Ετοιμασία ανασκόπησης και αναζήτηση βιβλιογραφίας σε θέματα υγείας του παιδιού

Ετοιμασία ανασκόπησης και αναζήτηση βιβλιογραφίας σε θέματα υγείας του παιδιού Φεβρουάριος 2007 Τ. Παναγιωτόπουλος Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας Τομέας Υγείας του Παιδιού

Αναζήτηση, αποτίμηση, ανασκόπηση σύγχρονης βιβλιογραφίας Απαραίτητη δεξιότητα Ταχεία εξέλιξη επιστημονικών γνώσεων Πλούτος διαθέσιμων πηγών Internet (περιοδικά on-line, εξειδικευμένα sites από έγκυρους οργανισμούς) και ανεξέλεγκτη ποιότητα Σημασία παρακολούθησης διεθνούς συζήτησης για κατανόηση έννοιας κρίσιμων θεμάτων Τάση αύξησης έγκυρων ανασκοπήσεων ανασκοπήσεις συστηματικές ανασκοπήσεις ιατρική / δημόσια υγεία βάσει τεκμηρίων (evidence based) editorial (προσωπική οπτική)

Συστηματικές ανασκοπήσεις Ανασκόπηση (review) Άρθρο που συνοψίζει πολλές διαφορετικές μελέτες και μπορεί να προβαίνει σε εξαγωγή συμπερασμάτων για ένα συγκεκριμένο θέμα Συστηματική ανασκόπηση (systematic review) Η ανασκόπηση της υπάρχουσας έρευνας που αφορά σαφώς διατυπωμένα ερωτήματα και χρησιμοποιεί συστηματικά και ρητά κριτήρια για τον εντοπισμό, την επιλογή και την κριτική αποτίμηση των σχετικών ερευνών, και για την συλλογή και ανάλυση των δεδομένων των μελετών που περιλαμβάνονται στην ανασκόπηση. Πηγή: www.cochrane.org/resources/glossary.htm

Κύριοι τύποι μελετών στην υγεία Περιγραφική επιδημιολογία Περιγραφή χαρακτηριστικών και συχνότητάς τους σε πληθυσμό ή ομάδα πληθυσμού Αναλυτική επιδημιολογία Μελέτη αιτιολογικής σχέσης / συσχέτισης μεταξύ παραγόντων (κινδύνου ή προστασίας) και νοσημάτων - Μελέτες σειρών (cohort studies) - Μελέτες ασθενών-μαρτύρων (case-control studies) Κλινικές μελέτες Μελέτη επίδρασης θεραπευτικής ή προληπτικής παρέμβασης Βασική έρευνα Κυτταρική λειτουργία, βιοχημεία, πειράματα σε ζώα Κοινωνική και ψυχολογική έρευνα Ποσοτικές μελέτες, ποιοτικές μελέτες, ψυχοθεραπευτική εμπειρία

Αρχικές προϋποθέσεις για μια βιβλιογραφική ανασκόπηση Αποσαφήνιση θέματος τι; γενικό θέμα ή επικεντρωμένο ερώτημα π.χ. Η σημασία του μητρικού θηλασμού ή Επίδρασητουμητρικούθηλασμούστον κίνδυνο λοιμώξεων κατά τον πρώτο χρόνο ζωής Σημασία διατύπωσης θεμάτων / ερωτημάτων που μπορεί να αναζητηθεί απάντησή τους Αποσαφήνιση οπτικής γιατί; Απόφαση για τύπο πηγών από πού; πρωτογενείς πηγές δευτερογενείς πηγές

Παγίδες στις πρωτογενείς μελέτες Τόπος και χρόνος Πληθυσμός μελέτης Μέθοδος δειγματοληψίας Δυνατότητα γενίκευσης? Μέγεθος δείγματος Καταλληλότητα εργαλείων μέτρησης Ποιότητα μετρήσεων Συστηματικά σφάλματα (bias)? Συγχητικοί παράγοντες (confounding)? Ακρίβεια εκτιμήσεων? (precision) Πιστότητα? (accuracy)

