Περίληψη : Ο Ιππόδρομος υπήρξε σημαντικό κέντρο της δημόσιας ζωής της Κωνσταντινούπολης. Οι ρωμαϊκές φατρίες του Ιπποδρόμου στην Κωνσταντινούπολη ονομάστηκαν δήμοι, ξεκίνησαν ως παρατάξεις οπαδών, δηλαδή αθλητικά σωματεία, αλλά σύντομα απέκτησαν και πολιτικό χαρακτήρα. Οι δύο ισχυρότεροι δήμοι ήταν οι Βένετοι (γαλάζιοι) και οι Πράσινοι. Σχετικά με τη συγκρότηση των δήμων, φαίνεται ότι τους διέκριναν κοινωνικά και θρησκευτικά στοιχεία. Εκφραστές μιας τάσης για πολιτική ελευθερία που είχε μεγάλη παράδοση στις πόλεις της Αρχαιότητας, οι δήμοι απέκτησαν μεγάλη ισχύ ανάμεσα τον 5ο και τον 7ο αιώνα και ήρθαν συχνά σε σύγκρουση με τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες και μεταξύ τους. Στους μετέπειτα αιώνες έχασαν σταδιακά τη σημασία τους και συμμετείχαν μόνο στις μεγαλοπρεπείς τελετές του παλατιού. Χρονολόγηση 4ος-12ος αιώνας Γεωγραφικός εντοπισμός Κωνσταντινούπολη 1. Εισαγωγή Ό,τι ήταν για την αρχαία Αθήνα η Αγορά και για την αρχαία Ρώμη το forum, για την Κωνσταντινούπολη ήταν ο Ιππόδρομος μέρος στο οποίο εκδηλώνονταν οι πολιτικές πεποιθήσεις του λαού της βυζαντινής πρωτεύουσας. Στην πραγματικότητα ο Ιππόδρομος, ο οποίος είχε τη μορφή μεγάλου σταδίου, ήταν το μόνο μέρος όπου μπορούσε να συγκεντρωθεί μεγάλος αριθμός ανθρώπων μερικές δεκάδες χιλιάδες και όπου ο αυτοκράτορας μπορούσε να απευθυνθεί στους υπηκόους του ή αυτοί σε αυτόν, όπως συνέβη με τους αυτοκράτορες Αναστάσιο Α, Ιουστινιανό Α, Μαυρίκιο, Φωκά και Ηράκλειο, σύμφωνα με τις πηγές. Εξάλλου, στον Ιππόδρομο συχνά πραγματοποιούνταν και η ανάδειξη των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος, ο οποίος στο γύρισμα του 4ου προς τον 5ο αιώνα ήταν πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (398-404), μιλάει κάπως επικριτικά για το πάθος των συμπολιτών του για τους αγώνες στον Ιππόδρομο, καθώς και για αυτού του είδους τις δημόσιες συγκεντρώσεις. Τονίζει ότι τότε ολόκληρη η πόλη μεταφέρεται στο στάδιο, ενώ τα σπίτια και οι πλατείες ερημώνουν. Σε αυτό δεν μπορούν να τους αποτρέψουν ούτε η ανέχεια, ούτε η έλλειψη ελεύθερου χρόνου, ούτε η σωματική αδυναμία, ούτε ο πόνος στα πόδια. Για τους αποστόλους και τους προφήτες δεν γνωρίζουν τίποτε, προσθέτει ο γνωστός θεολόγος και ρήτορας, ενώ για τα άλογα και τους αρματοδρόμους ξέρουν τα πάντα. 1 2. Παρατάξεις Από πολύ νωρίς στην ιστορία της Κωνσταντινούπολης οι πολιτικές πεποιθήσεις του συγκεντρωμένου λαού στον Ιππόδρομο εκφράζονταν μέσα από τα αθλητικά σωματεία που σχετίζονταν με τις αρματοδρομίες. Τα σωματεία αυτά στην Κωνσταντινούπολη ονομάζονταν δήμοι και τα ισχυρότερα από αυτά ήταν οι Βένετοι («γαλάζιοι») και οι Πράσινοι οι άλλες δύο παρατάξεις, που συχνά συνέπρατταν με τις προηγούμενες και τελικά φαίνεται ότι απορροφήθηκαν από αυτές, ήταν οι Ρούσιοι («κόκκινοι») και οι