Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 14(13): 239-248 Τι πόλεις θέλουμε Γιώργος Πετράκος Καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης του Χώρου Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τηλ 2421074468 e-mail: petrakos@uth.gr Περίληψη Το άρθρο αυτό θέτει επιγραμματικά μερικά κρίσιμα ερωτήματα για ορισμένα στοιχεία της ταυτότητας των ελληνικών πόλεων σε μια προσπάθεια να προσδιορίσει τι πόλεις θέλουμε στην Ελλάδα και πώς μπορούμε να το πετύχουμε αυτό. Λέξεις κλειδιά: Πόλεις, Αστική Ανάπτυξη, Στρατηγικές Ανάπτυξης, Πολιτικές για τον Αστικό Χώρο Απρίλιος 2008 Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολη, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Πεδίον Άρεως, 38334 Βόλος, Τηλ: 2421074462, e-mail: regiolab@uth.gr, http://www.prd.uth.gr Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στη διεύθυνση: http://www.prd.uth.gr/research/dp/2008/uth-prd-dp-2008-13_gr.pdf
Τι πόλεις θέλουμε 241 1. Η ταυτότητα των Ελληνικών πόλεων Καταρχήν, οι πόλεις είναι οι καθρέπτες της χώρας. Αποτελούν απεικόνιση του παραγωγικού μας συστήματος, της κοινωνικής μας διάρθρωσης, της θεσμικής συγκρότησης, και της αισθητικής μας στον χώρο. Είναι πόλεις μιας οικονομίας όπου το 40% του ΑΕΠ δεν δηλώνεται (παραοικονομία), η συμμετοχή της βιομηχανίας έχει συρρικνωθεί στο 10% του ΑΕΠ και η οικονομική δραστηριότητα σε όλους τους τομείς κυριαρχείται από την μικρή οικογενειακή επιχείρηση. Η μικρή επιχείρηση η οποία κυριαρχεί στην οικονομία και η μικρή ιδιοκτησία η οποία κυριαρχεί στην αγορά γης και κατοικίας είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Σε μια χώρα όπου οι άτυπες μορφές δραστηριότητας (παραοικονομία ή μαύρη αγορά) στην οικονομία είναι τόσο σημαντικές, είναι επόμενο οι πόλεις να κτίζονται με μεγάλη ανοχή στην αταξία, την παραβατικότητα και την παρανομία. Δεύτερον, οι πόλεις αλλάζουν. Είναι ζωντανοί οργανισμοί που μεγαλώνουν, εξελίσσονται, αναπτύσσονται ή παρακμάζουν κάτω από την επίδραση ενδογενών και εξωγενών παραγόντων οι οποίοι συσχετίζονται με την παραγωγική τους διάρθρωση, τη γεωγραφική τους θέση, το ανθρώπινο δυναμικό, τις επιλογές τους και τις αλλαγές στο ευρύτερο τους περιβάλλον. Οι σημερινές πόλεις διαφέρουν δραματικά από την εικόνα που είχαν πριν από 30 χρόνια. Η κάθε πόλη αντιδρά διαφορετικά στις ευκαιρίες και τους κινδύνους που απορρέουν από την τεχνολογική εξέλιξη και τη διεθνοποίηση των δραστηριοτήτων. Αν και η αλλαγή συνήθως ταυτίζεται με την πρόοδο, αρκετά στοιχεία από την σύγχρονη εικόνα των Ελληνικών πόλεων αποτελούν οπισθοδρόμηση σε σχέση με το παρελθόν και προκαλούν συχνά απογοήτευση και έντονες συζητήσεις για χαμένες ευκαιρίες. Τρίτον, οι πόλεις μας δεν είναι ανταγωνιστικές. Παράγουν περιορισμένο εύρος σύγχρονων προϊόντων και υπηρεσιών τα οποία συχνά έχουν δυσκολίες προώθησης στις διεθνείς αγορές και εισάγουν το μεγαλύτερο μέρος της κατανάλωσής