ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ «Νέες συνεργασίες μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων» ΘΕΜΑ: Η συμβολή της υλοποίησης Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Ανάπτυξης της Υπαίθρου στην ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού στην Ελλάδα-επιτεύγματα, προβλήματα, προοπτικές ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Βασίλης Παπαβασιλείου Γενικός Διευθυντής Αναπτυξιακής Νομού Θεσσαλονίκης ΑΕ (ΑΝΕΘ)
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΝΕΘ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΟΛΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
Διακριτικός Τίτλος: «ΑΝΕΘ» Επωνυμία: «ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΝΟΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΕ- Αναπτυξιακή Ανώνυμη Εταιρία ΟΤΑ» Έτος ίδρυσης: 1992 Μετοχικό Κεφάλαιο: 1.106.639,71 Όργανα Διοίκησης: 1. Γενική Συνέλευση Μετόχων 2. Διοικητικό Συμβούλιο (ενδεκαμελές) 3. Επιτροπή Διαχείρισης Τοπικού Προγράμματος LEADER (8μελής) 4. Επιτροπή Διαχείρισης Τοπικού Προγράμματος Αλιείας (8μελής)
Μετοχική Σύνθεση Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης Κεντρικής Μακεδονίας 10 Δήμοι της Περιφερειακής Ενότητας Θεσσαλονίκης 2 Δημοτικές Επιχειρήσεις 2 Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών 9 Αγροτικοί και Αλιευτικοί Συνεταιρισμοί Σύνδεσμος Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος Ένωση Οινοπαραγωγών Βορείου Ελλάδος Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης Πλειοψηφία του μετοχικού κεφαλαίου από φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης
Βασικές προτεραιότητες και άξονες δράσης Ο αναπτυξιακός σχεδιασμός των αγροτικών περιοχών του Νομού Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής της Κεντρικής Μακεδονίας Η προώθηση και διαχείριση ολοκληρωμένων προγραμμάτων ανάπτυξης της περιοχής Η ανάληψη πρωτοβουλιών σε θέματα προστασίας και διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς Η στήριξη των φορέων της Αυτοδιοίκησης και της αποκεντρωμένης κρατικής διοίκησης στον αναπτυξιακό τους ρόλο Η παροχή πληροφόρησης και τεχνικής στήριξης στους φορείς και τους κατοίκους της υπαίθρου Η υποστήριξη και επιμόρφωση του ανθρώπινου δυναμικού της περιοχής και η διευκόλυνση της ένταξής του στην αγορά εργασίας
Δραστηριότητες της Εταιρίας-Ενδεικτικά προγράμματα/δράσεις Ομάδα Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ) στο πλαίσιο των Τοπικών Προγραμμάτων LEADER (1992-σήμερα) Δομή Στήριξης Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (Γ και Δ Προγραμματική Περίοδο) στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας ΟΤΔ Αλιείας (Άξονας 4 ΕΠΑΛ 2007-2013) Δράσεις Υποστήριξης Ανθρώπινου Δυναμικού (Κοινοτική Πρωτοβουλία EQUAL,Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης, Τοπικές Πρωτοβουλίες Στήριξης της Απασχόλησης, Τοπικές Δράσεις Κοινωνικής Ένταξης για ευάλωτες Ομάδες ) Προγράμματα Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Βελτίωσης Ποιότητας Ζωής Παροχή Υπηρεσιών Υποστήριξης σε Φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (μελέτες και συναφείς υπηρεσίες) Φορέας Υλοποίησης Συγχρηματοδοτούμενων Δημόσιων Έργων για λογαριασμό Φορέων της Αυτοδιοίκησης που δεν διαθέτουν την απαιτούμενη Διαχειριστική Επάρκεια