Λευκοί. Στις πηγές για τους δήμους και τα μέλη τους χρησιμοποιούνται οι όροι: δῆ μοι, δημόται, δῆ μος, μέρος. Στην παλαιότερη βιβλιογραφία οι δήμοι αναφέρονται ως φατρίες του Ιπποδρόμου, αναφορά που υποβαθμίζει τη θέση τους στη ζωή της Κωνσταντινούπολης και των άλλων μεγάλων πόλεων της Αυτοκρατορίας και, ταυτόχρονα, αποτελεί υπεραπλούστευση. Παρότι οι δήμοι αρχικά ήταν όντως σωματεία οπαδών, που έλαβαν τις ονομασίες τους από τα χρώματα του εξοπλισμού των ηνιόχων στις αρματοδρομίες, στην Κωνσταντινούπολη πολύ γρήγορα αναδείχτηκαν σε σημαντικό πολιτικό παράγοντα, καθώς και ο χώρος δραστηριότητάς τους, ο Ιππόδρομος, είχε κεντρική θέση στη δημόσια ζωή της πρωτεύουσας. Παρόμοια εξέλιξη είχαν οι δήμοι και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Ανατολής, όπου ο ρωμαϊκός αυτός αθλητικός θεσμός απέκτησε πολιτικό χαρακτήρα υπό την επιρροή των φιλελεύθερων παραδόσεων των αρχαίων πόλεων. Αρχίζοντας από τα μέσα του 5ου αιώνα, οι σχέσεις μεταξύ των δήμων επηρεάζουν πολύ την πολιτική ζωή της Αυτοκρατορίας, και μάλιστα όχι μόνο στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και σε άλλες μεγάλες πόλεις, όπως είναι η Αλεξάνδρεια στην Αίγυπτο, η Απάμεια και η Αντιόχεια στη Συρία. Η αυτοκρατορική κυβέρνηση ήταν υποχρεωμένη να Δημιουργήθηκε στις 15/1/2017 Σελίδα 1/7
υπολογίζει τους δήμους ως σημαντικούς πολιτικούς παράγοντες και συχνά στηριζόταν στον ένα ή στον άλλο δήμο. Συνήθως μία παράταξη, οι Βένετοι ή οι Πράσινοι, έχαιρε της υποστήριξης της ανώτατης εξουσίας, ενώ η άλλη βρισκόταν, κατά κάποιον τρόπο, σε δυσμένεια. Ωστόσο, μερικές φορές οι παρατάξεις ενώνονταν σε κοινή εξέγερση κατά της αυτοκρατορικής εξουσίας, αντιστεκόμενες στον απολυταρχισμό της και στις τάσεις σκληρού συγκεντρωτισμού. Στις διασωθείσες πηγές γίνεται αναφορά σε πολυάριθμες και πολύ συχνές ταραχές στον Ιππόδρομο κατά τον 5ο και τον 6ο αιώνα: τα έτη 491, 493, 498, 501, 507, 511, 512, 514, 515, 518, 520, 523, 532, 547, 549, 550, 553, 556, 559, 560, 561, 562, 563, 565. Μερικές χρονιές, όπως το 507, το 561 και το 562, συγκρούσεις και ταραχές σημειώθηκαν δύο φορές, ενώ υπήρξαν και περίοδοι κρίσης οι οποίες δεν μπορούν να χρονολογηθούν με ακρίβεια. Έχει υπολογιστεί ότι εκδηλώθηκαν πάνω από τριάντα συγκρούσεις σε περίοδο 74 ετών. 2 Επικεφαλής των παρατάξεων των Πράσινων και των Βένετων ήταν οι λεγόμενοι δήμαρχοι, τους οποίους τοποθετούσε η αυτοκρατορική κυβέρνηση. Εν καιρώ ειρήνης οι δήμοι συμμετείχαν σε δημόσια έργα, για παράδειγμα στην κατασκευή των τειχών της πόλης, ενώ σε έκτακτες περιστάσεις, όταν η Κωνσταντινούπολη απειλούνταν από κάποιον κίνδυνο, λειτουργούσαν ως πολιτοφυλακή. Θεωρείται ότι η μερίδα του πληθυσμού της πόλης που ήταν οργανωμένη στην πολιτοφυλακή αποτελούσε τον πυρήνα των δήμων γύρω από τον πυρήνα αυτόν συγκεντρώνονταν και στις δύο παρατάξεις τα ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο αριθμός των ενεργών μελών των δήμων δεν ήταν μεγάλος. Έτσι, για παράδειγμα, σύμφωνα με το Θεοφύλακτο Σιμοκάττη, που βασιζόταν σε επίσημα στοιχεία, το 602 στην Κωνσταντινούπολη υπήρχαν 1.500 Πράσινοι και 900 Βένετοι. 