήμανση στα ΓΤ τρόφιμα έτσι ώστε οι καταναλωτές να επιλέγουν συνειδητά κατά πόσον επιθυμούν ή όχι το ΓΤ προϊόν.
Η Ιστορία του καλαμποκιού «StarLink» Το καλαμπόκι Starlink είναι μία ΓΤ ποικιλία καλαμποκιού που παράγει ενδογενή τοξίνη (Cry9C). Σε εξετάσεις που διέταξε η Αμερικανική Κυβέρνηση, για να επιτραπεί ηκαλλιέργειατουstarlink, αποδείχθηκε ότι η καταστροφή της τοξίνης στα στομάχια πειραματικών ζώων ήταν πιο αργή από την αρχική εκτίμηση που έγινε. Η EPA (Environmental Protection Agency) Αμερικής ΕΔΩΣΕ ΑΔΕΙΑ να καλλιεργηθεί το συγκεκριμένο είδος καλαμποκιού ΝΟΟΥΜΕΝΟΥ ότι δεν θα χρησιμοποιείτο σαν τροφή για τον άνθρωπο. Τον Σεπτέμβριο του 2000 ένα ανεξάρτητο εργαστήριο επιβεβαίωσε την ύπαρξη τοξίνης σε πολλά και διάφορα τρόφιμα (tacos). Το 2001, η Αμερικάνικη Κυβέρνηση πλήρωσε 20 εκατομμύρια $ σε προγράμματα για να αποσυρθεί το StarLink από την αγορά.
Ευρωπαϊκή Ένωση και ΓΤΤ Κανονισμοί (1829/2003, 1830/2003) που διέπουν την έγκριση, ιχνηλασιμότητα, και σήμανση των ΓΤΤ (εφαρμογή Απρίλιο 2004). Τον Μάιο, 2004, επιτράπηκε η εισαγωγή στην Ευρώπη ΓΤ καλαμποκιού. Ορισμένες χώρες, βάσει του Άρθρου 23 του Ευρωπαϊκού Πρωτοκόλλου 2001/18/EC απαγόρευσαν την εισαγωγή ΓΤΤ. Η ΕΕ ζήτησε την άρση της απαγόρευσης. Το 2005, 22 Κράτη Μέλη αρνήθηκαν να άρουν την απαγόρευση. Το 2003, η Αμερική, ο Καναδάς και η Αργεντινή υπέβαλαν επίσημα παράπονο στον Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου (WTO) για τιςαπαγορεύσειςστηνεισαγωγήγττστηνεε.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Κατά την άποψη μου: η Γενετική Τροποποίηση των Τροφίμων δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί σαν αντιδεοντολογική και ανήθικη. Όμως εισάγονται κίνδυνοι που αφορούν τους καταναλωτές, τους γεωργούς, αυτούς που εκτρέφουν ζώα και το περιβάλλον. Οι κίνδυνοι από την κατανάλωση ΓΤΤ στην υγεία του ανθρώπου φαίνεται να είναι πολύ μικροί, όμως είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν ορθολογιστικές μελέτες για να τεκμηριώσουν αυτή την ελαχιστοποίηση του κινδύνου. Οι κίνδυνοι για το περιβάλλον, από τα ΓΤΤ, είναι εξίσου δύσκολο να εκτιμηθούν. Πρέπει να υπάρχει σωστή, αντικειμενική και υπεύθυνη ενημέρωση των καταναλωτών/του κοινού για τα ΓΤΤ έτσι μόνοι τους να αποφασίζουν για την χρήση τους ή όχι. Η έρευνα στα ΓΤΤ θα πρέπει να διεξάγεται με πλήρη διαφάνεια και σε συνεργασία με άτομα και οργανισμούς που εκφράζουν ανησυχίες για την τεχνολογία αυτή, έτσι ώστε να παράγεται έργο το οποίο, στο τέλος, να είναι και σημαντικό και αποδεκτό.
Πάντοτε πρέπει να χρησιμοποιούμε τις γνώσεις μας με σύνεση χωρίς προκαταλήψεις και κοντόφθαλμο συμφέρον, και να μην λησμονούμε ότι είμαστε τμήμα της φύσης και όχι ο εξουσιαστής της. ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΜΟΝΗ ΣΑΣ ΤΕΛΟΣ!!!