Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Σχολή Επιστημών Υγείας Ιατρικό Τμήμα. Μάθημα: Επιδημιολογία και Εφαρμοσμένη Ιατρική Έρευνα

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Σχολή Επιστημών Υγείας Ιατρικό Τμήμα Eργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας ιευθυντής: Χ. Χατζηχριστοδούλου Μάθημα: Επιδημιολογία και Εφαρμοσμένη Ιατρική Έρευνα Υπεύθυνος Μαθήματος: Χρήστος Χατζηχριστοδούλου Αναπληρωτής Καθηγητής Λάρισα, Σεπτέμβριος 2011

2 Βιβλία: 1) Γενική και κλινική επιδημιολογία.. Τριχόπουλος 2) Εισαγωγή στη Σύγχρονη Επιδημιολογία, Ahlbom A Norell, Εξεταστέα Ύλη Πηγές των στοιχείων Πραγμάτωση μιας περιγραφικής επιδημιολογικής έρευνας είκτες νοσηρότητας και θνησιμότητας Περιγραφική επιδημιολογία. Χαρακτηριστικών προσώπων Περιγραφική επιδημιολογία. Χαρακτηριστικά τόπου Περιγραφική επιδημιολογία. Χαρακτηριστικά χρόνου Προοπτικές έρευνες Αναδρομικές έρευνες Επιδημιολογία και κλινική ιατρική Αξιολόγηση θεραπευτικών μέτρων Βαθμολογία: Η βαθμολογία θα υπολογιστεί σύμφωνα με την απόδοση του κάθε φοιτητή σε δύο γραπτές εξετάσεις κατά την διάρκεια των μαθημάτων και από την τελική εξέταση. Εξετάσεις: Η κάθε εξέταση κατά την διάρκεια των μαθημάτων θα είναι ενάμιση (1,5) βαθμοί και η τελική εξέταση θα είναι επτά (7) βαθμοί. Οι δύο εξετάσεις κατά την διάρκεια των μαθημάτων θα περιλαμβάνουν δέκα (10) ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής και θα διαρκούν δεκαπέντε (15) λεπτά η καθεμιά. Οι ερωτήσεις των δύο ενδιάμεσων εξετάσεων θα προέρχονται από τις παραδόσεις των μαθημάτων. Η τελική εξέταση θα περιλαμβάνει οκτώ (8) ερωτήσεις μαζί με υποερωτήματα για ανάπτυξη. Πιθανό να περιλαμβάνει και ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Η τελική εξέταση θα βασίζεται στην εξεταστέα ύλη του βιβλίου όπως ορίζεται πιο πάνω και στις παραδόσεις των μαθημάτων. Ώρες γραφείου: Για κάθε θέμα που αφορά το μάθημα, οι φοιτητές θα μπορούν να δουν τον διδάσκοντα στο γραφείο του στο ισόγειο του κτιρίου Κατσίγρα (Παπακυριαζή 22) κάθε Πέμπτη από τις 6 μμ μέχρι τις 8 μμ. ιδάσκοντες: Χ. Χατζηχριστοδούλου, Γ. Ραχιώτης, Ι. Καρύδης, Β. Μουχτούρη Βοηθοί διδάσκοντες: Α. Κατσιούλης, Ο. Πινακά, Ν. Μπιτσόλας 2

3 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ Ημερομηνία ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ /9 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ /10 Μάθημα 1 ο Άσκηση 1 η Μάθημα 2 ο Εισαγωγή στην Επιδημιολογία 3 Θέμα Μαθήματος «Εισαγωγή στις Ασκήσεις Επιδημιολογίας/Aσκήσεις αναζήτησης αιτιών σε νοσήματα» Επιδημιολογικοί δείκτες. Επίπτωση, επιπολασμός, θνησιμότητα, θνητότητα, ποσοστό προσβολής, λόγος, αναλογία 6/10 Άσκηση 2 η «Ασκήσεις υπολογισμού εικτών (rates and ratio)» 12/10 Μάθημα 3 ο Πηγές επιδημιολογικών δεδομένων. Κατά φύλο και ηλικία δομή πληθυσμού. Γενικοί και ειδικοί δείκτες θνησιμότητας. Γεννητικότητα. 