Δρ ΜΑΛΛΙΑΡΟΥ ΜΑΡΙΑ ΤΧΗΣ (ΥΝ), 404 ΓΣΝ Λάρισας

Δρ ΜΑΛΛΙΑΡΟΥ ΜΑΡΙΑ ΤΧΗΣ (ΥΝ), 404 ΓΣΝ Λάρισας

«Ο θάνατος είναι μεγάλος. Είμαστε οι δικοί του. με στόμα που γελά. Όταν νομίσουµε πως ξεχειλίζουμε από ζωή. Αυτός τολμά να κλάψει στο κέντρο της καρδιάς µας». R. M. RILKE 2

Περίγραμμα παρουσίασης Εισαγωγή Παρηγορητική φροντίδα Φροντίδα ασθενή που πεθαίνει Στάση νοσηλευτή απέναντι στο θάνατο Ψυχολογική επιβάρυνση νοσηλευτή από την διαχείριση ασθενών που πεθαίνουν 3

ΤΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΘΑΝΑΤΟ Το νοσηλευτικό προσωπικό που φροντίζει ασθενείς που πεθαίνουν έχει τόσο να ανταποκριθεί στις ανάγκες των ασθενών, όσο και να αντιμετωπίσει τους δικούς του φόβους και ανησυχίες που αυτή η διαδικασία αναδύει. Πλήθος ερωτημάτων υπάρχουν που πρέπει να απαντηθούν καθώς και πλήθος συναισθημάτων που πρέπει να τα διαχειριστεί ο νοσηλευτής που φροντίζει ασθενείς που διανύουν το δύσκολο δρόμο προς το θάνατο. 4

Η φροντίδα ασθενών που πεθαίνουν είναι πολύ απαιτητική, λόγω του σημαντικού ρόλου που διαδραματίζει ο νοσηλευτής στην προσπάθεια του να βοηθήσει στη συμφιλίωση του ασθενή και της οικογένειας του με τον επικείμενο θάνατο. Σκοπός Η παρουσίαση της επιβάρυνσης τους από την φροντίδα ασθενών που πεθαίνουν και την αναγκαιότητα της υποστήριξης του νοσηλευτή που χειρίζεται ασθενείς στο τέλος της ζωής τους 5

Φροντίδα στο τέλος της ζωής του ασθενή Η φροντίδα των ασθενών που βρίσκονται στο τελικό στάδιο της ζωής τους περιλαμβάνει την διαχείριση τόσο των σωματικών συμπτωμάτων και κυρίως του πόνου αλλά και των ψυχολογικών καθώς και των πνευματικών τους ανησυχιών. 6

Η φροντίδα που παρέχει το νοσηλευτικό προσωπικό στον ασθενή που πεθαίνει εντάσσεται στο πλαίσιο της παρηγορητικής φροντίδας. Αποτελεί πεδίο ερευνητικής μελέτης τουλάχιστον 40 χρόνων στο χώρο της νοσηλευτικής και αυτό γιατί οι νοσηλευτές είναι αυτοί που έρχονται αντιμέτωποι σε καθημερινή βάση στο χώρο του νοσοκομείου με την αρρώστια, τον πόνο και το θάνατο. Σύμφωνα με τα ευρήματα μελετών 80% των ασθενών με ανίατη νόσο πεθαίνει στο νοσοκομείο, το ποσοστό αυτό στην Ελλάδα πιθανότατα να είναι μεγαλύτερο μιας και η κατ οίκον νοσηλεία στη χώρα δεν έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα, αλλά και μέχρι το 2005 δεν είχε αναγνωριστεί νομοθετικά η παρηγορητική και ανακουφιστική φροντίδα σε ξενώνες. Η παροχή βέλτιστης φροντίδας σε ασθενείς που πεθαίνουν αυξάνει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών κάτι που αποτελεί συνεχής απαίτηση των διοικήσεων των νοσηλευτικών οργανισμών και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο αφού ο νοσηλευτής αναγνωρίσει τη δική του στάση απέναντι στο θάνατο. 7

Παρηγορητική φροντίδα είναι μια προσέγγιση που βελτιώνει την ποιότητα ζωής των ασθενών και της οικογένειάς τους που υποφέρουν από νοσήματα πτωχής πρόγνωσης ή προοδευτικά επιδεινούμενα, μέσω της πρόληψης, εκτίμησης και αντιμετώπισης του πόνου και των λοιπών συνοδών συμπτωμάτων, καθώς και των ψυχολογικών, κοινωνικών και πνευματικών αναγκών τους. ΠΟΥ 8