3 Σύμφωνα με μεταγενέστερη πηγή, που πιθανότατα διογκώνει τους αριθμούς, οι δύο δήμοι την εποχή του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β (408-450) αριθμούσαν συνολικά 8.000 άτομα, 4 που δεν ήταν ωστόσο παρά μόνο μικρό μέρος των κατοίκων της πρωτεύουσας. Τασσόμενος υπέρ των Βένετων ή υπέρ των Πράσινων, ο λαός συχνά έκανε πολιτική επιλογή. Ωστόσο οι δήμοι δεν μπορούν να θεωρηθούν πολιτικές παρατάξεις με τη σύγχρονη σημασία της λέξης. Παλαιότερα θεωρούνταν λανθασμένα ότι οι Βένετοι ήταν εκπρόσωποι των αριστοκρατικών ενώ οι Πράσινοι των λαϊκών στρωμάτων της βυζαντινής κοινωνίας. Φαίνεται όμως ότι η σύνθεση των δήμων ήταν πιο περίπλοκη και συνδύαζε περισσότερες τάσεις, πολιτικοκοινωνικές και θρησκευτικές. Το μεγαλύτερο μέρος και των δύο παρατάξεων αποτελούνταν από τα ευρύτερα στρώματα του αστικού πληθυσμού, όμως μέσα από τις παρατάξεις εξέφραζαν τα συμφέροντά τους άλλα, πολύ ισχυρά τμήματα της βυζαντινής κοινωνίας. Έτσι, οι ιθύνοντες των Βένετων εκπροσωπούσαν τα συμφέροντα της παλιάς ελληνορωμαϊκής αριστοκρατίας των γαιοκτημόνων και από θρησκευτικής άποψης υποστήριζαν την ορθοδοξία. Οι ιθύνοντες των Πράσινων, από την άλλη, εξέφραζαν τα συμφέροντα των αστών αξιωματούχων που αναδείχθηκαν στο παλάτι και στην κρατική διοίκηση, καθώς και τις επιδιώξεις των πλούσιων εμπόρων. Είχαν δεσμούς με την Ανατολή και έκλιναν προς το μονοφυσιτισμό και άλλες ανατολικές αιρέσεις. Ο μονοφυσιτισμός, αν και κηρύχθηκε αίρεση στην Δ Οικουμενική Σύνοδο στη Χαλκηδόνα το 451, είχε ωστόσο ισχυρή βάση και πολλούς οπαδούς, ιδίως στις ανατολικές επαρχίες της Αυτοκρατορίας. 3. Συγκρούσεις δήμων και αυτοκράτορα Μεγάλες ταραχές στον Ιππόδρομο σημειώθηκαν ιδιαίτερα στη διάρκεια της διακυβέρνησης του αυτοκράτορα Αναστασίου Α (491-518). Για τον Αναστάσιο έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ήταν υποστηρικτής της παράταξης των Πράσινων, λόγω των μονοφυσιτικών του τάσεων, ωστόσο αντιμετώπισε εξεγέρσεις και από τους δύο μεγάλους δήμους, ενώ ο Μαλάλας τον αναφέρει ως υποστηρικτή των Ρούσιων. 5 Στη διάρκεια της βασιλείας του, πολλές φορές πυρπολήθηκαν δημόσια κτήρια, ενώ αγάλματα του αυτοκράτορα καταρρίπτονταν και σέρνονταν στο δρόμο με την υποκίνηση των δήμων. Στον Ιππόδρομο ο όχλος αποδοκίμαζε έντονα τον αυτοκράτορα και συμμετείχε σε αναταραχές. Έτσι στις ταραχές στον Ιππόδρομο το 501 σκοτώθηκε ο γιος του Αναστασίου και περίπου τρεις χιλιάδες άτομα. Με αφορμή ένα θρησκευτικής φύσης ζήτημα το 512 ξέσπασε στάση που λίγο έλειψε να στοιχίσει