Στοιχεία Υλοποίησης Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Ανάπτυξης Πρόγραμμα Περίοδος Υλοποίησης Συνολικός Προϋπολογισμός (εκ. ) Αριθμός Επενδυτικών Σχεδίων Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER I 1992-1996 6,9 85 Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER II 1997-2001 4,5 66 Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER+ 2002-2009 14,3 75 ΟΠΑΑΧ Δομή Στήριξης Κεντρικής Μακεδονίας 2002-2009 63,8 453 (Σύνολο Περιφέρειας) Τοπικό Πρόγραμμα LEADER 2007-2013 2009-2015 15,5 70 Μηχανισμός Υποστήριξης Άξονα 3 ΠΑΑ 2007-2013 στην Κεντρική Μακεδονία 2012-2015 12,2 70 (Σύνολο Περιφέρειας) Τοπικό Πρόγραμμα Αλιείας Άξονας 4 ΕΠΑΛ 2007-2013 2010-2015 6,7 40 ΣΥΝΟΛΟ 124,5 859
1. Ιστορική αναδρομή Πρώτες οργανωμένες προσπάθειες ανάπτυξης αγροτουριστικών προγραμμάτων τη δεκαετία του 80 με πρωτοβουλία κρατικών φορέων Από τις αρχές της δεκαετίας του 90 εφαρμογή εθνικών και κοινοτικών προγραμμάτων και κυρίως της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας LEADER, που χρηματοδοτούσαν την ανάπτυξη αγροτικού τουρισμού. 1992-1996 Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER I 1996-2001 Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER II, Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) 2002-2009 Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER+, Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου-ΟΠΑΑΧ (ΕΠΑΑΥ-ΠΕΠ) 2009- Τοπικά Προγράμματα Προσέγγισης LEADER (Άξονας 4 ΠΑΑ), Άξονας 3 ΠΑΑ (Ποιότητα ζωής στις αγροτικές περιοχές και διαφοροποίηση της αγροτικής οικονομίας), Άξονας 4 ΕΠΑΛ
2. Γενική αποτίμηση Η εφαρμογή των Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Ανάπτυξης σηματοδοτεί την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού στην Ελλάδα Συμβολή πολύ μεγαλύτερη από το οικονομικό μέγεθος των Προγραμμάτων Στήριξη στην ιδιωτική πρωτοβουλία και την ικανότητα των τοπικών Αναπτυξιακών Φορέων Ανεπαρκείς προσπάθειες για εθνικό σχεδιασμό και δημιουργία σαφούς θεσμικού πλαισίου για το πρότυπο ανάπτυξης Μικρή συμμετοχή γεωργών 3. Αποτίμηση Α και Β Προγραμματικής Περιόδου Οι δράσεις αγροτικού τουρισμού συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο ποσοστό των διαθέσιμων πόρων στο πλαίσιο των Προγραμμάτων (~40%) Στο πλαίσιο του LEADER I δημιουργούνται κυρίως Δημόσιες Υποδομές από ΟΤΑ, ενώ στη διάρκεια εφαρμογής του LEADER II υπάρχει αυξημένη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα (επιχειρηματικότητα)
4. Αποτίμηση της Γ Προγραμματικής Περιόδου Την περίοδο αυτή και ιδιαίτερα στο πλαίσιο υλοποίησης των Τοπικών Προγραμμάτων της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας LEADER+ επιχειρείται μια νέα προσέγγιση. Συγκεκριμένα: - Χωροθέτηση παρεμβάσεων εναλλακτικού τουρισμού, τόσο δημοσίων όσο και κυρίως ιδιωτικών, σε οριοθετημένες μικροπεριοχές, που μέσω ειδικών μελετών αναδεικνύονται ως οι πλέον κατάλληλες - Καθορισμός όρων ένταξης και προδιαγραφών ποιότητας για τις ενισχυόμενες αγροτουριστικές επιχειρήσεις τόσο ως προς το σχεδιασμό τους και την κατασκευή των υποδομών, όσο και ως προς τη λειτουργία τους μέσω της σύναψης Τοπικών Συμφώνων Ποιότητας -Υποχρέωση συμμετοχής των ενισχυόμενων αγροτουριστικών επιχειρήσεων σε δίκτυα ομοειδών επιχειρήσεων (clusters) και δυνατότητα ενίσχυσης των δικτύων για την υλοποίηση ενεργειών οριζοντίου χαρακτήρα (π.χ. κοινή προβολή, συμμετοχή σε κλαδικές εκθέσεις, δημιουργία ιστοσελίδας κλπ.)