Βασικές αρχές της Παρηγορητικής Φροντίδας 9

O νοσηλευτής ως πρότυπο ρόλου Η ολιστική φροντίδα του ασθενούς που πεθαίνει και της οικογένειάς του, περιλαμβάνει σχεδόν πάντα κάποια προσωπική συναισθηματική επένδυση. Είναι μη ρεαλιστικό και άδικο να θεωρείται ότι οι νοσηλευτές θα χειρίζονται τις καταστάσεις που περιβάλλουν το θάνατο χωρίς συναισθήματα. Η καλύτερη πολιτική φαίνεται να είναι η αφιέρωση χρόνου για τη διερεύνηση των προσωπικών συναισθημάτων και την έκφρασή τους. Ο νοσηλευτής που αμελεί να ασχοληθεί με τα προσωπικά του συναισθήματα για τη ζωή και το θάνατο μάλλον δεν μπορεί να λάβει υπόψη τις ανάγκες των ασθενών που αντιμετωπίζουν το θάνατο. Γι αυτό, τα αισθήματα του νοσηλευτή διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον τρόπο που φροντίζει τους ασθενείς στο τελευταίο στάδιο της ζωής τους! 10

Ο νοσηλευτής θα πρέπει να αποδεχθεί το γεγονός της απόσυρσης του ασθενούς καθώς πλησιάζει προς τον θάνατο και να συμφιλιωθεί µε αυτή την κατάσταση. Ενημερώνοντας την οικογένεια του ασθενούς να του εξασφαλίσει ένα ήρεμο περιβάλλον που δεν τον εγκαταλείπει και του επιτρέπει να θρηνήσει και να προετοιμαστεί για το πέρασμα από τη ζωή στο θάνατο. 11

Ο ρόλος του νοσηλευτή στην πορεία του ασθενή προς τον θάνατο Ο ρόλος του νοσηλευτή που φροντίζει το άτομο που πεθαίνει είναι πρωταρχικά υποστηρικτικός. Συνοδεύει τον άρρωστο στην πορεία του και συχνά, µε την παρουσία και τη διαθεσιμότητά του, μπορεί να παρέχει τόσο στον ασθενή όσο και στην οικογένειά του την απαραίτητη ασφάλεια που χρειάζονται σ αυτές τις δύσκολες στιγμές. Δυστυχώς, μερικές φορές, επικρατεί η λανθασμένη πεποίθηση ότι ο ρόλος του προσωπικού υγείας συνίσταται στο να προστατεύσει τον άρρωστο από τη συνειδητοποίηση του επικείμενου θανάτου του. Άλλοτε πάλι, ενισχύεται η πεποίθηση ότι ρόλος του είναι να οδηγήσει τον άρρωστο σε αποδοχή και συμφιλίωση µε την πραγματικότητα ή να τον «βοηθήσει να πεθάνει». Στην ουσία όμως, το σημαντικότερο που μπορεί να προσφέρει ο νοσηλευτής είναι «να βοηθήσει τον ασθενή να ζήσει μέχρι να πεθάνει», εξασφαλίζοντας το απαραίτητο κλίμα αξιοπρέπειας και την ποιότητα στις συνθήκες διαβίωσής του (Kubler- Ross,1969) 12

13

Η Parkes [1998] αναφέρει ότι για να βοηθήσει ο νοσηλευτής τον άρρωστο που πεθαίνει, θα πρέπει να είναι προετοιμασμένος να σταθεί κοντά του, να μοιραστεί τους φόβους του και να περιορίσει τον πανικό του. Αυτό περιλαμβάνει ένα βαθύ επίπεδο επικοινωνίας, το οποίο μπορεί να αποτελέσει προνόμιο αλλά και μια επώδυνη εμπειρία, η οποία μπορεί να εξαντλήσει φυσικά και συναισθηματικά τον επαγγελματία. Η συζήτηση με τους ασθενείς γύρω από το θάνατο συχνά χαρακτηρίζεται ως πρόβλημα από τους νοσηλευτές. Αναφέρουν ότι αισθάνονται ανασφαλείς όσο αφορά τον τρόπο που πρέπει να επικοινωνούν με τον ασθενή που πεθαίνει και τον τρόπο διαχείρισης των αντιστάσεων του. Το αίσθημα της ανασφάλειας σχετίζεται με το ότι δεν θέλουν να καταστρέψουν την ελπίδα, με την επιθυμία τους να αποφύγουν τη συναισθηματική εμπλοκή και να δώσουν έμφαση πάνω απ 'όλα στις δυνατότητες για θεραπεία 14

Συχνά ο ψυχικός πόνος του αρρώστου φέρνει σε αμηχανία το προσωπικό υγείας που δε γνωρίζει πως ν ανταποκριθεί σ αυτόν. Αισθήματα θυμού, θλίψης, άγχους, κατάθλιψης είναι απόλυτα φυσιολογικά κι αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης ψυχικής διεργασίας θρήνου που στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως «διεργασία προπαρασκευαστικού θρήνου» (process of anticipatory grief). 15

