Ππόγπαμμα διδαζκαλίαρ ηηρ ελληνικήρ ζε νηπιαγωγείο με μεικηό ελληνόγλωζζο και αλλόγλωζζο μαθηηικό πληθςζμό.

ΓΗΜΟΚΡΙΣΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗ ΥΟΛΗ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗ ΣΜΗΜΑ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΣΗΝ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ. Πηπρηαθή Δξγαζία Ππόγπαμμα διδαζκαλίαρ ηηρ ελληνικήρ ζε νηπιαγωγείο με μεικηό ελληνόγλωζζο και αλλόγλωζζο μαθηηικό πληθςζμό. Αξακπαηδή Βαζηιηθή Α.Μ. 3445 Φσκηάδνπ Γξεγνξία Βαζηιηθή Α.Μ. 3427 Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο : θνο Γεψξγηνο Μαπξνκάηεο. Αιεμαλδξνχπνιε Ινχληνο 2013 1

2

Δπραξηζηνχκε ζεξκά ηνλ θ. Γεψξγην Μαπξνκκάηε ηελ πνιχηηκε γλψζε θαη ζπλεξγαζία πνπ κνηξάζηεθε καδί καο, ηνπο θίινπο καο θαη φινπο φζνπο καο ζηήξημαλ γηα ηελ εθπφλεζε απηήο ηεο εξγαζίαο. 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Δηζαγσγή ζει.4 Μέξνο Πξψην. 1.1 Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε.ζει.8 1.1.1 Δθπαίδεπζε θαη πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα. ζει.8 1.1.2 ηφρνη δηαπνιηηηζκηθήο κάζεζεο..ζει.11 1.2 Γηγισζζία ζει.12 1.2.1 Δηζαγσγή...ζει.12 1.2.2. ρεηηθά κε ηνλ νξηζκφ ηεο Γηγισζζίαο...ζει.14 1.2.3 Σα είδε ηεο δηγισζζίαο.ζει.15 1.2.4 Η δηγισζζία: θαλφλαο ή εμαίξεζε ;...ζει.16 1.2.5 Δθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο θαη δηγισζζία ζει.17 1.2.6 Γφκεζε ηαπηφηεηαο θαη δηγισζζία...ζει.20 1.2.7 Γηγισζζία θαη κάζεζε..ζει.23 1.2.8 Η δηγισζζία ζην λεπηαγσγείν..ζει.33 1.2.9 Οι μικπέρ ομάδερ ζηην εκπαίδεςζη ζει.38 1.3 Η Μνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα ηεο Θξάθεο ζει.41 1.3.1 Η κεηνλφηεηα ζήκεξα ζει.41 1.3.2 Η ηζηνξία ηεο...ζει.41 1.3.3 Η Δθπαίδεπζή ηεο...ζει.42 Μέξνο Γεχηεξν. 2.1 Πξνηάζεηο εθπαηδεπηηθψλ παξεκβάζεσλ ζει.46 2.1.1 Παξάδεηγκα εθπαηδεπηηθψλ παξεκβάζεσλ...ζει.48 4

2.2 Η παξέκβαζή καο...ζει.51 2.2.1 Σν πιαίζην..ζει.52 2.2.1.1 Σν λεπηαγσγείν...ζει.52 2.2.1.2. Η ηάμε ζει.52 2.2.1.3. Οη καζεηέο ζει.52 2.2.1.3.1. Σν γλσζηηθφ ηνπο επίπεδν..ζει.53 2.2.1.3.2. Οη κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο..ζει.53 2.2.1.3.3. Ιδηαηηεξφηεηεο ηάμεο..ζει.54 2.2.2. Πξνβιεκαηηζκνί θαη ζηφρνη ζει.54 2.2.3 Σα παηδαγσγηθά καο εξγαιεία..ζει.56 2.2.3.1 Γηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή.ζει.57 2.2.3.2 Με ιεθηηθή επηθνηλσλία...ζει.57 Μέξνο Σξίην. 3.1 ρεδηαζκφο πξνγξάκκαηνο δηδαζθαιίαο..ζει.59 3.1.1 Οξγάλσζε Πιαηζίνπ Απζφξκεησλ Γξαζηεξηνηήησλ...ζει.59 3.1.2Οξγάλσζε Πιαηζίνπ Οξγαλσκέλσλ Γξαζηεξηνηήησλ..ζει.61 3.2 Αμηνιφγεζε ηεο Παξέκβαζήο καο- πκπεξάζκαηα ζει.76 Βηβιηνγξαθία.ζει.84. 5

ΔΙΑΓΧΓΗ ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ηνπ 20 νπ ε ζχζηαζε ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ ηεο Διιάδαο δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά. Αλάινγα κε ηα γεσγξαθηθά, ηζηνξηθά θαη άιια δεδνκέλα ηνπ θάζε ηφπνπ, ηα ειιεληθά ζρνιεία δέρνληαη καζεηέο κε δηαθνξεηηθή γισζζηθή θαη πνιηηηζκηθή πξνέιεπζε. Οη καζεηέο απηνί θέξλνπλ ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα θαη ζηνηρεία ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπο ζην ζρνιείν θαη έηζη δεκηνπξγείηαη, ή ηψξα πηα γίλεηαη νξαηή, κία πνιχ-επίπεδε πνιπκνξθία.(θνχξηνπ, 2009: 50) Δπηθεληξψλνληαο ζηηο γιψζζεο βιέπνπκε φηη, ε ειιεληθή, σο επίζεκε γιψζζα ηνπ θξάηνπο θαη σο γιψζζα ηεο θπξίαξρεο, ζπλήζσο, νκάδαο ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, δηδάζθεηαη ζην ζχλνιν ησλ καζεηψλ, ρσξίο λα ιεθζεί ππφςε ην γισζζηθφ θαη πνιηηηζκηθφ ππφβαζξφ ησλ καζεηψλ. (θνχξηνπ, 2009: 51). Η δηδαζθαιία ηεο Διιεληθήο ζε έλα πνιππνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ φκσο, δελ είλαη θαζφινπ εχθνιε ππφζεζε, φπσο άιισζηε θαζίζηαηαη ζαθέο απφ ηελ κεγάιε ζπδήηεζε γχξσ απφ ην ζέκα θαη ηηο πνηθίιεο ζεσξίεο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί ζρεηηθά κε ηε δηγισζζία θαη κάζεζε, πνπ επηρεηξνχλ λα πεξηγξάςνπλ ηελ ζρέζε γιψζζαο θαη αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ, ζε γλσζηηθφ, θνηλσληθφ θαη ςπρνινγηθφ επίπεδν. Δδψ θαη 20 πεξίπνπ ρξφληα, νη καζεηέο ηνπ ειιεληθνχ δεκφζηνπ ζρνιείνπ εκθαλίδνπλ έλα επξχ θάζκα πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο εηεξφηεηαο. Δηδηθφηεξα ζηε Θξάθε, φπνπ ιακβάλεη ρψξα θαη ε παξνχζα κειέηε πεξίπησζεο, βιέπνπκε λα ππάξρνπλ απφ ηε κία ηα ζρνιεία εθείλα πνπ είλαη ζρεδηαζκέλα απνθιεηζηηθά θαη κφλν γηα ηνπο καζεηέο πνπ αλήθνπλ ζηε κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα, ελψ απφ ηελ άιιε ην ειιεληθφ δεκφζην ζρνιείν πνπ δέρεηαη πνηθίινπο ειιελφγισζζνπο θαη αιιφγισζζνπο καζεηέο (θνχξηνπ, 2009: 51). ηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε σζηφζν, θαη θαζψο δελ ππάξρνπλ κεηνλνηηθά λεπηαγσγεία, φια ηα αιιφγισζζα παηδηά είηε ηεο κνπζνπικαληθήο κεηνλφηεηαο, είηε φρη- θνηηνχλ ζηα δεκφζηα ειιελφθσλα λεπηαγσγεία. (Σζηνχκεο, 2000: 109,110) ηελ εξγαζία πνπ αθνινπζεί, παξνπζηάδεηαη ην πξφγξακκα δηδαζθαιίαο ηεο ειιεληθήο, πνπ εθαξκφζακε ζην λεπηαγσγείν Μάθξεο ζηελ Αιεμαλδξνχπνιε, κε κεηθηφ ειιελφγισζζν θαη αιιφγισζζν καζεηηθφ πιεζπζκφ, ζηα πιαίζηα ηνπ Πξνγξάκκαηνο Πξαθηηθήο Καηάξηηζεο θαηά ηελ θνίηεζή καο ζην Σκήκα Δπηζηεκψλ 6

Δθπαίδεπζεο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία ηνπ ΓΠΘ. Κίλεηξν γηα ηελ εθπφλεζε ηεο παξνχζαο εξγαζίαο απνηέιεζαλ ηα καζήκαηα πεξί ηελ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. Απηά καο πξνθάιεζαλ έλα ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηνπο ηξφπνπο θαη ηηο δπλαηφηεηεο δηαρείξηζεο ηεο εηεξφηεηαο ζηε ζρνιηθή ηάμε θαη έηζη ζειήζακε λα εκπιαθνχκε βαζχηεξα, λα εξγαζηνχκε ζε κηα πνιππνιηηηζκηθή ηάμε θαη λα επηρεηξήζνπκε λα εθαξκφζνπκε γλψζεηο, ηδέεο θαη ζρήκαηα πνπ ζπγθξνηήζακε θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ καο. Κχξηνο ζθνπφο καο ήηαλ ε εθαξκνγή θαη αμηνιφγεζε ελφο πξνγξάκκαηνο δηδαζθαιίαο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ζηε βάζε ησλ ζεσξηψλ πεξί δηγισζζίαο, ζε έλα κηθηφ (ειιελφγισζζν - ηνπξθφγισζζν) καζεηηθφ πιεζπζκφ. Η εξγαζία απηή αθνινπζεί ηελ εμήο πνξεία : ην πξψην κέξνο ηεο, θαηαπηαλφκαζηε κε ηελ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε, δηεπθξηλίδνληαο ηνπο ζηφρνπο πνπ ζέηεη γηα ηελ επίηεπμε ηεο κάζεζεο θαη παξαζέηνπκε ηελ εμέιημε ηεο ζην ρξφλν, κέρξη λα θηάζεη ζήκεξα λα δηαηππψλεηαη σο «βαζηθή αξρή» ζην Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ γηα ην Νεπηαγσγείν ζηελ Διιάδα. ηε ζπλέρεηα, εζηηάδνπκε ζην θνκκάηη ηεο δηγισζζίαο, θαζψο ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ χπαξμε καζεηψλ απφ δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν εληφο ηεο αίζνπζαο ηνπ λεπηαγσγείνπ. Αλαθέξνπκε, ινηπφλ, ηελ δπζθνιία ηνπ νξηζκνχ ηεο δηγισζζίαο θαη ζπκθσλνχκε ζηνλ νξηζκφ πνπ ηελ ζέιεη σο ελαιιαθηηθή ρξήζε δχν ή πεξηζζφηεξσλ γισζζψλ ζε δηαθνξεηηθνχ ρψξνπο ρξήζεο. Αηηηνινγνχκε γηαηί ε δηγισζζία πξέπεη λα απνηειεί ηνλ θαλφλα ζηελ εθπαίδεπζε θαη παξνπζηάδνπκε φιεο ηηο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί θαη ηνλ ηξφπν κε ην νπνίν αληηκεηψπηζαλ ην θαηλφκελν ηεο δηγισζζίαο. Έπεηηα, ζεσξψληαο σο ηδηαίηεξα ζεκαληηθή δηαδηθαζία ηελ δφκεζε ηαπηφηεηαο ηνπ αηφκνπ, αλαθέξνπκε ηνλ ηξφπν κε ην νπνίν απηή δνκείηαη εληφο ησλ εζληθψλ θξαηψλ θαη δηαηππψλνπκε ηελ επηηαθηηθή αλάγθε ηεο απνδφκεζεο ησλ ζπιινγηθψλ ηαπηνηήησλ εληφο ηνπ πνιππνιηηηζκηθνχ θαη δίγισζζνπ Διιεληθνχ πεξηβάιινληνο. Κχξην κέξνο ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ ηεο εξγαζίαο καο είλαη ε δηαηχπσζε ησλ ζεσξηψλ πνπ κειεηνχλ ην πψο καζαίλεη έλα δίγισζζν άηνκν παηδί. Δδψ παξνπζηάδνπκε ππνζέζεηο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί γηα ην ζέκα απηφ, φπσο απηή ηεο ρσξηζηήο γισζζηθήο ππνθεηκεληθήο ηθαλφηεηαο θαζψο ηεο αιιειεμάξηεζεο ησλ γισζζψλ. Γελ παξαιείπνπκε λα αλαθεξζνχκε ζηελ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε πνπ 7

