ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΤΙΡΙΑΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ: ΣΤΟΧΟΙ-ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ-ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 1 ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΤΙΡΙΑΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ: ΣΤΟΧΟΙ-ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ-ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ENVIRONMENTAL ASSESSMENT TOOLS FOR BUILDINGS: A CRITICAL OVERVIEW Δ. ΜΠΙΚΑΣ Καθηγητής Α. Π. Θ., Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Εργαστήριο Οικοδομικής & Δομικής Φυσικής ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με στόχο την ολοκληρωμένη περιβαλλοντική αξιολόγηση των κτιρίων έχει αναπτυχθεί σημαντικός αριθμός μεθοδολογικών εργαλείων, που χρησιμοποιούνται ως μέσα υποστήριξης των σχεδιαστικών αποφάσεων, προσδιορίζοντας και ποσοτικοποιώντας περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και παραμέτρους σε θεώρηση κύκλου ζωής. Στην εργασία πραγματοποιείται μία κριτική παρουσίαση και ανάλυση των βασικών γνωρισμάτων γνωστών εργαλείων από το διεθνή χώρο, με έμφαση στις δυνατότητες τα όρια και τις προϋποθέσεις εφαρμογής τους στον κτιριοδομικό σχεδιασμό και στη βελτίωση της περιβαλλοντικής απόδοσης των κτιρίων. ABSTRACT Recognizing the need for objective processes to obtain an overall assessment of the environmental performance of buildings, the building community is developing decision support tools which help to identify and qualify environmental aspects of the design of buildings in a life cycle perspective. This paper describes the basic principles of internationally well known assessment tools, focusing on the characteristics that an

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2 environmental assessment tool must have in order to facilitate the decision making processes for the design and construction of buildings and to provide motivation to improve their environmental performance. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η έννοια της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας των κτιριακών κατασκευών (sustainable construction of buildings) καλύπτει τη δημιουργία και τη διαχείριση ενός υγιούς κτισμένου περιβάλλοντος, που στηρίζεται στις αρχές της προστασίας και διατήρησης των φυσικών πόρων και της οικολογίας. Οι μέθοδοι περιβαλλοντικής αξιολόγησης θεωρείται ότι αποτελούν ένα χρήσιμο μέσο προς την κατεύθυνση αυτή. Kάθε απόφαση σχετική με τη λειτουργία και τη συμπεριφορά του κτιρίου κατά τη διάρκεια της ζωής του έχει μικροπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες για το περιβάλλον. H κατασκευή κτιρίων με περιβαλλοντικά κριτήρια απαιτεί τη διερεύνηση μεγάλου αριθμού ποικίλων παραμέτρων που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων και σχετίζονται με τις επιπτώσεις της κατασκευής και λειτουργίας του σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό ή ακόμη και σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς και την απόδοση και τη συμπεριφορά του στη διάρκεια της ζωής του. H παρακολούθηση της λειτουργίας και της γενικότερης απόδοσης του κτιρίου κατά τη χρήση του σε όλη τη διάρκεια ζωής του προϋποθέτει πρόσβαση σε αξιόπιστες, επαρκείς και κατάλληλα οργανωμένες πληροφορίες, ώστε να είναι δυνατή η αξιολόγηση των επιπτώσεων από παρεκκλίσεις ή αστοχίες και η παροχή στους φορείς των αποφάσεων, της αναγκαίας υποστήριξης για βελτιωτικές επεμβάσεις, ώστε οι τελευταίες να επιτυγχάνονται έγκαιρα, αποτελεσματικά και οικονομικά. Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις για να προσδιοριστεί η επίδραση των αποφάσεων του σχεδιασμού στις επιπτώσεις που μπορεί ένα κτίριο να προκαλέσει στο περιβάλλον. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται η χρησιμοποίηση συμβούλων, η εφαρμογή λεπτομερών μέσων προσομοίωσης για την πρόβλεψη της πραγματικής απόδοσης ενός κτιρίου με βάση περιβαλλοντικά κριτήρια, η χρήση συνοπτικών καταλόγων για οικοδομικά υλικά και προϊόντα και η εφαρμογή εργαλείων αξιολόγησης. 2. ΤΥΠΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Αναφορικά με τη μεθοδολογία αξιολόγησης του σχεδιασμού με περιβαλλοντικά κριτήρια το Annex 31 (IEA 1997) διαφοροποιεί τα εργαλεία (tools) από τις μεθόδους (methods)