τους. Η περιορισμένη ανταγωνιστικότητα των πόλεων αντανακλάται στην χαμηλή ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής οικονομίας, της οποίας οι εισαγωγές είναι τριπλάσιες από τις εξαγωγές, ενώ στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) εισαγωγές και εξαγωγές είναι περίπου ισοδύναμες. Η περιορισμένη, σε σχέση με την ΕΕ, παραγωγικότητα των πόλεων δημιουργεί αντίστοιχα χαμηλά εισοδήματα, ενώ οι δυσμορφίες τις αγορές διαμορφώνουν σε πολλούς κλάδους τιμές οι οποίες είναι από τις υψηλότερες στην ΕΕ. Τέταρτο, οι πόλεις διαφέρουν μεταξύ τους. Δεν έχουν όλες το ίδιο μέγεθος, την ίδια κοινωνική και παραγωγική διάρθρωση, τις ίδιες προοπτικές ή τα ίδια προβλήματα. Το μητροπολιτικό κέντρο της χώρας έχει περισσότερα κοινά σημεία με ένα μητροπολιτικό κέντρο σε μια άλλη χώρα, παρά με τις μικρές πόλεις της επαρχίας. Υπάρχουν πόλεις οι Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2008, 14(13)
242 Γιώργος Πετράκος οικονομίες των οποίων βασίζονται στις υπηρεσίες και τον ευρύτερο τριτογενή τομέα και πόλεις των οποίων ο βασικός τομέας είναι ο ευρύτερος δημόσιος. Υπάρχουν πόλεις οι οποίες στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στην αγροτική τους ενδοχώρα και πόλεις οι οποίες στηρίζουν την ενδοχώρα τους. Υπάρχουν πόλεις εσωστρεφείς και κλειστές με μικρή εξαγωγική βάση και πόλεις οι οποίες βασίζονται στις τουριστικές εισροές. Δεν υπάρχουν, όμως, πλέον σημαντικές βιομηχανικές πόλεις και έχει σημασία να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε γιατί συμβαίνει αυτό. Στον ανεπτυγμένο κόσμο οι μητροπόλεις εξειδικεύονται στις υπηρεσίες και οι πόλεις μεσαίου μεγέθους στην βιομηχανία. Η ύπαρξη ενός ελάχιστου πληθυσμιακού μεγέθους στις πόλεις μεσαίου μεγέθους είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη ανταγωνιστικής βιομηχανίας, καθώς έτσι εξασφαλίζονται οικονομίες κλίμακας και συγκέντρωσης στην παραγωγή. Μάλιστα, κάθε πόλη έχει τη δική της παραγωγική ταυτότητα με εξειδίκευση σε συγκεκριμένους κλάδους της βιομηχανίας. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν σημαντικές βιομηχανικές πόλεις για τρεις λόγους. Ο πρώτος είναι επειδή δεν υπάρχουν πόλεις μεσαίου μεγέθους. Η οικονομική και πληθυσμιακή κυριαρχία της μητρόπολης, η οποία βασίστηκε στην άσκοπη αφαίμαξη πληθυσμού από τα μικρότερα αστικά κέντρα και την ύπαιθρο στην μεταπολεμική περίοδο, εξάλειψε τη δυνατότητα ανάπτυξης στην περιφέρεια πόλεων με πληθυσμό 250-500 χιλιάδων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μη διαμορφώνονται πουθενά (με εξαίρεση τη Θεσσαλονίκη) ικανοποιητικές συνθήκες με βάση το μέγεθος της αγοράς και την κλίμακα της παραγωγής. Ο δεύτερος λόγος αφορά τη (μακρο και μικρο) γεωγραφία και την ιστορία. Η Ελλάδα έχασε το πρώτο κύμα της βιομηχανικής ανάπτυξης το οποίο συνυπήρξε χρονικά με τους αγώνες για την εθνική ανεξαρτησία. Το δεύτερο κύμα βιομηχανικής ανάπτυξης