ζρεηίδεηαη κε ηελ κάζεζε ζε δίγισζζν πεξηβάιινλ θαλεξψλνληαο ηελ κεγάιε αμία ηεο επηθνηλσλίαο ζηελ δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο. Οη ελ ιφγσ ζεσξίεο ιεηηνχξγεζαλ σο ζεσξεηηθφ ππφβαζξν γηα ηελ νξγάλσζε ηνπ πξνγξάκκαηφο καο. ηε ζπλέρεηα αλαπηχζζνπκε έλα θεθάιαην πνπ αθνξά ηελ δηγισζζία ζην λεπηαγσγείν, ζην νπνίν θάλνπκε ιφγν γηα ηελ ζεκαζία ηεο ρξήζεο θαηάιιεινπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ, ηεο νξγάλσζεο δξαζηεξηνηήησλ ζηε βάζε ησλ ζθνπψλ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο κάζεζεο, θαη γηα ηα γισζζηθά, θαη φρη κφλν, νθέιε ηεο εθαξκνγήο εξγαζηψλ ζε κηθξέο νκάδεο. Καηαιήγνπκε ηνλίδνληαο ηελ ζπνπδαηφηεηαο ηεο ζσζηήο αμηνιφγεζεο ησλ παξαπάλσ πξαθηηθψλ, πηνζεηψληαο σο θαηάιιειν εξγαιείν ηελ αξρηθή δηακνξθσηηθή ηειηθή κνξθή αμηνιφγεζεο. Σέινο, γίλεηαη κηα κηθξή αλαθνξά ζηελ ηζηνξία ηεο κνπζνπικαληθήο κεηνλφηεηαο ηεο Διιεληθήο Θξάθεο, ηελ χπαξμή ηεο ζήκεξα, θαη ηελ εθπαίδεπζή ηεο, κηαο θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ αιιφγισζζνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, κε ην νπνίν θιεζήθακε λα δνπιέςνπκε, αλήθεη ζηελ κεηνλφηεηα απηή. ην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο, παξνπζηάδνληαη παξαδείγκαηα εθπαηδεπηηθψλ παξεκβάζεσλ πνπ έρνπλ ήδε πξαγκαηνπνηεζεί ζε αλάινγα πιαίζηα θαη δηαηππψλνληαη θάπνηεο πξνηάζεηο εθπαηδεπηηθψλ παξεκβάζεσλ πνπ πξνηείλεη ε θνχξηνπ. ηελ ζπλέρεηα πξαγκαηνπνηείηαη ε παξνπζίαζε ηνπ πιαηζίνπ ηεο δηθήο καο παξέκβαζεο, θαη γλσζηνπνηνχληαη ηα παηδαγσγηθά εξγαιεία ηα νπνία ρξεζηκνπνηήζακε, δειαδή ηελ δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή θαη ηελ κε ιεθηηθή επηθνηλσλία. Σέινο, ζην ηξίην κέξνο ηεο εξγαζίαο, παξαηίζεληαη αλαιπηηθά φιεο νη νξγαλσκέλεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ εθαξκφζακε θαη νη ζηφρνη ηνπο, θαζψο θαη νη δξάζεηο καο ζην πιαίζην ησλ απζφξκεησλ δξαζηεξηνηήησλ. Γίλεηαη θαλεξφ φηη νη ζηφρνη ηνπ πξνγξάκκαηφο καο ήηαλ δχν: έλαο ζηφρνο θνηλσληθνχ ραξαθηήξα πνπ αθνξνχζε ηελ επίηεπμε ζπλεξγαζίαο κεηαμχ φισλ ησλ παηδηψλ θαη ηελ κείσζε ησλ αληηπαινηήησλ θαη έλαο ζηφρνο γλσζηηθνχ ραξαθηήξα πνπ αθνξνχζε ηελ εθκάζεζε βαζηθψλ ειιεληθψλ ιέμεσλ θαη θξάζεσλ απφ ηα αιιφγισζζα λήπηα. Η εξγαζία θιείλεη κε ηελ αμηνιφγεζε ηεο παξέκβαζήο καο, ζηελ νπνία εληνπίδνπκε ηα ιάζε καο θαη ηηο αηηίεο ηνπο. 8

Κιείλνληαο, ζα ζέιακε λα πνχκε πσο ην γεγνλφο φηη ε παξέκβαζή καο πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο πξαθηηθήο θαηάξηηζήο καο, θαζψο θαη ην γεγνλφο φηη ε ρξνληθή δηάξθεηά ηεο ήηαλ κηθξή γηα ηελ επίηεπμε ηθαλνπνηεηηθψλ απνηειεζκάησλ, καο έθαλε λα ζέζνπκε έλαλ επηπιένλ ζηφρν ζηελ εξγαζία θαη ν νπνίνο αθνξά εκάο. Θειήζακε ινηπφλ κέζσ ηεο απφθηεζεο εκπεηξίαο απφ ηνλ ζρεδηαζκφ, ηελ εθαξκνγή θαη ηελ αμηνιφγεζε ηνπ πξνγξάκκαηφο καο, λα απαληήζνπκε ζην ζπγθεθξηκέλν εξψηεκα : Πσο πξέπεη ηειηθά λα νξγαλψλνπκε ηελ δηδαζθαιία καο εληφο ελφο αλνκνηνγελνχο πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά πιαηζίνπ, ψζηε λα θέξεη ηθαλνπνηεηηθά απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηελ αλάπηπμε ηεο γιψζζαο, ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηηο γλψζεηο; ( θνχξηνπ, 2011: 23). Λέμεηο θιεηδηά: δηγισζζία, δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή, κε ιεθηηθή επηθνηλσλία, εξγαζία ζε νκάδεο 9

ΜΔΡΟ ΠΡΩΣΟ 1. 1 Η ΓΙΑΠΟΛΙΣΙΜΙΚΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ 1.1.1 Δθπαίδεπζε θαη πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα Όιεο νη Δπξσπατθέο θνηλσλίεο ζήκεξα παξνπζηάδνπλ, ζε κεγαιχηεξν ή κηθξφηεξν βαζκφ, έλαλ πνιππνιηηηζκηθφ ραξαθηήξα, θαζψο δίπια ζηελ πνιηηηζκηθά θπξίαξρε νκάδα ππάξρνπλ ζεκαληηθνί πιεζπζκνί κεηαλαζηψλ θαη βέβαηα νη ηζηνξηθέο κεηνλφηεηεο. Η επαθή ηεο πνιηηηζκηθά θπξίαξρεο νκάδαο κε ηηο γισζζηθέο θαη πνιηηηζκηθέο κεηνλφηεηεο, ζπρλά έρεη ζπγθξνπζηαθή κνξθή θαη θαηαιήγεη ζηε ιήςε ηέηνησλ κέηξσλ, πνπ επεξεάδνπλ αξλεηηθά ηηο απνθάζεηο πνπ ιακβάλνληαη γηα ηνπο δεχηεξνπο ζρεηηθά κε ηελ εθπαίδεπζε θαη φρη κφλν (Γθφβαξεο, 2004: 11) χκθσλα κε ην άξζξν 26 ηεο ράξηαο αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, κία απφ ηηο βαζηθέο παξνρέο πνπ νθείινληαη ζε θάζε άλζξσπν, αλεμαξηήησο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ, είλαη ε εθπαίδεπζε.( Γηεζλήο Υάξηα Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ, 1948 : 5) Μέζα ζε έλα πνιππνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ, «ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, σο θαηεμνρήλ ζεζκφο ζηήξημεο ησλ ππνθεηκέλσλ ζηηο δηαδηθαζίεο θνηλσληθήο θαη πνιηηηζκηθήο ηνπο έληαμεο, θαιείηαη λα δηαδξακαηίζεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δεκηνπξγία πξνυπνζέζεσλ απνδνρήο θαη αλαγλψξηζεο ηνπ πινπξαιηζκνχ θαη ηεο εηεξφηεηαο, σο βαζηθψλ γλσξηζκάησλ ηνπ θνηλσληθνχ γίγλεζζαη.» (Γθφβαξεο, 2004: 11). Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή, άιισζηε, θηλείηαη ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε, ε νπνία παξαπέκπεη ζηελ εθαξκνγή ησλ ζεσξεηηθψλ εθείλσλ αλαδεηήζεσλ, πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ηαπηφηεηα θαη σζνχλ ζηελ αλαζηνραζηηθή αληίιεςε ηνπ πνιηηηζκηθνχ πινπξαιηζκνχ θαη ζηελ αλαγλψξηζε ηεο εηεξφηεηαο θαη ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ αηφκσλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ. (Γθφβαξεο, 2004 : 14). Η πηνζέηεζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα απνηειεί ην ηειεπηαίν βήκα κηαο ζεηξάο εθπαηδεπηηθψλ εθαξκνγψλ, πνπ είραλ ζθνπφ ηελ έληαμε ησλ πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθψλ θπξίσο αιινδαπψλ θαη κεηνλνηηθψλ - καζεηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Η ζπδήηεζε θαη ην εγρείξεκα γηα 10

κηα θξηηηθή πξνζέγγηζε ηνπ παξαδνζηαθνχ θαη κνλνπνιηηηζκηθφ θαη κνλνγισζζηθφ εθπαηδεπηηθφ κνληέιν είλαη θνκκάηη ηεο επξχηεξεο δηεζλνχο ζπδήηεζεο γχξσ απφ ηελ πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα ζηελ εθπαίδεπζε, ε νπνία θηλείηαη ζε έλα ζπλερέο, ζηελ κία άθξε ηνπ νπνίνπ βξίζθεηαη ε «ππφζεζε ηνπ ειιείκκαηνο» θαη ζηελ άιιε ε «ππφζεζε ηεο δηαθνξάο». (Γθφβαξεο, 2007 : 24) ηελ ππφζεζε ηνπ ειιείκκαηνο, νη πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο αληηκεησπίδνληαη σο εκπφδην ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαη νη αιιφγισζζνη καζεηέο πξνηξέπνληαλ λα εγθαηαιείςνπλ ηελ δηθή ηνπο ηαπηφηεηα θαη λα πηνζεηήζνπλ απηή ηεο ρψξαο ππνδνρήο (ππφζεζε ηνπ ειιείκκαηνο). Χζηφζν, ην κνληέιν απηφ ζε κεγάιν βαζκφ έρεη εγθαηαιεηθζεί θαη έρεη επηθξαηήζεη ην κνληέιν ηεο «Τπφζεζεο ηεο δηαθνξάο». Οη παξάγνληεο πνπ νδήγεζαλ ζηελ κεηαηφπηζε απφ ηελ ππφζεζε ηνπ ειιείκκαηνο ζηελ ππφζεζε ηεο δηαθνξάο θαη ηειηθά ζην δηαπνιηηηζκηθφ κνληέιν εθπαίδεπζεο, ζρεηίδνληαη ηφζν κε ηελ απμαλφκελε επηξξνή ηνπ «πνιηηηζκηθνχ ζρεηηθηζκνχ» θαη ηελ αλάδεημε ηνπ ξφινπ ηεο εθπαίδεπζεο ζηε ζεσξία ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ, φζν θαη κε ηελ θξηηηθή πνπ αζθήζεθε ζηνλ ξφιν ηνπ ζρνιείνπ σο κέζν αλαπαξαγσγήο ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ. (Γθφβαξεο, 2007: 24) Έηζη, ζηαδηαθά απφ ην αθνκνησηηθφ κνληέιν εθπαίδεπζεο, νδεγεζήθακε ζην δηαπνιηηηζκηθφ. Χζηφζν, ζηελ Διιάδα, δελ κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε κε αθξίβεηα αλ θαη θαηά πφζν ην αθνκνησηηθφ κνληέιν εθπαίδεπζεο έρεη μεπεξαζηεί ή φρη. ην Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ γηα ην Νεπηαγσγείν, δηαβάδνπκε ζην θεθάιαην ησλ Βαζηθψλ Αξρψλ πσο ην λεπηαγσγείν, «πξνθεηκέλνπ λα είλαη αλαπηπμηαθά θαηάιιειν θαη απνηειεζκαηηθφ γηα φια ηα παηδηά, ζα πξέπεη», εθηφο ησλ άιισλ, «λα παξέρεη επθαηξίεο γηα ηελ ζηήξημε ηεο πνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηα θαη γιψζζαο φισλ ησλ παηδηψλ». (Β Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην πνπδψλ, : 586). Δπηπιένλ ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ λεπηαγσγείνπ ηνπ 2011, δηαηππψλεηαη νιφθιεξν θεθάιαην κε ηίηιν «Αλαγλσξίδνληαο ηελ δηαθνξεηηθφηεηα θαη Αλαπηχζζνληαο δηαθνξνπνηεκέλεο πξνζεγγίζεηο» ( Πξφγξακκα πνπδψλ Νεπηαγσγείνπ, 2007-2013 : 21), ζην νπνίν γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο παηδαγσγηθήο, ηελ νπνία αλαιχνπκε ζηα επφκελα θεθάιαηα. Παξ φια απηά, είλαη άγλσζην ην ηη θαη ζε ηη έθηαζε πινπνηείηαη ζηα λεπηαγσγεία, ελψ ε ζρνιηθή πξαθηηθή λα εληάζζνληαη ηα παηδηά απφ νηθνγέλεηεο κεηαλαζηψλ ζε κηθξφηεξεο ηάμεηο απφ απηέο ηεο ειηθίαο 11