13/10 Άσκηση 3 η «Άσκηση υπολογισμού δημογραφικών δεικτών» 19/10 Μάθημα 4 ο Σχεδιασμός περιγραφικής επιδημιολογικής μελέτης. Οδηγίες για τη δημιουργία Ερωτηματολογίου 20/10 Άσκηση 4 η «Σχεδιασμός και οργάνωση συγχρονικής επιδημιολογικής μελέτης, ερωτηματολόγιο» 26/10 Μάθημα 5 ο Μέθοδοι δειγματοληψίας. Οργάνωση επιδημιολογικών δεδομένων 27/10 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2011 Άσκηση 5 η «ειγματοληψία με την χρήση Εpi info.άσκηση οργάνωσης επιδημιολογικών δεδομένων 2/11 Μάθημα 6 ο Επιδημιολογική επιτήρηση λοιμωδών νοσημάτων 3/11 Άσκηση 6 η «Άσκηση επιδημιολογικής επιτήρησης» 9/11 10/11 16/11 Μάθημα 7 ο Άσκηση 7 η Μάθημα 8 ο Άσκηση 8 η Αναλυτική Επιδημιολογία:1. Μελέτες πασχόντων και μαρτύρων. Επιλογή του πληθυσμού σύγκρισης (reference group). Τεχνικές εξομοίωσης (matching) «Το κάπνισμα και καρκίνος του πνεύμονα. Μελέτη πασχόντων και μαρτύρων» Αναλυτική Επιδημιολογία :2.Μελέτες σειράς. Προοπτική μελέτη σειράς (Prospective cohort study). Αναδρομική μελέτη σειράς (Retrospective cohort study) «Κάπνισμα και καρκίνος του πνεύμονα. Μελέτη σειράς» 23/11 Μάθημα 9 ο Αναλυτική Επιδημιολογία Κλινικές δοκιμές (trials) 24/11 Άσκηση 9 η «Έλεγχος αποτελεσματικότητας και ασφάλειας του Ephedra» 30/11 Μάθημα 10 ο επιδημιολογικών μελετών. Συγχυτικοί παράγοντες (confounders) Συστηματικά λάθη (bias) στο σχεδιασμό αναλυτικών Αιτιολογική συσχέτιση (causality)

4 ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ /12 Άσκηση 10 η «Ηπατίτιδα Α, κατανάλωση αλκοόλ και στρειδιών» 7/12 Μάθημα 11 ο ιερεύνηση και αντιμετώπιση έξαρσης κρουσμάτων 8/12 Άσκηση 11 ο «ιερεύνηση και αντιμετώπιση έξαρσης κρουσμάτων γαστρεντερίτιδας σε γαμήλια δεξίωση» 15/12 Μάθημα 12 ο Κριτική δημοσιευμένων άρθρων, Πηγές ιατρικής πληροφορίας, Χρήση Medline 16/12 Άσκηση 12 η «Κριτική άρθρου στα Αγγλικά και στα Ελληνικά» ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ /1 Θεωρία/ Άσκηση 13 η Επιδημιολογικά και Στατιστικά προγράμματα 12/1 Θεωρία/Άσκηση 13 η Επιδημιολογικό Πρόγραμμα EPI INFO 2000, άσκηση OSWEGO 4

5 Μάθημα 1 ο : Εισαγωγή στην Επιδημιολογία Ιστορική αναδρομή ιερεύνηση επιδημίας χολέρας από τον J. Snow Παραδείγματα που δείχνουν τη χρησιμότητα της Επιδημιολογίας στους φοιτητές της Ιατρικής Αιτίες νόσων (απαραίτητες, ικανές και συνιστώσες αιτίες) Επιδημιολογική τριάδα ιαγράμματα πίτας που αφορούν την αιτιότητα από τον Rothman Επιδημιολογία και νοσήματα (Μεταδοτικότητα, παθογονικότητα, σοβαρότητα κλινικής εικόνας) Αλυσίδα μετάδοσης νοσημάτων Τρόποι μετάδοσης νοσημάτων Άσκηση 1 η : «Εισαγωγή στις ασκήσεις επιδημιολογίας» Εισαγωγή στις ασκήσεις επιδημιολογίας Άσκηση αναζήτησης αιτιών σε χρόνιο νόσημα Άσκηση αναζήτησης αιτιών σε νεοεμφανιζόμενο λοιμώδες νόσημα Άσκηση αναζήτησης τρόπου μετάδοσης, υποδόχου, ξενιστή