στον αυτοκράτορα το θρόνο. Για το γεγονός αυτό στα χρονικά του Ιωάννη Μαλάλα διαβάζουμε ότι ο λαός εξεγέρθηκε λόγω μιας προσθήκης στον Τρισάγιο Ύμνο, που θεωρήθηκε μονοφυσιτικής έμπνευσης. Ο έπαρχος της πόλης Πλάτων το έσκασε τρομαγμένος, ενώ οι στασιαστές απαιτούσαν την ανάρρηση άλλου αυτοκράτορα και επιτέθηκαν στα σπίτια όσων θεωρούσαν υπαίτιους των καινοτομιών. Ο Αναστάσιος αναγκάστηκε να εμφανιστεί στον Ιππόδρομο και να απευθυνθεί στο λαό, εξηγώντας την αβασιμότητα του φόβου για την πίστη. 6 Το αποκορύφωμα της κρίσης ήταν η επανάσταση του στρατηγού της Θράκης Βιταλιανού, ο οποίος τρεις φορές τα έτη 513, 514 Δημιουργήθηκε στις 15/1/2017 Σελίδα 2/7
και 515 έφθασε έως τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, όμως ο Αναστάσιος κατόρθωσε να βγει νικητής από αυτήν την επικίνδυνη δοκιμασία. Οι δήμοι συγκρούστηκαν με την αυταρχική διακυβέρνηση του Ιουστινιανού Α (527-565), ο οποίος ήθελε με τον περιορισμό της δράσης τους να ενισχύσει την απολυταρχική του εξουσία. Με τον τρόπο αυτό προκλήθηκε η μεγαλύτερη εσωτερική κρίση στο Βυζάντιο τον 6ο αιώνα. Ο Ιουστινιανός χρησιμοποίησε τον πολιτικό χαρακτήρα των δήμων υποστηρίζοντας όμως τη μία ή την άλλη παράταξη ανάλογα με το συσχετισμό των δυνάμεων τη δεδομένη στιγμή. Παρόλο που γενικά ευνοούσε τους Βένετους, η πολιτική του απέναντι στους δήμους ήταν ευμετάβλητη. Η δυσαρέσκεια για το γεγονός αυτό καθώς και για τη δυσβάστακτη φορολογία ένωσαν, μόλις δόθηκε η αφορμή, τους μέχρι χθες αντίπαλους δήμους και από κοινού στράφηκαν κατά του Ιουστινιανού. Η μεγάλη αυτή εξέγερση των δήμων, που ονομάστηκε Στάση του Νίκα και διήρκεσε μόνο οκτώ ημέρες, σημειώθηκε τον Ιανουάριο του 532. Η στάση αυτή άφησε βαθιά ίχνη στη συνείδηση των συγχρόνων του Ιουστινιανού και περιγράφεται από μια σειρά χρονικογράφους στα ιστορικά τους έργα. Ήταν το απόγειο της δύναμης των δήμων, που λίγο έλειψε να ρίξουν από το θρόνο έναν από τους ισχυρότερους αυτοκράτορες της βυζαντινής ιστορίας. Μετά τη Στάση του Νίκα, οι παρατάξεις των Βένετων και των Πράσινων τέθηκαν ένα χρονικό διάστημα στο περιθώριο, ωστόσο ήδη στο δεύτερο μισό της διακυβέρνησης του Ιουστινιανού Α εμφανίζονται και πάλι. Τις τελευταίες δεκαετίες του 6ου και τις πρώτες του 7ου αιώνα, οι δήμοι άρχισαν πάλι να αναδεικνύονται. Οι αντιπαραθέσεις των δήμων οξύνθηκαν ιδιαίτερα την εποχή της τυραννικής εξουσίας του αυτοκράτορα Φωκά (602-610), όταν η Αυτοκρατορία βρισκόταν σε ένα είδος λανθάνοντος εμφύλιου πολέμου και συχνά σημειώνονταν σκληρές συγκρούσεις μεταξύ των αντίπαλων παρατάξεων. Στην αρχή τον αυτοκράτορα υποστήριζαν οι Πράσινοι, όμως, όταν άρχισε ο Φωκάς να εκδιώκει τους μονοφυσίτες, ήρθε σε σύγκρουση με αυτούς τότε άρχισαν να τον υποστηρίζουν οι Βένετοι. Την κρίσιμη στιγμή, στις αρχές Οκτωβρίου του 610, όταν ο στόλος του εξάρχου της Καρθαγένης Ηρακλείου εμφανίστηκε στα στενά του Βοσπόρου με την πρόθεση να ανατρέψει τον τύραννο της Κωνσταντινούπολης, οι οπαδοί των Πράσινων κατέβασαν την αλυσίδα στον Κεράτιο και άφησαν τα πλοία να εισπλεύσουν στον κόλπο. 