ηνπο, κε κνλαδηθφ θξηηήξην ηελ αλεπαξθή γλψζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, εμαθνινπζεί λα πθίζηαηαη έσο θαη ζήκεξα, ζέηνληαο ππφ ακθηζβήηεζε ηνπο ζηφρνπο πνπ δηαηππψλνληαη ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ θαη ζηηγκαηίδνληαο εκκέζσο ηα ίδηα ηα παηδηά. (Γθφβαξεο, 2007: 25) ηελ Διιάδα ζήκεξα ππάξρνπλ 26 δηαπνιηηηζκηθά ζρνιεία: 13 δεκνηηθά, 9 γπκλάζηα θαη 4 ιχθεηα επί ζπλφινπ 15,174 ζρνιηθψλ κνλάδσλ, ηα νπνία σζηφζν έρνπλ κεηαηξαπεί ζε «ζρνιεία αιινδαπψλ», θαζψο νη Έιιελεο γνλείο θαηά θαλφλα αξλνχληαη λα εγγξάςνπλ ηα παηδηά ηνπο ζε απηά. Σελ πεξίνδν 1997 κέρξη θαη ζήκεξα εθαξκφζηεθαλ «Δπηρεηξεζηαθά Πξνγξάκκαηα Δθπαίδεπζεο θαη Αξρηθήο Καηάξηηζεο» (ΔΠΔΑΚ), πνπ είραλ σο ζηφρν ηελ βειηίσζε ηεο ειιελνκάζεηαο ζε Σζηγγάλνπο καζεηέο, ησλ Αιινδαπνχο θαη Παιηλλνζηνχληεο Μαζεηέο θαη Θξαθηψηεο κνπζνπικάλνπο. ηα πιαίζηα ηνπ ΔΠΔΑΚ ΙΙ ιεηηνπξγεί απφ ην 2003 θαη ην πξφγξακκα «Δθπαίδεπζε Παιηλλνζηνχλησλ θαη Αιινδαπψλ Μαζεηψλ», κε ζηφρν ηελ βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ έληαμεο ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη ηελ βειηίσζε ηεο Διιελνκάζεηαο καζεηψλ απφ πιεζπζκηαθέο νκάδεο πνπ απεηινχληαη απφ εθπαηδεπηηθή αληζφηεηα θαη πεξηζσξηνπνίεζε. χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηνπ ΙΠΟΓΔ, ην 2003 ιεηηνχξγεζαλ 422 Σάμεηο Τπνδνρήο θαη 556 Φξνληηζηεξηαθά Σκήκαηα ζηα πιαίζηα ησλ δηαηάμεσλ ηνπ λφκνπ. Να ηνλίζνπκε, σζηφζν, πσο, κεηά ηελ ίδξπζε ηνπ ΙΠΟΓΔ, αξρίδεη ε ζπιινγή ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ ηνλ αξηζκφ ησλ αιινδαπψλ θαη παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ. Πην αλαιπηηθά, κε βάζε ηα πξφζθαηα ζηνηρεία, ν αξηζκφο ηνπο θηάλεη ηηο 200,000 καζεηέο δειαδή ην 10% ηνπ ζπλνιηθνχ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ (Γεσξγνγηάλλεο θ.α., 2010:289). ην ζεκείν απηφ ζεσξνχκε πσο είλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζνχκε ζην λφκν πεξί Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο, ν νπνίνο ςεθίζηεθε ην 1996 θαη έζεζε ηηο βάζεηο γηα ηελ πξνψζεζε ησλ αξρψλ ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο ζην ζρνιείν. Ο Νφκνο 2413/96 πεξηιακβάλεη κηα ελφηεηα ηεζζάξσλ άξζξσλ (Κεθ. Γ: Άξζξα 34, 35, 36, 37), ζηα νπνία πξνζδηνξίδεηαη ν ζθνπφο θαη ην πεξηερφκελν ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο θαη νη δηαηάμεηο πνπ ξπζκίδνπλ ηελ ίδξπζε, ιεηηνπξγία θαη δηνίθεζε ησλ δεκφζησλ ζρνιείσλ δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, αλαθέξεηαη φηη 12

µπνξεί λα εγθξίλεηαη ε ίδξπζε ζρνιείσλ δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, µε απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Δζληθήο Παηδείαο, πνπ εθδίδεηαη χζηεξα απφ εηζήγεζε ηνπ νηθείνπ Ννκαξρηαθνχ πκβνπιίνπ θαη ζχµθσλε γλσκνδφηεζε ηνπ Ι.Π.Ο..Δ., επ' νλφµαηη Οξγαληζµψλ Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο, Δθθιεζηαζηηθψλ Ιδξπµάησλ θαη άιισλ θηιαλζξσπηθψλ ζσκαηείσλ µε θεξδνζθνπηθνχ ραξαθηήξα. Απφ απηφ θαίλεηαη ε επίδξαζε ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ µέζσ ηεο απηνδηνίθεζεο. Αθφκα, ζχµθσλα µε ην λφµν ζθνπφο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, πξνβιέπεηαη ε «νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ζρνιηθψλ µκνλάδσλ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο γηα ηελ παξνρή εθπαίδεπζεο ζε λένπο µε εθπαηδεπηηθέο, θνηλσληθέο, πνιηηηζηηθέο ή µκνξθσηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο». Χζηφζν, ν λφκνο πεξηέρεη αληηθάζεηο θαη αζάθεηεο θαη δεκηνπξγεί ζχγρπζε θαζψο ηαπηίδεη ηε δηαπνιηηηζκηθή απνθιεηζηηθά θαη κφλν µε ηελ εζλνηηθή πξνζέγγηζε. (Λαγνπδάθνο:1-3) Σέινο, ηνλίδνληαο πσο δελ έρνπκε θακία βεβαηφηεηα, ζεσξνχκε πσο ε λνκνζεζία φρη κφλν δελ εθαξκφδεηαη ζηελ πξάμε αιιά θαη δελ ειέγρεηαη, θαη πσο είλαη αξκνδηφηεηα ηνπ θξάηνπο απφ ηελ ζηηγκή πνπ ηνπο δηακνξθψλεη λα θξνληίδεη θαη γηα ηελ ηήξεζή ηνπο. 1.1.2 ηφρνη δηαπνιηηηζκηθήο κάζεζεο. Θεσξψληαο ηηο αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο σο κηα δεμακελή απφ φπνπ κπνξνχλ λα αληιεζνχλ ηδέεο θαη πξνηάζεηο γηα ηε ιχζε δεηεκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ ζηα πνιππνιηηηζκηθά εθπαηδεπηηθά πιαίζηα, θξίλνπκε απαξαίηεην λα παξαζέζνπκε ηνπο ζηφρνπο πνπ απηή ζέηεη, πξνο ηελ επίηεπμε ηεο απνδνρήο ηεο εηεξφηεηαο θαη ηνπ πινπξαιηζκνχ. Βαζηθφο ζηφρνο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο κάζεζεο είλαη λα απνθηήζνπλ νη καζεηέο νξηζκέλεο ηθαλφηεηεο, νη νπνίεο ζεσξνχληαη απαξαίηεηεο, ψζηε λα δνκνχλ ηε ηαπηφηεηά ηνπο κε ηξφπν πνπ ηνπο επηηξέπεη λα δηαηεξήζνπλ ηελ ηζνξξνπία αλάκεζα ζηηο δηθέο ηνπο πξνζδνθίεο αιιά θαη ζε απηέο πνπ πεγάδνπλ απφ ηελ θνηλσλία. Οη ηθαλφηεηεο είλαη ε ελζπλαίζζεζε, ε θξηηηθή ζηάζε απέλαληη ζε ξφινπο, ε αλνρή αληηθάζεσλ θαη ε επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα (Γθφβαξεο, 2004:176-177). 13

Θεσξνχκε πσο είλαη ζεκαληηθφ νη ηθαλφηεηεο απηέο λα απνηεινχλ ηε βάζε νξγάλσζεο δξαζηεξηνηήησλ ζηε βαζκίδα ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο. Όζνλ αθνξά ηελ ελζπλαίζζεζε, απνηειεί κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ηθαλφηεηεο πνπ κπνξεί λα δηαηεξήζεη ηελ θνηλσληθή ζπλνρή. Οξίδεηαη σο ε γλσζηηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή ηνπνζέηεζε ηνπ εγψ ζηε ζέζε ηνπ άιινπ. Πην αλαιπηηθά, επηηξέπεη ζην άηνκν λα θαηαλνήζεη ηηο ζηάζεηο ηηο εκπεηξίεο θαη απφςεηο ησλ άιισλ θαη λα κπεη ζε κία δηαδηθαζία δηαιφγνπ θαη απνδνρήο αθφκε θαη εάλ είλαη ηειείσο δηαθνξεηηθέο απφ ηηο δηθέο ηνπ (Γθφβαξεο, 2004:178). ην λεπηαγσγείν, ην θάζε παηδί απνηειεί κνλαδηθή πξνζσπηθφηεηα κε εκπεηξίεο θαη πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν, πνπ ίζσο δηαθέξνπλ ζεκαληηθά απφ απηά άιισλ παηδηψλ, θπξίσο αιιφγισζζσλ κε δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν. ηφρνο ηεο λεπηαγσγνχ είλαη λα απνθηήζνπλ ζηαδηαθά νη καζεηέο ηελ ηθαλφηεηα ηεο ελζπλαίζζεζεο, ψζηε νη δηαθνξέο λα είλαη ζεβαζηέο θαη λα κελ απνηεινχλ εκπφδην ζηηο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο. Καη βέβαηα έλαο ηέηνηνο ζηφρνο κπνξεί λα ππεξεηεζεί κφλν απφ εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ θαη νη ίδηνη θαηαθηήζεη ηελ ηθαλφηεηα ηεο ελζπλαίζζεζεο. Έλαο αθφκε ζηφρνο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο κάζεζεο είλαη λα απνθηήζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί θαη νη καζεηέο ηελ ηθαλφηεηα θξηηηθήο ζηάζεο απέλαληη ζε ξφινπο, δειαδή ηελ ηθαλφηεηα εξκελείαο ησλ ζηνηρείσλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ κηα ζέζε (Γθφβαξεο, 2004:183). Πην ζπγθεθξηκέλα, ε ηθαλφηεηα απηή ηνπο επηηξέπεη αξρηθά λα θαηαλννχλ πηπρέο ηνπ δηθνχ ηνπο πνιηηηζκνχ θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ησλ άιισλ, έπεηηα λα δηαπηζηψλνπλ ηηο νκνηφηεηεο, θαη ζε έλα επφκελν ζηάδην λα απνδέρνληαη ηηο δηαθνξέο, ζεσξψληαο ηεο σο δηαθνξεηηθέο εκπεηξίεο. Απνηέιεζκα ησλ παξαπάλσ είλαη ε ζπγθξφηεζε δηαδηθαζηψλ ηέηνησλ ψζηε λα δεκηνπξγεζνχλ ζπιινγηθέο ηαπηφηεηεο θαη ε ζηαδηαθή ππνρψξεζε ησλ πξνθαηαιήςεσλ, πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί απέλαληη ζηνλ μέλν καζεηή (Γθφβαξεο, 2004:188-189). Η αλνρή ησλ αληηθάζεσλ είλαη κηα αθφκε ηθαλφηεηα πνπ αλαπηχζζεηαη ζην πιαίζην ηεο δηαπνιηηηζκηθήο κάζεζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, απφ ην λεπηαγσγείν αθφκε, ζε θαηαζηάζεηο επηθνηλσλίαο, ηα παηδηά ζα έξζνπλ ζε επαθή κε δηαθνξεηηθέο εκπεηξίεο θαη απφςεηο. Δίλαη ζεκαληηθφ λα κπνξνχλ λα ζπλερίδνπλ ηηο ζπδεηήζεηο, απνδερφκελνη ην δηαθνξεηηθφ θαη λα κελ νδεγνχληαη ζε ζπγθξνχζεηο θαη εγθαηάιεηςε ηεο πξνζπάζεηαο επηθνηλσλίαο (Γθφβαξεο, 2004:190-191). 14

