ΘΕΜΑ: ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗΣ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΜΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΝΟΜΑ:ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΑΡΕΚΛΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Ν. ΜΠΑΡΜΠΑΣ ΘΕΜΑ: ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗΣ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΞΩΧΩΡΙΕΣ (OFFSHORE) ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΚΑΙ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΙ Ι.ΓΕΝΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΞΩΧΩΡΙΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΚΑΙ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΩΝ 7 1.ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 7 2.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΥΠΕΡΑΚΤΙΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ 8 2.1.Οι δικαιολογητικοί λόγοι εμφάνισης των εξωχώριων εταιριών και η εξάπλωσή τους 8 2.2.Κίνητρα ίδρυσης υπεράκτιων εταιριών και κριτήρια επιλογής τους 9 3. ΜΟΡΦΕΣ ΕΞΩΧΩΡΙΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗΣ 10 3.1. Εταιρίες συμμετοχών (Holding Companies) 11 3.2.Εταιρίες παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών 13 3.3. Εταιρίες αδειών δικαιωμάτων 14 3.4. Εμπορικές εταιρίες (Trading companies) 14 3.5. Εταιρίες Παροχής Διοικητικών Υπηρεσιών (Administration companies) 15 3.6. Ναυτιλιακές εταιρίες (Shipping Companies) 15 3.7. Εμπιστεύματα (Trusts) 16 3.8. Εταιρίες επενδύσεων (Investment Companies) 17 3.9. Τραπεζικές εταιρίες (Banking Companies) 17 3.10. Εταιρίες παροχής υπηρεσιών 18 3.11. Εταιρίες υβρίδια 18 3.12. Δομές Nominee (αντιπροσώπευσης) 19 3.13. Εταιρίες ασφαλειών 20 2

3.14. Χρηματιστηριακές συναλλαγές 20 ΙΙ. Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗΣ ΜΕΣΩ ΕΞΩΧΩΡΙΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ 21 1. ΑΜΕΣΟΙ ΦΟΡΟΙ 21 1.1. Το κοινό φορολογικό καθεστώς για τις συγχωνεύσεις, διασπάσεις, εισφορές ενεργητικού και ανταλλαγές μετοχών που αφορούν εταιρείες διαφορετικών κρατών μελών (Οδηγία 90/434/ΕΟΚ, όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 2005/19/ΕΚ, οι οποίες καταργήθηκαν με την Οδηγία 2009/133/ΕΚ) 21 1.2. Το κοινό φορολογικό καθεστώς για τις μητρικές και τις θυγατρικές εταιρίες διαφορετικών κρατών μελών (Οδηγία 90/435/ΕΟΚ, όπως τροποποιήθηκε από τις Οδηγίες 2003/123/ΕΟΚ και 2006/98/ΕΟΚ, οι οποίες καταργήθηκαν με την Οδηγία 2011/96/ΕΕ) 23 1.3. Το κοινό σύστημα φορολόγησης των τόκων και των δικαιωμάτων που καταβάλλονται μεταξύ συνδεδεμένων εταιριών διαφορετικών κρατών μελών (Οδηγία 2003/49/ΕΚ, όπως τροποποιήθηκε από τις Οδηγίες 2004/66/ΕΚ, 2004/76/ΕΚ, 2006/98/ΕΚ) 24 1.4. Η φορολόγηση των υπό μορφή τόκων εισοδημάτων από αποταμιεύσεις (Οδηγία 2003/48/ΕΚ, όπως τροποποιήθηκε από τις Οδηγίες 2004/66/ΕΚ και 2006/98/ΕΚ) 25 1.5. Ψήφισμα του Συμβουλίου περί του Κώδικα Δεοντολογίας για τη φορολογία των επιχειρήσεων 26 2. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 29 3. ΕΜΜΕΣΟΙ ΦΟΡΟΙ 34 4. Η ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ 36 ΙΙΙ. Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗΣ ΜΕΣΩ ΕΞΩΧΩΡΙΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΟΣΑ 39 1.ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΟΣΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΩΝ 39 2.ΟΙ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ 41 3.Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΩΝ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΖΗΜΙΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ 48 3

4. Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΠΕΙΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙΦΕΡΟΥΝ ΟΙ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΕΠΙΖΗΜΙΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑΚΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΘΕΣΤΩΤΑ ΣΤΟ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟ 50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗ ΣΤΙΣ ΕΝΔΟΟΜΙΛΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ Ι. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΝΔΟΟΜΙΛΙΚΗΣ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ Η ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗ 62 ΙΙ. Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΕΝΔΟΟΜΙΛΙΚΗΣ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ 65 1.Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΔΙΑΙΤΗΣΙΑΣ 65 1.1. Οι προεργασίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η γενικότερη ρύθμιση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Διαιτησίας 65 1.2.Το υποκειμενικό και αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης Διαιτησίας 68 1.3. Η διαδικασία της Σύμβασης Διαιτησίας 69 2. Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΝΔΟΟΜΙΛΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ 73 2.1.Γενικά χαρακτηριστικά 73 2.2.Διαδικασία της ευρωπαϊκής τεκμηρίωσης 73 2.3.Κατευθυντήριες Οδηγίες της Ευρ.Ένωσης για τις Συμφωνίες Προκαθορισμένης Τιμολόγησης 74 ΙΙΙ. Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΕΝΔΟΟΜΙΛΙΚΗΣ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ (ΟΟΣΑ) 77 1.Η ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΤΩΝ ΚΕΡΔΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (ΑΡΘΡΟ 9 ΠΡΟΤΥΠΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΤΟΥ ΟΟΣΑ) 77 1.1 Η έννοια της συνδεδεμένης επιχείρησης (άρθρο 9 της Πρότυπης Σύμβασης του ΟΟΣΑ) 78 1.2 Η συγκεκριμένη πράξη της φοροαποφυγής 79 1.3 Η αντιμετώπιση της φοροαποφυγής στα πλαίσια του άρθρου 9 της Πρότυπης Σύμβασης του ΟΟΣΑ 80 4

2. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΜΟΙΒΑΙΟΥ ΔΙΑΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ (ΑΡΘΡΟ 25 ΤΗΣ ΠΡΟΤΥΠΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΤΟΥ ΟΟΣΑ) 81 2.1 Ο αμοιβαίος διακανονισμός υπό «στενή έννοια» 82 2.2 Ο αμοιβαίος διακανονισμός υπό «ευρεία έννοια» 85 2.3 Διαιτησία 87 3. ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΟΥ ΟΟΣΑ 87 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΥΠΟΚΕΦΑΛΑΙΟΔΟΤΗΣΗ Ι.Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΦΑΛΑΙΟΔΟΤΗΣΗΣ ΚΑΙ Η ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗ 91 ΙΙ. Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗΣ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΦΑΛΑΙΟΔΟΤΗΣΗΣ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ 93 1.ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 93 2.ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 95 III. Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΦΑΛΑΙΟΔΟΤΗΣΗΣ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΟΟΣΑ 97 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 100 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 101 5