βρήκε τη χώρα στην μεταπολεμική περίοδο με κλειστά τα σύνορα της προς τις γειτονικές (σοσιαλιστικές τότε) χώρες και σε περιμετρική θέση σε σχέση με τις μεγάλες αγορές της Ευρώπης. Οι δύο αυτοί παράγοντες αφενός δημιούργησαν προβλήματα πρόσβασης των Ελληνικών προϊόντων στις ξένες αγορές και αφετέρου περιόρισαν το ενδιαφέρον των διεθνών επενδυτών για εγκατάσταση επιχειρήσεων σε μια απομονωμένη οικονομία με χαρακτηριστικά νησιού. Η γεωγραφία επηρέασε αρνητικά και στο μικρο-επίπεδο καθώς το έντονο ανάγλυφο της χώρας και η μεγάλη υστέρηση στην δημιουργία οδικών υποδομών δημιούργησε πόλεις χωρίς ικανοποιητικές συνδέσεις μεταξύ τους και με την υπόλοιπη χώρα. Η κατάσταση αυτή δημιούργησε απαγορευτικά κόστη μεταφοράς, περιόρισε την ακτίνα δράσης των επιχειρήσεων στην άμεση ενδοχώρα και οδήγησε τις πόλεις σε εσωστρέφεια. Ο κατακερματισμός του Ελληνικού οικονομικού χώρου σε μικρές τοπικές αγορές δεν επέτρεψε την αξιοποίηση οικονομιών κλίμακας στην παραγωγή, η οποία περιορίστηκε σε μικρές μονάδες εξυπηρέτησης της τοπικής κυρίως αγοράς. Ο τρίτος παράγοντας ο οποίος επηρέασε καθοριστικά τη δυνατότητα βιομηχανικής ανάπτυξης των πόλεων στην Ελλάδα είναι η διαδικασία της οικονομικής ολοκλήρωσης στην Ευρώπη. Στην πρώτη της φάση η, ούτως ή άλλως διαρθρωτικά προβληματική, Ελληνική βιομηχανία βρέθηκε να ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης
Τι πόλεις θέλουμε 243 ανταγωνίζεται με την προηγμένη τεχνολογικά μεγάλη βιομηχανία της Δυτικής Ευρώπης. Από αυτή τη διαδικασία χάθηκαν χιλιάδες θέσεις εργασίας, οι οποίες συρρίκνωσαν τη βιομηχανική βάση των πόλεων και περιόρισαν τη συμμετοχή της βιομηχανίας στο ΑΕΠ από το 22% το 1981 στο 12% το 2004. Στη δεύτερη φάση, οι Ελληνικές πόλεις διαπιστώνουν ότι χάνουν τη μάχη του ανταγωνισμού από τις πόλεις σε χώρες χαμηλού κόστους παραγωγής, στις οποίες μεταναστεύουν οι κλάδοι έντασης εργασίας προκειμένου να επιβιώσουν. Βρισκόμενες κάπου στη μέση του φάσματος μεταξύ χωρών υψηλής τεχνολογίας και χωρών χαμηλού κόστους, οι βιομηχανικές βάσεις των Ελληνικών πόλεων δεν μπορούν να ανταγωνιστούν αποτελεσματικά ούτε τις μεν ούτε τις δε. Συνεπώς, οι περισσότερες πόλεις δεν έχουν αποκτήσει ή δεν έχουν πλέον παραγωγική ταυτότητα. Με εξαίρεση την Αθήνα που αναπτύσσει μια οικονομία υπηρεσιών και τη Θεσσαλονίκη η οποία πέρα από τις υπηρεσίες αξιοποιεί και την Βαλκανική αγορά, λόγω των παραγόντων που αναφέρθηκαν παραπάνω, οι μικρότερες πόλεις αναπτύχθηκαν σαν κλειστά συστήματα με μικρή ενδοχώρα και περιορισμένο εύρος δραστηριοτήτων που εξυπηρετούν κυρίως την τοπική αγορά. Ταυτόχρονα, οι περισσότερες δεν διαθέτουν μια εξαγωγική βάση και ελάχιστες διαθέτουν συγκεκριμένη παραγωγική ταυτότητα. Έτσι οι πόλεις της περιφέρειας διαθέτουν παραγωγικές βάσεις με περιορισμένη διαφοροποίηση από τη μια πλευρά και αδυναμία εξειδίκευσης από την άλλη. Όσες διέθεταν κάποια εξειδίκευση στο παρελθόν (Νάουσα, Καστοριά, Βόλος, κλπ), σε σημαντικό βαθμό την έχασαν λόγω της οικονομικής ολοκλήρωσης, η οποία αντί να αυξάνει, ισοπεδώνει τις εξειδικεύσεις. Πέμπτο, οι πόλεις μας πληγώνουν. Είναι αισθητικά υποβαθμισμένες, έχουν πυκνή δόμηση, έλλειψη δημόσιων χώρων, έλλειψη βασικών αστικών υποδομών και αναπτύσσονται άναρχα χωρίς ταυτότητα και παντελή απουσία του αστικού σχεδιασμού. Όσοι ταξιδεύουν συχνά σε Ευρωπαϊκές πόλεις επιστρέφουν με μια απογοήτευση καθώς η εικόνα της Αθήνας, τόσο από ψηλά, όσο και από κοντά διαφέρει δραματικά από αυτή των περισσοτέρων πόλεων της Δυτικής Ευρώπης. Η απογοήτευση αυτή συνοδεύεται από την απορία πως καταφέραμε εμείς μόνοι από όλους σχεδόν τους Ευρωπαίους να συνδυάσουμε ένα τόσο όμορφο φυσικό περιβάλλον με τόσο αντιαισθητικές πόλεις. Έκτο, οι πόλεις μας αγνοούν τον σχεδιασμό. Ελάχιστες διαθέτουν αναπτυξιακά σχέδια τα οποία να επεξεργάζονται τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες τους και να προτείνουν μια συγκεκριμένη στρατηγική και τις απορρέουσες πολιτικές ανάπτυξης. Επίσης ελάχιστες έχουν αναπτυχθεί ακολουθώντας προϋπάρχοντα πολεοδομικά σχέδια. Στην Ελλάδα ως πολεοδομικός σχεδιασμός συχνά θεωρείται η εκ των υστέρων νομιμοποίηση ιδιωτικών επιλογών και των δυναμικών της αγοράς γης. Ο πολεοδομικός και ο αναπτυξιακός σχεδιασμός είναι διαδικασίες σπάνιες στις περισσότερες πόλεις. Έβδομο, οι πόλεις είναι ιδιωτικές. Ο ιδιωτικός χώρος είναι ο απόλυτος κυρίαρχος στις Ελληνικές πόλεις και έχει καταλάβει όχι μόνο τους πιθανούς ελεύθερους χώρους πρασίνου και αναψυχής, αλλά και τους απαραίτητους χώρους για τις βασικές οδικές Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2008, 14(13)
244 Γιώργος Πετράκος υποδομές. Πυκνή δόμηση και στενοί δρόμοι συνυπάρχουν σε ένα μοντέλο ανάπτυξης που έφτασε πολύ γρήγορα σε αδιέξοδο. Είναι εκ πρώτης όψεως παράδοξο, σε μια χώρα με τόσο μεγάλη εξάρτηση από το δημόσιο τομέα, να υπάρχουν ελάχιστοι δημόσιοι χώροι στις πόλεις. Αυτή η ισορροπία δημόσιου ιδιωτικού στην Ελλάδα, όπου το δημόσιο παραλαμβάνει όσα φορτία δεν είναι σε θέση να σηκώσει ο ιδιωτικός τομέας (απασχόληση, μαζικές υπηρεσίες υψηλού κόστους) αλλά δεν παρεμβαίνει στο χώρο της ατομικής ιδιοκτησίας γης (η οποία είναι από τις πλέον προστατευμένες στην Ευρώπη) είναι μια από τις ιδιορρυθμίες της μεταπολεμικής ανάπτυξης. 2. Μια πρώτη αξιολόγηση Εάν κανείς θέλει να συνοψίσει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα θα έλεγε ότι η ελληνική πόλη έχει μια σειρά από φυσικά πλεονεκτήματα, τα περισσότερα από τα οποία πηγάζουν από τη θέση της στη ζώνη του ήλιου της Ευρωπαϊκής ηπείρου. Επιπλέον, έχει λυμένο σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα στέγασης των κατοίκων και δεν αντιμετωπίζει, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, τα έντονα προβλήματα κοινωνικού διαχωρισμού που συχνά εμφανίζονται σε ευρωπαϊκές πόλεις. Από την άλλη μεριά η ελληνική πόλη