Δπηπιένλ ε δηαπνιηηηζκηθή κάζεζε έρεη σο ζηφρν ηελ αλάπηπμε ηεο επηθνηλσληαθήο ηθαλφηεηαο. Πην αλαιπηηθά ε ζπγθεθξηκέλε ηθαλφηεηα δελ αθνξά κφλν ηε ζσζηή ρξήζε ηνπ γξαπηνχ θαη ζην ρψξνπ ηνπ λεπηαγσγείνπ ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ αιιά θαη ηε δπλαηφηεηα λα ζπδεηνχλ νη καζεηέο γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε δηαθνξεηηθή εξκελεία ζηνηρείσλ ησλ πνιηηηζκψλ ηνπο (Γθφβαξεο, 2004:192). 1.2 ΓΙΓΛΧΙΑ 1.2. 1 Δηζαγσγή Η δηγισζζία απνηειεί έλαλ φξν γχξσ απφ ηνλ νπνίν αλαπηχζζνληαη πνιιέο εθπαηδεπηηθέο, θνηλσληνινγηθέο, αλαπηπμηαθέο, θ.ά. ζεσξίεο. Αλαθέξεηαη ζε θαηαζηάζεηο φπνπ κεκνλσκέλα άηνκα ή νκάδεο πνπ κηινχλ δηαθνξεηηθέο γιψζζεο, έξρνληαη ζε επαθή θαη αλαδεηνχλ ηξφπνπο επηθνηλσλίαο. Δίλαη ην απνηέιεζκα ηεο επαθήο απηήο, θαζψο θάπνηνη καζαίλνπλ ηηο γιψζζεο ησλ άιισλ, ή κηα ηξίηε απφ θνηλνχ γλσζηή- γιψζζα θαη ηειηθά θαηαθέξλνπλ λα επηθνηλσλήζνπλ κε έλαλ θνηλφ γισζζηθφ θψδηθα. Η χπαξμή ηεο, επνκέλσο, ζπλδέεηαη κε ηελ χπαξμε πνιηηηζκηθά νξγαλσκέλσλ θνηλσληψλ θαη αηφκσλ πνπ δνκνχλ ηελ ηαπηφηεηα ηνπο, θαη ζπλεπψο ηελ γιψζζα ηνπο, εληφο απηψλ. ε έλα επξχηεξν πιαίζην, ζα ιέγακε πσο, ε επαθή ησλ αλζξψπσλ θαη ζπλεπψο ησλ γισζζψλ θαη ησλ πνιηηηζκψλ, ηνπο δεκηνπξγεί κία πνιηηηζκηθή, θνηλσληθή θαη γισζζηθή ζχλζεζε. Οη δηάθνξνη πνιηηηζκνί εξρφκελνη ζε επαθή κεηαμχ ηνπο αιιειεπηδξνχλ θαη αληαιιάδνπλ ζηνηρεία, νη θνηλσλίεο δεκηνπξγνχλ ζρέζεηο ηζρχνο κεηαμχ πιεηνλνηήησλ θαη κεηνλνηήησλ. Αληίζηνηρα δεκηνπξγνχληαη πνιχγισζζα πεξηβάιινληα κε ηηο γιψζζεο λα ηεινχλ θη απηέο ζε ζρέζεηο εμνπζίαο αλάινγεο κε ηηο ζρέζεηο εμνπζίαο ησλ θνξέσλ ηνπο. (θνχξηνπ, 2011:34 ) Η ζέζε πνπ αθνινπζεί ε παξνχζα κειέηε, θαη ζηεξίδεηαη ζε ζεσξίεο πνπ απφ ζα παξαζέζνπκε παξαθάησ, είλαη φηη ηα δίγισζζα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα δελ πξέπεη λα εθαξκφδνληαη κφλν ζε λεπηαγσγεία θαη ζρνιεία πνπ έρνπλ αιιφγισζζν 15

καζεηηθφ πιεζπζκφ, αιιά ζε φια ηα ζρνιεία, αλεμαηξέησο ηνπ αλ ν καζεηηθφο πιεζπζκφο είλαη γισζζηθά νκνηνγελήο ή φρη. Κη απηφ γηαηί, κε ηελ δηγισζζία ζρεηίδνληαη άκεζα ηφζν ζεσξίεο κάζεζεο φζν θαη θνηλσληθά θαηλφκελα. Η παξνχζα κειέηε απνδέρεηαη ηελ ζέζε φηη, φπσο θαη ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε αθνξά φινπο ηνπο καζεηέο θαη φρη κφλν ηνπο αιιφγισζζνπο, έηζη θαη ηα πξνγξάκκαηα δηγισζζίαο σο θνκκάηη ηεο γεληθφηεξεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο αθνξνχλ φινπο ηνπο καζεηέο. Απφ εθεί θαη πέξα, ε ζθπηάιε δίλεηαη ζην ίδην ην ζρνιείν. Αλάινγα κε ηελ πξφζιεςε ησλ γισζζψλ σο πξφβιεκα, δηθαίσκα, ή θεθάιαην, είηε ελζαξξχλεη ηελ γισζζηθή κεηαηφπηζε ( ε γιψζζα ιεηηνπξγεί σο πξφβιεκα), είηε αδηαθνξεί γηα απηήλ ( ε γιψζζα εθιακβάλεηαη σο αηνκηθφ δηθαίσκα πνπ δελ αθνξά ην ζρνιείν) ή ιεηηνπξγεί αληηζηαζκηζηηθά πξνο ηελ γισζζηθή κεηαηφπηζε ( ε γιψζζα ιεηηνπξγεί σο θεθάιαην.) Δκείο, ζηελ παξνχζα κειέηε, ηαζζφκαζηε ππέξ ηεο ηξίηεο δηάζηαζεο, δηφηη δελ θαηαδηθάδεη ηνλ καζεηή ζε κνλνγισζζία θαη ζπλαξηάηαη ηφζν κε ηελ δπλαηφηεηα ηνπ λα επηιέμεη ηε γιψζζα ηνπ, φζν θαη κε ηελ ελδπλάκσζε ησλ ηαπηνηήησλ ζην πιαίζην ηεο κάζεζεο (θνχξηνπ, 2011 : 63). 1.2.2 ρεηηθά κε ηνλ νξηζκφ ηεο Γηγισζζίαο Γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ε δηγισζζία κπνξεί λα είλαη είηε κία πξνυπφζεζε πνπ θέξλνπλ ηα παηδηά ζην ζρνιείν, είηε κηα δηδαθηηθή κέζνδνο ή έλαο καθξνπξφζεζκνο καζεζηαθφο ζηφρνο. (θνχξηνπ, 2011 : 45) Χζηφζν, φζνλ αθνξά ηελ έλλνηα θαζ απηή, δελ έρεη ππάξμεη νκνθσλία ζρεηηθά κε ην ηη κπνξεί λα νξηζηεί σο δηγισζζία θαη πνηνο κπνξεί λα ζεσξεζεί δίγισζζνο. Καηά θαηξνχο έρνπλ δηαηππσζεί πνιινί νξηζκνί, νη νπνίνη δηαθέξνπλ σο πξνο ην βαζηθφ θξηηήξην πνπ απνηέιεζε ηε βάζε γηα ηελ δηαηχπσζή ηνπο. Οη πξνζπάζεηεο νξηζκνχ ηεο δηγισζζίαο βαζίδνληαη, ζχκθσλα κε ηελ θνχξηνπ, ζε ηξείο άμνλεο: Απηφλ πνπ δηακνξθψλεηαη απφ ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηνλ δίγισζζν νκηιεηή φπσο ηελ ηθαλφηεηά ηνπ ζηε ρξήζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο-, απηφλ πνπ δηακνξθψλεηαη απφ παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ ηξφπν εθκάζεζεο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο ην δήηεκα ηεο ειηθίαο- 16

θαη απηφλ πνπ δηακνξθψλεηαη απφ εμσηεξηθνχο παξάγνληεο φπσο ηηο ζηάζεηο ηεο θνηλσλίαο απέλαληη ζηηο γιψζζεο, ζηνπο νκηιεηέο θ.ά. ηελ βάζε ηνπ πξψηνπ άμνλα, ν Bloomfield νξίδεη σο δηγισζζία «ηελ άξηζηε ρξήζε δχν γισζζψλ» ψζηε ζε θάζε πεξίπησζε ν νκηιεηήο λα θαληάδεη ζαλ λα νκηιεί ηελ κεηξηθή ηνπ γιψζζα. ηνλ αληίπνδα ν Haugen, ζεσξεί δίγισζζν ηνλ νκηιεηή εθείλν πνπ δηαζέηεη ζηνηρεηψδεηο, έζησ, γλψζεηο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. Ο Weinreich, ιίγν πην κεηξηνπαζήο, νξίδεη σο δηγισζζία ηελ «ελαιιαθηηθή ρξήζε δχν ή πεξηζζφηεξσλ γισζζψλ» θαη σο δίγισζζν ην άηνκν πνπ ελαιιάζζεη ηηο γιψζζεο απηέο αλάινγα κε ηηο απαηηήζεηο ηνπ επηθνηλσληαθνχ ηνπ πεξηβάιινληνο. (θνχξηνπ, 2011 : 79-80) Αλ πξέπεη θαη εκείο λα ηαρζνχκε ππέξ θάπνηνπ νξηζκνχ πεξί δηγισζζίαο, ηφηε απνδερφκαζηε ηνλ νξηζκφ πνπ πηνζεηεί ε θνχξηνπ, αξθεηά θνληά ζε απηφλ ηνπ Weinreich, θαη νξίδεη ηελ δηγισζζία σο ηην εναλλακηική και ζςνδςαζηική σπήζη δύο ή πεπιζζόηεπων γλωζζών από ηο ίδιο ηο άηομο, ζύμθωνα με κανόνερ σπήζηρ ηηρ γλώζζαρ πος θεζπίζονηαι, ιζσύοςν και αλλάζοςν ζε ζςγκεκπιμένοςρ σώποςρ σπήζηρ ηηρ.(θνχξηνπ, 2011 : 81,83) 1.2.3 Σα είδε ηεο δηγισζζίαο Σππνπνηψληαο ην θαηλφκελν ηεο δηγισζζίαο, πνιινί κειεηεηέο πξνζπάζεζαλ, ζηε βάζε ςπρνγισζζηθψλ θαη θνηλσληνγισζζηθψλ δηαζηάζεσλ λα νξίζνπλ ηα είδε ηεο δηγισζζίαο. χκθσλα κε ηνλ Παπαπαχινπ, δηαθξίλνληαη ηα εμήο είδε δηγισζζίαο : ε ηζνξξνπεκέλε ή θπξίαξρε, πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ γισζζηθή ηθαλφηεηα, ε ζχλζεηε ή ζπληνληζκέλε πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ γλσζηηθή νξγάλσζε ησλ γισζζψλ, ε παηδηθή ηαπηφρξνλε, παηδηθή δηαδνρηθή ή ηελ εθεβηθή πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ ειηθία, ε ελδνγελήο ή εμσγελήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ παξνπζία ηεο θνηλφηεηαο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο, ε πξνζζεηηθή ή αθαηξεηηθή πνπ αθνξά ην θνηλσληθνπνιηηηζκηθφ γφεηξν ησλ γισζζψλ, θαη ηέινο ε δηαπνιηηηζκηθή ή πνιηηηζκηθά πξνζαξκνζκέλε ζηελ πξψηε ή δεχηεξε γιψζζα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ νκάδα αλαθνξάο θαη ηελ πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα. 17