Ιεράρχηση δευτερογενών πηγών Συστηματικές ανασκοπήσεις, μετα-αναλύσεις Ανασκοπήσεις Σημείωμα εκδότη (editorial) Συγγράματα Σεμινάρια Μαθήματα?? Συνήθως συγκεκριμένη αναφορά σε βιβλιογραφικές πηγές Οι πρωτογενείς μελέτες προσδιορίζονται από τον χρόνο και τον τόπο όπου έγιναν Οι ανασκοπήσεις προσδιορίζονται από τον χρόνο και το πλαίσιο στο οποίο έγιναν

Τύποςκαιισχύςτεκμηρίωσηςγιαμελέτες κλινικής αποτελεσματικότητας παρεμβάσεων Ι Ισχυρή τεκμηρίωση από τουλάχιστον μία συστηματική ανασκόπηση καλά σχεδιασμένων τυχαιοποιημένων κλινικών δοκιμών με μάρτυρες (ΤΚΔΜ) ΙΙ Ισχυρή τεκμηρίωση από τουλάχιστον μία καλά σχεδιασμένη ΤΚΔΜ ΙΙΙ Τεκμηρίωση από καλά σχεδιασμένες κλινικές δοκιμές χωρίς τυχαιοποίηση (πριν-μετά, ασθενών-μαρτύρων κ.ά.) IV Τεκμηρίωση από καλά σχεδιασμένες μη-παρεμβατικές μελέτες (μελέτες παρατήρησης) από περισσότερα του ενός κέντρα ή ερευνητικές ομάδες V Γνώμη ειδικών βάσει κλινικών δεδομένων, περιγραφικών μελετών ή εκθέσεων από επιτροπές ειδικών Πηγή: Cochrane Collaboration of Systematic Reviews, 2003

Δομή κειμένου βιβλιογραφικής ανασκόπησης Περίληψη (Γράφεται στο τέλος) Εισαγωγή Η σημασία του θέματος, γιατί γίνεται η ανασκόπηση (ποια ειδική ανάγκη την επιβάλλει) Μέθοδοι Τι πηγές χρησιμοποιήθηκαν, τι τρόπος αναζήτησης βιβλιογραφίας, τι ηλεκτρονική στρατηγική αναζήτησης Αποτελέσματα Δομημένα σε υποενότητες (αρχική δομή πριν γράψιμο) Συμπεράσματα Ανακαιφαλαίωση κύριων ευρημάτων ανασκόπησης

Ουκ εν τω πολλώ τω ευ Όχι μεγαλοστομίες Όχι κλισέ ΠΡΟΣΟΧΗ Όχι συμπεράσματα άλλα (πιο ευρέα) από ευρήματα Προσεκτική δόμηση κειμένου Προσεκτικός χωρισμός σε παραγράφους Περιεκτική γραφή: όχι επαναλήψεις, όχι επικέντρωση σε περιφερειακές πλευρές του θέματος Σαφήνεια λόγου, μικρές προτάσεις Χρήση προτάσεων που ανακεφαλαιώνουν, βγάζουν επιμέρους συμπέρασμα, συνδέουν ενότητες Όχι αντιγραφή από βιβλιογραφία αφομοίωση και απόδοση

Αναγραφή βιβλιογραφίας Απόλυτα καθορισμένος τρόπος αναγραφής βιβλιογραφικών αναφορών Uniform Requirement for Manuscripts Submitted to Biomedial Journals, παλαιότερα Vancouver system www.nlm.nih.gov/bsd/uniform_requirements.html π.χ. Άρθρο σε περιοδικό 1) Vega KJ, Pina I, Krevsky B. Heart transplantation is associated with an increased risk for pancreatobiliary disease. Ann Intern Med 1996; 124: 980-3. Κεφάλαιο βιβλίου 2) Phillips SJ, Whisnant JP. Hypertension and stroke. In: Laragh JH, Brenner BM, editors. Hypertension: pathophysiology, diagnosis, and management. 2nd ed. New York: Raven Press; 1995. p. 465-78. Όχι αναφορά σε βιβλιογραφικές πηγές που δεν βρήκατε και διαβάσατε (μπορεί να γίνει αναφορά πραγματικής πηγής)