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 3 και τα μέσα (instruments). Μία μέθοδος περιβαλλοντικής αξιολόγησης θεωρείται ότι αποτελεί μία διαδικασία με επιστημονικά προσανατολισμένους κανόνες (όπως η ΑΚΖ κατά το ISO 14040) και τα μέσα χρησιμεύουν στην προετοιμασία και στήριξη των αποφάσεων του σχεδιασμού (όπως είναι π.χ. ένας κατάλογος με περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά υλικών). Η έννοια του εργαλείου αναφέρεται σε λογισμικό που υλοποιεί υπολογισμούς και αξιολογήσεις με χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή και περιλαμβάνει: Δυνατότητα εισαγωγής δεδομένων για κάθε συγκεκριμένο έργο. Κατάλληλη πρόσβαση σε βάσεις περιβαλλοντικών δεδομένων. Υπολογισμούς που καταλήγουν σε αξιολόγηση και κατάλληλη παρουσίαση των αποτελεσμάτων. Η ανάπτυξη «εργαλείων» περιβαλλοντικής αξιολόγησης στο διεθνή χώρο εμφανίζει έντονη κινητικότητα με αποτέλεσμα να δημιουργείται συχνά σύγχυση και να δυσχεραίνεται η επιλογή του κατάλληλου. Η κατηγοριοποίησή τους κάνει δυνατή την επισήμανση των διαφοροποιήσεων στη δομή και το περιεχόμενό τους και διευκολύνει την επιλογή του πλέον καταλλήλου κατά περίπτωση. Η κατηγοριοποίηση που ακολουθεί εφαρμόζει ως κριτήρια: (α) το πεδίο εφαρμογής τους (β) το εύρος και τη φάση εμπλοκής / εφαρμογής τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (σχεδιασμού ή / και αξιολόγησης), (γ) τη φύση της μεθόδου και (δ) το εύρος των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών ή παραμέτρων που καλύπτονται / αξιολογούνται. Το πεδίο εφαρμογής (κριτήριο α) διαμορφώνεται με βάση τη συνθετότητα του τελικού προϊόντος στο οποίο γίνεται η αναφορά ή πραγματοποιείται η αξιολόγηση και συγκεκριμένα: Τα οικοδομικά υλικά και προϊόντα. Τα κτιριακά κατασκευαστικά στοιχεία. Η κατασκευαστική δομή του κτιρίου στο σύνολό της.

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4 Το κτίριο και ο άμεσος ή ευρύτερος περιβάλλων χώρος το (φυσικό-τεχνητό, αστικό, περιαστικό κ.λπ. περιβάλλον). Το κριτήριο β αναφέρεται στις δυνατότητες των εργαλείων να αξιοποιηθούν σε διαδικασίες μεμονωμένης επιλογής ή γενικότερης λήψης αποφάσεων, που είτε εντάσσονται στις κύριες φάσεις μιας «τυπικής» διαδικασίας κτιριοδομικού σχεδιασμού (π.χ. σύγκριση με βάση περιβαλλοντικά κριτήρια ανάμεσα σε εναλλακτικές λύσεις για το φέροντα οργανισμό από διαφορετικά υλικά, για συγκεκριμένο κτίριο, σε φάση προμελέτης), είτε κινούνται ανεξάρτητα, ή παράλληλα, ή συμπληρωματικά με αυτή (π.χ. επιλογή με περιβαλλοντικά κριτήρια ξυλείας δαπέδων, για συγκεκριμένο έργο, σε φάση οριστικής μελέτης), είτε μπορούν να εφαρμοσθούν σε υφιστάμενα ολοκληρωμένα κτίρια. Mε βάση το κριτήριο αυτό διακρίνονται οι ακόλουθες κατηγορίες: Ι. Προμελέτη (νέων κτιρίων) ΙΙ. Οριστική Μελέτη (νέων κτιρίων) ΙΙΙ. Μελέτη εφαρμογής (νέων κτιρίων) ΙV. Ανεξάρτητες διαδικασίες επιλογής V. Αξιολόγηση υφιστάμενων κτιρίων Το κριτήριο γ χαρακτηρίζει τη φύση της μεθόδου ή του εργαλείου, κατατάσσοντάς τα σε τρεις κύριες κατηγορίες: Ι. Συστήματα πληροφόρησης και εργαλεία σύγκρισης ΙΙ. Εργαλεία υποστήριξης των αποφάσεων σχεδιασμού ΙΙΙ. Πλαίσια ή συστήματα ολοκληρωμένης αξιολόγησης Σχετικά με το κριτήριο δ, το εύρος των χαρακτηριστικών ή παραμέτρων που καλύπτονται από τα εργαλεία κινούνται γύρω από ένα πυρήνα που περιλαμβάνει τα ακόλουθα στοιχεία : Ι. Κατανάλωση φυσικών πόρων καλύπτονται: κατανάλωση και διαχείριση ενέργειας /κατανάλωση και διαχείριση νερού / επιλογή και χρήση των οικοδομικών υλικών με αξιολόγηση των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών τους.