4. Αποτίμηση της Γ Προγραμματικής Περιόδου (συνέχεια) Μέσω της σύναψης των Τοπικών Συμφώνων Ποιότητας και της δικτύωσης των αγροτουριστικών επιδιώχθηκε: Η δημιουργία ενός ελκυστικού και βιώσιμου αγροτουριστικού προϊόντος Η αύξηση του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων και η προσέλκυση καταναλωτών επιτόπου Η μείωση του λειτουργικού κόστους των επιχειρήσεων μέσω της υλοποίησης συλλογικών δράσεων προώθησης και προβολής, εξορθολογισμού της αλυσίδας εφοδιασμού Προώθηση της καινοτομίας ως μέσο βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. Βασικά προβλήματα που αναδείχθηκαν: Πολύ μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με περιορισμένη εξωστρέφεια Προσωπικοί ανταγωνισμοί μεταξύ των επιχειρηματιών των τοπικών κοινωνιών κατέστησαν σε αρκετές περιπτώσεις δυσχερή τη συνεργασία Η έντονη εσωστρέφεια, η απουσία σε πολλές περιπτώσεις της απαραίτητης επιχειρηματικής κουλτούρας και η συγκυρία της οικονομικής κρίσης που ενέσκηψε λίγο μετά τη λήξη της Γ Προγραμματικής Περιόδου, οδήγησε τα δίκτυα που δημιουργήθηκαν σε αδράνεια ή διάλυση
5. Αποτίμηση της Δ Προγραμματικής Περιόδου Η οικονομική κρίση σε συνδυασμό με τη μη ορθολογική αύξηση των μονάδων αγροτικού τουρισμού την εξάρτηση των μονάδων αυτών σε πολύ μεγάλο βαθμό από την εσωτερική ζήτηση την αδυναμία προσαρμογής και αποπροσανατολισμού των επιχειρήσεων με βάση τη νέα πραγματικότητα οδήγησε στη σημαντική υποχώρηση της ζήτησης για την ενίσχυση αγροτουριστικών επιχειρήσεων Ραγδαία αύξηση του ενδιαφέροντος για τη δημιουργία και τον εκσυγχρονισμό επιχειρήσεων μεταποίησης αγροτικών προϊόντων
6. Συμπεράσματα Ενισχύθηκε μέσω των Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Ανάπτυξης της Υπαίθρου σημαντικός (ίσως και υπερβολικός) αριθμός αγροτουριστικών μονάδων (καταλύματα, μονάδες εναλλακτικών δραστηριοτήτων, κέντρα εστίασης) αλλά και δημόσιων υποστηρικτικών υποδομών (αναπλάσεις οικισμών, ανάδειξη πολιτιστικής κληρονομιάς, προστασίας περιβάλλοντος κλπ.) Στο πλαίσιο της Γ Προγραμματικής Περιόδου δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην αναβάθμιση της ποιότητας των υποδομών και των προσφερόμενων υπηρεσιών με αποτέλεσμα την ενίσχυση της ελκυστικότητας των αγροτουριστικών προορισμών Τέθηκαν οι βάσεις για τη διασύνδεση του αγροτουριστικού προϊόντος με την τοπική παραγωγή Ξεκίνησε η προσπάθεια αύξησης της εξωστρέφειας και δικτύωσης των αγροτουριστικών επιχειρήσεων