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με τον όρο «φοροαποφυγή» ονομάζουμε τη «μείωση της φορολογικής υποχρέωσης ή την ολική αποφυγή πληρωμής φόρου με νόμιμες ενέργειες του φορολογούμενου» 1. Το αποτέλεσμα αυτό επιτυγχάνεται καταρχήν με νόμιμα μέσα, αξιοποιώντας τα κενά των φορολογικών διατάξεων. Επιπλέον, μπορεί να γίνει χρήση των ήδη ισχυουσών ρυθμίσεων κατά τρόπο συμφέρον προς τη μείωση της φορολογικής υποχρέωσης ή ακόμα και να χρησιμοποιηθούν τα κατάλληλα λογιστικά τεχνάσματα 2. Το φαινόμενο της φοροαποφυγής δε συναντάται μόνο μέσα στα στενά όρια των κρατικών οντοτήτων αλλά εμφανίζεται και σε διεθνές επίπεδο (tax avoidance). Αυτή τη μορφή φοροαποφυγής θα πραγματευτεί η παρούσα μελέτη. Η διεθνής φοροαποφυγή υπό ευρεία έννοια, εκτός από την έννοια της φοροαποφυγής όπως περιγράφηκε ανωτέρω, περιέχει και μορφές καταχρηστικής φοροδιαφυγής 3. Πρέπει να διακριθεί, ωστόσο, από τη διεθνή φορολογική στρατηγική (International Tax Planning), στα πλαίσια της οποίας διερευνάται η εξεύρεση της περισσότερο συμφέρουσας φορολογικά νόμιμης λύσης. Η διεθνής φοροαποφυγή απασχόλησε ιδιαίτερα τόσο τις εθνικές κυβερνήσεις όσο και διεθνείς οργανισμούς και αποτελεί ένα συνεχώς εξελισσόμενο πεδίο πρωτοβουλιών και διαπραγματεύσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Μεσούσης της οικονομικής κρίσης που πλήττει σήμερα τον αναπτυγμένο κόσμο, η διεθνής φοροαποφυγή αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης σε πολλά νομοθετικά σώματα, με απώτερο σκοπό τη διασφάλιση της φορολογικής βάσης και την πρόληψη μεταφοράς φορολογικών εσόδων εκτός των εθνικών συνόρων 4. Οι μηχανισμοί που χρησιμοποιούνται συνήθως για την επίτευξη της διεθνούς φοροαποφυγής είναι οι εξωχώριες εταιρίες εγκατεστημένες σε φορολογικούς παραδείσους, η τεχνητή μεταφορά ζημιών στους κόλπους πολυεθνικών ομίλων, η έμμεση μεταφορά κερδών από χώρες με υψηλούς φορολογικούς συντελεστές σε χώρες με χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές, με την αντίστοιχη διαμόρφωση των τιμών των συναλλαγών, οι υπερτιμολογήσεις και υποτιμολογήσεις (παραβίαση της αρχής των ίσων αποστάσεων ή αρχής της ανοικτής αγοράς), η υποκεφαλαιοδότηση, η καταχρηστική χρησιμοποίηση των συμβάσεων αποφυγής διπλής φορολογίας (treatyshopping) για την άντληση φορολογικών πλεονεκτημάτων από την εφαρμογή τους 5. Τα μέτρα τα οποία λαμβάνονται σε εθνικό και διεθνές επίπεδο για την καταπολέμηση των ως άνω πρακτικών ποικίλουν. Στην παρούσα μελέτη, θα εξετασθεί η λειτουργία των εξωχώριων εταιριών που εδράζονται σε φορολογικές οάσεις, η τιμολόγηση των ενδοομιλικών συναλλαγών και η υποκεφαλαιοδότηση, καθώς και τα μέσα που έχουν ληφθεί σε παγκόσμιο επίπεδο για την καταπολέμησή τους. 1 Κ.Φινοκαλιώτης/Ν.Μπάρμπας, Δημόσια Οικονομικά, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2001, σελ.35 2 Κ.Φινοκαλιώτης/Ν.Μπάρμπας, ό.π., σελ.36 3 Θ.Φορτσάκης, Φορολογικό Δίκαιο, Αθήνα-Κομοτηνή, 2008, σελ.425 4 Κ.Σαββαϊδου, Η προσπάθεια αντιμετώπισης της διεθνούς φοροαποφυγής με τις διατάξεις των φορολογικών νόμων 3842/2010 και 3943/2011, ΔΦΝ 1471/2011, σελ.1108 55 Κ.Σαββαϊδου, ό.π., σελ.1108-1112 6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΞΩΧΩΡΙΕΣ (OFFSHORE) ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΚΑΙ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΙ Ι.ΓΕΝΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΞΩΧΩΡΙΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΚΑΙ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΩΝ 1.ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), ο όρος «φορολογικός παράδεισος», καίτοι δεν έχει μια συγκεκριμένη τεχνική σημασιολογία, προσδιορίζεται ως ένα κράτος (δικαιοδοσία jurisdiction), που έχει τη δυνατότητα να αντλεί έσοδα για τη χρηματοδότηση των δημόσιων υπηρεσιών του, μέσω της επιβολής μηδενικής ή απλά χαμηλής φορολογίας, προσφέροντας το κατάλληλο νομικό έδαφος για πρόσωπα που δεν κατοικούν σ αυτό, προκειμένου να αποφύγουν τις φορολογικές υποχρεώσεις που υπέχουν έναντι του κράτους κατοικίας τους 6. Ειδικότερα, ο ΟΟΣΑ χρησιμοποιεί τέσσερα κριτήρια 7 προκειμένου να χαρακτηρίσει μία δικαιοδοσία ως φορολογικό παράδεισο: α) τη μη φορολόγηση ή την επιβολή πολύ χαμηλών φόρων εισοδήματος, β) την έλλειψη διαφάνειας ως προς την εφαρμογή της φορολογικής νομοθεσίας και τη διοικητική συνεργασία μεταξύ των αρχών, γ) την έλλειψη κανόνων ή διοικητικών πρακτικών για την αποτελεσματική ανταλαγή πληροφοριών αναφορικά με τα πρόσωπα που ωφελούνται από τη μηδενική ή χαμηλή φορολογία και δ) την απουσία της απαιτούμενης ουσιώδους δραστηριότητας και τη χρήση τους μόνο για φορολογικούς σκοπούς. Αργότερα, το 2001, κατά τις εργασίες της Επιτροπής του ΟΟΣΑ για τις Φορολογικές υποθέσεις, απαλείφθηκε το τελευταίο αυτό κριτήριο από τις σχετικές αξιολογήσεις κρατών. Λόγω των ως άνω χαρακτηριστικών των κρατών-φορολογικών παραδείσων, ευνοείται η σύσταση σ αυτά των λεγόμενων «εξωχώριων» ή «υπεράκτιων» ή «offshore» εταιριών 8. Πρόκειται για εταιρίες που δε δραστηριοποιούνται στη χώρα στην οποία φέρονται να έχουν την καταστατική τους έδρα και των οποίων οι μετοχές ή τίτλοι παραστατικοί ιδιοκτησίας είναι κατά κανόνα ανώνυμοι 9. Σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο 10, εξωχώρια ονομάζεται η εταιρία που εδρεύει σε αλλοδαπή χώρα και αξιοποιεί τη νομοθεσία της χώρας αυτής για να δραστηριοποιείται αποκλειστικά σε άλλα κράτη και απολαμβάνει ιδιαίτερα ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση. 6 OECD, Harmful tax competition: an emerging global issue, 1998, p.20, par.42, Χ.Παμπούκης, Οι υπεράκτιες (offshore) εταιρίες στο ελληνικό ιδιωτικό διεθνές δίκαιο, ΔΕΕ 10/2001, σελ.965, υποσημ.3 7 OECD, Tax heaven criteria, Harmful tax practices, OECD website at http://www.oecd.org/document/23/0,3343,en_2649_33745_30575447_1_1_1_1,00.html, Κ.Σαββαϊδου, ό.π., σελ.1109, υποσημ.2 8 Ο Χ.Παμπούκης χρησιμοποιεί τον όρο «υπερόριες», που αποδίδει καλύτερα τη διάσταση μεταξύ τόπου ιδρύσεως και του ή των τόπων δραστηριότητας, βλ. Χ.Παμπούκη, ό.π., σελ.965 9 Κ.Σαββαϊδου, ό.π. 10 Άρθρο 5 παρ.7 εδ.β Ν.3091/2002 7

2.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΥΠΕΡΑΚΤΙΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ 2.1.Οι δικαιολογητικοί λόγοι εμφάνισης των εξωχώριων εταιριών και η εξάπλωσή τους Οι φορολογικοί παράδεισοι εμφανίστηκαν αμέσως μετά το τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου, στα πλαίσια της απόπειρας των οικονομικά ισχυρών κοινωνικών τάξεων να περιφρουρήσουν την περιουσία τους. Η κοινωνική αναταραχή που ακολούθησε την περίοδο του πολέμου καθώς και οι φορολογικοί σχεδιασμοί για την αναστήλωση των χωρών που επλήγησαν από τις πολεμικές συρράξεις, θα έπλητταν κυρίαρχα όσα κεφάλαια είχαν απομείνει 11. Ειδικότερα, οι υπεράκτιες εταιρίες είναι αγγλοσαξωνικής και ιδίως βρετανικής προέλευσης, γεγονός που εξηγεί το ότι εδράζονται συνήθως σε παλαιές βρετανικές αποικίες 12. Ο στόχος της ίδρυσής τους ήταν η αποφυγή των πολιτικών κινδύνων που υπήρχαν κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου 13, ενώ γνώρισαν ιδιαίτερη άνθιση στη μεταπολεμική περίοδο. Το φαινόμενο των εξωχώριων εταιριών ξεκίνησε από μικρά κράτη με περιορισμένη οικονομική δύναμη και επισφαλή εθνική κυριαρχία 14, είτε λόγω της γεωπολιτικής θέσης τους είτε λόγω της ιδιαίτερης ιστορικής εξέλιξής τους 15. Έχοντας ως απώτερο σκοπό, τη διατήρηση της κρατικής τους οντότητας και την ενίσχυση της οικονομικής τους αυτοτέλειας και ανάπτυξης, προσέφεραν ευνοϊκές συνθήκες επιχειρηματικής δραστηριοποίησης σε αλλοδαπούς επενδυτές, για να προσελκύσουν ξένα κεφάλαια και να ενθαρρύνουν την επενδυτική κινητικότητα στο έδαφός τους 16. Συνήθως παρείχαν φορολογικές διευκολύνσεις, καθώς και απαλλαγές σε επίπεδο ασφαλιστικού και εργατικού δικαίου. Η τακτική αυτή των πρώτων φορολογικών παραδείσων και ιδίως, η αποτελεσματικότητα που παρουσίασε, επηρέασε τις κυβερνήσεις μεγαλύτερων κρατών, οι οποίες εφάρμοσαν ανάλογες πρακτικές για να αυξήσουν τα εθνικά τους έσοδα 17. Σ αυτήν την εξέλιξη συνέβαλε γενικότερα η παγκοσμιοποίηση των χρηματοοικονομικών συναλλαγών, η αλματώδης ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου και η μείωση των περιορισμών στη διακίνηση κεφαλαίων και συναλλάγματος σε όλες σχεδόν τις αναπτυγμένες χώρες 18. Σήμερα, τα εξωχώρια κέντρα έχουν πολλαπλασιαστεί με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου 19, έχουν επεκταθεί σε 11 Α.Λιγωμένου-Ε.Β.Ζαχαράκη, Εξωχώριες (Offshore) εταιρίες και φορολογικοί παράδεισοι, ΑρχΝομ (ΝΙ ) 2009, σελ.152 12 Χ.Παμπούκης, ό.π., σελ.965 13 Χ.Παμπούκης, ό.π. 14 Π.Δουβής, Offshore δραστηριότητες, 2008, σελ.45 15 Α.Λιγωμένου-Ε.Β.Ζαχαράκη, σελ.153 16 Π.Δουβής, ό.π. 17 Π.Δουβής, ό.π. 18 Π.Δουβής, ό.π. 19 Π.Δουβής, ό.π., σελ.47, όπου αναφέρεται ότι σε διεθνές επίπεδο, τα κέντρα εξωχώριων εταιριών υπερβαίνουν τα 80 και μέσω των εταιριών αυτών διακινείται περίπου το 50% των κεφαλαίων που υπάρχουν παγκοσμίως. 8