16

Μεγαλύτερη ψυχολογική επιβάρυνση νοιώθουν οι νοσηλευτές όταν έχουν γνωρίσει καλά τον ασθενή και την οικογένειά του, ή, όταν ο θάνατος επέλθει αιφνίδια, χωρίς να είναι αναμενόμενος. Οι νοσηλευτές νοιώθουν ικανοποίηση όταν με τη φροντίδα τους ανακουφίζουν τον πόνο και τη δυσφορία του ασθενούς και τον οδηγούν με σωματική και ψυχική γαλήνη προς το θάνατο 17

Στάση νοσηλευτή απέναντι στον ασθενή που πεθαίνει Στην τελική φάση της ζωής πρέπει ο νοσηλευτής να αφήνει τον ασθενή να τον καθοδηγεί και να είναι έτοιμος να ανταποκριθεί στις ανάγκες του, ενθαρρύνοντας έναν ανοιχτό διάλογο μαζί του. Αυτός ο διάλογος προϋποθέτει ότι είμαστε σε θέση να συζητήσουμε θέματα σχετικά µε το θάνατό του όταν το άτομο αναζητήσει κάποιον που είναι πρόθυμος να ακούσει τις σκέψεις ή τους φόβους του, χωρίς να του προσφέρει συμβουλές και λύσεις, αλλά που µε το ενδιαφέρον και την κατανόηση του, του παρέχει µια συναισθηματική στήριξη. Μέσα στα πλαίσια μιας ανοιχτής επικοινωνίας ο ασθενής διευκολύνεται στην ολοκλήρωση των στόχων του, στην τακτοποίηση εκκρεμών υποθέσεων και στην ανάπτυξη μιας βαθειάς συναισθηματικής και ουσιαστικής επαφής µε αγαπημένα του πρόσωπα, ανάμεσα στα οποία συχνά συμπεριλαμβάνονται και µέλη του προσωπικού. 18

Αποτελέσματα ερευνών Οι Ablett και Jones [2007] αναφέρουν ότι οι νοσηλευτές που εργάζονται σε κέντρα παρηγορητικής φροντίδας και επομένως με μεγαλύτερη εμπειρία στην παρηγορητική φροντίδα από νοσηλευτές άλλων τμημάτων φροντίδας έχουν περισσότερο θετική στάση απέναντι στην φροντίδα ασθενών που πεθαίνουν. Αυτό συμβαίνει γιατί τα άτομα που έχουν μεγαλύτερη εμπειρία μαθαίνουν να διαχειρίζονται το άγχος και έτσι καταλήγουν να έχουν θετικότερη στάση απέναντι στη φροντίδα ετοιμοθάνατων ασθενών. Ο Stoller [1980] αναφέρει στα ευρήματα της έρευνας του ότι οι νοσηλευτές με μεγαλύτερη εμπειρία στη φροντίδα ετοιμοθάνατων ασθενών δεν δυσκολεύονται στην αλληλεπίδραση μαζί τους συγκριτικά με αυτούς με λιγότερη ανάλογη εμπειρία και υπέθεσε ότι οι νοσηλευτές με τη μεγαλύτερη εμπειρία στη φροντίδα ετοιμοθάνατων ασθενών ανέπτυξαν μηχανισμούς άμυνας για να αντιμετωπίσουν το άγχος θανάτου. 19

Η σχέση νοσηλευτήαρρώστου μπορεί να καταστεί ένα ισχυρό εργαλείο, διαμέσου του οποίου ο νοσηλευτής αποδίδει σεβασμό στην αξία του αρρώστου ως ανθρώπου, δείχνει προθυμία να μοιραστεί μαζί του αυτή τη δύσκολη εμπειρία και, γενικά, διατηρεί µια στάση συμπόνιας χωρίς επικριτική διάθεση 20

Ο νοσηλευτής που φροντίζει έναν ασθενή για μεγάλη χρονική περίοδο θα υποστεί την αντίδραση του θρήνου όταν αυτός πεθάνει. Ο θρήνος μετά τον θάνατο ενός ασθενούς είναι φυσιολογικός και ο νοσηλευτής πρέπει να επιτρέψει στον εαυτό του να περάσει τη διεργασία του θρήνου παρά να τη σταματήσει. 21

Ο τρόπος που οι νοσηλευτές εκδηλώνουν τα συναισθήματα θρήνου και πένθους εξαρτάται από τα προσωπικά τους βιώματα, την κουλτούρα τους και τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Συνήθως αισθάνονται λύπη και υπερένταση. Ο θάνατος διεγείρει αισθήματα ανεπάρκειας και αδυναμίας, λόγω της δυσκολίας τους να συμβάλλουν αποφασιστικά στη μείωση του σωματικού και του συναισθηματικού πόνου του ασθενούς και των συγγενών ή να αναστρέψουν την αναπόφευκτη πορεία προς το θάνατο. 22