έχει πολλά μειονεκτήματα, όπως: χαμηλή ανταγωνιστικότητα, ακριβά προϊόντα και υπηρεσίες, περιορισμένο εύρος παραγωγικής βάσης και έλλειψη εξειδικεύσεων σε τομείς αιχμής, έλλειψη δημόσιων χώρων και βασικών υποδομών, χαμηλή αισθητική και μια διάσπαρτη εξω-αστική τόσο βιομηχανική όσο και οικιστική δραστηριότητα η οποία αφ ενός μεν δημιουργεί συγκρούσεις χρήσεων γης και αφ ετέρου καταστρέφει το τοπίο. Ένα άλλο μειονέκτημα των ελληνικών πόλεων είναι ότι σημαντικά μέσα άσκησης πολιτικής δεν είναι στα χέρια τους. Δηλαδή, η δομή της Διοίκησης όπως αυτή τη στιγμή είναι διαρθρωμένη στην Ελλάδα, δεν επιτρέπει σημαντικές παρεμβάσεις στο επίπεδο της πόλης. 3. Η στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης των πόλεων Ποια στρατηγική ανάπτυξης θα πρέπει να διαμορφώσουν οι Ελληνικές πόλεις και τι στόχους θα πρέπει να θέσουν; Καταρχήν, η στρατηγική ανάπτυξης των πόλεων θα πρέπει να είναι μια Ευρωπαϊκή στρατηγική, με την έννοια ότι θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της την εμπειρία (επιτυχίες και αποτυχίες) και τη συσσωρεμένη γνώση των άλλων Ευρωπαϊκών πόλεων. Θα πρέπει ασφαλώς να είναι μια ρεαλιστική στρατηγική η ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης
Τι πόλεις θέλουμε 245 οποία να στηρίζεται σε υπαρκτά και εν δυνάμει πλεονεκτήματα της κάθε πόλης και να προσδιορίζει συγκεκριμένους στόχους και πολιτικές ανάπτυξης. Ασφαλώς, δεν μπορούν να έχουν όλες οι πόλεις την ίδια στρατηγική ανάπτυξης. Η κάθε μία θα πρέπει να επιλέξει τη δική της διαδρομή, τη δική της πορεία, βασισμένη στις δικές της δυνατότητες και εμπειρίες και κάνοντας τις δικές της επιλογές: που θα επενδύσει, σε τι θα εξειδικευτεί, τι θέλει να προσελκύσει, πως ελπίζει να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και σε ποιους τομείς. Στο επίπεδο των γενικών στόχων θα μπορούσαμε εύκολα να συμφωνήσουμε για το τι είδους πόλεις θέλουμε. Θέλουμε πόλεις που να είναι ανταγωνιστικές, να δημιουργούν ικανοποιητικά εισοδήματα και θέσεις εργασίας, πόλεις που να έχουν κοινωνική συνοχή και να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα περιθωριοποίησης των ευπαθών ομάδων, πόλεις οι οποίες να προσφέρουν ποιότητα ζωής, καθαρό περιβάλλον, χώρους για ελεύθερο χρόνο, να διαθέτουν υψηλή αισθητική και να δίνουν την αίσθηση της ταυτότητας. 4. Πολιτικές για τις πόλεις Υπάρχουν μια σειρά από πολιτικές οι οποίες δεν ασκούνται από τις πόλεις αλλά είναι αναγκαίες για κάθε μια από αυτές, ανεξάρτητα από τη στρατηγική ανάπτυξης που θα επιλέξει. Αυτές αφορούν, πρώτον, τις βασικές μεταφορικές, ενεργειακές και τηλεπικοινωνιακές υποδομές που να τις συνδέουν μεταξύ τους και με το Ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον και αφορούν σε μεγάλο βαθμό την αποτελεσματική χρήση και κατανομή των πόρων του ΠΔΕ και των Κοινοτικών πόρων. Δεύτερον, αφορούν τη μεταφορά εξουσιών και αρμοδιοτήτων στο επίπεδο το οποίο βρίσκεται πιο