ηπειρωτικές χώρες με εύρωστες οικονομίες 20 και μπορούμε πλέον να μιλάμε για Διεθνή Υπεράκτια Χρηματοοικονομικά Κέντρα (IOFC). 2.2.Κίνητρα ίδρυσης υπεράκτιων εταιριών και κριτήρια επιλογής τους Τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η ίδρυση και λειτουργία μιας υπεράκτιας εταιρίας είναι ποικίλα 21. Καταρχάς, η σύστασή της πραγματοποιείται γρήγορα, εύκολα, οικονομικά, χωρίς πολλές διατυπώσεις και με μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας μέσω της ελεύθερης διαμόρφωσης του καταστατικού της 22. Επιπλέον, παρέχεται η δυνατότητα πλήρους ανωνυμίας των διοικητών και μετόχων της εταιρίας, η οποία μπορεί να συσταθεί και ως μονοπρόσωπη. Η αποφυγή φορολογικών επιβαρύνσεων είναι δεδομένη, ούσα η πρωταρχική αιτία ανάπτυξης των εξωχώριων εταιριών. Οι εταιρίες αυτές απαλλάσσονται από το φόρο κληρονομιάς, δωρεάς, μεταβίβασης και γονικής παροχής σε περιπτώσεις ακινήτων, το φόρο τόκων στις καταθέσεις, το πόθεν έσχες σε επίπεδο αγορών και νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, ενώ γενικότερα οι φορολογικοί συντελεστές στα κέντρα που τις «φιλοξενούν» είναι χαμηλοί συγκριτικά με άλλες χώρες 23. Περαιτέρω, μέσω της επένδυσης ατομικής περιουσίας σε εξωχώριες εταιρίες, αποφεύγεται η αναγκαστική εκτέλεση επ αυτής στη χώρα προέλευσης, προς ικανοποίηση των προσωπικών δανειστών, ενώ παράλληλα το τραπεζικό απόρρητο που τηρείται στα υπεράκτια κέντρα εμποδίζει τους ελέγχους και προστατεύει τους επιχειρηματίες 24. Τέλος, η απασχόληση εργατικού δυναμικού εκτός των συνόρων της μητρικής εταιρίας έχει σαν αποτέλεσμα την αποφυγή της αντίστοιχης εργατικής και ασφαλιστικής νομοθεσίας, ενώ οι περιορισμοί στο συνάλλαγμα είναι ανύπαρκτοι 25. Πέρα από τις διευκολύνσεις και απαλλαγές που συνεπάγεται η ίδρυση κάθε εξωχώριας εταιρίας, σημαντική είναι και η επιλογή του συγκεκριμένου διεθνούς offshore χρηματοοικονομικού κέντρου (International Offshore Financial Center- IOFC) που θα την υποδεχτεί. Ειδικότερα, είναι απαραίτητη η στάθμιση τόσο υποκειμενικών όσο και αντικειμενικών παραγόντων προκειμένου να καταλήξει ο εκάστοτε επιχειρηματίας στην πλέον συμφέρουσα από κάθε άποψη απόφαση. Τα υποκειμενικά κριτήρια συνίστανται στο κέρδος που αποσκοπεί να αποκομίσει μέσω των φορολογικών απαλλαγών και διευκολύνσεων που θα του προσφέρει το κάθε IOFC, καθώς και ο συγκεκριμένος φορολογικός σχεδιασμός που έχει κάνει, σε σχέση με τη διαφύλαξη και διατήρηση της περιουσίας που επιθυμεί να πετύχει 26. Αναφορικά με τα αντικειμενικά κριτήρια που λαμβάνει υπόψη του, αναμφισβήτητα καίριο ρόλο θα διαδραματίσει η οικονομική οργάνωση του IOFC, το νομικό καθεστώς που 20 Π.Δουβής, ό.π., σελ.45, ο οποίος ενδεικτικά αναφέρει το Λιχτενστάιν, το Λουξεμβούργο, την Ιρλανδία, την Ουγγαρία. 21 Βλ. συγκεντρωτικά Π.Δουβή, ό.π., σελ.47 22 Χ.Παμπούκης, ό.π., σελ.965-966 23 Π.Δουβής, ό.π., σελ.47 24 Π.Δουβής, ό.π. 25 Π.Δουβής, ό.π. 26 Χ.Παμπούκης, ό.π., σελ.966 9

διαθέτει και δικλείδες προστασίας που προσφέρει στον επιχειρηματία συγκριτικά με άλλα IOFC και την χώρα προέλευσης των κεφαλαίων, καθώς και η φορολογική αντιμετώπιση που επιφυλάσσει στις εξωχώριες εταιρίες 27. Η προσβασιμότητα και οι επικοινωνίες είναι γεγονός ότι επηρεάζουν την επιχειρηματική δραστηριότητα και θα προσμετρηθούν στα θετικά του εκάστοτε IOFC, ενώ και τα έξοδα που υπολογίζεται ότι θα προκύψουν για την υπεράκτια εταιρία έχουν βαρύνουσα σημασία για το σχηματισμό της ορθής επενδυτικής επιλογής 28. Εν κατακλείδι, τα παραπάνω καταδεικνύουν ότι παρά τα γενικά πλεονεκτήματα που συνεπάγεται η ίδρυση και δραστηριότητα των offshore εταιρικών οντοτήτων, είναι απαραίτητη η προσεκτική επιμέτρηση των κινδύνων καθώς και η συνδυαστική αξιολόγηση υποκειμενικών και αντικειμενικών παραμέτρων, υπό το πρίσμα της δικαιοδοσίας της πραγματικής δραστηριότητας ή εγκατάστασης 29. Με τον τρόπο αυτό, αυξάνονται οι πιθανότητες να στεφθεί με επιτυχία το συγκεκριμένο επιχειρηματικό εγχείρημα, με τις λιγότερες δυνατές απώλειες. 3. ΜΟΡΦΕΣ ΕΞΩΧΩΡΙΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗΣ Η κατανόηση της λειτουργίας των υπεράκτιων εταιριών στα διεθνή εξωχώρια χρηματοοικονομικά κέντρα είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της φοροαποφυγής που επιχειρείται μέσω αυτών. Μέχρι την εμφάνιση και ανάπτυξή τους, οι συναλλαγές μεταξύ μητρικής και θυγατρικής εταιρίας που δραστηριοποιούνταν σε διαφορετικές χώρες, υπέκειντο στο φορολογικό καθεστώς του κράτους όπου είχε την έδρα της είτε η μητρική είτε η θυγατρική εταιρία. Οι διαφορές, ωστόσο, που υπήρχαν μεταξύ των δύο διακριτών φορολογικών συστημάτων οδηγούσαν αναπόφευκτα στην επιπρόσθετη επιβάρυνση των συνδεδεμένων επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα τη μείωση των κερδών που θα επιτυγχάνονταν κανονικά σε εθνικό επίπεδο. Το φαινόμενο δε αυτό γινόταν ιδιαίτερα αισθητό κατά τη μεταφορά κερδών από τη θυγατρική στη μητρική εταιρία. Η προβληματική αυτή κατάσταση - και ζημιογόνα για τις επιχειρήσεις - αντιμετωπίσθηκε με την υπογραφή διμερών φορολογικών συμφωνιών για την αποφυγή της διπλής φορολογίας 30. Με τον τρόπο αυτό, περιορίστηκε το κόστος λειτουργίας και συναλλαγών μεταξύ των εταιριών των δύο συμβαλλομένων κρατών, δε λύθηκε όμως το πρόβλημα σε διεθνές επίπεδο. Ενόψει της εμπορικής και επενδυτικής δραστηριότητας πολυεθνικών ομίλων επιχειρήσεων, σε παγκόσμιο επίπεδο, καταδεικνύονται οι δυσκολίες που προκύπτουν στα πλαίσια ενός διεθνούς φορολογικού σχεδιασμού, ο οποίος πρέπει να εξετάζει τη σύναψη διμερών φορολογικών συμβάσεων, προκειμένου να δώσει το πράσινο φως για την επέκταση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων του ομίλου. Επιπλέον, οι διμερείς συμφωνίες 27 Χ.Παμπούκης, ό.π. 28 Χ.Παμπούκης, ό.π. 29 Χ.Παμπούκης, ό.π. 30 Για τις συμβάσεις αποφυγής διπλής φορολογίας θα γίνει λόγος αναλυτικά κατωτέρω. 10