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 5 ΙΙ. Περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις με την παραγωγή βλαβερών εκπομπών καλύπτονται: αέριες εκπομπές / στερεά και υγρά απόβλητα / λοιπές επιβαρύνσεις. ΙΙΙ. Ποιότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος (IEQ), όπου περιλαμβάνονται και οι παράμετροι της θερμικής, οπτικής και ακουστικής άνεσης. ΙV. Συμμετοχή και υποχρεώσεις των φορέων σχεδιασμού και εκτέλεσης των έργων. V. Καταγραφή δεδομένων και παρακολούθηση της λειτουργίας του κτιρίου στη διάρκεια της χρήσης του. VI. Σχέσεις του κτιρίου με το άμεσο περιβάλλον του καλύπτονται: χαρακτηριστικά και ποιότητα των υπαίθριων κατασκευών, υποδομών κ.λπ. / χαρακτηριστικά και ποιότητα των δικτύων κυκλοφορίας / επιπτώσεις στο άμεσο περιβάλλον (λειτουργικές, αισθητικές, στο μικροκλίμα, στο πράσινο, στο έδαφος κ.λπ.). 3. ΟΜΑΔΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Η συνθετική εφαρμογή των κριτηρίων που προαναφέρθηκαν στη θεώρηση γνωστών εργαλείων από το διεθνή χώρο οδηγεί σε ενδιαφέρουσες ομαδοποιήσεις σε 3 κύρια επίπεδα ή ομάδες: Στο πρώτο επίπεδο εντάσσονται συστήματα πληροφόρησης και εργαλεία σύγκρισης (γι) προϊόντων (αi), τα οποία κατά κανόνα χρησιμοποιούνται σε φάσεις σχεδιασμού απλών συστημάτων ( π.χ. απλών ή σύνθετων δομικών στοιχείων, επεξεργασία κατασκευαστικών λύσεων για κτίρια κ.λπ.), ή για την προμήθεια υλικών με περιβαλλοντικά κριτήρια (δι) και (διι), σε ανεξάρτητες από τον κτιριοδομικό σχεδιασμό διαδικασίες (βiv). Μπορεί να περιέχουν μόνο περιβαλλοντικά, ή μόνο οικονομικά ή και άλλα χαρακτηριστικά και δεδομένα, να στηρίζονται σε Αναλύσεις Κύκλου Ζωής - ΑΚΖ (όπως η ΒΕΕS), ή να χρησιμοποιηθούν στη σύνταξη ΑΚΖ (όπως η SimaPro). Χαρακτηριστικά παραδείγματα που μπορούν να ενταχθούν στο επίπεδο αυτό είναι τα: BEES, ο «οδηγός» ERG, το SimaPro, το TEAM κ.ά. Στην ομάδα αυτή μπορεί να τοποθετηθεί και το πειραματικό εργαλείο DEBA του Εργαστηρίου Oικοδομικής του Α.Π.Θ. Στο δεύτερο επίπεδο ανήκουν εργαλεία που απευθύνονται στους μελετητές των κτιριακών έργων και καλύπτουν κατά κανόνα το εύρος του συνολικού κτιρίου (αιιι και αιι)

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 6 έχοντας στόχο την υποστήριξη των αποφάσεων του κτιριοδομικού σχεδιασμού (γιι) σε κατά το δυνατόν πρώιμο στάδιο (βι, βιι). Στην ομάδα αυτή μπορούν να ενταχθούν εργαλεία όπως τα ATHENA, Envest, EcoQuantum, DOE 2, E 10, Radiance κ.ά. Τα περισσότερα επικεντρώνονται και χρησιμοποιούν ως βάση τους μία συγκεκριμένη πλευρά θεώρησης των περιβαλλοντικών ζητημάτων (π.χ. περιβαλλοντικές επιπτώσεις κύκλου ζωής, κόστος κύκλου ζωής, ενέργεια λειτουργίας, ενέργεια φωτισμού κ.λπ.), ενώ μερικά συνδυάζουν περισσότερες της μίας πλευρές (δ Ι), (δ ΙΙ), (δ ΙΙΙ). Τυπικό χαρακτηριστικό τους είναι η εξάρτησή τους από εξειδικευμένα δεδομένα (data) και η προσπάθειά τους να διασυνδεθούν σε πρότυπα ή οδηγίες (ISO, ASTM, ASHRAE κλπ.). Κάποια από αυτά ενσωματώνουν βαθμολογία και συντελεστές βαρύτητας, όλα δε μπορούν να προσφέρουν στοιχεία χρήσιμα ως εισαγόμενα στα εργαλεία της επόμενης ομάδας του επιπέδου 3. Στο τρίτο επίπεδο ανήκουν εργαλεία όπως τα LEED (ΗΠΑ), ECOPROFILE (Noρβηγία), BREEAM (Καναδάς/Ην. Βασίλειο), EcoEffect (Σουηδία), ESCALE (Γαλία), GBTool (διεθνές), Ecobuilding-TQA (Αυστρία) που