Κάθε θάνατος οδηγεί σε σκέψεις-φαντασιώσεις ενός προσωπικού θανάτου και προκαλεί την αναβίωση παλαιότερων εμπειριών άμεσα συνδεδεμένων µε την απώλεια, το θάνατο και το πένθος. (Λαζαράτου, 1990). 23

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ ΑΠΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ Να αναγνωρίσουν τις προσωπικές τους απώλειες που επηρεάζουν την παρούσα κατάσταση της ευεξίας τους και να αναγνωρίσουν και να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικές στρατηγικές αντιμετώπισης. Να επικοινωνήσουν ανοιχτά με τους ασθενείς για τις απώλειές τους και να προκαλέσουν συζήτηση για την επάρκεια των μηχανισμών αντιμετώπισής τους. Να αντιδρούν ειλικρινά στις ανησυχίες και τα συναισθήματα των ασθενών που πεθαίνουν και των οικογενειών τους. Να μη φοβούνται να κλάψουν με τους ασθενείς και να επιτρέπουν την απελευθέρωση των συναισθημάτων τους. Να αξιολογούν το χρόνο που δαπανούν με τους ασθενείς και τα μέλη της οικογένειας γιατί η υποστηρικτική παρουσία είναι η πρωταρχική παρέμβαση. 24

Εκπαίδευση στην παρηγορητική φροντίδα Μια έρευνα από την Frommelt υποστήριξε ότι η εφαρμογή ενός προγράμματος εκπαίδευσης παρηγορητικής φροντίδας οδηγεί σε σημαντική βελτίωση στη στάση απέναντι στη φροντίδα ασθενών που πεθαίνουν. Έρευνα σε ογκολογικούς νοσηλευτές έδειξε ότι η συζήτηση με τους ασθενείς και τις οικογένειες τους αποτελεί προτεραιότητα για περισσότερη εκπαίδευση. Η εκπαίδευση και η προετοιμασία για παροχή φροντίδας ετοιμοθάνατων ασθενών έχει αναγνωριστεί ως το σημαντικότερο μέσο αναβάθμισης της ποιότητας της φροντίδας στους ασθενείς που πεθαίνουν 25

Εκπαίδευση νοσηλευτή και θάνατος Διαφορετικοί ερευνητές έδειξαν ότι το μειωμένο άγχος θανάτου, η αυξημένη γνώση και η βελτιωμένη στάση απέναντι στη φροντίδα ασθενών που πεθαίνουν συσχετίζονται με την ολοκλήρωση εκπαιδευτικού προγράμματος γύρω από το θάνατο στη διάρκεια των νοσηλευτικών σπουδών 26

Συμπεράσματα Οι στρατηγικές που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν από τους ιθύνοντες, προκειμένου να επηρεάσουν τη στάση των νοσηλευτών προς μια θετική κατεύθυνση και που βασίζονται στα ευρήματα της παρούσας μελέτης είναι οι εξής: Η εισαγωγή προγράμματος εισαγωγικής εκπαίδευσης για όλους τους νέους νοσηλευτές που ξεκινούν να εργάζονται σε δομές υγείας Οι έννοιες του τέλους της ζωής και της παρηγορητικής φροντίδας να εισαχθούν στο βασικό πρόγραμμα σπουδών των προπτυχιακών φοιτητών νοσηλευτικής, προκειμένου να βελτιώσουν τη στάση απέναντι στη φροντίδα για τους ασθενείς που πεθαίνουν και να τους προετοιμάσει σε παροχή ολιστικής φροντίδας στον ασθενή που πεθαίνει και της οικογένειά του Η δημιουργία τυπικών και άτυπων ομάδων στήριξης για το προσωπικό στο πλαίσιο του νοσοκομείου. Οι τυπικές ομάδες οργανώνονται από εξειδικευμένους επαγγελματίες του χώρου της ψυχικής υγείας όπου προωθούν την ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών αντιμετώπισης για τους νοσηλευτές που δυσκολεύονται να παρέχουν στήριξη σε ασθενείς που πεθαίνουν και στις οικογένειες τους. Οι άτυπες ομάδες στήριξης οργανώνονται μέσα στα ίδια τα νοσηλευτικά τμήματα προκειμένου να συζητιέται μεταξύ των νοσηλευτών πιο ανοικτά το θέμα του θανάτου, να παρέχονται κίνητρα για να εκφράσουν, αλλά και να αναγνωρίσουν τη στάση και τα συναισθήματα τους γύρω από το θάνατο. 27

. 22/06/2015 28