λειτουργούν στα πλαίσια ενός «σχήματος αναπροσαρμογής», με την έννοια ότι η καταβολή φόρου για ένα μέρος της φορολογητέας ύλης στο κράτος της θυγατρικής εταιρίας συνοδεύεται από την αντίστοιχη αφαίρεση του φόρου αυτού στο κράτος της μητρικής εταιρίας. Ως εκ τούτου, ο σχετικός φορολογικός σχεδιασμός δεν μπορεί να εξασφαλίσει για την επιχείρηση περαιτέρω μείωση των φορολογικών εξόδων της. Η φορολογητέα ύλη θα καταλαμβάνεται πάντοτε από κάποιο συμβαλλόμενο κράτος ανάλογα με τη συμφωνία - και θα φορολογείται. Στον αντίποδα όλων αυτών, η παρεμβολή ενός ή περισσότερων διεθνών offshore χρηματοοικονομικών κέντρων, στις συναλλαγές μεταξύ μητρικής και θυγατρικής εταιρίας, επιτρέπει την ευελιξία και πολλαπλασιάζει τις εναλλακτικές λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν σε φορολογικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, επιλέγεται συνήθως η μεταφορά κερδών από τη θυγατρική εταιρία, που έχει έδρα σε μια τρίτη χώρα, σε συγκεκριμένο IOFC, σε τέτοια μορφή η οποία να επιτρέπει την έκπτωση των κερδών αυτών από τη φορολόγηση της ξένης θυγατρικής. Με τον τρόπο αυτό, η φορολογική υποχρέωση της τελευταίας μειώνεται κατά το μέρος των μεταφερόμενων εκπιπτόμενων κερδών, χωρίς ταυτόχρονα να αυξάνεται η φορολογική επιβάρυνση της μητρικής εταιρίας γεγονός που θα συνέβαινε αναπόφευκτα στο πλαίσιο διμερών φορολογικών συμβάσεων, όπως περιγράφηκε ανωτέρω. Περαιτέρω, το κέρδος που μεταφέρθηκε μπορεί να διατηρηθεί στο IOFC ή να επαναπατρισθεί στο κράτος της μητρικής, χωρίς να υπαχθεί σε φορολογία από τις αρμόδιες αρχές του. Η ίδρυση μιας εξωχώριας εταιρίας σε ένα υπεράκτιο χρηματοοικονομικό κέντρο δε συνεπάγεται πάντοτε την πλήρη υπαγωγή της εταιρίας στη δικαιοδοσία του κέντρου. Είναι συχνό το φαινόμενο οι ιδρυτές της εταιρίας να μην είναι κάτοικοι του κέντρου ή το εισόδημα που προκύπτει να προέρχεται από πηγές άλλων χωρών. Σ αυτές τις περιπτώσεις, η εταιρία δεν απολαμβάνει πλήρως τα οφέλη που προσφέρει η εκάστοτε εξωχώρια δικαιοδοσία. Ωστόσο, το κάθε υπεράκτιο χρηματοοικονομικό κέντρο μπορεί να προβλέψει «ειδικές παραχωρήσεις» για τις εταιρίες αυτές, έτσι ώστε να εκμεταλλεύονται συγκεκριμένα πλεονεκτήματα, όπως χαμηλοί φορολογικοί συντελεστές, απαλλαγή από τοπικούς φόρους ή συναλλαγματικούς περιορισμούς, μυστικότητα ως προς την ιδιοκτησία των μετοχών και εταιρικών μερίδων, διατήρηση της κεντρικής διοίκησης και διαχείρισης στο κέντρο κλπ. 31 Ακολούθως, θα εξετασθούν συγκεκριμένες δομές εξωχώριων εταιριών, καθώς και το πώς επιτυγχάνεται η φοροαποφυγή στα πλαίσια της λειτουργίας τους. 3.1. Εταιρίες συμμετοχών (Holding Companies) 32 Η εταιρία συμμετοχών αποτελεί μία συνήθη δομή εξωχώριας εταιρίας, η οποία αξιοποιείται στα πλαίσια του διεθνούς φορολογικού σχεδιασμού. Μέσω αυτής εκκαθαρίζονται, συγκεντρώνονται ή επανεπενδύονται τα κέρδη που προκύπτουν από δραστηριότητες επιχειρήσεων σε ξένες χώρες, ενώ δημιουργείται ένα εκτεταμένο 31 Π.Δουβής, ό.π., σελ.49-52 32 Π.Δουβής, ό.π., σελ.59-65 11

δίκτυο επιχειρηματικής δραστηριότητας μέσω άλλων συνδεδεμένων με αυτήν εταιριών. Η φοροαποφυγή που συντελείται μέσω των εξωχώριων εταιριών συμμετοχής λειτουργεί συνήθως μέσα από δύο σχήματα: τη δημιουργία υπεράκτιων υποκαταστημάτων τους ή τη συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο διεθνών θυγατρικών εταιριών, με πιο συνήθη πρακτική την τελευταία. Μέσα απ αυτό το σχεδιασμό, επιτυγχάνονται φορολογικά οφέλη σε επίπεδο μερισμάτων, κεφαλαιακών κερδών και συναλλαγματικών ελέγχων. Ειδικότερα, η εξωχώρια εταιρία συμμετοχών που θα επιλεγεί πρέπει να έχει συνάψει διμερείς φορολογικές συμφωνίες, οι οποίες θα εξασφαλίζουν: α) απαλλαγή ή επιβολή χαμηλών παρακρατούμενων φόρων στη δικαιοδοσία της θυγατρικής εταιρίας, για τα μερίσματα της που διανέμονται προς την εταιρία συμμετοχών, β) απαλλαγή ή επιβολή χαμηλού φόρου εισοδήματος στη δικαιοδοσία του IOFC, για τα μερίσματα που λαμβάνει η εταιρία συμμετοχών από την ξένη θυγατρική, καθώς και γ) απαλλαγή ή επιβολή χαμηλού φόρου εισοδήματος στη δικαιοδοσία της μητρικής, για τα μερίσματα που λαμβάνει η τελική μητρική εταιρία από την εταιρία συμμετοχών, δ) απαλλαγή η επιβολή χαμηλής φορολόγησης στη δικαιοδοσία του IOFC, για τα κεφαλαιακά κέρδη που πραγματοποιούνται από την πώληση μετοχών της εταιρίας συμμετοχών, και τέλος, ε) απαλλαγή από συναλλαγματικούς ελέγχους στη δικαιοδοσία του IOFC. Ιδιαίτερα ευνοϊκός τόπος εγκατάστασης εταιρίας συμμετοχών, που συγκεντρώνει όλα τα παραπάνω, θεωρείται το Ηνωμένο Βασίλειο. Προκειμένου να καταδειχθεί στην πράξη η λειτουργία της φοροαποφυγής με την παρεμβολή εξωχώριας εταιρίας συμμετοχών, θα αναλυθεί κατωτέρω η περίπτωση χρηματοδότησης μιας θυγατρικής εταιρίας από τη μητρική της, μέσω συμμετοχής της δεύτερης στο μετοχικό κεφάλαιο της πρώτης. Όταν η μητρική εταιρία κατέχει μετοχές της θυγατρικής, δικαιούται και τα αντίστοιχα μερίσματα εκ μέρους της. Στο παραδοσιακό μοντέλο συναλλαγών μεταξύ μητρικής και θυγατρικής εταιρίας, επιβάλλεται φόρος επί των μερισμάτων αυτών. Προκειμένου, λοιπόν, να αποφευχθεί ή να μειωθεί ο εν λόγω φόρος, η εταιρία συμμετοχών που λειτουργεί σε IOFC, αγοράζει το ποσοστό των μετοχών της θυγατρικής εταιρίας που επένδυσε σ αυτήν η μητρική, έτσι ώστε τα μερίσματα να καταβάλλονται πλέον στην offshore εταιρία. Με δεδομένο ότι το IOFC έχει συνάψει ειδική ευνοϊκή φορολογική συμφωνία ή σύμβαση αποφυγής διπλής φορολογίας με τη χώρα εγκατάστασης της θυγατρικής εταιρίας, ο φόρος που προκύπτει από τα μερίσματα που διανέμει η τελευταία στο ΙOFC είναι μικρότερος ή και μηδενικός, σε σύγκριση με αυτόν που θα καταβαλλόταν στα πλαίσια μιας απευθείας συναλλαγής μητρικής-θυγατρικής. Στην περίπτωση που δεν επιβάλλεται καθόλου φόρος, τα κέρδη που προκύπτουν χρησιμοποιούνται για τις ανάγκες της θυγατρικής εταιρίας ή επανεπενδύονται. Η ίδια διαδικασία εφαρμόζεται και στην περίπτωση επαναπατρισμού των κερδών στη μητρική εταιρία. Ελέγχεται δηλαδή, το φορολογικό καθεστώς που ισχύει ανάμεσα στη χώρα εγκατάστασής της και σε τρίτες χώρες, προκειμένου να αξιοποιηθεί, με τον ως άνω τρόπο, κάποια θυγατρική εταιρία που έχει ήδη συσταθεί σ αυτές ή να συσταθεί καινούρια. Το παραπάνω δε σχήμα μπορεί να εμπλουτισθεί και με περισσότερες θυγατρικές εταιρίες σε τρίτη ή τέταρτη χώρα, αξιοποιώντας τις 12

ευνοϊκές φορολογικές ρυθμίσεις που ισχύουν μεταξύ των διαφόρων κρατών. Με τον τρόπο αυτό, διευκολύνεται η εξάπλωση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων της μητρικής εταιρίας, με τις μικρότερες δυνατές απώλειες σε φορολογικό επίπεδο. Ως εκ τούτου, γίνεται σαφές ότι η χρήση της offshore εταιρίας συμβάλλει αποφασιστικά στην αποφυγή επιπλέον φορολογικών δαπανών, συνολικά σε επίπεδο ομίλου. Παρόμοια λειτουργία επιτελεί η εξωχώρια εταιρία συμμετοχών στη φορολόγηση κεφαλαιακών κερδών (υπεραξία). Ορισμένες χώρες επιβάλλουν φόρο κεφαλαιακών κερδών, σε περίπτωση πώλησης μετοχών των εταιριών τους. Αν η θυγατρική που είναι εγκατεστημένη σε μια τέτοια χώρα πουλήσει απευθείας τις μετοχές της σε μια εταιρία τρίτης χώρας, θα φορολογηθεί κατά την είσπραξη των κερδών της. Για να αποφευχθεί αυτή η επιπρόσθετη επιβάρυνση, αγοράζει τις μετοχές της μία υπεράκτια εταιρία, με τη χώρα της οποίας έχει συμφωνηθεί ευνοϊκότερο φορολογικό καθεστώς σε επίπεδο υπεραξίας. Η υπεράκτια επιχείρηση που επιλέγεται, έχει την έδρα της σε IOFC στο οποίο δε φορολογούνται τα κεφαλαιακά κέρδη. Ως εκ τούτου, όταν πουλήσει τις μετοχές που κατέχει στην εταιρία της τρίτης χώρας, η οποία ήθελε εξαρχής να τις αγοράσει, δε θα υπαχθεί σε φόρο υπεραξίας. Παρατηρείται, συνεπώς, ότι με την παρεμβολή της εξωχώριας εταιρίας συμμετοχών, επιδιώκεται και σ αυτήν την περίπτωση η αποφυγή καταβολής φορολογίας. Η χρήση μιας υπεράκτιας εταιρίας συμμετοχών εξυπηρετεί και την αποφυγή συναλλαγματικών ελέγχων που ενδεχομένως επιβάλλει η χώρα της μητρικής εταιρίας σε ξένες επενδύσεις. Αντί να επαναπατρισθούν τα κέρδη στη μητρική εταιρία, επιλέγεται το κατάλληλο IOFC, ιδρύεται μία εταιρία συμμετοχών και συγκεντρώνονται εκεί τα κέρδη από τις ξένες θυγατρικές. Το εξωχώριο χρηματοοικονομικό κέντρο δεν επιβάλλει συναλλαγματικούς ελέγχους, με αποτέλεσμα να ωφελούνται οι ξένες θυγατρικές που επενδύουν εκεί τα κέρδη τους. 3.2.Εταιρίες παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών 33 Οι εταιρίες παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών αποτελούν άλλο ένα μέσο φοροαποφυγής σε επίπεδο IOFC. Ο ρόλος τους συνίσταται στην παροχή δανείων σε ξένες θυγατρικές εταιρίες, οι οποίες τα αποπληρώνουν σε τακτά προσδιορισμένες δόσεις, καταβάλλοντας ταυτόχρονα και τους οφειλόμενους τόκους. Επί των οφειλόμενων αυτών τόκων παρακρατείται φόρος, ο οποίος είναι χαμηλός έως και μηδενικός, μεταξύ της χώρας όπου εδρεύει η ξένη θυγατρική και του IOFC όπου εδρεύει η εταιρία παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Με τον τρόπο αυτό, επιτυγχάνεται ροή κεφαλαίων από τη μία χώρα προς το εξωχώριο χρηματοοικονομικό κέντρο, μέσω της καταβολής τόκων, και με χαμηλό ποσοστό παρακρατούμενου φόρου που επιβάλλεται σ αυτούς. Αν παρέμεναν τα κεφάλαια αυτά στην ξένη θυγατρική εταιρία, θα φορολογούνταν στη χώρας της ως κέρδη με υψηλό φορολογικό συντελεστή ή ως μερίσματα με υψηλότερο παρακρατούμενο φόρο σε σχέση με αυτόν που επιβάλλεται επί των τόκων του δανείου. Η μετακίνηση των κεφαλαίων στο εξωχώριο 33 Π.Δουβής, ό.π., σελ.66-68 13