αποτελούν πλαίσια ή συστήματα ολοκληρωμένης αξιολόγησης (γιιι). Τα περισσότερα από αυτά καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα περιβαλλοντικών, οικονομικών, κοινωνικών και άλλων παραμέτρων (δ Ι), (δ II), (δ ΙΙΙ), (δ ΙV), (δ V), και ζητημάτων που μπορεί να θεωρηθεί ότι εμπίπτουν στη θεματολογία της βιωσιμότητας (sustainability). Τα εργαλεία της ομάδας αυτής χρησιμοποιούν ένα σύνολο στοιχείων που συντίθεται από υποκειμενικά και αντικειμενικά δεδομένα. Επεξεργάζονται τις πληροφορίες που συγκεντρώνουν με εφαρμογή συστημάτων υποκειμενικής αξιολόγησης και χρήση συντελεστών βαρύτητας και βαθμολογίας, ενώ συνδέονται με εργαλεία της ομάδας του δευτέρου επιπέδου για τα αντικειμενικά πληροφοριακά στοιχεία που χρειάζονται. Για την υλοποίηση της αξιολόγησης χρησιμοποιούνται σε αρκετά απο αυτά εξωτερικοί αξιολογητές / ελεγκτές, ενώ τα περισσότερα καταλήγουν σε απονομή πιστοποιητικού ή σήματος που συνοψίζει το περιβαλλοντικό προφίλ ή βεβαιώνει την απόδοση του κτιρίου. Πολλά από αυτά θεωρούνται, ή προβάλλουν ότι είναι εργαλεία ΑΚΖ ακόμη και όταν δεν εκπληρώνουν τα σχετικά κριτήρια. Μπορούν να εφαρμοσθούν σε διάφορες φάσεις ελέγχου και αξιολόγησης των αποτελεσμάτων του σχεδιασμού νέων κτιρίων, καθώς και σε υφιστάμενα κτίρια. Σε κάθε περίπτωση προϋπόθεση είναι η δυνατότητα συ-

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 7 γκέντρωσης του μεγάλου αριθμού πληροφοριών και δεδομένων που απαιτούνται, ώστε να μπορεί να υλοποιηθεί η αξιολόγηση, με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή κάλυψη του εύρους και του βάθους των χαρακτηριστικών του αντικειμένου της αξιολόγησης. Τα εργαλεία του τρίτου επιπέδου καλύπτουν τις περιοχές ΙΙ και ΙΙΙ του κριτηρίου (α), τις κατηγορίες ΙΙ, ΙΙΙ και ΙV (υφιστάμενα κτίρια) του κριτηρίου (β), ανήκουν στην κατηγορία ΙΙΙ του κριτηρίου (γ) ενώ χρησιμοποιούν ή αξιοποιούν δεδομένα που προκύπτουν από τις κατηγορίες Ι και ΙΙ του ίδιου κριτηρίου. Σχετικά με το κριτηρίο δ, το εύρος των χαρακτηριστικών ή παραμέτρων όλων των κατηγοριών του, υπερκαλύπτονται από τα εργαλεία του συγκεκριμένου επιπέδου. Η τυπολογία που δημιουργείται με βάση τα κριτήρια και την ομαδοποίηση των εργαλείων σε επίπεδα μπορεί να συμπληρωθεί με επιπρόσθετα χαρακτηριστικά κάθε εργαλείου όπως: η φάση ανάπτυξής του (οριστική μορφή σε πλήρη εφαρμογή, δοκιμαστική μορφή, βελτιωμένη έκδοση κ.λπ.) η δυνατότητα να επέμβει ο χρήστης προσθέτοντας ή τροποποιώντας δεδομένα η ανάπτυξή του με βάση τυποποιημένες μεθόδους Ανάλυσης Κύκλου Ζωής (LCA), ή / και Κοστολόγησης Κύκλου Ζωής (LCC) Η περιβαλλοντική αξιολόγηση των κτιρίων σημαίνει προσδιορισμό της συμπεριφοράς του κτιρίου με βάση τη λειτουργία του πραγματική, εικονική, υποθετική - σε σύγκριση με ένα προκαθορισμένο σύνολο κριτηρίων. Τα περισσότερα από τα εργαλεία του τρίτου επιπέδου στηρίζονται στις αρχές της συγκριτικής αξιολόγησης (benchmarking), γεγονός που σημαίνει ότι η περιβαλλοντική βαθμολογία προκύπτει ως αποτέλεσμα σύγκρισης της απόδοσης του αντικειμένου της αξιολόγησης (κτιρίου) με την απόδοση ενός ανάλογου αντικειμένου «αναφοράς» (benchmark). Το επίπεδο της απόδοσης αναφοράς- η θέση του πήχυ σύγκρισης δηλαδή- μπορεί να προσδιορίζεται είτε από την κοινή πρακτική της αγοράς, είτε από τους κανονισμούς, ή να αποτελεί απόδοση-στόχο κ.λπ. Μερικά από τα εργαλεία, του τρίτου επιπέδου κατά κύριο λόγο, εφαρμόζουν συντελεστές βαρύτητας, μετά από τον προσδιορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ώστε να προσδιορίσουν τη σχετική σημασία των διαφορετικών παραμέτρων.