4. Οι δήμοι μετά τον 7ο αιώνα Σε μεταγενέστερες περιόδους οι Πράσινοι και οι Βένετοι, μαζί με τη Σύγκλητο, διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο όταν χήρευε ο θρόνος και ο προηγούμενος αυτοκράτορας δεν είχε ορίσει με οποιονδήποτε τρόπο τον διάδοχό του. Η αλήθεια είναι ότι αυτό δε συνέβαινε τόσο συχνά. Οι δήμοι είχαν επίσης σημαντικό ρόλο και στην ταραγμένη εποχή από το 695 έως το 717, ένα διάστημα δηλαδή είκοσι δύο ετών κατά το οποίο σημειώθηκαν επτά αλλαγές στο βυζαντινό θρόνο. Έτσι, για παράδειγμα, η παράταξη των Βένετων μετά την ανατροπή του Ιουστινιανού Β (685-695, 705-711) το 695, αναγόρευσε αυτοκράτορα το Λεόντιο (695-698), μέχρι τότε στρατηγό του νέου θέματος της Ελλάδας. Από την άλλη πλευρά, οι Πράσινοι ενίσχυσαν πολύ τον Τιβέριο Γ Αψίμαρο (698-705) να ανεβεί στον αυτοκρατορικό θρόνο. Παλαιότερα λανθασμένα θεωρούνταν ότι οι δραστηριότητες των δήμων διακόπηκαν την εποχή του αυτοκράτορα Ηρακλείου (610-641). Ένα χωρίο στο χρονικογράφο Θεοφάνη σχετικά με μια κρίσιμη στιγμή το 811 όταν στις συγκρούσεις με τους Βουλγάρους ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α σκοτώθηκε και ο βαριά τραυματισμένος γιος του Σταυράκιος, ο οποίος ήταν βέβαιο ότι δε θα επιζούσε, έπρεπε να επιλέξει τον διάδοχο επιβεβαιώνει το ρόλο των δήμων μέχρι τις αρχές του 9ου αιώνα. Όμως, οι δήμοι όλο και περισσότερο προσλαμβάνουν «διακοσμητικό» χαρακτήρα, συμμετέχοντας απλώς στις μεγαλοπρεπείς τελετές του παλατιού, κάτι που μπορούμε να διαπιστώσουμε μέχρι και το 12ο αιώνα. 1. Patrologia Graeca, τόμ. 54, στήλ. 660-661, τόμ. 64, στήλ. 625. 2. Чекалова, А.А., Восстание Ника и социально-политическая борьба в Константинополе в конце V первой половине VI в., Византийские очерки (Москва 1977), σελ. 161. Δημιουργήθηκε στις 15/1/2017 Σελίδα 3/7
3. Θεοφύλακτος Σιμοκάττης, Ιστορίαι, de Boor, C. Wirth, P. (επιμ.), Theophylacti Simocattae Historiae (Stuttgart 1972), σελ. 297. 4. Ψευδο-Κωδινός, Πάτρια Κωνσταντινουπόλεως, Preger, T. (επιμ.), Scriptores originum Constantinopolitanarum II (Leipzig 1907, ανατ. New York 1975), σελ. 182. 5. «Ἐφίλει δὲ ὁ αὐ τὸς βασιλεὺ ς τὸ Ῥούσιον μέρος Κωνσταντινουπόλεως, τοῖ ς δὲ Πρασίνοις καὶ Βενέτοις πανταχῇ ἐ πεξήρχετο στασιάζουσιν», Ιωάννης Μαλάλας, Χρονογραφία, Dindorf, L. (επιμ.), Ioannis Malalae Chronographia (CSHB, Bonn 1831), σελ. 393. 6. Ιωάννης Μαλάλας, Χρονογραφία, Dindorf, L. (επιμ.), Ioannis Malalae Chronographia (CSHB, Bonn 1831), σελ. 406-408. Βιβλιογραφία : Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia, Leipzig 1883 Cameron A., Circus Factions. Blues and Greens at Rome and Byzantium, Oxford 1976 Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner-Wobst, T. (ed.