Αναζήτηση βιβλιογραφίας

Πηγές βιβλιογραφίας και πληροφοριών σε θέματα υγείας του παιδιού Άρθρα από διεθνή βιο-ιατρικά περιοδικά (αναζήτηση μέσω PubMed) Άρθρα από ελληνικά βιο-ιατρικά περιοδικά (αναζήτηση μέσω ΕΚΤ) Συστηματικές ανασκοπήσεις (αναζήτηση από δικυτακούς τόπους εξειδικευμέων κέντρων) Δικτυακοί τόποι έγκυρων οργανισμών ή φορέων (WHO, ECDC, CDC, ICH, ΙΥΠ, ΚΕΕΛΠΝΟ) Δικτυακοί τόποι με παιδιατρικές πληροφορίες Γενική αναζήτηση στο διαδίκτυο (αναζήτηση μέσω Google, Yahoo κλπ.)

Άρθρα από διεθνή βιο-ιατρικά περιοδικά (αναζήτηση μέσω PubMed) PubMed [δωρεάν] Χρήση Medline - βάση δεδομένων βιβλιογραφίας της National Library of Medicine των ΗΠΑ >5.000 περιοδικά από 81 χώρες σε βιο-ιατρικά πεδία Βιβλιογραφία από 1966, >15 εκατομ. καταχωρήσεις (12/2006) Συστηματική αρχειοθέτηση με καθορισμένες λέξεις-κλειδιά (medical subject headings MESH με δενδριτική δομή, subheadings) Δυνατότητα αναζήτησης με α/ λέξεις που εμφανίζονται, β/ λέξεις-κλειδιά MESH, γ/ χρονολογία, δ/ συγγραφέα κλπ. Δίνεται βιβλιογραφική παραπομπή και περίληψη Σύνδεσημεπηγήπλήρουςκειμένου Πρόσθετες δυνατότητες Πηγή: www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query/static/overview.html

Η αρχική οθόνη του PubMed

Η αρχική οθόνη του PubMed

Αποτέλεσμα αναζήτησης (rubella): - συγγραφείς - τίτλος άρθρου - περιοδικό

Αποτέλεσμα αναζήτησης (rubella): - συγγραφείς - τίτλος άρθρου - περιοδικό - περίληψη - σχετικοί σύνδεσμοι

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 1α) αναζήτηση: MMR

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 1β) αναζήτηση: autism

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 2) αναζήτηση σε κατάλογο MESH για τρόπο αναγραφής «MMR» και «autism»

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 2α) αναζήτηση σε κατάλογο MESH για τρόπο αναγραφής «MMR»

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 2α) αναζήτηση σε κατάλογο MESH: δενδριτική δομή όρου

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 2β) αναζήτηση σε κατάλογο MESH για τρόπο αναγραφής «autism»

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 2β) αναζήτηση σε κατάλογο MESH: δενδριτική δομή όρου Κατανόηση: - σε τι περιέχεται - τι περιέχει - explode (εξ ορισμού) ή όχι

Ορισμός Subheadings Όροι που χρησμοποιούνταν παλαιότερα Εξοικειωθείτε με τα Subheadings, την έννοια και τη χρήση τους.