λοιμώδους νοσήματος Μάθημα 2 ο : Πηγές Επιδημιολογικών δεδομένων, επιδημιολογικοί δείκτες Αρχεία νοσημάτων (cancer registries) Επιδημιολογικά δεδομένα από ασφαλιστικά ταμεία, ημεραργίες σχολικές απουσίες κλπ. Φυσική κίνηση πληθυσμού απογραφές πληθυσμού Πιστοποιητικά γεννήσεως, πιστοποιητικά θανάτου είκτες νοσηρότητας, επίπτωση, επιπολασμός Πρακτικά προβλήματα στον υπολογισμό της επίπτωση και του επιπολασμού Ποσοστό προσβολής Θνητότητα, θνησιμότητα Άσκηση 2 η : «Άσκηση υπολογισμού δεικτών και συμπλήρωσης πιστοποιητικού θανάτου» Άσκηση υπολογισμού ποσοστού προσβολής λοιμώδους νοσήματος Άσκηση εκτίμησης χαρακτηριστικών επίπτωσης, θνησιμότητας, θνητότητας λοιμώδους νοσήματος Ασκήσεις συμπλήρωσης πιστοποιητικών θανάτου Μάθημα 3 ο : Κατά φύλο και ηλικία δομή πληθυσμού. Γενικοί και ειδικοί δείκτες θνησιμότητας Πληθυσμιακή πυραμίδα της Ελλάδος διαχρονικά σε σύγκριση με Ευρωπαϊκές χώρες Προσδόκιμο επιβίωσης, συντελεστής γεννητικότητας Γενικοί και ειδικοί δείκτες θνησιμότητας Παραδείγματα αξιολόγησης δεδομένων της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας σε χρόνια νοσήματα (καρκίνοι κλπ.) Παραδείγματα αξιολόγησης δεδομένων της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας σε λοιμώδη νοσήματα Άσκηση 3 η : «Άσκηση υπολογισμού δημογραφικών δεικτών» Άσκηση πληθυσμιακής πυραμίδας Άσκηση θνησιμότητας με βάση στοιχεία από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΣΥΕΑ) Ασκήσεις θνητότητας Ασκήσεις ποσοστού προσβολής Μάθημα 4 ο : Σχεδιασμός περιγραφικής επιδημιολογικής μελέτης-μέθοδοι δειγματοληψίας-οδηγίες για τη δημιουργία Ερωτηματολογίου ημιουργία ερωτημάτων προς διερεύνηση στόχοι της μελέτης Ερευνητικό πρωτόκολλο 5

6 Οδηγίες για τη δημιουργία ερωτηματολογίου Μέθοδοι δειγματοληψίας αντιπροσωπευτικότητα δείγματος Συλλογή δεδομένων και καταχώρηση δεδομένων Άσκηση 4 η : «Σχεδιασμός και οργάνωση συγχρονικής επιδημιολογικής μελέτης, ερωτηματολόγιο δειγματοληψία με τη χρήση του Epi-Info» Άσκηση σχεδιασμού συγχρονικής επιδημιολογικής μελέτης με συγκεκριμένα ερευνητικά ερωτήματα ημιουργία σχεδίου ερευνητικού πρωτοκόλλου Σχεδιασμός ερωτηματολογίου, ερωτήσεις που θα περιλαμβάνονται Επιλογή μεθόδου δειγματοληψίας Πρακτικός τρόπος συλλογής των δεδομένων Θα δοθούν 4 διαφορετικά ερωτήματα προς διερεύνηση. Οι φοιτητές θα δουλέψουν σε ομάδες και εκπρόσωπος από κάθε ομάδα θα παρουσιάσει τα αποτελέσματα. Μάθημα 5 ο : Οργάνωση επιδημιολογικών δεδομένων Προβλήματα στη δημιουργία αντίστοιχης βάσης δεδομένων για την καταχώρηση των πληροφοριών Εκτίμηση της αξιοπιστίας των καταχωρηθέντων δεδομένων, Ανάλυση των δεδομένων ως προς χρόνο, χώρο, χαρακτηριστικά Τρόπος παρουσίασης των δεδομένων, πίνακες, γραφήματα, χάρτες κλπ. ιάδοση των αποτελεσμάτων με επιστημονικό άρθρο ή παρουσίαση Άσκηση 5 η : «Άσκηση επιδημιολογικών