χρηματοοικονομικό κέντρο, μειώνει τα συνολικά κέρδη που θα φορολογηθούν στην έδρα της θυγατρικής εταιρίας ή τα μερίσματα που θα φορολογηθούν κατά τη διανομή των κερδών. Ως εκ τούτου, επιτυγχάνεται ο περιορισμός της αντίστοιχης φορολογητέας ύλης και η συνακόλουθη αποφυγή ενός σημαντικού ποσού φόρου για τη χώρα που φιλοξενεί τη δανειολήπτρια εταιρία. Το παραπάνω σχέδιο φοροαποφυγής μπορεί να εμπλουτισθεί και με τρίτες χώρες, οι οποίες έχουν συνάψει σύμβαση αποφυγής διπλής φορολογίας με το IOFC. Με την προσθήκη αυτή προκύπτει μία τριγωνική ή πολυμερής σχέση, στα πλαίσια της οποίας επιχειρείται περαιτέρω μείωση του συνολικού φόρου που οφείλεται από την τελική δανειολήπτρια εταιρία. 3.3. Εταιρίες αδειών δικαιωμάτων 34 Οι εταιρίες αδειών που εδρεύουν σε Διεθνές Offshore Χρηματοοικονομικό Κέντρο χορηγούν άδειες δικαιωμάτων σε μια ξένη θυγατρική εταιρία. Συνήθως τα δικαιώματα αυτά παραχωρούνται στις εταιρίες αδειών των IOFC από τη μητρική εταιρία, με την ενδεχόμενη επιβολή φόρου. Πρόκειται για δικαιώματα βιομηχανικής περιουσίας, (δικαιώματα ευρεσιτεχνίας, συγγραφικά δικαιώματα, σήματα κ.α.), των οποίων η χρήση παραχωρείται έναντι ανταλλάγματος (royalty). Το οφειλόμενο τίμημα χρήσης των δικαιωμάτων αυτών καταβάλλεται από τα κέρδη ξένης θυγατρικής εταιρίας και μεταφέρεται στο IOFC, το οποίο το φορολογεί με χαμηλό συντελεστή ή και καθόλου. Μέσα από τη διαδικασία αυτή, η ξένη θυγατρική εταιρία αποφεύγει την υψηλότερη φορολόγηση, στην έδρα της και ως μέρος των κερδών της, του συγκεκριμένου ποσού που καταβάλλεται ως τίμημα για τη χρήση των δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Το σχήμα αυτό μπορεί να εμπλουτισθεί μέσω φορολογικού σχεδιασμού με έναν συνδυασμό Διεθνών Offshore Χρηματοοικονομικών Κέντρων και άλλων χωρών που έχουν υπογράψει συμβάσεις αποφυγής διπλής φορολογίας, έτσι ώστε να επιτευχθεί η ευνοϊκότερη τελική φορολόγηση του royalty αλλά και η μικρότερη δυνατή επιβάρυνση παρακρατούμενων φόρων. Επιπλέον, μπορεί να χρησιμοποιηθούν και μεσολαβούσες εταιρίες οι οποίες θα εκμεταλλευτούν τα δικαιώματα που τους παραχωρούνται σε μία συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, παρακρατώντας ένα ποσό ως προμήθεια για τις υπηρεσίες τους επί του οποίου και μόνο φορολογούνται. Το υπόλοιπο αντίτιμο το αποστέλλουν στην εταιρία αδειών του IOFC, χωρίς περαιτέρω παρακράτηση φόρου. 3.4. Εμπορικές εταιρίες (Trading companies) 35 Στην περίπτωση αυτή, μία εμπορική εταιρία που εδρεύει σε ένα φορολογικό παράδεισο, εισαγωγική ή εξαγωγική, αναλαμβάνει να παραδώσει το παραγγελλόμενο σ αυτή προϊόν, από τον προμηθευτή απευθείας στον πελάτη. Το εμπόρευμα δεν 34 Π.Δουβής, ό.π., σελ.69-71 35 Π.Δουβής, ό.π., σελ.72-75 14

αποστέλλεται στο εξωχώριο χρηματοοικονομικό κέντρο και με τον τρόπο αυτό αποφεύγονται διπλοί εισαγωγικοί δασμοί. Αντιθέτως, η εμπορική επιχείρηση αγοράζει μεν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες από έναν αντιπρόσωπο και τα μεταπωλεί αμέσως σε κάποια ξένη θυγατρική εταιρία. Η τιμή πώλησης είναι αισθητά υψηλότερη από την τιμή αγοράς, καθώς απώτερος σκοπός της συναλλαγής είναι η μεταφορά κερδών της θυγατρικής στο εξωχώριο χρηματοοικονομικό κέντρο, όπου επιβάλλεται ευνοϊκότερη φορολογία από τη φορολογία που θα επιβαλλόταν στη χώρα της θυγατρικής. Η εξωχώρια εταιρία χρησιμοποιείται επιπλέον, και για την αποφυγή της φορολόγησης των προμηθειών των αντιπροσώπων. Το τιμολόγιο που εκδίδει η εξωχώρια εταιρία περιλαμβάνει και την προμήθεια του αντιπροσώπου κάποιου οίκου του εξωτερικού, για χάρη του οποίου μεσολαβεί αυτή. Με τον τρόπο αυτό, ο αντιπρόσωπος λαμβάνει την αμοιβή του απαλλασσόμενος από φόρους που θα επιβάλλονταν, αν αυτή κατετίθετο στη χώρα του και όχι στο εξωχώριο χρηματοοικονομικό κέντρο. 3.5. Εταιρίες Παροχής Διοικητικών Υπηρεσιών (Administration companies) 36 Οι εταιρίες παροχής διοικητικών υπηρεσιών συστήνονται προκειμένου να αναλάβουν τη διαχείριση και τον έλεγχο ενός ομίλου. Ιδρύονται σε ένα διεθνές εξωχώριο κέντρο, το οποίο προσφέρει ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς. Οι εταιρίες παροχής διοικητικών υπηρεσιών συγκεντρώνουν και διεκπεραιώνουν όλες τις διοικητικές και διαχειριστικές λειτουργίες του ομίλου επ αμοιβής, η οποία υπολογίζεται επί των κερδών των ξένων θυγατρικών εταιριών του ομίλου. Και στην περίπτωση αυτή, στόχος αυτού του σχήματος είναι η αποφυγή της δυσμενούς φορολογικής επιβάρυνσης στις χώρες των θυγατρικών εταιριών, με τη μεταφορά μέρους των κερδών τους στο εξωχώριο χρηματοοικονομικό κέντρο, το οποίο εφαρμόζει χαμηλό φορολογικό συντελεστή. Η εταιρίες παροχής διοικητικών υπηρεσιών δεν είναι απαραίτητο να διαθέτουν μόνιμη εγκατάσταση στο υπεράκτιο κέντρο, ως εκ τούτου είναι δυνατό να μην παρακρατούνται επιπλέον φόροι επί των προμηθειών που λαμβάνουν για τις υπηρεσίες τους απ τις θυγατρικές εταιρίες. 3.6. Ναυτιλιακές εταιρίες (Shipping Companies) 37 Η ναυτιλία είναι μια επιχειρηματική δραστηριότητα, στην οποία μπορεί να εμπλακεί αποτελεσματικά μία εξωχώρια εταιρία. Συνήθως της παραχωρείται το δικαίωμα ναύλωσης σκαφών και η εταιρία δεν είναι απαραίτητο να έχει μόνιμη εγκατάσταση στο IOFC. Τα κέρδη που προκύπτουν από την εκμετάλλευση των πλοίων εκτός δικαιοδοσίας φορολογούνται με τον ειδικό χαμηλό φορολογικό συντελεστή του υπεράκτιου χρηματοοικονομικού κέντρου και αποφεύγεται η υψηλή φορολογία που θα επιβαλλόταν από τη χώρα της ναυτιλιακής εταιρίας, αν οι 36 Π.Δουβής, ό.π., σελ.76-77 37 Π.Δουβής, ό.π., σελ.78 15