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 3α) αναζήτηση: measles-mumpsrubella vaccine (όρος MESH)

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 3β) αναζήτηση: autistic disorder (όρος MESH)

Αναζήτηση σε PubMed από MESH

Αναζήτηση σε PubMed από MESH

Αναζήτηση σε PubMed από MESH

Αναλυτικές πληροφορίες για MESH και τρόπο λειτουργίας του

Συνδυασμός λέξεων-κλειδιά με λογικούς τελεστές (logical operators) AND OR NOT Αναζήτηση για φράση: σε εισαγωγικά (... ) Δυνατότητα για πολύπλοκες αναζητήσεις (με παρενθέσεις)

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 4α) συνδυασμός λέξεων-κλειδιά

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 4β) συνδυασμός λέξεων-κλειδιά MESH

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 5) περιορισμός αναζήτησης (με πολλούς τρόπους)

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 5) περιορισμός αναζήτησης (με πολλούς τρόπους) Εξοικειωθείτε με τις (πολλές) δυνατότητες περιορισμού αναζήτησης

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 5α) περιορισμός αναζήτησης: MESH Major Topic

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 5β) περιορισμός αναζήτησης: και ηλικιακές ομάδες και γλώσσα

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 6α) επισκόπηση, πρώτη επιλογή άρθρων

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 6β) λήψη περιλήψεων των επιλεγμένων άρθρων

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 6γ) ταξινόμηση επιλεγμένων άρθρων με περίληψη (π.χ. κατά τίτλο περιοδικού)

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 6δ) αποστολή επιλεγμένων άρθρων με περίληψη (π.χ. σε κείμενο.txt για ανάγνωση & περαιτέρω επιλογή)

Αναζήτηση για MMR και αυτισμό. 6ε) αποθήκευση επιλεγμένων άρθρων με περίληψη (save σε κείμενο.txt ή Word doc για επεξεργασία ανάγνωση και περαιτέρω επιλογή, οργάνωση αναζήτησης άρθρων σε βιβλιοθήκη ή on-line)

Πιθανή χρήση History

Πιθανή χρήση Save Search

Η αρχική οθόνη του PubMed

3 σύντομα & περιεκτικά κείμενα

Ανακεφαλαίωση αναζήτησης στο PubMed Αποσαφήνιση θέματος τι ακριβώς; Εντοπισμός (αγγλικών) όρων/λέξεων για α αναζήτηση Αναζήτηση και διερεύνηση όρων MESH για κατάλληλους όρους αναζήτησης Χρήση Subheadings? Χρήση MESH Term ή MESH Major Topic (από Limit)? Χρήση άλλου περιορισμού αναζήτησης (από Limit)? Συνδυασμός λέξεων-κλειδιά? Χρήση History? Αποθήκευση στρατηγικής αναζήτησης (Save Search)? Κατάλογος βιβλ. αναφορών περιλήψεις Επιλογή άρθρων Ανεύρεση πλήρους άρθρου σε ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ / ON-LINE αναζήτηση σε κύματα?

Υστερόγραφο PubMed Ψάξτε και εξοικειωθείτε με τις (πολλές) δυνατότητες του PubMed

Άρθρα από ελληνικά βιο-ιατρικά περιοδικά (αναζήτηση μέσω ΕΚΤ) Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης Ανήκει στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (άγαλμα Τρούμαν) Δυνατότητα αναζήτησης ελληνικής βιβλιογραφίας (περιλ. διδακτορικές διατριβές) από 7-8 διαφορετικές βάσεις βιβλιογραφικών δεδομένων όχι πάντα πλήρεις [δωρεάν] Δυνατότητα αναζήτησης βιβλιοθηκών που διαθέτουν συγκεκριμένα περιοδικά που αναζητούμε [δωρεάν] Επίσκεψη επιτόπου: πρόσβαση σε περιοδικά βιβλιοθήκης on-line [πληρωμή] ήέντυπημορφή[δωρεάν] Δυνατότητα παραγγελίας άρθρων για περιοδικά που δενυπάρχουνστοειε[πληρωμή]