δεδομένων παρουσίαση αποτελεσμάτων» Άσκηση αξιολόγησης δεδομένων Άσκηση δημιουργίας πινάκων Άσκηση δημιουργίας γραφημάτων Άσκηση δημιουργίας χαρτών Μάθημα 6 ο : Επιδημιολογική επιτήρηση λοιμωδών νοσημάτων Ορισμός Ιστορική αναδρομή Στόχοι της επιδημιολογικής επιτήρησης Επιδημιολογική πυραμίδα Μέθοδοι εκτίμησης της συχνότητας των νοσημάτων Συστήματα επιδημιολογικής επιτήρησης Μοριακή επιδημιολογία και επιδημιολογική επιτήρηση Παραδείγματα ανάλυσης δεδομένων επιδημιολογικής επιτήρησης Άσκηση 6 η : «Άσκηση επιδημιολογικής επιτήρησης» Οι φοιτητές θα χωριστούς σε 4 ομάδες και θα τους δοθεί ένα νόσημα για το οποίο πρέπει να αποφασίσουν τα πιο κάτω. Στο τέλος της άσκησης εκπρόσωπος της κάθε ομάδας θα παρουσιάσει σε 3 διαφάνειες τα αποτελέσματα της άσκησης. Σημασία από πλευράς ημόσιας Υγείας Στόχοι επιδημιολογικής επιτήρησης είκτες και δεδομένα Σχεδιασμός συστήματος Ροή πληροφοριών Ηθικά ζητήματα Μάθημα 7 ο : Αναλυτική Επιδημιολογία Μελέτες πασχόντων και μαρτύρων Σχεδιασμός μελέτης πασχόντων και μαρτύρων Επιλογής συμμετεχόντων πασχόντων μαρτύρων Υπολογισμός του λόγου των πιθανοτήτων (odds ratio) Πλεονεκτήματα μειονεκτήματα Ερμηνεία αποτελεσμάτων Άσκηση 7 η : «Το κάπνισμα και ca πνεύμονα» 6

7 Σχεδιασμός αναλυτικών επιδημιολογικών μελετών Σχεδιασμός της μελέτης πασχόντων και μαρτύρων Υπολογισμός του λόγου των πιθανοτήτων odds ratio Μεθοδολογικά προβλήματα που μπορεί να επηρεάσουν τα αποτελέσματα Σπουδαιότητα της συσχέτισης από πλευράς ημόσιας Υγείας Αναζήτηση αιτιολογικής συσχέτισης Μάθημα 8 ο : Αναλυτική Επιδημιολογία Μελέτες σειράς Η έννοια της σειράς Σχεδιασμός προοπτικής μελέτης σειράς Σχεδιασμός αναδρομικής μελέτης σειράς Υπολογισμός σχετικού κινδύνου Υπολογισμός οφειλόμενου κινδύνου (attritutable risk) Υπολογισμός πληθυσμιακού οφειλόμενου κινδύνου (population attritutable risk) Πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα και ερμηνεία των αποτελεσμάτων Αιτιολογική συσχέτιση (causality) Άσκηση 8 η : «Έξαρση κρουσμάτων τριχίνωσης στη Γαλλία» Περιγραφή σταδίων επιδημιολογικής έρευνας έξαρσης κρουσμάτων ημιουργία ορισμού περιπτώσεων για τη διερεύνηση έξαρσης κρουσμάτων Επιδημική καμπύλη Επιλογή συμμετεχόντων στη μελέτη πασχόντων και μαρτύρων και στη μελέτη σειράς Ερμηνεία αποτελεσμάτων Μάθημα 9 ο : Αναλυτική Επιδημιολογία Κλινικές δοκιμές (trials) Κλινικές δοκιμές κοινότητας (παραδείγματα) Κλινικές δοκιμές με μονάδα το άτομο (παραδείγματα) Σχεδιασμός κλινικών δοκιμών Μονή τυφλή, διπλή τυφλή, τριπλή τυφλή δοκιμή Κατανομή των συμμετεχόντων στις συγκρινόμενες ομάδες Αναγκαίος αριθμός συμμετεχόντων Θεραπευτικό αποτέλεσμα Ανάλυση μιας συγκριτικής θεραπευτικής έρευνας Ερμηνεία των αποτελεσμάτων Άσκηση 9 η : «Έλεγχος αποτελεσματικότητας του Ephedra» Αιτιολόγηση επιλογής θεραπευτικού αποτελέσματος Σχεδιασμός κλινικής δοκιμής Επιλογή