Απφ ηα παξαπάλσ είδε, ζηελ παξνχζα κειέηε καο αθνξνχλ ηα δεχγε ηεο ηαπηφρξνλεο ή δηαδνρηθήο δηγισζζίαο θαη ηεο πξνζζεηηθήο ή αθαηξεηηθήο δηγισζζίαο. Σν πξψην δεχγνο καο βνεζά λα θαηαλνήζνπκε πσο αλαπηχζζεη ην λήπην ηελ δηγισζζία ελψ ην δεχηεξν καο βνεζά λα ζπλεηδεηνπνηήζνπκε ηελ αμία ηεο δηθήο καο παξέκβαζεο ζηελ θαηάθηεζε ηεο δηγισζζίαο απφ ην λήπην. Η ηαπηφρξνλε δηγισζζία αλαθέξεηαη ζηα παηδηά πνπ θαηαθηνχλ σο «κεηξηθή» δχν γιψζζεο, πξνεξρφκελα απφ κεηθηέο νηθνγέλεηεο ζηηο νπνίεο νη γνλείο δηαθέξνπλ γισζζηθά θαη κηινχλ εμαξρήο ζηα παηδηά ηνπο, ν θαζέλαο ηελ δηθή ηνπ γιψζζα. Η δηγισζζία δειαδή εκθαλίδεηαη σο πξψηε γιψζζα. Έλα δήηεκα πνπ πξνθχπηεη ζηελ ηαπηφρξνλε δηγισζζία είλαη απηφ ηεο ειηθίαο θαη ηνπ θαηά πφζν θαη κέρξη πνηα ειηθία δχλαηαη έλα παηδί λα αλαπηχμεη ηαπηφρξνλε δηγισζζία. ρεηηθά κε απηφ αλαιπηηθφηεξα ζα επηρεηξεκαηνινγήζνπκε ζην παξαθάησ θεθάιαην πνπ αθνξά ην δήηεκα ηεο ειηθίαο ζηελ αλάπηπμε ηεο δηγισζζίαο. Όζνλ αθνξά ηελ δηαδνρηθή δηγισζζία, απηή πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε κηαο ήδε αλεπηπγκέλεο γιψζζαο ζην παηδί, ηεο κεηξηθήο ηνπ δειαδή, ε νπνία ζα ιεηηνπξγήζεη σο βάζε ζηελ νηθνδφκεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. Η αλάπηπμε ηεο δηαδνρηθήο δηγισζζίαο αθνξά ηελ ρξνληθή αλάπηπμε ησλ δχν γισζζψλ πξψηα ε κεηξηθή θαη έπεηηα ε δεχηεξε- θαη φρη ηελ πνηνηηθή ηνπο αλάπηπμε, ην πφζν θαιά δειαδή γλσξίδεη ην παηδί ηελ πξψηε ή δεχηεξε γιψζζα. Παξάδεηγκα δηαδνρηθήο δηγισζζίαο απνηεινχλ ηα αιιφγισζζα παηδηά πνπ έξρνληαη ζην λεπηαγσγείν έρνληαο ήδε αλεπηπγκέλε ηελ κεηξηθή ηνπο γιψζζα σο έλαλ βαζκφ θαη θαινχληαη ζηε βάζε απηήο λα αλαπηχμνπλ ηελ ειιεληθή. Η πξνζζεηηθή δηγισζζία, σο ζηφρνο ηεο εθπαηδεπηηθήο παξέκβαζεο, απνηειεί ην είδνο εθείλν, θαηά ην νπνίν, ε δεχηεξε γιψζζα πξνζηίζεηαη ζηελ πξψηε θαη ιεηηνπξγεί ζπκπιεξσκαηηθά παξά αληαγσληζηηθά, κε ζθνπφ ηελ δηεχξπλζε ηεο κάζεζεο. Έρνπλ δηαηππσζεί αξθεηέο ζεσξίεο ζρεηηθά κε ην πψο επηηπγράλεηαη ε πξνζζεηηθή δηγισζζία, φκσο παξαηίζεληαη παξαθάησ ζην θεθάιαην ηεο δηγισζζίαο θαη κάζεζεο. ηνλ αληίπνδα ηεο πξνζζεηηθήο, έξρεηαη ε αθαηξεηηθή δηγισζζία, ε νπνία κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζσ εθπαηδεπηηθψλ κεζφδσλ πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ αθνκνίσζε. Καηά ηελ αθαηξεηηθή δηγισζζία, θχξηνο ζηφρνο είλαη ε αληηθαηάζηαζε ηεο πξψηεο 18

γιψζζαο απφ ηελ δεχηεξε θαη ε επίηεπμε ηειηθά ηεο κνλνγισζζίαο ζηελ δεχηεξε γιψζζα-ζηφρν. Η δηγισζζία δειαδή είλαη ν δξφκνο πνπ νδεγεί ζηνλ κνλφγισζζν πξννξηζκφ. Έρνπλ δηαηππσζεί απφςεηο, φπσο ζα δνχκε παξαθάησ, πνπ ηζρπξίδνληαη φηη ην άηνκν αδπλαηεί βηνινγηθά λα ππάξμεη επαξθψο δίγισζζν θαη γη απηφ, ππνζηεξίδνπλ ηελ αθαηξεηηθή δηγισζζία σο επηδησθφκελν ζηφρν ηεο εθπαίδεπζεο. (θνχξηνπ, 2009 : 73-79) 1.2.4 Η δηγισζζία: θαλφλαο ή εμαίξεζε ; Σν γεγνλφο φηη ζε πεξίπνπ 200 ρψξεο νκηινχληαη πεξίπνπ 6.000 γιψζζεο, καο βεβαηψλεη φηη ε δηγισζζία απνηειεί ηνλ θαλφλα. Γελ αθνξά κφλν φζνπο αλαγθάδνληαη λα γίλνπλ δίγισζζνη, αιιά φινπο, θαζψο ζην πιαίζην ηεο επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ νκηιεηψλ επεξεάδεηαη ηφζν ε θπξίαξρε γιψζζα θαηά ηελ επαθή ηεο κε ηελ δεχηεξε, φζν θαη ε ηειεπηαία (θνχξηνπ, 2011 : 19). Η δηγισζζία αλαπηχζζεηαη φρη κφλν ζηηο θιαζζηθέο ρψξεο ππνδνρήο κεηαλαζηψλ αιιά θαη ζε ρψξεο πνπ θαηνηθνχλ κφληκα κεηνλνηηθνί πιεζπζκνί, ζηα ζχλνξα ρσξψλ, ζε ρψξεο κε αλεπηπγκέλε ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα, κε αλεπηπγκέλε βηνκεραληθή νηθνλνκία θαη εκπφξην αιιά θαη ζε εζληθά θξάηε πνπ πξνέθπςαλ σο επαθφινπζν θαηάξξεπζεο κεγάισλ θξαηηθψλ ζρεκαηηζκψλ. Δθηφο απηψλ, ε παγθνζκηνπνίεζε, ην άλνηγκα ησλ ζπλφξσλ, θαη ε επθνιφηεξε επαθή ησλ αλζξψπσλ κεηαμχ ηνπο, δεκηνχξγεζε ηελ αλάγθε γηα δηγισζζία. Έηζη πιένλ αλαπηχζζεηαη θαη ζε πην πξνζσπηθφ επίπεδν, θαζψο ε εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο θαη ε άκεζε επαθή ησλ πιεζπζκψλ θάζε ειηθίαο κε άιιεο γιψζζεο θαη πνιηηηζκνχο, απαηηεί θαη νδεγεί ζηελ ρξήζε μέλσλ γισζζψλ πέξαλ ηεο κεηξηθήο ζε θαζεκεξηλή, ζρεδφλ, βάζε. (θνχξηνπ, 2011 : 31-32) Αιιά θαη κία επίζεκε γιψζζα επηθνηλσλίαο εληφο ελφο θξάηνπο δελ ζεκαίλεη απηφκαηα κνλνγισζζία. Η γιψζζα απνηειείηαη απφ δηαιέθηνπο, ηδηψκαηα, επίζεκεο θαη αλεπίζεκεο κνξθέο, θαζηζηψληαο έηζη ηα άηνκα πνπ έξρνληαη ζε επαθή κε ηηο εθθάλζεηο ηεο, δίγισζζα. (θνχξηνπ, 2011 :33) Γεδνκέλσλ ησλ παξαπάλσ ινηπφλ, ζεσξνχκε πσο ζηνπο ρψξνπο ηεο εθπαίδεπζεο, απφ ηελ πξψηε ζρνιηθή βαζκίδα σο ηελ ηειεπηαία, πξέπεη λα 19

εθαξκφδνληαη εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα ηα νπνία εληζρχσληαο ηελ ηαπηφηεηα ηνπ θάζε καζεηή ελζσκαηψλνπλ ζηνηρεία απφ πνηθίιεο γιψζζεο θαη πνιηηηζκνχο. 1.2.5 Δθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο θαη δηγισζζία. Παξά ην φηη ε δηγισζζία απνηειεί ηειηθά ηνλ θαλφλα ζηηο επηθνηλσληαθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ αηφκσλ θαη επνκέλσο πξέπεη λα πξνσζείηαη ηφζν ζε επίπεδν πνιηηηθήο φζν θαη ζε επίπεδν εθαξκνγψλ ζηνπο ηνπο ρψξνπο εθπαίδεπζεο, γλσξίδνπκε πσο ζηε πξαγκαηηθφηεηα απηφ δελ ζπκβαίλεη. Αλ θαη δηεζλείο νξγαληζκνί, φπσο ε UNESCO, δειψλνπλ πσο ηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα νθείινπλ λα πξνζηαηέςνπλ ηελ γισζζηθή πνιπκνξθία θαη λα δηδάζθνπλ, ηφζν μέλεο γιψζζεο, φζν θαη ηηο κεηξηθέο ησλ καζεηψλ ηνπο, απηφ πνπ ηειηθά επηθξαηεί είλαη εζληθέο πνιηηηθέο ησλ θξαηψλ ζρεηηθά κε ηελ εθπαίδεπζε θαη φηη ζεσξείηαη εζληθά ζπκθέξνλ ζε θάζε πεξίπησζε (θνχξηνπ, 2011 :43). ηηο ρψξεο ππνδνρήο κεηαλαζηψλ αιιά θαη ζηηο ρψξεο φπνπ ππάξρνπλ αλαγλσξηζκέλεο θαη κε αλαγλσξηζκέλεο γισζζηθέο κεηνλφηεηεο, δειαδή γεληθά ζηηο ρψξεο φπνπ κεγάιν κέξνο ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ είλαη δίγισζζν, ε πνιηηηθή ηεο εθπαίδεπζεο, ηζηνξηθά, αθνινπζεί κηα απφ ηηο εμήο πξνζεγγίζεηο : ηελ αθνκνησηηθή, ηελ ελζσκαησηηθή, ηελ πνιππνιηηηζκηθή, ηελ αληηξαηζηζηηθή θαη ηελ δηαπνιηηηζκηθή.(γθφβαξεο, 2004 : 42) ηελ αθνκνησηηθή πξνζέγγηζε, ζηφρνο ηεο πνιηηηθήο είλαη ε ζπγρψλεπζε ησλ «μέλσλ» πνιηηηζκψλ ζηνλ θπξίαξρν κέζα απφ ηνλ επηπνιηηηζκφ θαη ηελ ηελ επαλαθνηλσληθνπνίεζε ησλ «μέλσλ» ζηηο αμίεο ηεο ρψξαο ππνδνρήο. ην πιαίζην απηφ, ξφινο ηνπ ζρνιείνπ είλαη λα ζπκβάιιεη ζηελ επηδησθφκελε ζηαζεξφηεηα κέζσ ηεο θνηλσληθνπνίεζεο ησλ παηδηψλ ζηηο θπξίαξρεο πνιηηηζκηθέο αμίεο ηεο ρψξαο. Πξαθηηθά, ε κεηξηθή γιψζζα δελ δηδάζθεηαη, θαζψο ε αλάδεημε ηεο εζληθήο θαηαγσγήο απνηειεί εκπφδην ηεο πξνζδνθψκελεο αθνκνίσζεο. Γηδάζθεηαη κφλν ε γιψζζα ηεο ρψξαο ππνδνρήο θαη ε ζρνιηθή απνηπρία απνδίδεηαη ζην ειιηπέο πνιηηηζκηθφ θεθάιαην θαη ζηελ αληθαλφηεηα ηνπ καζεηή (ππφζεζε ηνπ ειιείκκαηνο). ηελ ελζσκαησηηθή πξνζέγγηζε, πνπ μεθίλεζε σο θξηηηθή ζηελ αθνκνησηηθή, θπξηαξρεί ε ηδέα φηη ν πνιηηηζκφο ηεο πιεηνςεθίαο θαη ησλ κεηνλνηήησλ 20