δραστηριότητες αυτές πραγματοποιούνταν από την ίδια. Ωστόσο, φορολογείται με πλήρη συντελεστή η καταβολή του δικαιώματος χρήσης της σημαίας και της νηολόγησης. Σε κάθε περίπτωση, η εξάπλωση των ναυτιλιακών δραστηριοτήτων σε διεθνή εξωχώρια χρηματοοικονομικά μέτρα οδήγησε στην αρτιότερη οργάνωσή τους και νομική κατοχύρωση ρυθμίσεων σχετικά με το πλήρωμα και την ασφάλεια των πλοίων που κάνουν χρήση της σημαίας του IOFC (σημαία ευκαιρίας). 3.7. Εμπιστεύματα (Trusts) 38 Τα εμπιστεύματα έχουν αγγλική προέλευση και εφευρέθηκαν με σκοπό την προστασία περιουσιακών στοιχείων. Πρόκειται για ένα είδος «αργής δωρεάς», με την οποία ο διαθέτης (settlor) εκχωρεί περιουσιακά στοιχεία στους διαχειριστές (trustees), για να τα διοικήσουν προς όφελος των δικαιούχων (beneficiaries). Συνιστώνται με έγγραφη συμφωνία, σε χώρες που διέπονται απ το εθιμικό δίκαιο αλλά και σε όλους τους φορολογικούς παραδείσους, ακόμα κι αν δε στηρίζονται στο εθιμικό δίκαιο. Σε ένα εμπίστευμα, ο διαχειριστής μπορεί να είναι ταυτόχρονα και διαθέτης ή δικαιούχος. Έχει τον πλήρη νομικό έλεγχο της περιουσίας του trust, ενώ τα δικαιώματα χρήσης και αποδόσεων των περιουσιακών στοιχείων μπορούν να διαχωριστούν, οπότε ανήκουν στους δικαιούχους. Η περιουσία που τοποθετείται σε εμπίστευμα ποικίλλει: χρήματα φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, ασφάλειες ζωής, σωματεία και κοινωνίες που δεν έχουν κερδοσκοπικό σκοπό, συλλογικές επενδύσεις (uni trusts), διαθέσιμα επαγγελματικών σωματείων ή ασφαλιστικών ταμείων, ασφάλεια για την περίπτωση μη ικανοποίησης ομολογιούχων δανειστών, κρατικές ενισχύσεις για αυτόνομες ή απομακρυσμένες περιοχές κλπ. Τα εμπιστεύματα θεωρείται ότι είναι μόνιμα εγκατεστημένα εκεί όπου βρίσκεται ο διαχειριστής τους. Ως εκ τούτου, η αλλαγή διαχειριστή συνεπάγεται και τη μεταφορά του εμπιστεύματος σε χώρα ή εξωχώριο κέντρο με ευνοϊκότερες φορολογικές ρυθμίσεις, διευκολύνοντας το φορολογικό σχεδιασμό και την αναμόρφωση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε διεθνές επίπεδο. Η χρήση εταιριών διαχείρισης που συνδέεται με άλλα χρηματοοικονομικά κέντρα εξυπηρετεί εξίσου τις ανάγκες μεταφοράς των εμπιστευμάτων σε άλλες ευνοϊκότερες δικαιοδοσίες, με ειδικές διαδικασίες και μεθόδους που δεν επηρεάζονται από την έδρα του διαχειριστή. Συχνός λόγος μετεγκατάστασης είναι και οι πολιτικές αναταράξεις στο υπεράκτιο χρηματοοικονομικό κέντρο που βρίσκεται το εμπίστευμα ή τυχόν απαλλοτριώσεις που επιβάλλονται στο έδαφός του σε βάρος της περιουσίας του trust. Τα εμπιστεύματα που φιλοξενούνται σε εξωχώρια χρηματοοικονομικά κέντρα αξιοποιούν την ελάχιστη δημοσιοποίηση στοιχείων που απαιτείται σ αυτά και συγκεντρώνουν κεφάλαια, τα οποία πολλές φορές απαλλάσσονται από κάθε φορολογική επιβάρυνση. Η απουσία υποχρέωσης διανομής του εισοδήματος του εμπιστεύματος στους δικαιούχους σε ορισμένα IOFC διευκολύνει τη διατήρηση των εσόδων που προκύπτουν από τη διαχείριση, χωρίς την επιβολή φορολογίας επ 38 Π.Δουβής, ό.π., σελ.79-86 16

αυτών, μέχρι τον επαναπατρισμό τους στη χώρα προέλευσης. Με τον τρόπο αυτό, η περιουσία του εμπιστεύματος καθώς και τα κέρδη που προκύπτουν απ τη διαχείρισή της παραμένουν στη δικαιοδοσία του εξωχώριου χρηματοοικονομικού κέντρου, αποφεύγοντας την υψηλή φορολογία που θα συνεπαγόταν η διατήρησή τους στη χώρα του διαθέτη. Το αποτέλεσμα αυτό ενισχύεται από την ευελιξία που παρέχουν οι φορολογικοί παράδεισοι ως προς την επιλογή του νομικού καθεστώτος στο οποίο θέλει να υπαγάγει ο διαθέτης το trust του και της χώρας η οποία εφαρμόζει το συγκεκριμένο νομικό καθεστώς. Περαιτέρω, μέσω συγκεκριμένων όρων της έγγραφης συμφωνίας του εμπιστεύματος, μπορεί να προβλεφθεί η δυνατότητα αλλαγής της δικαιοδοσίας υπό την οποία αυτό διέπεται ή ακόμα και υπαγωγής σε διαφορετικές δικαιοδοσίες (διαφορετικό νομοθετικό καθεστώς για την εγκυρότητα του εμπιστεύματος, τη διοίκηση, τη σύμβαση του trust κλπ). Με τους τρόπους αυτούς, επιλέγεται η ευνοϊκότερη νομοθετική ρύθμιση για κάθε λειτουργία του εμπιστεύματος, μεταξύ άλλων και η επιβολή λιγότερων φορολογικών βαρών. 3.8. Εταιρίες επενδύσεων (Investment Companies) 39 Οι εταιρίες επενδύσεων συστήνονται σε υπεράκτια χρηματοοικονομικά κέντρα και αναλαμβάνουν την επένδυση κεφαλαίων που έχουν συγκεντρωθεί σ αυτές. Στόχος των εταιριών αυτών είναι τα έσοδα ή οι τόκοι που προκύπτουν απ τις διάφορες επενδύσεις που επιχειρούν, να επιβαρύνονται με το μικρότερο δυνατό φόρο ή να μη φορολογούνται καθόλου. Για το λόγο αυτό, τα κεφάλαια που διαχειρίζονται είτε τα επενδύουν σε χώρες που έχουν υπογράψει ευνοϊκές φορολογικές συνθήκες με το εξωχώριο χρηματοοικονομικό κέντρο, συνήθως, είτε τα καταθέτουν σε ομόλογα είτε σε τραπεζικά ιδρύματα. Τα ομόλογα αφενός δε φορολογούνται, αφετέρου οι τόκοι των τραπεζικών καταθέσεων δεν επιβαρύνονται με φόρο. Άλλου είδους επενδύσεις που μπορούν να γίνουν είναι ενδεικτικά οι εξής: μετοχές, swiss annuities, collective investments, unit trusts-mutual funds (αμοιβαία κεφάλαια), αποταμιευτικά σχήματα, umbrella funds, investment trusts, hedge funds, eurobonds κ.ά. 3.9. Τραπεζικές εταιρίες (Banking Companies) 40 Οι τραπεζικές εταιρίες που ιδρύονται σε εξωχώρια χρηματοοικονομικά κέντρα αποτελούν συνήθως θυγατρικές εταιρίες μεγάλων διεθνών τραπεζών. Αναλαμβάνουν τη χρηματοδότηση εταιριών σε διεθνές επίπεδο, απαλλάσσοντας τους πελάτες τους από συναλλαγματικούς ελέγχους, χάρη στο καθεστώς του φορολογικού παραδείσου όπου εδρεύουν. Επιπλέον, παρέχουν προνομιακές καταθέσεις, ελεύθερες από παρακρατούμενους φόρους επί των τόκων, ενώ συχνά επιλέγονται από μικρές επιχειρήσεις ή ιδιώτες, για να διαχειρίζονται τα διαθέσιμα κεφάλαιά τους. Σ αυτήν 39 Π.Δουβής, ό.π., σελ.87-89 40 Π.Δουβής, ό.π., σελ.89-92 17