συμμετεχόντων Τυχαιοποίηση συμμετεχόντων Παρακολούθηση αποτελεσμάτων Αξιολόγηση αποτελεσμάτων Μάθημα 10 ο : Συστηματικά λάθη στο σχεδιασμό αναλυτικών επιδημιολογικών μελετών (bias), Αιτιολογική συσχέτιση (causality) Συστηματικά λάθη επιλογής Συστηματικά λάθη παρατήρησης Συγχυτικός παράγοντας (confounding) Τροποποιητικός παράγοντας (effect modifier) Άσκηση 10 η : «Ηπατίτιδα Α, κατανάλωση αλκοόλ και στρειδιών» Κατανόηση αρχής του συγχυτικού και του τροποποιητικού παράγοντα Προσδιορισμός και ερμηνεία του τροποποιητικό παράγοντα Έλεγχος του συγχυτικού παράγοντα κατά την ανάλυση δεδομένων Υπολογισμός συνοπτικού κριτηρίου συσχέτισης χρησιμοποιώντας την Μέθοδο του Mantel Haenszel 7

8 Μάθημα 11 ο : ιερεύνηση και αντιμετώπιση έξαρσης κρουσμάτων τροφιμογενών νοσημάτων Ορισμός έξαρσης κρουσμάτων Εκτίμηση της κατάστασης Ορισμός και αναζήτηση περιπτώσεων Περιγραφική επιδημιολογία ημιουργία υπόθεσης Αναλυτική επιδημιολογία- έλεγχος υπόθεσης Ειδικές μελέτες επιβεβαίωση αποτελεσμάτων Μέτρα για αντιμετώπιση της έξαρσης κρουσμάτων ιάδοση των αποτελεσμάτων Άσκηση 11 η : «ιερεύνηση και αντιμετώπιση έξαρσης κρουσμάτων γαστρεντερίτιδας σε γαμήλια δεξίωση» Κατανόηση σταδίων της διερεύνησης έξαρσης κρουσμάτων Σχεδιασμός Επιδημικής καμπύλης και ερμηνεία της Υπολογισμός και ερμηνεία συγκεκριμένου για κάθε τρόφιμο Ποσοστού προσβολής (Attack Rate, AR) και Σχετικού κινδύνου (Relative Risk, RR) Κατανόηση του Υγειονομικού ελέγχου σε περίπτωση έξαρσης κρουσμάτων και των Μέτρων ελέγχου Μάθημα 12 ο : Κριτική δημοσιευμένων άρθρων, Πηγές ιατρικής πληροφορίας, Χρήση Medline Επιλογή συμμετεχόντων Αξιολόγηση τρόπων συλλογής δεδομένων Στόχοι της μελέτης Καθορισμός της έκθεσης και της έκβασης Ανάλυση δεδομένων Έλεγχος συγχυτικών παραγόντων Ερμηνεία αποτελεσμάτων Συζήτηση πιθανών συστηματικών σφαλμάτων Αξιολόγηση συμπερασμάτων Πηγές ιατρικής πληροφορίας ΧρήσηMedline Άσκηση 12 η : «Κριτική άρθρου στα Αγγλικά ή στα Ελληνικά» Οι φοιτητές θα μοιραστούν σε μικρές ομάδες. Θα τους δοθεί ένα δημοσιευμένο άρθρο στα ελληνικά ή στα αγγλικά και θα ετοιμάσουν μία κριτική του άρθρου με βάση αυτά που διδάχθηκαν στο μάθημα. Ένας από κάθε ομάδα θα παρουσιάσει την κριτική του άρθρου με 3 διαφάνειες Θεωρία/Άσκηση 13 η και 14 η : Επιδημιολογικό πρόγραμμα EPI INFO 2000, άσκηση OSWEGO Οι φοιτητές θα χωριστούς σε ομάδες των 15 ατόμων και θα κάνουν ταυτόχρονα θεωρητικά και πρακτικά μαθήματα στο Epi Info. Θα καλυφθούν οι πιο κάτω ενότητες: Γενική περιγραφή του προγράμματος ημιουργία ερωτηματολογίου-βάση δεδομένων Ορισμός πεδίων και προγράμματα ελέγχου καταχωρήσεων Καταχώρηση δεδομένων αναζήτηση στη βάση δεδομένων Αξιολόγηση των καταχωρηθέντων δεδομένων Ανάλυση δεδομένων Κατανομή συχνοτήτων Στατιστικές δοκιμασίες ημιουργία προγραμμάτων προτυποποιημένης ανάλυσης ιαχείριση των δεδομένων 8