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 8 4. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥΣ 4.1 BEES : Building for Environmental and Economic Sustainability Πρόκειται για λογισμικό που αναπτύχθηκε από το NIST (National Institute of Standards and Technology ) με στόχο τη συστηματική υποστήριξη της επιλογής οικοδομικών υλικών και προϊόντων με ισόρροπα περιβαλλοντικά και οικονομικά κριτήρια. Το λογισμικό λειτουργεί σε περιβάλλον Windows, απευθύνεται σε μελετητές και κατασκευαστές κτιρίων και παραγωγούς προϊόντων και στη σημερινή (Οκτ. 2002) βελτιωμένη και περισσότερο εκτεταμένη του έκδοση (BEES 3.0) περιλαμβάνει επικαιροποιημένα δεδομένα που αναφέρονται στην περιβαλλοντική και οικονομική απόδοση περίπου 200 οικοδομικών προϊόντων που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών. Η ταξινόμηση των οικοδομικών προϊόντων για το σύνολο της ανάλυσης πραγματοποιείται σύμφωνα με το πρότυπο UNIFORMAT II της ASTM. Το BEES προσδιορίζει την περιβαλλοντική απόδοση των οικοδομικών προϊόντων εφαρμόζοντας τη μεθοδολογία της αξιολόγησης κύκλου ζωής κατά τα πρότυπα ISO 14000. Η ανάλυση καλύπτει όλα τα στάδια του κύκλου ζωής : την εξόρυξη πρώτων υλών, την παραγωγή προϊόντων, τις μεταφορές, την τοποθέτηση-ενσωμάτωσή τους στο έργο, τη χρήση, τη διαχείριση των απορριμμάτων. H ανάλυση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων πραγματοποιείται για όλα τα παραπάνω στάδια του κύκλου ζωής, καλύπτοντας δέκα κατηγορίες: το φαινόμενο του θερμοκηπίου, την όξινη βροχή, την εξάντληση φυσικών πόρων, την ποιότητα εσωτερικού αέρα, τα στερεά απόβλητα, τον ευτροφισμό, την οικοτοξικότητα, την ανθρωποτοξικότητα, την καταστροφή όζοντος και το νέφος. Η οικονομική απόδοση προσδιορίζεται με εφαρμογή της πρότυπης μεθόδου κοστολόγησης κύκλου ζωής (Ε 917-99 ) της ASTM, που καλύπτει: το κόστος της αρχικής επένδυσης, το κόστος αντικατάστασης, το κόστος λειτουργίας, το κόστος συντήρησης και επιδιορθώσεων, το κόστος απομάκρυνσης / καταστροφής. Τα στοιχεία κόστους συναθροίζονται για συγκεκριμένη σταθερή χρονική περίοδο, κάνοντας δυνατή τη σύγκριση μεταξύ εναλλακτικών επιλογών για προϊόντα με ίδιες λειτουργίες. Η περιβαλλοντική και οικονομική απόδοση συνενώνονται σε μία συνολική τιμή, με εφαρμογή του προτύπου (Ε 1765-95) της ASTM που αναφέρεται στην πολυκριτηριακή ανάλυση αποφάσεων. Για το σκοπό

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 9 αυτό, ο χρήστης προσδιορίζει συντελεστές βαρύτητας, ενώ του παρέχεται η δυνατότητα να δοκιμάσει την ευαισθησία της συνολικής βαθμολογίας σχετικά με διαφορετικές ομάδες συντελεστών. H παρουσίαση των αποτελεσμάτων γίνεται σε διάφορα επίπεδα ανάλυσης και σύνθεσης (Σχήμα 1). Σχήμα 1: Τυπική μορφή παρουσίασης του αποτελέσματος σύγκρισης της περιβαλλοντικής απόδοσης για δύο προϊόντα επικάλυψης δαπέδων στο BEES 2.0. 