παξνπζηάδνπλ θνηλά ζηνηρεία θαη επνκέλσο γίλεηαη ζεηηθή αλαθνξά ζηηο πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο, σο ην ζεκείν εθείλν πνπ δελ ακθηζβεηνχληαη πνιηηηζκηθέο αμίεο ηεο ρψξαο ππνδνρήο. Σειηθφο ζθνπφο, σζηφζν, θαη ηεο πξνζέγγηζεο απηήο είλαη ε αθνκνίσζε θαη επνκέλσο ε εμάιεηςε ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ησλ «άιισλ». ην πιαίζην απηφ, ζην ζρνιείν πξνβιέπεηαη ε δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο, κε απψηεξν ζθνπφ ηελ επθνιφηεξε εθκάζεζε ηεο γιψζζαο ηεο ρψξαο ππνδνρήο, ηελ επθνιφηεξε αθνκνίσζε θαη ηελ επθνιφηεξε αμηνπνίεζε ηνπ μέλνπ δπλακηθνχ ζηελ νηθνλνκία. ηελ πνιππνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε θπξηαξρεί ε ηδέα ηνπ πνιηηηζκηθνχ πινπξαιηζκνχ. Σν ζεκαληηθφηεξν πξφβιεκα, φκσο, ηνπ κνληέινπ απηνχ είλαη ε αληίιεςε ηνπ πνιηηηζκνχ σο θάηη ζηαηηθφ θαη αλεμέιηθην. ηα πιαίζηα απηήο ηε πξνζέγγηζεο, πνιηηηζκφο ησλ «μέλσλ» γίλεηαη αληηιεπηφο σο κηα δηαδηθαζία αλαπαξαγσγήο ηεο πνιηηηζκηθήο ηνπο θιεξνλνκηάο. Όζνλ αθνξά ηελ ζέζε ηνπ ζρνιείνπ, ζεσξείηαη φηη, ε εθαξκνγή ελφο πινπξαιηζηηθνχ πξνγξάκκαηνο θαη ε δηδαζθαιία ζηνηρείσλ ηνπ πνιηηηζκνχ επνκέλσο θαη ηεο γιψζζαο- ησλ μέλσλ καζεηψλ, ζα βνεζήζεη ηνπο ηειεπηαίνπο λα δνκήζνπλ κία ζεηηθή απην-εηθφλα θαη λα έρνπλ θαιχηεξεο ζρνιηθέο επηδφζεηο. Μεηαμχ, σζηφζν, ησλ ππνζηεξηθηψλ ηεο, θπξηάξρεζε δηαθσλία ζρεηηθά κε ην αλ πξέπεη λα εθαξκφδεηαη ε πνιππνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε αλεμάξηεηα απφ ηελ πνιηηηζκηθή αλνκνηνγέλεηα ή κε ησλ καζεηψλ (Parekh) ή αλ πξέπεη λα δηδάζθνληαη νη καζεηέο ηελ γλψζε ηεο επηβίσζεο, κηαο θαη ηελ έρνπλ αλάγθε εληφο ηνπ δηαθνξεηηθνχ πεξηβάιινληνο πνπ θαινχληαη λα δήζνπλ. (Γθφβαξεο, 2004 : 46-59). Κπξίαξρν ξφιν ζηελ εκθάληζε ηνπ κνληέινπ ηεο πνιππνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 δηαδξακάηηζαλ αθελφο ην πιήζνο ησλ κεηνλνηηθψλ θηλεκάησλ πνπ εκθαλίζηεθαλ ζε ρψξεο φπσο Η.Π.Α απαηηψληαο ηε ζεζκνζέηεζε ηεο δίγισζζεο εθπαίδεπζεο θαη αθεηέξνπ ε πξνζπάζεηα επηζηεκψλ γηα ηελ επηθξάηεζε κηαο εζλνηηθά πινπξαιηζηηθήο θνηλσλίαο. Με βάζε ην ππάξρσλ κνληέιν νη πνιηηηζκνί ζεσξνχληαη σο θιεηζηά ζπζηήκαηα θαη ηα άηνκα πνπ αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο πξνζπαζψληαο λα δηαηεξήζνπλ ηα βαζηθά ηνπο ζηνηρεία δελ αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο. 21

Πην ζπγθεθξηκέλα ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο ν φξνο δελ αλαθέξεηαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν κνληέιν πνπ κπνξεί λα εθαξκνζηεί αιιά ζε πιήζνο πξαθηηθψλ πνπ εάλ εθαξκνζηνχλ ζα νδεγήζνπλ ζηε δηακφξθσζε ελφο πιαηζίνπ φπνπ νη πνιηηηζκνί ζα κπνξνχλ λα ζπλππάξρνπλ βνεζψληαο έηζη ηα παηδηά κεηαλαζηψλ λα βηψζνπλ ηελ ηζφηεηα. Χζηφζν πξέπεη λα ηνληζηεί πσο ε ηζφηεηα δελ εμαζθαιίδεηαη πιήξσο εάλ αλαινγηζηνχκε θνηλσληθνχο θαη θπξίσο νηθνλνκηθνχο παξάγνληεο πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηνπο καζεηέο κεηαμχ ηνπο. Αθφκε, ζην ππάξρνλ κνληέιν ν ξαηζηζκφο αληηκεησπίδεηαη σο πξφβιεκα πξνθαηαιήςεσλ ην νπνίν ζα ιπζεί κε ηε παξνρή πιεξνθνξηψλ γηα ηνλ δηαθνξεηηθφ πξνζδνθψληαο ηελ απνδφκεζε ησλ πξνθαηαιήςεσλ. (Γθφβαξεο, 2004 : 46-59). Η αληηξαηζηζηηθή πξνζέγγηζε εκθαλίδεηαη σο θξηηηθή ζηελ πνιππνιηηηζκηθή. Η θπξηφηεξε δηαθνξά ηνπο έγθεηηαη ζηελ εξκελεία ηνπ ξαηζηζκνχ. Πην ζπγθεθξηκέλα ε αληηξαηζηζηηθή εθπαίδεπζε ππνζηεξίδεη πσο ν ξαηζηζκφο είλαη θαζνιηθφ γλψξηζκα ησλ ζεζκψλ ηνπ θξάηνπο γη' απηφ θαη δελ αξθεί ε απνδνρή ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ θάζε πνιηηηζκνχ αιιά είλαη αλαγθαίεο ξηδηθέο δνκηθέο αιιαγέο. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ηνλ ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο, ζηνλ νπνίν γηα λα επηηεπρζεί ε ηζφηεηα, είλαη απαξαίηεην λα πξαγκαηνπνηεζνχλ αιιαγέο πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ αλαδηάξζξσζε ησλ ζρέζεσλ ησλ αηφκσλ πνπ εκπιέθνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία (Γθφβαξεο, 2004: 65-67). Έπεηηα απφ ηελ αληηξαηζηζηηθή, εκθαλίδεηαη ε δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε, σο πξφγξακκα ηζφηηκεο αιιειεπίδξαζεο ησλ πνιηηηζκψλ, κε ζηφρν ηελ ππέξβαζε ησλ νξίσλ ηνπο, σο αιιειεγγχε θαη σο έλαο ηδηαίηεξνο παηδαγσγηθφο θιάδνο πνπ νθείιεη λα ζπκπεξηιάβεη γεληθφηεξεο κεζφδνπο θαη ζεσξίεο ζηελ εθπαίδεπζε. Σφζν ζηελ αληηξαηζηζηηθή, φζν θαη ζηελ δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε, ε δηγισζζία ζεσξείηαη ν θαλφλαο ηεο εθπαίδεπζεο. Οη καζεηέο δηδάζθνληαη ζηνηρεία ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπο, φρη κφλν σο γλψζε πνπ δελ ζέηεη ππφ ακθηζβήηεζε ηελ ηαπηφηεηα ηνπο, αιιά θαη σο φπιν κε ηε βνήζεηα ηνπ νπνίνπ κπνξεί λα ηνπο εμαζθαιηζζεί ηζφηηκε πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή αληηπξνζψπεπζε ζηνλ θνηλσληθφ ρψξν. (Γθφβαξεο, 2004 : 77-80). Όπσο δηαπηζηψλνπκε απφ ηηο παξαπάλσ εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο, ην ζρνιείν είλαη έλαο ηζρπξφο ρψξνο ρξήζεο θαη δηακφξθσζεο ηεο γιψζζαο. ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ρψξνπο δηαπξαγκαηεχνληαη ζε κεγάιν βαζκφ νη φξνη θαη νη 22

δηαζηάζεηο πνπ ζα ιάβεη ε γισζζηθή επαθή ησλ ησξηλψλ καζεηψλ θαη έπεηηα πνιηηψλ. Με επηρεηξήκαηα φπσο απηφ ηεο κνξθσηηθήο αμίαο πνπ κπνξεί λα έρεη κία γιψζζα ζε αληηδηαζηνιή κε κία άιιε, ε εθαξκνγή δίγισζζσλ ή κε πξνγξακκάησλ απνηειεί επηινγή ηνπ εθάζηνηε εζληθνχ θξάηνπο, αληηθαηνπηξίδνληαο ηνλ ηξφπν, κε ηνλ νπνίν απηφ αληηιακβάλεηαη ηελ γισζζηθή εηεξφηεηα. Όπσο θαη λα ρεη πάλησο, κέζα ζην έληνλα κεηαβαιιφκελν ηνπίν πνπ δεκηνπξγείηαη ζηα ζεκεξηλά ρξφληα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηεο κεηαλάζηεπζεο, δχν είλαη νη ζέζεηο ζηηο νπνίεο κπνξεί λα βξεζεί ε δηγισζζία ζηνλ ηνκέα ηεο πνιηηηθήο ηεο εθπαίδεπζεο : είηε λα απνηειεί ηνλ ερζξφ ηνπ θνηλνχ θψδηθα, ησλ εζληθψλ θξαηψλ, ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο θαη ηεο γλσζηηθήο αλάπηπμεο είηε λα αληηπξνζσπεχεη κία βαζηθή ζπλζήθε κάζεζεο θαη πνιχπιεπξεο γλσζηηθήο, θνηλσληθήο, γισζζηθήο, ςπρνινγηθήο αλάπηπμεο. Παξά ηηο φπνηεο, δηαηππσκέλεο ή κε, γεληθέο πνιηηηθέο εθπαίδεπζεο, ζεκαληηθή είλαη ε ζηάζε ηνπ ίδηνπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ απέλαληη ζε απηέο. Γηφηη, φπσο αλαθέξεη ν Cummins, νη εθπαηδεπηηθνί δελ είλαη απιά εθηειεζηηθά φξγαλα κίαο δνζκέλεο πνιηηηθήο. Ο εθπαηδεπηηθφο δξα. Μπνξεί επνκέλσο, κέζσ ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ, λα αθνινπζήζεη ή λα ακθηζβεηήζεη ηηο εθάζηνηε πνιηηηθέο, εθεί πνπ ηα φξηα δελ είλαη αζθπθηηθά. Άιισζηε ν θάζε εθπαηδεπηηθφο, ζηα πιαίζηα νπνηνπδήπνηε πξνγξάκκαηνο, ππεξεηεί ηελ ελδπλάκσζε ηεο κάζεζεο ησλ καζεηψλ ηνπ. (θνχξηνπ, 2011 :44) ηελ Διιάδα, ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία, θαη ιφγσ ηεο ζπλερψο απμαλφκελεο πνιηηηζκηθήο πνηθηιφηεηαο αιιά θαη ηεο εμέιημεο ηεο παηδαγσγηθήο ζθέςεο, εκθαλίδεηαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο νδεγνχο κία ζηξνθή πάλσ ζην ζέκα ηνπ πνιχπνιηηηζκνχ. Όπσο αλαθέξεηαη θαη ζην θεθάιαην 1, ηνλ ξφιν ηεο παξαδνζηαθήο παηδαγσγηθήο αλαιακβάλεη πιένλ ε δηαπνιηηηζκηθή παηδαγσγηθή, κε ηελ δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή θαη ηελ απνδνρή ηνπ πνιηηηζκηθνχ πινπξαιηζκνχ λα απνηεινχλ ηα βαζηθά ζεκεία αλαθνξάο. 1.2.6 Γφκεζε ηαπηφηεηαο θαη δηγισζζία. Κάζε άηνκν αλαπηχζζεη κία δηθή ηνπ ηαπηφηεηα. Απφ ηε ζηηγκή ηεο γέλλεζεο, ν θάζε άλζξσπνο, εληάζζεηαη κέζα ζε ζπγθεθξηκέλα θνηλσληθφ- 23