κοντά στον πολίτη με μια γενναία δημοσιονομική, φορολογική και διοικητική αποκέντρωση, η οποία θα διατηρήσει τον επιτελικό και ελεγκτικό ρόλο του κράτους στον χωροταξικό σχεδιασμό και στην διασφάλιση ενός ευνοϊκού θεσμικού πλαισίου για την ανάπτυξη και παράλληλα θα μεταφέρει το κύριο βάρος της ευθύνης στις ίδιες τις πόλεις, αυξάνοντας την υπευθυνότητα (και το κόστος) πολιτών και πολιτικών στη λήψη των αποφάσεων. Πέρα από τους πόρους που απαιτείται να μεταφερθούν από το κεντρικό επίπεδο στο τοπικό, είναι σημαντικό να μεταφερθούν και αρμοδιότητες. Δεν είναι δυνατόν, για παράδειγμα, μια πολεοδομική μελέτη να κάνει 10-15 χρόνια για να ολοκληρωθεί με ατέλειωτα πήγαινε έλα μεταξύ Δήμων και ΥΠΕΧΩΔΕ, ούτε είναι δυνατόν το ΥΠΕΧΩΔΕ να ελέγχει χιλιάδες μελέτες. Τρίτον, αφορούν την κλίμακα και τις δυνατότητες άσκησης πολιτικής από την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Η Διοίκηση στο τοπικό επίπεδο θα πρέπει να στηρίζεται σε ισχυρούς Δήμους, καθώς οι Δήμοι των 1.000 και των 2.000 κατοίκων, ακόμα και των 5.000 δε Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2008, 14(13)
246 Γιώργος Πετράκος μπορούν να ασκήσουν αποτελεσματική πολιτική, δε μπορούν να λύσουν τα μεγάλα προβλήματα των πόλεων και θα πρέπει να αποτελέσουν παρελθόν. Αν και ο Καποδίστριας αποτέλεσε μια ιστορικών διαστάσεων τομή για την Ελλάδα μειώνοντας τον αριθμό των ΟΤΑ από 10.000 σε 1.000, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι για να υπάρξει αποτελεσματική διοίκηση σε τοπικό επίπεδο δεν θα πρέπει να υπάρχουν πάνω από 300 ισχυροί Δήμοι. Με αυτές τις προϋποθέσεις η συζήτηση για τις πολιτικές που θα πρέπει να ασκήσουν οι πόλεις θα αποκτούσε ουσιαστικό νόημα, καθώς θα είχαν σημαντικά περιθώρια πρωτοβουλιών και δράσης. Αλλά ακόμα και στο σημερινό πλαίσιο άσκησης πολιτικής οι πόλεις έχουν περιθώρια δράσης. Μπορούν να σχεδιάζουν καλύτερα εκπονώντας με τη βοήθεια ειδικών επιστημόνων αναπτυξιακά σχέδια κάθε 5-10 χρόνια ή κάθε προγραμματική περίοδο τα οποία θα υπόκεινται στη κοινωνική διαβούλευση και συζήτηση και τα οποία θα τους επιτρέπουν να προσδιορίσουν καλύτερα στόχους και μέσα ανάπτυξης. Μπορούν να οργανώσουν καλύτερα τους χώρους υποδοχής των μεταποιητικών δραστηριοτήτων τους ώστε να αποφεύγεται η διασπορά οχλουσών χρήσεων στον αστικό ιστό και η καταστροφή του τοπίου από τη διασπορά της βιομηχανίας στον περιαστικό χώρο. Στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 70 πόλεις με πληθυσμό πάνω από 10.000 κατοίκους, όμως γύρω στις 25 από αυτές διαθέτουν βιομηχανικές περιοχές για να εγκατασταθούν εκεί οι μεταποιητικές επιχειρήσεις. Υπάρχουν δηλαδή βασικά ζητήματα υποδομών και βιομηχανικής ή και περιβαλλοντικής πολιτικής τα οποία δεν έχουν λυθεί ακόμα και τα οποία είναι πάρα πολύ σημαντικά. Μπορούν να προστατεύσουν την αισθητική και την εικόνα της πόλης ως στοιχεία της πολιτική προβολής της και προσέλκυσης ανθρώπων