4.2 ATHENA TM Environmental Impact Estimator- ATHENA ΤΜ 2.0 Πρόκειται για ένα πλήρες λογισμικό που εφαρμόζεται ως εργαλείο περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίων, προσφέροντας δυνατότητες ανάλυσης εναλλακτικών επιλογών σχεδιασμού στο πλαίσιο μιας συνολικής θεώρησης κύκλου ζωής. Απευθύνεται τόσο στους μελετητές κτιρίων όσο και στους παραγωγούς οικοδομικών προϊόντων. Στους μελετητές επιτρέπει τον έλεγχο εναλλακτικών σχεδιαστικών προτάσεων και επιλογών, με βάση τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις στη διάρκεια του κύκλου ζωής, είτε σε επίπεδο συνολικού κτιρίου είτε μεμονωμένων δομικών στοιχείων. Στους παραγωγούς των οικοδομικών προϊόντων δίνει τη δυνατότητα να εκτιμήσουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των υλικών που χρησιμοποιούν και των τεχνολογιών παραγωγής που εφαρμόζουν και να κάνουν κατάλληλες αναπροσαρμογές. Η δομή του βασίζεται σε τρία κύρια συστατικά : ένα για την εισαγωγή δεδομένων, ένα υπολογιστικό και ένα για την εξαγωγή αποτελεσμάτων. Η εισαγωγή των δεδομένων είναι δυνατή σε διάφορα επίπεδα λεπτομέρειας επιτρέποντας τη χρήση του από ευρύτερο φάσμα ειδικοτήτων. Τόσο στην αρχική έκδο-

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 10 σή του (που διατίθεται «ελεύθερη» στο διαδίκτυο), όσο και στην τρέχουσα «εμπορική» (Ιούνιος του 2002) το μοντέλο είναι προσαρμοσμένο γεωγραφικά και τεχνολογικά στην οικοδομική πρακτική του Καναδά και των ΗΠΑ, παρέχοντας ειδικές επιλογές προσαρμογής των δεδομένων για επιμέρους περιοχές τους. [2] Στη βάση δεδομένων περιλαμβάνονται πάνω από 90 οικοδομικά υλικά που μπορούν να συνθέσουν πάνω από 1000 απλά και σύνθετα κατασκευστικά στοιχεία, με βάση προκαθορισμένα γεωμετρικά χαρακτηριστικά και συγκεκριμένες κατασκευστικές επιλογές. Το μοντέλο βασίζεται σε «καθαρές» μεθοδολογίες της ανάλυσης κύκλου ζωής και δεν παραλείπει καμία φάση της. Τα στάδια του κύκλου ζωής που αναλύονται είναι η εξόρυξη πρώτων υλών, η παραγωγή δομικών υλικών, η κατασκευή, η χρήση και η συντήρηση, η κατεδάφιση, η ανακύκλωση, η επανάχρηση και η απόθεση, ενώ ειδικό συστατικό του μοντέλου υπολογίζει την ενέργεια κατεδάφισης και την τελική απόθεση των υλικών. Τα αποτελέσματα που εξάγει αναφέρονται αποκλειστικά στο σύνολο του κτιρίου, ενώ υπάρχουν δυνατότητες παρουσίασής τους σε διάφορες διαγραμματικές μορφές. 4.3 GBTool Πρόκειται για υπολογιστικό εργαλείο περιβαλλοντικής αξιολόγησης νέων και υφιστάμενων κτιρίων, το οποίο στις μέχρι τώρα εκδόσεις του απευθύνεται κατά κύριο λόγο στους ερευνητές που συμμετέχουν στις πρωτοβουλίες του GBC (Green Building Challence). Λειτουργεί σε Excel 2000.Με αφετηρία τον Καναδά και πρώτη διεθνή παρουσίαση παραδειγμάτων εφαρμογής του εργαλείου στο διεθνή χώρο το1998, το GBC αποτελεί μία δυναμική πρωτοβουλία διεθνούς συνεργασίας, στην οποία συμμετέχουν 24 εθνικές ομάδες (μεταξύ των οποίων και η Ελληνική, του Εργαστηρίου Οικοδομικής του Α.Π.Θ). Στόχος της πρωτοβουλίας είναι η ανάπτυξη ενός γενικού μεθοδολογικού και υπολογιστικού πλαισίου, που να μπορεί να τροποποιείται ή να συμπληρώνεται επιλεκτικά από τις συμμετέχουσες εθνικές ομάδες, ώστε να προσαρμόζεται στις ειδικές συνθήκες και ανάγκες κάθε χώρας. Το έργο ανάπτυξης του GBTool διατρέχει ήδη την τρίτη φάση των διετών μέχρι τώρα κύκλων εξέλιξής του. Η τελευταία διεθνής παρουσίαση των δυνατοτήτων εφαρμογής του, με παραδείγματα αξιολόγησης από 21 χώρες, πραγματοποιήθηκε στο πρόσφατο διεθνές συνέδριο για τις βιώσιμες κατασκευές Sustainable Building 2002 στο Οσλο.