Συστηματικές ανασκοπήσεις Συστηματική ανασκόπηση (systematic review) Η ανασκόπηση της υπάρχουσας έρευνας που αφορά σαφώς διατυπωμένα ερωτήματα και χρησιμοποιεί συστηματικά και ρητά κριτήρια για τον εντοπισμό, την επιλογή και την κριτική αποτίμηση των σχετικών ερευνών, και για την συλλογή και ανάλυση των δεδομένων των μελετών που περιλαμβάνονται στην ανασκόπηση. Μετα-ανάλυση (meta-analysis) Ηχρήσηστατιστικών μεθόδων στο πλαίσιο συστηματικής ανασκόπησης για την ενιαία ανάλυση των αποτελεσμάτων των μελετών που περιλαμβάνονται στην ανασκόπηση. Ορισμένες φορές ο όρος χρησιμοποιείται λανθασμένα για συστηματικές ανασκοπήσεις που περιλαμβάνουν μεταανάλυση. Πηγή: www.cochrane.org/resources/glossary.htm

H Cochrane Collaboration Διεθνής μη κερδοσκοπικός οργανισμός Ίδρυση 1993 Επίκεντρο εργασίας: παραγωγή συστηματικών ανασκοπήσεων για την αποτελεσματικότητα παρεμβάσεων, βάσει σαφώς διατυπωμένων κανόνων Προϊόν εργασίας: The Cochrane Library Οργάνωση εργασίας: εθελοντικές ομάδες επιστημόνων Cochrane Review Groups Ονομασία: από όνομα Βρετανού επιδημιολόγου Archie Cochrane

The Cochrane Library Database Total Records Cochrane Database of Systematic Reviews (CDSR; Cochrane Reviews) * 4.655 Database of Abstracts of Reviews of Effects (DARE; Other Reviews) 5.931 Cochrane Central Register of Controlled Trials (CENTRAL; Clinical Trials) 489.167 Cochrane Database of Methodology Reviews (CDMR; Methods Reviews) 22 Cochrane Methodology Register (CMR; Methods Studies) 9.048 Health Technology Assessment Database (HTA; Technology Assessments) 6.358 NHS Economic Evaluation Database (NHS EED; Economic Evaluations) 20.292 About The Cochrane Collaboration (About; Cochrane Groups) 90 * Comprises 2997 complete reviews and 1658 protocols, of which 104 are new reviews, 46 updated reviews, 115 new protocols and 7 updated protocols Comprises 12 complete reviews and 10 protocols The Cochrane Collaboration: 1; Cochrane Review Groups (CRGs): 51; Fields: 13; Methods Groups: 11; Networks: 1; Centres: 12; Possible Cochrane entities: 1 Πηγή: The Cochrane Collaboration (www.cochrane.org), 02/2007

π.χ. Δικτυακοί τόπου έγκυρων οργανισμών ή φορέων WHO, ECDC, CDC ICH, UEBCH ΙΥΠ, ΚΕΕΛΠΝΟ ESSOP, BACCH, AAP Συχνά πληθώρα πληροφοριών, μεγάλα εσωτερικά τμήματα Εξοικειωθείτε με περιεχόμενο, δομή και δυνατότητες Εξοικειωθείτε με εγκυρότητα σε σχέση με διάφορα θέματα

Άλλες πηγές Δικτυακοί τόποι με παιδιατρικές πληροφορίες Συχνά πολύ εξειδικευμένες πληροφορίες Συνήθως επικέντρωση σε κλινικά θέματα Εξοικειωθείτε Αναζήτηση στο διαδίκτυο (π.χ. μέσω Google, Yahoo κλπ.) Προσοχή στον τρόπο αναζήτησης (καλή επιλογή λέξεων- κλειδιά, χρήση συνδυασμού λέξεων κλπ.) Δυνατότητα να βρεθούν πολλές και όχι έγκυρες πληροφορίες Εξοικειωθείτε με κριτήρια εγκυρότητας πηγών

Μπορεί να γίνει χρήση λογικών τελεστών: + ή κενό = AND OR = OR - = ΝΟΤ (το - : αμέσως πριν λέξη) =

Η αναζήτηση και ανασκόπηση της βιβλιογραφίας μπορεί να είναι: - γόνιμη συνθετική εργασία - ενδιαφέρουσα και απόλαυστική