6. Συμπεράσματα (συνέχεια) Δεν επιτεύχθηκε η επαρκής προσέλκυση κατά κύριο επάγγελμα γεωργών για τη δημιουργία αγροτουριστικών επιχειρήσεων, λόγω και της ανεπαρκούς προσαρμογής του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου (κίνδυνος απώλειας της ιδιότητας του γεωργού) με αποτέλεσμα την αδυναμία των τοπικών κοινωνιών να καρπωθούν σε επαρκή βαθμό τα θετικά αποτελέσματα της επιχειρηματικής δραστηριότητας Ο μονοταμειακός χαρακτήρας των Προγραμμάτων (μόνο από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) δεν επέτρεψε την διασύνδεση των δράσεων ενίσχυσης του ανθρώπινου δυναμικού (επαγγελματική κατάρτιση, επαγγελματικός προσανατολισμός, συμβουλευτική επιχειρηματικότητας) με τη συγκεκριμένη επιχειρηματική δραστηριότητα, με αποτέλεσμα την ανεπάρκεια διοίκησης των επιχειρήσεων Η ανωτέρω ανεπάρκεια σε συνδυασμό με την αρχική ευφορία που δημιούργησε η γρήγορη και μεγάλη ανάπτυξη εσωτερικής ζήτησης λειτούργησε αποτρεπτικά για την ανάπτυξης της αναγκαίας εξωστρέφειας, εμπέδωσης της δικτύωσης και δημιουργίας ολοκληρωμένων πακέτων/διαδρομών που θα απευθύνονται σε ειδικό κοινό αγορών του εξωτερικού
Διαπιστώσεις και κατευθύνσεις για την εφαρμογή των Προγραμμάτων με πρωτοβουλία των Τοπικών Κοινοτήτων (Community led Local Development-CLLD) της Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020 Εμπλουτισμός και μετατόπιση κέντρου βάρους των ενεργειών με βάση τις παρακάτω προτεραιότητες (λαμβάνοντας υπόψη τη δυνατότητα εφαρμογής Πολυταμειακών προγραμμάτων CLLD-Ενίσχυση από περισσότερα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά Ταμεία) Ενίσχυση, αναβάθμιση και διαφοροποίηση της τοπικής παραγωγής με ενσωμάτωση έρευνας και καινοτομίας Ενίσχυση μεταποίησης και τυποποίησης με έμφαση στα προϊόντα που αναδείχθηκαν σε κάθε Περιφέρεια στη λογική του «καλαθιού αγροτικών προϊόντων» Διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος με βάση τις νέες ανάγκες Ενίσχυση της διασύνδεσης του τουρισμού της υπαίθρου με την τοπική παραγωγή Ενίσχυση κατά προτεραιότητα τοπικών συνεργατικών σχημάτων
Εμπλουτισμός και μετατόπιση κέντρου βάρους των ενεργειών με βάση τις παρακάτω προτεραιότητες (συνέχεια): Προώθηση προϊόντων ΤΠΕ ιδιαίτερα στις ορεινές, μειονεκτικές και νησιωτικές περιοχές Αύξηση της εξωστρέφειας με προώθηση στοχοθετημένων συνεργασιών Πριμοδότηση επενδύσεων από νέους ανθρώπους που επιστρέφουν στην ύπαιθρο Ενσωμάτωση στοχευμένων δράσεων αναβάθμισης των δεξιοτήτων ανθρώπινου δυναμικού
Συστηματική αποτίμηση των αποτελεσμάτων της μέχρι σήμερα εφαρμογής των Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Ανάπτυξης της Υπαίθρου για την εξαγωγή των αναγκαίων συμπερασμάτων, που θα αποτελέσουν τη βάση για το σχεδιασμό των νέων Τοπικών προγραμμάτων Άμεση ανάληψη κεντρικής πρωτοβουλίας για τη δημιουργία σαφούς θεσμικού πλαισίου ανάπτυξης και λειτουργίας των επιχειρήσεων εναλλακτικού τουρισμού (δημιουργία επιχειρήσεων, λειτουργία, επαγγελματικά προσόντα, ενίσχυση της δυνατότητας ανάληψης επιχειρηματικής δραστηριότητας από γεωργούς-αλιείς κλπ.)