πνιηηηζκηθά πιαίζηα, φπσο απηφ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηεο εζλνπνιηηηζκηθήο θνηλφηεηαο πξνέιεπζήο ηνπο, ηεο ρψξαο ηεο νπνίαο γίλεηαη πνιίηεο θιπ, ηα νπνία ηνπ απνδίδνπλ θάπνηα βαζηθά γλσξίζκαηα, πνπ ηνλ πξνζδηνξίδνπλ. Καζψο κεγαιψλεη απνθηά φιν θαη πεξηζζφηεξεο ηδηφηεηεο, αλαπηχζζεη ηδέεο, θαη εζσηεξηθεχεη ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζπκβάιινπλ ζην λα δνκήζεη ηελ απηφ-εηθφλα ηνπ, λα δηακνξθψζεη κία άπνςε γηα ηνλ θφζκν πνπ ηνλ πεξηβάιιεη, λα αλαπηπρζεί εληφο απηνχ θαη λα δξάζεη. Χζηφζν, ε δφκεζε ηεο ηαπηφηεηαο δελ είλαη κία απιή δηαδηθαζία. Αθνξά ην αίζζεκα ηνπ «αλήθεηλ», πνπ, αλάινγα κε ηηο πεξηζηάζεηο, ζπάληα παξακέλεη ζηαζεξφ. ηε δηαδηθαζία ηεο δφκεζεο, ζπκβάιινπλ επίζεο πνιινί θνξείο θξάηνο, εθπαίδεπζε, νηθνγέλεηα, θίινη θιπ- πνπ, ν θαζέλαο, κε ηνλ δηθφ ηνπο ηξφπν, ηελ επεξεάδνπλ. Σειηθψο, ν θάζε άλζξσπνο θαηαιήγεη λα αλαπηχζζεη κία πξνζσπηθή ηαπηφηεηα πνπ απαξηίδεηαη απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηνλ πξνζδηνξίδνπλ σο πξφζσπν, θαη κία θνηλσληθή ηαπηφηεηα, πνπ απαξηίδεηαη απφ ραξαθηεξηζηηθά πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηε ζέζε ηνπ ζηελ θνηλσλία πνπ εληάζζεηαη. (Γθφβαξεο, 2004 :185) Η δφκεζε ηεο θνηλσληθήο ηαπηφηεηαο ζπγθξνηείηαη ζηε βάζε δηαδηθαζηψλ θνηλσληθήο θαηεγνξηνπνίεζεο. Σα κέιε κηαο θνηλσληθήο νκάδαο θαηαθέξνπλ λα απηφ-πξνζδηνξηζηνχλ σο κέιε ηεο ζπγθεθξηκέλεο νκάδαο, κφλν κέζα απφ ζπγθξίζεηο κε άιιεο θνηλσληθέο νκάδεο θαη ηε δηαθνξνπνίεζε απφ απηέο. Έηζη, νη άιιεο θνηλσληθέο νκάδεο ιακβάλνπλ ηελ έλλνηα ηνπ «μέλνπ», θαη, ιεηηνπξγψληαο σο πεγή θφβνπ, νδεγνχλ ζηελ «απνμέλσζε» θαη ζηελ ζχλζεζε ηνπ «εκείο». Η θνηλσληθή θαηεγνξηνπνίεζε δειαδή, ηεο «δηθήο κνπ» θαη «μέλεο» νκάδαο, επηηξέπεη ζην άηνκν λα πξνζδηνξίζεη θαη λα μερσξίζεη ηελ δηθή ηνπ ηαπηφηεηα. (Γθφβαξεο, 2004 : 22, 26). Δπηθεληξψλνληαο ηψξα ζην δήηεκα ηεο δφκεζεο ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο, παξαηεξνχκε πσο πξηλ απφ 200 ρξφληα, κεηά ηελ θαηάξξεπζε ησλ απηνθξαηνξηψλ, μεθίλεζε ε δηαδηθαζία ζπγθξφηεζεο εζληθψλ θξαηψλ κε ηε κνξθή πνπ ηα γλσξίδνπκε ζήκεξα, θαη παξάιιεια, ε ζπγθξφηεζε ησλ εζληθψλ ηαπηνηήησλ. Με ηε ρξήζε ησλ θαηάιιεισλ κεζφδσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο εθπαίδεπζεο, ηα εζληθά θξάηε πξνέβεζαλ ζηελ ζπγθξφηεζε ζπιινγηθψλ ηαπηνηήησλ. (θνχξηνπ, 2011 :34) πιινγηθή ηαπηφηεηα είλαη ε ηαπηφηεηα εθείλε πνπ απαξηίδεηαη απφ ζαθψο νξηζκέλα θνηλσληθφ-πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά, φπσο γηα παξάδεηγκα ε γιψζζα, θαη πξνζδηνξίδεη έλα κεγάιν πιήζνο πιεζπζκνχ. Δληφο ηνπ πιήζνπο απηνχ, ην θάζε 24

άηνκν κπνξεί λα δηαζέηεη ηελ δηθή ηνπ μερσξηζηή πξνζσπηθή ηαπηφηεηα, ε θνηλσληθή-πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα, σζηφζν, φισλ ησλ αηφκσλ ζεσξείηαη ίδηα. Οη ζπιινγηθέο ηαπηφηεηεο λνεκαηνδνηνχληαη σο ζηαζεξέο απφ ηα ίδηα ηνπο ηα ππνθείκελα, κηαο θαη απηά ληψζνπλ έηζη πην αζθαιή ζε έλαλ θφζκν φπνπ ε εμαηνκίθεπζε θαη ν πινπξαιηζκφο επηθέξνπλ ηελ απεηιή θαη ηελ δηάζπαζε ηνπ εληαίνπ ραξαθηήξα ηεο ηαπηφηεηαο. Η πνιηηηζκηθή νκνηνγέλεηα ζεσξείηαη σο θάηη θπζηθφ θαη επηζπκεηφ, θαη απνηππψλεηαη γη απηφ σο ζηφρνο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. (Γθφβαξεο, 2004 : 13). Χζηφζν, ζηελ Διιάδα ησλ αξρψλ ηνπ 21νπ αηψλα, φπνπ νη κεηαλάζηεο θαη νη κεηνλφηεηεο έθηαζαλ λα απνηεινχλ πεξηζζφηεξν απφ ην 1/10 ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ, ε έλλνηα θαη ην πεξηερφκελν ηεο ζπιινγηθήο ηαπηφηεηαο άξρηζαλ λα κεηαβάιινληαη θαη νη κεηαβνιέο απηέο άξρηζαλ λα απνηεινχλ αληηθείκελν εθηελψλ δηεξεπλήζεσλ. Ο κεηαλάζηεο θαη ην κέινο ηεο κεηνλφηεηαο, απνηέιεζαλ ηνλ «μέλν», ηνλ πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθφ, πνπ έξρεηαη λα ακθηζβεηήζεη ηα απηνλφεηα ζηνηρεία ηεο πνιηηηζκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο ηνπ έζλνπο θξάηνπο. Ο ζθιεξφο εζλνθεληξηθφο ραξαθηήξαο ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο-θξάηνπο θαη ην αίζζεκα ηεο απεηιήο θαη ηεο απνζηαζεξνπνίεζεο πνπ έλνησζαλ κεγάια ζηξψκαηα ηνπ πιεζπζκνχ, είραλ σο απνηέιεζκα, φζνη (βξίζθνληαη λα) αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία ησλ «μέλσλ», λα ζηηγκαηίδνληαη σο δηαθνξεηηθνί, λα απνκνλψλνληαη απφ ην θνηλσληθφ ζχλνιν θαη αληηκεησπίδνπλ ξαηζηζκφ. Σν γεγνλφο απηφ ηεο απνμέλσζεο, επεξεάδεη άκεζα ηα «ζχκαηα» ηεο, δηφηη θη απηά - φπσο φινη- αηζζάλνληαη, καδί κε άιιεο απεηιέο, απεηιή θαη γηα ηελ ηαπηφηεηα ηνπο. Σν αξλεηηθφ θιίκα απέλαληί ηνπο επεξεάδεη ηελ απηφεηθφλα πνπ δνκνχλ, ηελ απηνεθηίκεζε θαη ηνλ απηνζεβαζκφ ηνπο θαη ηα νδεγεί ζηελ απνδνρή ηεο «θαησηεξφηεηάο ηνπο.» (Γθφβαξεο, 2004 :22,23) Απηφ βεβαίσο, είλαη δήηεκα κεγίζηεο πνιηηηθήο θαη νηθνλνκηθήο ζεκαζίαο θαη ζέηεη ζεκαληηθά εξσηήκαηα γηα ην ηξφπν πνπ δνκείηαη ην ζχγρξνλν έζλνο- θξάηνο. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο απέλαληη ζε φιε απηή ηελ θαηάζηαζε είλαη εμαηξεηηθά ζεκαληηθφο. Μέζσ παηδαγσγηθψλ κεζφδσλ κπνξεί λα ηαρζεί ππέξ ή θαηά ηνπ πνιηηηζκηθνχ πινπξαιηζκνχ θαη ζπλεπψο, είηε λα εληζρχζεη ηελ αληίιεςε ηεο πνιηηηζκηθήο νκνηνγέλεηαο σο θαλνληθφηεηα, ή λα ηελ ζηαζεί θξηηηθά απέλαληί ηεο, απνδπλακψλνληαο ηηο αληηιήςεηο πεξί «αιεζηλήο ηαπηφηεηαο θαη επηθίλδπλνπ 25

μέλνπ». Καηά ηελ άπνςή καο, ζθνπφο ηεο αγσγήο πξέπεη λα είλαη ε ζπγθξφηεζε δηαπνιηηηζκηθψλ ηαπηνηήησλ, νη νπνίεο δελ ζηεξίδνληαη ζηελ επηβνιή ηεο πνιηηηζκηθήο εγεκνλίαο, αιιά αληηιακβάλνληαη ην άηνκν σο δξψλ ππνθείκελν ζε πεξηζζφηεξεο θαηεγνξίεο ηνπ θνηλσληθνχ ρψξνπ (Γθφβαξεο, 2004 : 27-28). ηε ζχγρξνλε ειιεληθή εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα, θαη εηδηθά ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε, φπνπ ε γισζζηθή θαη πνιηηηζκηθή πνηθηιφηεηα είλαη ζπρλά θαλφλαο, ε πξνψζεζε ηνπ πινπξαιηζκνχ ζεσξείηαη αλαγθαία ζπλζήθε γηα ηελ επίηεπμε ηεο επηθνηλσλίαο, αξρηθά εληφο ηνπ λεπηαγσγείνπ θαη έπεηηα εληφο ηεο θνηλσλίαο. Η κεηξηθή γιψζζα απνηειεί έλα βαζηθφ ζηνηρείνπ πνιηηηζκνχ, ην νπνίν ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ δφκεζε ηεο ηαπηφηεηαο, θαζψο απνηειεί ην κέζνλ γηα αλάγλσζε θαη λνεκαηνδφηεζε ηνπ θφζκνπ. Δπηπιένλ ε κεηξηθή γιψζζα είλαη έλα ζηνηρείν ηαπηφηεηα πάλσ ζην νπνίν ην λήπην δελ κπνξεί λα έρεη θακία επηινγή. Γη απηφ, ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα νθείιεη λα ζέβεηαη ηελ γιψζζα ηνπ θαζελφο λεπίνπ θαη λα νξγαλψλεη απνηειεζκαηηθνχο ζρεδηαζκνχο θαη δξάζεηο ψζηε απηή λα αλαγλσξίδεηαη ζην εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ ηνπ λεπηαγσγείνπ. Δξρφκελν ην αιιφγισζζν λήπην ζην λεπηαγσγείν, πξέπεη λα ληψζεη φηη γίλεηαη απνδεθηφ απφ ηνλ λέν ρψξν ζηνλ νπνίν πξφθεηηαη λα εληαρζεί. Σν αίζζεκα ηεο απνδνρήο ζα ηνπ πξνζθέξεη ηελ επθαηξία λα δνκήζεη κία ζεηηθή εηθφλα γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, ρσξίο λα πξέπεη λα απαξλεζεί έλα δνκηθφ ζηνηρείν ηεο ηαπηφηεηάο ηνπ θαη κία ζεκαληηθή αμία φπσο είλαη ε γιψζζα ηνπ. Η απνδνρή ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο θαη ηεο δηγισζζίαο θαη εθαξκνγή δηαθνξνπνηεκέλσλ πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο ζηε βάζε ησλ αξρψλ ηνπο, ζπκβάιινπλ φρη κφλν ζηελ ελδπλάκσζε ηεο ηαπηφηεηαο ησλ δίγισζζσλ παηδηψλ αιιά θαη ζηε δφκεζε κηαο πινπξαιηζηηθήο αληίιεςεο απφ ηελ πιεπξά φισλ ησλ άιισλ λεπίσλ, θάηη πνπ γίλεηαη ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο. θνπφο, ινηπφλ, ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξέπεη λα είλαη ε ζεηηθή ππνζηήξημε φισλ ησλ παηδηψλ έηζη, ψζηε λα αληηιακβάλνληαη ηελ ζεκαληηθή αμία ησλ ζηνηρείσλ ηεο ηαπηφηεηάο ηνπο, δεκηνπξγψληαο έλα ηζνξξνπεκέλν θιίκα ηζφηεηαο εληφο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ρψξνπ. 1.2.7Γηγισζζία θαη κάζεζε 26