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 1-3, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1841-1897 Γεώργιος Κεδρηνός, Σύνοψις Ιστοριών, Bekker, Ι. (ed.), Georgius Cedrenus Ioannis Scylitzae ope, Ι-ΙΙ, Corpus scriptorum historiae Byzantinae, Bonn Ι: 1838 ΙΙ: 1939 Ιωάννης Μαλάλας, Χρονογραφία, Dindorf, L. (ed.), Ioannis Malalae Chronographia, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1831 Πασχάλιον Χρονικόν, Dindorf, L. (ed.), Chronicon Paschale I, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1832 Ιωάννης Λυδός, Περί αρχών, Bandy, A.C. (ed.), Ioannes Lydus. On powers or the magistracies of the Roman state, Philadelphia 1983 Bury J.B., "The Nika Riot", Journal of Hellenic Studies, 17, 1897, 90-119 Dvornik F., "The Circus Parties in Byzantium: Their Evolution and Suppression", Byzantina-Metabyzantina, 1, 1946, 119-133 Cront G., "Les Dèmes et les partis politiques dans l'empire byzantin aux Ve-VIIe siècles", Revue des Etudes Sud-Est Européennes, 7, 1969, 671-674 Prinzing G., "Zu den Wohnvierteln der Grünen und Blauen in Konstantinopel", Beck, H.-G. (ed.), Studien zur Frühgeschichte Konstantinopels, München 1973, Miscellanea Byzantina Monacensia 14, 27-48 Θεοφύλακτος Σιμοκάττης, Ιστορίαι, de Boor, C. Wirth, P. (eds), Theophylacti Simocattae Historiae, Stuttgart 1972 Fine J.V.A., "Two Contributions on the Demes and Factions in Byzantium in the Sixth and Seventh Centuries", Zbornik Radova Vizantološkog Instituta, 10, 1967, 29-37 Fotiou A. S., "Byzantine Circus Factions and Their Riots", Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, 27, 1978, 1-10 Δημιουργήθηκε στις 15/1/2017 Σελίδα 4/7
Gregoire Η., "Le peuple de Constantinople ou les Bleus at les Verts?", Comptes Rendus de l Académie des inscriptions et belles lettres, 1946, 568-578 Janssens Y., "Les Bleus et les Verts sous Maurice, Phocas et Héraclius", Byzantion, 11, 1936, 449-536 Manojlović G., "Le peuple du Constantinople de 400 à 800 après J. C.", Byzantion, 11, 1936, 617-716 Winkler S., "Byzantinische Demen und Faktionen", Diesner, H. J. (ed.), Sozialökonomische Verhältnisse im Alten Orient und im Klassische Altertum, Berlin 1961, 318-328 Procopii Caesariensis opera omnia, I-IV, Haury, J. (ed.), Wirth, P. (corr.), Lipsiae 1962-1964 Чекалова А.А., Константинополь в VI веке. Восстание Ника в 532 году, Москва 1986 Чекалова А.А., "К вопросу о димах ранней Византии", Византийские очерки, Москва 1982, 37-53 Чекалова А.А., "Восстание Ника и социально-политическая борьба в Константинополе в конце V первой половине VI в.", Византийские очерки, Москва 1977, 158-171 Успенский Ф.