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 11 Σχήμα 2: Αποτελέσματα της αξιολόγησης της απόδοσης σχεδιασμού στο επίπεδο «κατηγορίες» Στη σημερινή του μορφή το GBTool [3]προσφέρει προσεγγιστική αξιολόγηση με βάση ένα ευρύ φάσμα δυνατών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που συσχετίζονται με επίπεδα όρια συγκριτικής απόδοσης (benchmarks) εντοπισμένων στη γεωγραφική περιοχή και το είδος χρήσης του υπό αξιολόγηση κτιρίου. Τα όρια αυτά καθορίζονται από τις εθνικές ομάδες με βάση είτε τις απαιτήσεις των κανονισμών, είτε την τρέχουσα κατασκευαστική πρακτική για τις διάφορες κατηγορίες κτιρίων. Η αξιολόγηση οργανώνεται γύρω από ένα σύνολο τεσσάρων ιεραρχικά δομημένων επιπέδων όπου εντάσσονται οι παράμετροι απόδοσης ( Κύριες θεματικές περιοχές Major Issue Areas / Κατηγορίες Categories / Κριτήρια Criteria / Υποκριτήρια Sub-Criteria), όπου τα αποτελέσματα στα ανώτερα από αυτά διαμορφώνονται από την άθροιση των αποτελεσμάτων στα κατώτερα. Κάθε παράμετρος στα ιεραρχικά οργανωμένα επίπεδα αξιολογείται με συντελεστές βαρύτητας, ώστε να τονισθεί η εκτιμώμενη συμμετοχή της στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι συντελεστές στα δύο ανώτερα επίπεδα καθορίζονται από μέλη της εθνικής ομάδας στo φύλλo ψήφου (vote worksheet), ενώ στα δύο επόμενα (κατώτερα) προκύπτουν αυτόματα. Η αξιολόγηση των παραμέτρων απόδοσης γίνεται με βάση μία κλίμακα 5 βαθμίδων, από -2 έως +5, όπου: το 0 είναι το ελάχιστο αποδεκτό επίπεδο απόδοσης για τη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή και το συγκεκριμένο είδος χρήσης, τα -2 και -1 είναι επίπεδα απόδοσης κάτω από τα αποδεκτά, το +3 αποτελεί απόδοση που αντιστοιχεί σε επίπεδο «άριστου παραδείγματος / best practice», το +5 είναι το βέλτιστο δυνατό να επιτευχθεί επίπεδο, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη παράμετροι κόστους (αποτελεί στην ουσία απόδοση-στόχο

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 12 που προηγείται της τρέχουσας πρακτικής), τα +1 και +4 αποτελούν ενδιάμεσα επίπεδα απόδοσης. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης παρουσιάζονται στα τελευταία φύλλα εργασίας (Results), σε δύο μορφές: σε απόλυτες αριθμητικές τιμές ως δείκτες περιβαλλοντικής βιωσιμότητας (Environmental Sustainability Indicators - ΕSI ) και σε ραβδογράμματα που απεικονίζουν βαθμολογίες απόδοσης συσχετισμένες με τα συγκριτικά όρια -benchmarks (βλέπε Σχήμα 2). 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η περιβαλλοντική αξιολόγηση εντάσσεται στο πλαίσιο της βιωσιμότητας, γεγονός που απαιτεί εκτενέστερη, μεθοδική και συστηματική θεώρηση των σχέσεων του κτιρίου με ευρύτερα σύνολα ποσοτικών και ποιοτικών απαιτήσεων. Τα εργαλεία περιβαλλοντικής αξιολόγησης των κτιρίων αποσκοπούν στη μέτρηση και τον προσδιορισμό του «επιπέδου απόδοσης» συγκεκριμένων χαρακτηριστικών των κτιρίων σε