Κάζε άηνκν, κέρξη ηελ ειηθία ησλ ηξηψλ εηψλ πεξίπνπ, καζαίλεη λα ρεηξίδεηαη ηελ κεηξηθή ηνπ γιψζζα επαξθψο, ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα επηθνηλσλήζεη, λα εθθξαζηεί θαη λα δξάζεη. Ση είλαη φκσο ε κεηξηθή γιψζζα θαη πσο ζρεηίδεηαη κε ην θαηλφκελν ηεο δηγισζζίαο; Όηαλ κηιάκε γηα κεηξηθή γιψζζα, δελ κηιάκε γηα κία ζηαζεξή θαηάζηαζε. Όπσο ππνζηεξίδνπλ νη Tulasiewicz θαη Adams, δεδνκέλεο ηεο πνιπγισζζίαο πνπ θπξηαξρεί ζηελ Δπξψπε, είλαη δχζθνιν λα απνκνλψζνπκε ηελ κεηξηθή γιψζζα σο ζηαζεξή ζπληζηακέλε, θαζψο εληφο ηνπ γισζζηθνχ κσζατθνχ, κπνξεί ε ζέζε ηεο λα αληηθαηαζηαζεί απφ θάπνηα άιιε. ε κία πξνζπάζεηα πξνζδηνξηζκνχ σζηφζν, ζχκθσλα κε ηελ Skutnabb - Kangas, ζηε βάζε θξηηεξίσλ, σο κεηξηθή γιψζζα πξνζδηνξίδεηαη ε γιψζζα εθείλε πνπ : Όζνλ αθνξά ηελ ρξνληθή αθνινπζία θαηαθηάηαη πξψηε, Όζνλ αθνξά ηελ ηθαλφηεηα ρξήζεο, ν νκηιεηήο ηελ γλσξίδεη πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιε, Όζνλ αθνξά ηελ ιεηηνπξγηθφηεηα ηεο γιψζζαο, νκηιεηήο ρξεζηκνπνηεί γηα λα θαιχςεη ηηο πεξηζζφηεξεο ιεηηνπξγίεο ηνπ, Όζνλ αθνξά ηελ ζηάζε απέλαληί ηεο, νκηιεηήο ηαπηίδεηαη καδί ηεο. Η κεηξηθή γιψζζα, σζηφζν, κπνξεί λα είλαη παξαπάλσ απφ κία, φηαλ έλα άηνκν κεγαιψλεη κέζα ζε έλα δίγισζζν νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ. ηελ πεξίπησζε απηή, ην παηδί καζαίλεη παξάιιεια θαη ηηο δχν γιψζζεο ησλ γνλέσλ ηνπ θαη δηαζέηεη ηελ ίδηα γλψζε θαζψο θαη ηελ ίδηα άλεζε ζηε ρξήζε θαη ησλ δχν. Γηα λα θαηαλνήζνπκε πνηα είλαη ε κεηξηθή γιψζζα ελφο αηφκνπ, πξέπεη λα δηεξεπλήζνπκε ηελ ζέζε πνπ απηή έρεη ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπ, κε βάζε ηα παξαπάλσ ηα θξηηήξηα, αιιά θαη λα ιάβνπκε ππφςε ηελ άπνςε ηνπ ίδηνπ ηνπ αηφκνπ, ζρεηηθά κε ην πνηα ληψζεη σο κεηξηθή ηνπ γιψζζα (θνχξηνπ, 2009 :64 66). Σν θαηλφκελν ηεο δηγισζζίαο, έρεη άκεζε ζρέζε κε ηελ κεηξηθή γιψζζα. Αθελφο, φπσο πξναλαθέξζεθε, ε δηγισζζία κπνξεί λα απνηειέζεη απφ κφλε ηεο κεηξηθή γιψζζα, αθεηέξνπ, ε κεηξηθή γιψζζα κπνξεί λα απνηειέζεη ην «μέλν ζηνηρείν» κέζα ζε έλα δίγισζζν πεξηβάιινλ. Σν ηειεπηαίν είλαη έλα πνιχ ζπλεζηζκέλν θαηλφκελν ζηελ Διιάδα, κηαο θαη δελ είλαη ιίγνη νη καζεηέο εθείλνη πνπ 27

εξρφκελνη ζην ειιεληθφ ζρνιείν, θέξλνπλ κία άιιε κεηξηθή γιψζζα καδί ηνπο πέξα απφ ηελ ειιεληθή. Σν πψο καζαίλνπλ ηα δίγισζζα άηνκα απαζρφιεζε αξθεηά ηνλ ηνκέα ηεο επηζηήκεο πνπ κειεηά ηελ δηγισζζία. Γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ λνεηηθψλ δηεξγαζηψλ ηεο κάζεζεο ζε δίγισζζν πεξηβάιινλ, αλαπηχρζεθαλ, ζηηο απαξρέο ηεο ζχλζεζεο ζεσξηψλ πεξί δηγισζζίαο, θάπνηεο θαηεγνξηνπνηήζεηο ηεο: Η δηγισζζία πνπ αλαπηχζζεηαη θαηά ηελ ρξνληθή αθνινπζία ηεο αλάπηπμεο ησλ γισζζψλ θαη ραξαθηεξίδεηαη σο ζπληνληζκέλε δηγισζζία ( coordinate bilingualism), Η δηγισζζία πνπ αλαπηχζζεηαη θαηά ηελ παξάιιειε θαη ζπλδπαζηηθή ρξήζε ησλ γισζζψλ θαη ραξαθηεξίδεηαη σο ζχλζεηε δηγισζζία ( compound bilingualism), θαη Η δηγισζζία πνπ αλαπηχζζεηαη θαηά ηελ πξφζζεζε κηαο δεχηεξεο γιψζζαο φηαλ ε πξψηε γιψζζα έρεη αλαπηπρζεί πιήξσο θαη ραξαθηεξίδεηαη σο εμαξηεκέλε δηγισζζία ( subordinate bilingualism). ηελ πξψηε πεξίπησζε, ν δίγισζζνο νκηιεηήο, ρεηξίδεηαη ηηο δχν γιψζζεο σο δηαθξηηέο πξαγκαηηθφηεηεο, ελψ ζηελ δεχηεξε πεξίπησζε, ν νκηιεηήο ρεηξίδεηαη έλα ζχλζεην γισζζηθφ ζηνηρείν, ζην νπνίν νη δχν γιψζζεο ζπγθιίλνπλ. ηε Σξίηε πεξίπησζε, ν νκηιεηήο ζπζρεηίδεη ζπλεηδεηά ηελ κνξθή ηεο δεχηεξεο γιψζζαο κε απηή ηεο πξψηεο, αλαθαιεί δειαδή ζηνηρεία απφ ηελ πξψηε γιψζζα θαη ηα κεηαθέξεη ζηελ δεχηεξε. ην είδνο απηφ αλήθεη ε εθκάζεζε ηεο μέλεο γιψζζαο. (θνχξηνπ, 2011 :95-96) Χζηφζν, ζπκθσλνχκε κε ηελ θνχξηνπ πσο, παξ φιε ηελ ρξεζηκφηεηα ησλ παξαπάλσ ζεσξηψλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ζεσξίαο ηεο δηγισζζίαο, πιένλ, ν δηαρσξηζκφο πνπ πξνβάινπλ, κπνξεί λα καο νδεγήζεη ζην ζπκπέξαζκα πσο νη γιψζζεο απνηεινχλ δηαθνξεηηθά ζπζηήκαηα γηα ηνλ δίγισζζν νκηιεηή, θαη φρη έλα ζχλνιν πνπ αμηνπνηείηαη ζπλνιηθά (θνχξηνπ, 2011 : 97). Αλεμάξηεηα απφ ηε ζπγρξνληθή ή δηαρξνληθή θαηάθηεζε ησλ γισζζψλ, ην γισζζηθφ ξεπεξηφξην ησλ δίγισζζσλ αηφκσλ εμαξηάηαη θπξίσο απφ ηηο εκπεηξίεο ηνπο θαη φρη απφ ηα γισζζηθά ζηνηρεία. Χο απνηέιεζκα παξαγφλησλ, είλαη πηζαλφ ε πξψηε γιψζζα λα ππνρσξήζεη κπξνο ηεο δεχηεξεο, ή είλαη επίζεο πηζαλφ ην 28

δίγισζζν άηνκν λα αλαπηχμεη εμίζνπ θαιά θαη ηηο δχν γιψζζεο. Γη απηφ ηνλ ιφγν, είλαη πην απνδνηηθφο ν ραξαθηεξηζκφο ηεο δηγισζζίαο σο ηζνβαξήο ή αληζνβαξήο, δπλακηθή ή παζεηηθή. Κη απηφ γηαηί, ε θαηάθηεζε ηεο γιψζζαο είλαη κία έκκεζε δηαδηθαζία πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ρσξίο εζηίαζε ζηελ ίδηα ηελ γιψζζα ζε αληίζεζε κε ηελ εθκάζεζε ηεο γιψζζαο θαη ησλ θαλφλσλ ηεο πνπ απνηειεί άκεζε δηαδηθαζία. Η ιεηηνπξγηθφηεηα ηεο γιψζζαο είλαη απηή πνπ παίδεη ξφιν, θαη φρη ε ζεηξά κε ηελ νπνία θαηαθηήζεθε (θνχξηνπ, 2009 : 66). Σν πψο αλαπηχζζεηαη ε κάζεζε θαη ε λνεηηθή αλάπηπμε ζπλδπαζηηθά κε ηελ δηγισζζία, βξέζεθε γηα πνιιά ρξφληα ζην επίθεληξν εξεπλψλ. Οη πξψηεο έξεπλεο (1920), έρνληαο σο βαζηθφ εξγαιείν κέηξεζεο ηα ηεζη λνεκνζχλεο, απέδεημαλ πσο ε δηγισζζία ιεηηνπξγεί αξλεηηθά ζηελ δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο, ελψ νη έξεπλεο πνπ αθνινχζεζαλ αλαίξεζαλ ηα πνξίζκαηα ησλ πξψησλ, απνδεηθλχνληαο ηελ αθξηβψο αληίζεηε ζέζε. Σα πνξίζκαηα φισλ απηψλ ησλ εξεπλψλ βαζίζηεθαλ ζηελ δηαηχπσζε ππνζέζεσλ πεξί κάζεζεο, νη νπνίεο παξνπζηάδνληαη παξαθάησ. (θνχξηνπ, 2009 : 56-57) Αμίδεη λα ζεκεηψζνπκε φηη, νη έξεπλεο πνπ παξνπζίαδαλ ηελ δηγισζζία σο εκπφδην ζηε κάζεζε, δηεμήρζεζαλ ζε πεξηφδνπο φπνπ επηθξαηνχζε ε αληίιεςε πσο ε δηγισζζία ήηαλ κία πεξηζσξηαθή θαη πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ αθνξνχζε κεκνλσκέλα άηνκα θαη νκάδεο, θαη πσο ε θαηάθηεζε ή ε εθκάζεζε κηαο δεχηεξεο γιψζζαο εκπνδηδφηαλ απφ βηνινγηθνχο παξάγνληεο. Δθείλνη πνπ άλνημαλ ηνλ δξφκν γηα ηελ αλαίξεζε απηψλ ησλ αληηιήςεσλ ήηαλ νη Peal θαη Lampert, νη νπνίνη φρη κφλν απέδεημαλ ηελ δπζιεηηνπξγηθφηεηα ησλ ηεθκεξίσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηηο πξψηεο έξεπλεο, αιιά κε ηελ έξεπλα ηνπο επηζήκαλαλ ηηο ζεηηθέο επηπηψζεηο ηεο δηγισζζίαο αλαθνξηθά κε ηελ κάζεζε. (θνχξηνπ, 2011 :120) Σηο ππνζέζεηο πνπ δηαηππψζεθαλ σο πνξίζκαηα ησλ εξεπλψλ πνπ ππνζηήξηδαλ ηελ αξλεηηθή ζρέζε κεηαμχ δηγισζζίαο θαη κάζεζεο, ζεσξνχκε ζθφπηκν λα ηηο αλαθέξνπκε, επηζεκαίλνληαο ην εμήο ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο: φηαλ κηα ππφζεζε αδπλαηεί λα εθπιεξψζεη πιήξσο ην ζθνπφ ηεο, νδεγεί ζηελ αλάπηπμε ζπκπιεξσκαηηθψλ ππνζέζεσλ (θνχξηνπ, 2011:122). Έηζη έρνπκε: Υπόθεζη 1: Η μέγιζηη δςναηή έκθεζη ζηη Γλώζζα ζηόσο/σπόνορ ανά 29