И., "Партии цирка и димы в Константинополе", Византийский временник, 1, 1894, 1-16 Сюзюмов М. Я., "Политическая борьба вокруг зрелищ в Восточной Римской империи IV в.", Ученые записки Уральского государственного университета, 11, 1952, 84-134 Пигулевская Η. В., "К вопросу о борьбе демов в ранней Византии", Византийский временник, V (30), 1952, 216-222 Дьяконов А. П., "Византийские димы и фракции в V - VІІ вв.", Византийский сборник, 1945, Москва - Ленинград 1945, 144-217 Винкельман Ф., "О роли народных масс в ранней Византии (в порядке дискуссии)", Византийский временник, 1979, 26-36 Ευάγριος, Εκκλησιαστική Ιστορία, Bidez, J., Parmentier, L. (ed.), The Ecclesiastical History of Evagrius with the Scholia, London 1898, repr. Amsterdam 1964 Ζαχαρίας Σχολαστικός, Εκκλησιαστική Ιστορία, Brooks, E.W. (ed.), Historia ecclesiastica Zachariae Rhetori vulgo adscripta, Louvain 1919-1921 Δικτυογραφία : Byzantium 1200 Hippodrome http://www.arkeo3d.com/byzantium1200/hipodrom.html The Nika Revolt The Hagia Sophia http://penelope.uchicago.edu/thayer/e/roman/texts/secondary/burlat/15b*.html Γλωσσάριo : έπαρχος της Πόλεως (Κωνσταντινουπόλεως), ο Το λειτούργημα αυτό προέρχεται από το πρωτοβυζαντινό αξίωμα του praefectus urbi, το οποίο εμφανίστηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 11 Δεκεμβρίου 359. Πρόκειται για αξίωμα με ιδιαίτερο κύρος. Στη δικαιοδοσία του επάρχου υπάγονταν Δημιουργήθηκε στις 15/1/2017 Σελίδα 5/7
οι διοικητικές, αστυνομικές και δικαστικές λειτουργίες που σχετίζονταν με τη ζωή στην πρωτεύουσα. Τη διοικητική εξουσία του στην Πόλη την περιόριζε μόνο ο αυτοκράτορας. Οικουμενική Σύνοδος Δ (Χαλκηδόνα, 451) Η Δ Οικουμενική Σύνοδος συνεδρίασε στη Χαλκηδόνα το έτος 451 με αντικείμενο εργασιών την αναίρεση της ερμηνείας της Ληστρικής συνόδου Εφέσου (449) ως προς τις δύο φύσεις του Χριστού. Πηγές Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (επιμ.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883). Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner Wobst, T. (επιμ.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 1 3 (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1841 1897). Γεώργιος Κεδρηνός, Σύνοψις Ιστοριών, Bekker, Ι. (επιμ.), Georgius Cedrenus Ioannis Scylitzae ope Ι ΙΙ (Corpus scriptorum historiae Byzantinae, Bonn Ι: 1838, ΙΙ: 1939). Ιωάννης Μαλάλας, Χρονογραφία, Dindorf, L. (επιμ.), Ioannis Malalae Chronographia (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1831). Πασχάλιον Χρονικόν, Dindorf, L. (επιμ.), Chronicon Paschale I (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1832). Ιωάννης Λυδός, Περί αρχών, Bandy, A. C. (επιμ.), Ioannes Lydus. On powers or the magistracies of the Roman state (Philadelphia 1983). Θεοφύλακτος Σιμοκάττης, Ιστορίαι, de