την περίπτωση το τραπεζικό απόρρητο προστατεύει αποτελεσματικά τα συμφέροντα των πελατών τους. Με τους τρόπους αυτούς, οι τελευταίοι εξοικονομούν πόρους, οι οποίοι σε διαφορετική περίπτωση θα διετίθεντο για φορολογικούς σκοπούς, αν επένδυαν τα κεφάλαιά τους σε τραπεζικά ιδρύματα άλλων χωρών με αυστηρότερο φορολογικό σύστημα. 3.10. Εταιρίες παροχής υπηρεσιών 41 Πρόκειται για εταιρίες στις οποίες εκχωρούνται τα δικαιώματα των αμοιβών ορισμένων ατόμων. Τα άτομα αυτά λαμβάνουν συνήθως υψηλές απολαβές για τις υπηρεσίες τους και για να ελαχιστοποιήσουν τις φορολογικές επιβαρύνσεις που επιβάλλονται στις απολαβές αυτές, δημιουργούν συναλλακτικές σχέσεις με μια εταιρία παροχής υπηρεσιών που εδρεύει σε εξωχώριο χρηματοοικονομικό κέντρο. Η εταιρία αυτή φέρεται να προσφέρει τις υπηρεσίες της στα άτομα αυτά ή στις επιχειρήσεις στις οποίες εργάζονται. Συνήθως η εταιρία παροχής υπηρεσιών ανήκει στα υψηλόβαθμα στελέχη ή στον εργοδότη της επιχείρησης με την οποία συναλλάσσεται. Ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες της, της καταβάλλεται αποζημίωση, με αποτέλεσμα να συγκεντρώνει σταδιακά στο υπεράκτιο χρηματοοικονομικό κέντρο σημαντικά κεφάλαια. Στη συνέχεια, τα κεφάλαια αυτά διανέμονται από τον ιδιοκτήτη της εταιρίας, μεταξύ άλλων και στα υψηλόβαθμα στελέχη, αποφεύγοντας τη φορολογική επιβάρυνση επί των κερδών που θα υφίστατο στη χώρα της μητρικής εταιρίας. Με τον τρόπο αυτό, επιτυγχάνεται ταυτόχρονα αύξηση των κερδών, μείωση των εξόδων σε φόρους και μεγαλύτερα κεφαλαιακά διαθέσιμα. 3.11. Εταιρίες υβρίδια 42 Οι εταιρίες αυτές συνδυάζουν διαφορετικούς παραδοσιακούς τύπους εταιριών και επιχειρήσεων, εμπορικών και μη. Στόχος είναι η επιλογή εκείνων των στοιχείων δομής και λειτουργίας που επιθυμούν οι ιδρυτές, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τον απώτερο σκοπό σύστασης των εταιριών αυτών, με την αξιοποίηση ενός αποτελεσματικού φορολογικού σχεδιασμού. Για να καταδειχθεί η διαδικασία σχηματισμού μιας εταιρίας υβριδίου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί το παράδειγμα μιας εταιρίας περιορισμένης ευθύνης, που είναι εμπορική εταιρία σύμφωνα με το αντικειμενικό σύστημα και μιας εταιρίας παροχής εγγυήσεων, που συνιστά μη εμπορική επιχείρηση. Στην περίπτωση της ΕΠΕ, κατά την ίδρυσή της εισφέρεται ένα ποσό χρημάτων για το σχηματισμό κεφαλαίου, με την αντίστοιχη ανάληψη του εταιρικού μεριδίου που ισοδυναμεί στην καταβολή αυτή. Το κεφάλαιο που θα συγκεντρωθεί, μετασχηματίζεται σε εταιρική περιουσία, η οποία θα διατεθεί για τις ανάγκες της δραστηριότητας της ΕΠΕ. Οι εταίροι ανάλογα με το 41 Π.Δουβής, ό.π., σελ.92 42 Π.Δουβής, ό.π., σελ.93-97 18

εταιρικό μερίδιο που κατέχουν, θα δικαιούνται αντίστοιχο ποσοστό επί των κερδών που πραγματοποιεί η εταιρία. Στην περίπτωση της εταιρίας παροχής εγγυήσεων, υφίσταται επίσης η έννοια της εισφοράς χρημάτων, αλλά όχι κατά την ίδρυσή της, παρά μόνο όταν παρίσταται ανάγκη. Η χρηματική ενίσχυση από μέρους των μελών επιτελεί εγγυητική λειτουργία και παρέχεται όταν αντιμετωπίζονται κίνδυνοι και οικονομικές δυσκολίες. Επομένως, ο συνδυασμός των ως άνω χαρακτηριστικών των δύο επιχειρήσεων οδηγεί στη δημιουργία της λεγόμενης «εταιρίας περιορισμένης εγγύησης», η οποία διαθέτει εταιρικό κεφάλαιο. Κατά την ανωτέρω διαδικασία, μπορούν να σχεδιαστούν υβριδικά εταιρικά σχήματα που θα λειτουργούν ως επιχειρηματικά trusts, ως εμπορικά εργαλεία ή ως επενδυτικά εργαλεία, σε εξωχώρια χρηματοοικονομικά κέντρα, με τα συνακόλουθα φορολογικά οφέλη που έχουν ήδη παρουσιασθεί σε προηγούμενες ενότητες για τις αντίστοιχες εταιρικές δραστηριότητες. Μέσω του διαχωρισμού ιδιοκτησίας και ελέγχου, ιδιοκτησίας και εμπορικού οφέλους, ελέγχου και οφέλους περιουσιακών στοιχείων, και της κατανομής των ευθυνών και των συνεπειών αυτού του διαχωρισμού σε διαφορετικά πρόσωπα, δημιουργούνται οι κατάλληλες δομές, προκειμένου να δοθούν συμφέρουσες φορολογικές λύσεις. Επιπλέον, οι εταιρίες υβρίδια χρησιμοποιούνται συχνά για την αποφυγή φορολογίας κληρονομιών, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που δεν υφίσταται δεσμός γάμου ανάμεσα στα μέλη που κληρονομούν και σ αυτά που πεθαίνουν, ως αντιστάθμισμα των φορολογικών προνομίων που χορηγούνται στους έγγαμους στις περισσότερες δικαιοδοσίες. Τέλος, συνιστάται η αποφυγή αγοράς έτοιμων υβριδικών εταιρικών σχημάτων ή σε κάθε περίπτωση η προηγούμενη ενημέρωση του αγοραστή σχετικά με το καθεστώς συνεργασίας του υβριδίου, καθώς υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας διαφόρων σχηματισμών ανάλογα με τις ανάγκες του ιδρυτή τους. 3.12. Δομές Nominee (αντιπροσώπευσης) 43 Πρόκειται για μια συνεργασία μεταξύ μιας εξωχώριας (offshore) εταιρίας και μιας εγχώριας (onshore) εταιρίας. Η εγχώρια εταιρία λειτουργεί ως αντιπρόσωπος (nominee) της εξωχώριας εταιρίας και αναλαμβάνει όλο το πλαίσιο των συναλλαγών, όπως τη διαφήμιση, το marketing, την τιμολόγηση, τη λογιστική παρακολούθηση. Η αγοραπωλησία αγαθών και η παροχή υπηρεσιών γίνεται στο όνομα της εγχώριας εταιρίας και για λογαριασμό της εξωχώριας. Η εκπρόσωπος εταιρία δεν πρέπει να έχει συναλλαγές στη χώρα της έδρας της, οι μέτοχοι και τα μέλη της διοίκησής της θα πρέπει να διαφέρουν από τα αντίστοιχα της εξωχώριας εταιρίας, ενώ η συμφωνία συνεργασίας μεταξύ τους δεν πρέπει να υπογράφεται στη χώρα που δραστηριοποιείται η onshore εταιρία. Η δομή αυτή εξυπηρετεί τους πελάτες που δε θέλουν να εμφανίζεται στα λογιστικά τους βιβλία το όνομα της υπεράκτιας εταιρίας, προκειμένου να μην μπει στο στόχαστρο των φορολογικών αρχών. Τα έσοδα που πραγματοποιούνται από τις συναλλαγές της εταιρίαςαντιπροσώπου μεταφέρονται απευθείας στην εξωχώρια εταιρία, χωρίς να 43 Π.Δουβής, ό.π., σελ.98-106 19

εμφανίζονται ως τμήμα των συναλλαγών της πρώτης. Η εγχώρια εταιρία λαμβάνει μόνο μία προμήθεια για τις υπηρεσίες αντιπροσώπευσης, η οποία προσδιορίζεται είτε ως συγκεκριμένο ποσό είτε ως ποσοστό από κάθε συναλλαγή. Στους λογαριασμούς της εμφανίζονται μόνο η προμήθεια αυτή και τα έξοδά της. 3.13. Εταιρίες ασφαλειών 44 Οι εταιρίες ασφαλειών αποτελούν μια νέα δομή στα πλαίσια του διεθνούς φορολογικού σχεδιασμού και αφορούν κυρίως τις ασφάλειες ζωής. Η έδρα τους μπορεί να βρίσκεται τόσο σε εξωχώρια όσο και σε εγχώρια δικαιοδοσία, παρέχουν, ωστόσο, στους πελάτες τους μια πολιτική ασφάλισης, η οποία συνδυάζει τα φορολογικά οφέλη ενός εξωχώριου χρηματοοικονομικού κέντρου. Για την παροχή των υπηρεσιών τους, λαμβάνουν ένα ποσό ως ασφάλιστρο 45, μέρος του οποίου το διαθέτουν για τις ανάγκες της ασφάλισης. Το τμήμα του ασφαλίστρου που απομένει, μαζί με τα επενδυτικά κεφάλαια της εταιρίας ασφαλειών, τοποθετείται καταλλήλως σε επενδύσεις με χαμηλό κίνδυνο 46, οι οποίες συχνά επιλέγονται από τον ίδιο τον ασφαλιζόμενο. Συχνά δημιουργείται και ένα εμπίστευμα, στο οποίο διαφυλάσσονται τόσο τα χρήματα που επενδύθηκαν όσο και τα εισοδήματα που προκύπτουν απ την εκάστοτε επένδυση. Η παραπάνω διαδικασία καταλήγει στη δημιουργία ενός χαρτοφυλακίου, ξεχωριστού για κάθε πελάτη. Κατά την επέλευση του ασφαλιστικού κινδύνου και το θάνατο του ασφαλιζόμενου, τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν από τις ως άνω επενδύσεις διατίθενται για την κάλυψη της ασφαλιστικής εταιρίας και τη διανομή τους στους δικαιούχους της ασφάλειας. Με τον τρόπο αυτό, τα κέρδη που προκύπτουν απ τις εκάστοτε επιλεγόμενες επενδυτικές δραστηριότητες, φορολογούνται μόνο κατά τη διανομή τους. Το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από την επωφελή τοποθέτηση των χρημάτων μέχρι και το θάνατο του ασφαλιζόμενου, το εισόδημα και τα κέρδη που προέκυπταν φορολογούνταν στο όνομα της εταιρίας, καθώς σ αυτή ανήκε το χαρτοφυλάκιο. Η επιδιωκόμενη φοροαποφυγή έχει συντελεστεί. 3.14. Χρηματιστηριακές συναλλαγές 47 Οι εξωχώριες εταιρίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παράκαμψη των περιορισμών που θέτει η Κεφαλαιαγορά στους μεγαλομετόχους των εισηγμένων στο Χρηματιστήριο εταιριών. Οι περιορισμοί αυτοί στόχο έχουν να προλάβουν χρηματιστηριακές κινήσεις των μεγαλομετόχων, που είναι δυνατό να επιφέρουν 44 Π.Δουβής, ό.π., σελ.107-110 45 Αντί για χρηματικό ποσό, μπορεί να δοθεί ως ασφάλιστρο και υπάρχον επενδυτικό χαρτοφυλάκιο. 46 Μπορεί να συνίστανται σε απλή κατάθεση σε τραπεζικό ίδρυμα, αγορά μετοχών σε εταιρία (μετά από διερεύνηση της αξιοπιστίας των διαχειριστών και των γενικότερων εργασιών της εταιρίας), αγορά ακινήτων κλπ. 47 Π.Δουβής, ό.π., σελ.113-115 20