σύγκριση με προκαθορισμένες περιβαλλοντικές απαιτήσεις. Η αξιολόγηση της περιβαλλοντικής απόδοσης σε συνδυασμό ή μη με την πιστοποίηση μπορεί να αποτελέσει με τη μορφή εργαλείου αξιόπιστο μέσο για την αναβάθμιση του επιπέδου των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών των νέων ή υφιστάμενων κτιρίων. Η διεθνής εμπειρία έχει αποδείξει ότι η υπέρβαση των ελάχιστων επιπέδων περιβαλλοντικής απόδοσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις απαιτήσεις της αγοράς και διευκολύνεται ουσιαστικά, όταν οι κύριοι φορείς σχεδιασμού, κατασκευής και χρήσης των κτιρίων έχουν πρόσβαση σε εύχρηστα μέσα που κάνουν δυνατή την επισήμανση και την προβολή των κτιρίων εκείνων που έχουν επιτύχει αποδόσεις σε υψηλότερα επίπεδα ή ακόμη όσων μπορούν να αποτελέσουν παραδείγματα αναφοράς. Με δεδομένο ότι οι κανονισμοί και τα πρότυπα προσδιορίζουν κατά κανόνα τα ελάχιστα αποδεκτά επίπεδα, γίνεται προφανές ότι μικρή συνεισφορά μπορούν να έχουν στην άνοδο της απόδοσης σε υψηλότερα επίπεδα. Ένα πλήρες εργαλείο περιβαλλοντικής αξιολόγησης κατάλληλο για αυτές τις ανάγκες θα πρέπει να προσφέρει δυνατότητες επεξεργασίας των δεδομένων και ελέγχου των προτάσεων τόσο στις μεγάλες όσο και στις μικρές κλίμακες (του χωροταξικού σχεδιασμού, του αστικού σχεδιασμού, της αρχιτεκτονικής μελέτης, της μελέτης κατασκευαστικών λεπτομερειών, κ.λπ) εφαρμόζοντας αναλυτικές

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 13 και συνθετικές διαδικασίες και επιτρέποντας όχι μόνο ποσοτικούς αλλά και ποιοτικούς συσχετισμούς. Η περιβαλλοντική αξιολόγηση των κτιρίων, είτε στις φάσεις πριν από την κατασκευή τους (φάσεις σχεδιασμού), είτε μετά (υφιστάμενα κτίρια), μπορεί όχι μόνο να προσδιορίσει το επίπεδο της απόδοσής τους αλλά να αποτελέσει ένα πλαίσιο αναφοράς για την βελτίωση της απόδοσης αυτής. Στο πνεύμα αυτό, οι στόχοι της ανάπτυξης και της εφαρμογής παρόμοιων εργαλείων για την περιβαλλοντική αξιολόγηση κτιρίων μπορούν να συνοψισθούν στα ακόλουθα σημεία: α. Την εναρμόνιση στις περιβαλλοντικές απαιτήσεις, β. Την υποστήριξη των αποφάσεων του σχεδιασμού στις διάφορες κλίμακες, γ. Τον έλεγχο των αποφάσεων του σχεδιασμού και της λειτουργίας των έργων μετά την υλοποίησή τους, δ. Την υποστήριξη διαδικασιών πιστοποίησης περιβαλλοντικής ποιότητας και ε. Την επικοινωνία. 5. ΑΝΑΦΟΡΕΣ [1] Lippiat B. (2000) BEES 2.0 Technical Manual and User Guide, National Institute for Standards and Technology (NIST), U.S. Department of Commerce. [2] ATHENA TM Environmental Impact Estimator- ATHENA TM 2.0, the ATHENA TM Sustainable Materials Institute, website: www.athenasmi.ca [3] GBTool 2kV 1.81, July 2002 Alpha for use of GBC teams. Διαχείριση: iisbe, the international Initiative for a Sustainable Built Environment. (Υπεύθυνος -team leader- ελληνικής ομάδας GBC και εκπρόσωπος iisbe Δ.Κ.Μπίκας, Τμήμα Πολιτικών Μηχ/κων Α.Π.Θ.)