Boor, C. Wirth, P. (επιμ.), Theophylacti Simocattae Historiae (Stuttgart 1972). Procopii Caesariensis opera omnia I IV, Haury, J. Wirth, P. (επιμ.) (Lipsiae 1962 1964). Ευάγριος, Εκκλησιαστική Ιστορία, Bidez, J. Parmentier, L. (επιμ.), The Ecclesiastical History of Evagrius with the Scholia (London 1898, ανατ. Amsterdam 1964). Ζαχαρίας Σχολαστικός, Εκκλησιαστική Ιστορία, Brooks, E. W. (επιμ.), Historia ecclesiastica Zachariae Rhetori vulgo adscripta (Louvain 1919 1921). Παραθέματα Η πρώτη σαφής μαρτυρία για τη διαίρεση του λαού με τα χρώματα του Ιπποδρόμου στην Κωνσταντινούπολη, από ομιλία του Γρηγορίου Ναζιανζηνού (380) Ὀρᾷτε τοὺς περὶ τὰς ἱπποδρομίας ἐσπουδακότας τούτους. Οἳ ἀπὸ τῶν χρωμάτων ὀνομάζονται, καὶ τῶν μερίδων, αἶς συνεστήκασιν. Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Λόγος 37.18, Migne, J. P. (επιμ.), Patrologiae cursus completus, Series graeca 36 (Paris 1886), στήλ. 301D 304A. Ο δήμος των Πρασίνων ζητά δικαιοσύνη από τον Ιουστινιανό στον Ιππόδρομο τις παραμονές της Στάσης του Νίκα Πέμπτῳ ἔτει τῆς βασιλείας Ἰουστινιανοῦ, μηνὶ ἰανουαρίῳ, γέγονε τοῦ λεγομένου Νίκα ἡ ἀνταρσία τρόπῳ τοιούτῳ. ἀνελθόντα τὰ μέρη ἐν τῷ Ἱππικῷ ἔκραξαν οἱ δῆμοι τῶν Πρασίνων, Ἄκτα διὰ Καλοπόδιον τὸν κουβικουλάριον καὶ σπαθάριον. ἔτη πολλά, Ἰουστινιανέ, τοῦ βίγκας ἀδικούμεθα, μόνε ἀγαθέ, οὐ βαστάζομεν, οἶδεν ὁ θεός, φοβούμεθα ὀνομάσαι, μὴ πλέον εὐτυχήσει, καὶ μέλλομεν κινδυνεύειν. Καλοπόδιός ἐστιν ὁ σπαθαροκουβικουλάριος ὁ ἀδικῶν ἡμᾶς. καὶ πολλῶν ὕβρεων γενομένων μεταξὺ τῶν μερῶν Βενέτων καὶ Πρασίνων, καὶ τὸν βασιλέα πολλὰ λοιδορήσαντες, κατῆλθον οἱ Πράσινοι, ἐάσαντες τὸν βασιλέα καὶ τοὺς Βενέτους θεωροῦντας τὸ ἱππικόν. καὶ ἀπέστειλεν ὁ βασιλεὺς ἰδεῖν τί κράζουσιν ὡς ἔτυχεν ἀλλ ὅτε πολλὴ γένηται ἀνάγκη, τότε ποιεῖς ἃ ἐβουλεύσω. καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ βασιλεύς: Ἐξέλθατε οὖν καὶ μάθετε τίνος χάριν στασιάζουσιν. Δημιουργήθηκε στις 15/1/2017 Σελίδα 6/7
Πασχάλιον χρονικόν, Dindorf, L. (επιμ.), Chronicon Paschale I (CSHB, Bonn 1832), σελ. 620. Χρονολόγιο 491: Συγκρούσεις Βένετων και Πράσινων στον Ιππόδρομο 501: Στις ταραχές στον Ιππόδρομο σκοτώνονται τρεις χιλιάδες άτομα, μεταξύ των οποίων και ο γιος του αυτοκράτορα Αναστασίου Α 512: Μεγάλες συγκρούσεις με αφορμή μια προσθήκη στον Τρισάγιο Ύμνο με εντολή του μονοφυσίτη αυτοκράτορα Αναστασίου Α 513 515: Ο στρατηγός της Θράκης Βιταλιανός επιχειρεί τρεις φορές να εκθρονίσει τον αυτοκράτορα Αναστάσιο Α 11 19 Ιανουαρίου 532: Στάση του Νίκα 610: Οι Πράσινοι βοηθούν το στόλο του Ηρακλείου να εισπλεύσει στον Κεράτιο 695: Η παράταξη των Βένετων κηρύσσει αυτοκράτορα το Λεόντιο 698: Οι Πράσινοι υποστηρίζουν την άνοδο στο θρόνο του Τιβέριου Γ Αψίμαρου 811: Γίνεται μνεία των δήμων με αφορμή την ανακήρυξη του νέου αυτοκράτορα Δημιουργήθηκε στις 15/1/2017 Σελίδα 7/7