απότομη άνοδο ή πτώση του Χρηματιστηρίου, με δυσμενείς συνέπειες για τους μικρούς επενδυτές 48. ΙΙ. Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗΣ ΜΕΣΩ ΕΞΩΧΩΡΙΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ 1. ΑΜΕΣΟΙ ΦΟΡΟΙ Η φορολογία αποτελούσε πάντοτε έναν τομέα εθνικής κυριαρχίας, ο οποίος εξέφευγε των κύριων αρμοδιοτήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα διαφορετικά φορολογικά συστήματα που επικρατούν σε κάθε κράτος μέλος δημιουργούν αναπόφευκτα προσκόμματα για την πραγμάτωση της εσωτερικής αγοράς 49 και την εφαρμογή ενιαίας οικονομικής πολιτικής, ιδίως ενόψει της οικονομικής και νομισματικής ένωσης (ΟΝΕ) που έχει πλέον εγκαθιδρυθεί 50. Παράλληλα, οι φορολογικές αυτές διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών μελών συμβάλλουν στη διευκόλυνση της λειτουργίας των φορολογικών παραδείσων 51 και την προνομιακή αντιμετώπιση των εξωχώριων εταιριών που βρίσκονται στο έδαφός τους έναντι εταιριών που εδρεύουν σε άλλες χώρες της ΕΕ. Για το λόγο αυτό, η ευρωπαϊκή έννομη τάξη έχει προσπαθήσει να αμβλύνει τη διακριτική μεταχείριση που επιφυλάσεται σε κράτη μέλη με ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς και να πατάξει τη συνεπαγόμενη φοροαποφυγή που επιχειρείται, μέσω της εναρμόνισης των φορολογικών συστημάτων των κρατών μελών και της πρόβλεψης ενός επιπέδου συνεργασίας και αμοιβαίας συνδρομής επί των φορολογικών ζητημάτων 52. Για την περίπτωση των εξωχώριων εταιριών, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εναρμόνιση των άμεσων φόρων που επιβάλλονται στις επιχειρήσεις στα διάφορα κράτη μέλη. Οι προσπάθειες που έλαβαν χώρα προς αυτήν την κατεύθυνση βασίστηκαν στο νομικό πλαίσιο των άρθρων 114-117 ΣΛΕΕ (πρώην 94-97 ΣυνθΕΚ) για την προσέγγιση των εθνικών νομοθεσιών 53, καθώς οι φορολογικές διαφορές που υφίστανται στους άμεσους φόρους μεταξύ των κρατών μελών επηρεάζουν τις επενδυτικές δραστηριότητες και νοθεύουν τις συνθήκες ανταγωνισμού μέσα στα όρια της ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς 54. Τελικά, από τις διαπραγματεύσεις που διενεργήθηκαν προέκυψαν τέσσερις οδηγίες. 1.1. Το κοινό φορολογικό καθεστώς για τις συγχωνεύσεις, διασπάσεις, εισφορές ενεργητικού και ανταλλαγές μετοχών που αφορούν εταιρείες διαφορετικών κρατών 48 Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, προβλέπεται η υποχρέωση ενημέρωσης της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς σχετικά με την πρόθεση των μεγαλομετόχων να αγοράσουν ή να πωλήσουν μετοχές και δημοσίευση της πρόθεσης αυτής προς γνώση του επενδυτικού κοινού. 49 Άρθρο 26 ΣΛΕΕ 50 Θ.Φορτσάκης, ό.π., σελ.427 51 Κ.Φινοκαλιώτης/Ν.Μπάρμπας, ό.π., σελ.134 52 Ν.Μπάρμπας, Φοροαποφυγή: φοροαποφυγή από νομικής και ηθικής άποψης, ΔΦΝ 2009, τ.63, σελ.1544 53 Θ.Φορτσάκης, ό.π., σελ.428 54 Θ.Φορτσάκης, ό.π., σελ.456 21

μελών (Οδηγία 90/434/ΕΟΚ, όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 2005/19/ΕΚ, οι οποίες καταργήθηκαν με την Οδηγία 2009/133/ΕΚ) Με την Οδηγία 90/434/ΕΟΚ αρχικά, επιχειρήθηκε η εξάλειψη της δυσμενούς μεταχείρισης που επιφυλασσόταν, μέχρι τότε, σε συγκεκριμένες πράξεις εταιρικών μετασχηματισμών, όταν αυτές διενεργούνταν σε διασυνοριακό επίπεδο, σε σύγκριση με τη φορολογική αντιμετώπιση ανάλογων πράξεων που ελάμβαναν χώρα στο εσωτερικό ενός κράτους μέλους. Με απώτερο σκοπό την ουδετερότητα του ανταγωνισμού και την καλή λειτουργία της κοινής αγοράς στο έδαφος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, προβλέφθηκαν μέτρα που προσιδίαζαν σε μία πραγματική εσωτερική αγορά, όπως ισχύει στα πλαίσια ενός μεμονωμένου κράτους μέλους, εξαλείφοντας τις διαφορές που ίσχυαν μεταξύ των επιμέρους εθνικών φορολογικών καθεστώτων. Παράλληλα, η άρση των σχετικών φορολογικών εμποδίων για τις επιχειρήσεις που προβαίνουν σε αναδιάρθρωση, δε θα έθιγε τα δημοσιονομικά συμφέροντα των εμπλεκόμενων κρατών μελών. Η Οδηγία 2009/33/ΕΚ κωδικοποίησε την Οδηγία 90/434/ΕΟΚ μαζί με τις τροποιήσεις της από τις Οδηγίες 2005/19/ΕΚ και 2006/98/ΕΚ και εφεξής ισχύει μόνο η πρώτη. Η βασική ρύθμιση της Οδηγίας συνίσταται στην απαλλαγή από τη φορολογία των υπεραξιών κατά το χρόνο εκτέλεσής τους (άρθρο 4 παρ.1), και στη μεταγενέστερη φορολόγησή τους όταν θα έχουν πλέον πραγματοποιηθεί (ενδεχομένως κατά τη μεταβίβαση των στοιχείων που έχουν εισφερθεί από τη λήπτρια εταιρία). Περαιτέρω, οι νέες αποσβέσεις, οι υπεραξίες ή οι μειώσεις αξιών που αφορούν στα στοιχεία του ενεργητικού και παθητικού που μεταβιβάζονται, υπολογίζονται από τη λήπτρια εταιρία με τους ίδους όρους που θα μπορούσε να τα υπολογίσει η εισφέρουσα εταιρία, αν δεν είχε μεσολαβήσει η συγχώνευση ή διάσπαση (άρθρο 4 παρ.3). Παρόμοιες ρυθμίσεις φορολογικών απαλλαγών προβλέπονται και στην περίπτωση φορολογικά διαφανών εταιριών που δεν είναι εγκατεστημένες στο κράτος μέλος της εισφέρουσας εταιρίας (άρθρο 4 παρ.3), ανάληψης προβλέψεων ή αποθεματικών από τις μόνιμες εγκαταστάσεις της λήπτριας εταιρίας που βρίσκονται στο κράτος της εισφέρουσας εταιρίας (άρθρο 5), παροχής παραστατικών τίτλων της λήπτριας εταιρίας σε εταίρο της εισφέρουσας επ ευκαιρία της συγχώνευσης, διάσπασης ή ανταλλαγής μετοχών (άρθρο 8). Τα φορολογικά πλεονεκτήματα της εταιρίας παραχωρούνται και στην περίπτωση που εισφέρεται μεταξύ άλλων μόνιμη εγκατάσταση της εισφέρουσας εταιρίας η οποία βρίσκεται σε διαφορετικό κράτος απ αυτό της τελευταίας (άρθρο 10), αλλά και κατά τη μεταφορά της κατασταστικής έδρας ευρωπαϊκών εταιριών (SE) και ευρωπαϊκών συνεταιριστικών εταιριών (SCE) από ένα κράτος σε άλλο. Ωστόσο, πέρα από την άρση των φορολογικών περιορισμών που καθιέρωσε η Οδηγία 2009/133/ΕΚ, ενδιαφέρον παρουσιάζει εν προκειμένω, η εξαίρεση που προβλέφθηκε από τις επίμαχες φορολογικές απαλλαγές. Συγκεκριμένα, δόθηκε η δυνατότητα στα εμπλεκόμενα κράτη μέλη να αρνηθούν την εφαρμογή των φορολογικών μέτρων της Οδηγίας, στην περίπτωση που η συγχώνευση, διάσπαση, εισφορά ενεργητικού ή ανταλλαγή μετοχών αποσκοπούσαν κυρίως ή δευτερευόντως 22