και δραστηριοτήτων, επιβάλλοντας μελέτες αστικής σύνθεσης και αυστηρότερες προδιαγραφές στις αρχιτεκτονικές μελέτες. Οι πόλεις πρέπει να αντιληφθούν ότι θα πρέπει να αποκτήσουν εξειδικεύσεις σε τομείς στους οποίους έχουν ή μπορούν να αναπτύξουν κάποιο συγκριτικό πλεονέκτημα με προοπτικές στο νέο ανταγωνιστικό περιβάλλον. Οι εξειδικεύσεις αυτές θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους πλέον τις εξελίξεις και αλλαγές στην Ευρωπαϊκή κλίμακα και θα πρέπει να έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό την ποιότητα πρώτων υλών, διαδικασιών, προϊόντων και υπηρεσιών και τις ανταγωνιστικές τιμές. Όταν μια βδομάδα διακοπών στη Βάρνα στοιχίζει στον κάτοικο του Δουβλίνου ή της Φρανκφούρτης 300 ευρώ με όλα τα έξοδα πληρωμένα, είναι προφανές ότι δεν αρκεί μόνο να έχουμε ένα καλό τουριστικό προϊόν, πρέπει επιπλέον να μπορούμε να το πουλήσουμε. Κάποιες πόλεις, κυρίως οι 5-6 μεγαλύτερες, θα μπορούσαν να στηριχθούν στο επιστημονικό δυναμικό τους και να εξελιχθούν σε πόλεις της εκπαίδευσης και της έρευνας για την ευρύτερη περιοχή. Θα μπορούσαν, δηλαδή, να είναι για τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και τη Μεσόγειο ότι είναι το Λονδίνο στην παγκόσμια κλίμακα. Πόλεις οι ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης
Τι πόλεις θέλουμε 247 οποίες θα προσφέρουν υπηρεσίες αιχμής στην έρευνα και ξενόγλωσσα εκπαιδευτικά προγράμματα στα Πανεπιστήμια τους για αυτό τον περίγυρο των χωρών, οι οποίες αναπτύσσονται σταδιακά, διεθνοποιούνται και διεκδικούν μερίδιο στη σύγχρονη γνώση. Οι πόλεις επίσης πρέπει να φροντίσουν τις βασικές τους υποδομές και να αντιληφθούν ότι θα πρέπει να αναστρέψουν το κύμα ιδιωτικοποίησης του αστικού χώρου των τελευταίων 5 δεκαετιών. Παράλληλα με τις προσπάθειες δημιουργίας οδικών υποδομών θα πρέπει να γίνουν σημαντικές προσπάθειες ανάκτησης δημόσιων χώρων και απόδοσης τους στους πολίτες (πεζοδρόμια, πεζόδρομοι, ποδηλατόδρομοι, πλατείες, πάρκα, κλπ.). Αυτό απαιτεί γενναίες επιλογές δημιουργίας στεγασμένων χώρων στάθμευσης και απομάκρυνσης του αυτοκινήτου από την παρόδια (νόμιμη, αλλά κυρίως παράνομη στάθμευση). Είναι πλέον δεδομένο ότι οι επόμενες γενεές θα είναι πιο μορφωμένες και με περισσότερες επιλογές απασχόλησης και κατοικίας. Αυτό σημαίνει ότι ένα σημαντικό και κατά κανόνα μορφωμένο τμήμα του πληθυσμού εκτός από τα κριτήρια που αφορούν το περιβάλλον απασχόλησης θα λαμβάνει υπόψη του και το περιβάλλον διαβίωσης, δηλαδή τα ποιοτικά χαρακτηριστικά κάθε πόλης όταν κάνει τις επιλογές του. Πόσο φιλικές είναι οι υπηρεσίες της, πόσο ικανοποιητικές είναι οι υποδομές της, πόσο προσβάσιμο είναι το κέντρο της, τι δημόσιους χώρους και τι δυνατότητες αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου διαθέτει, πόσο προσιτό είναι το κόστος ζωής και το κόστος κατοικίας, κλπ. Με δεδομένη τη σημασία του ανθρώπινου δυναμικού για την ανάπτυξη, οι πόλεις θα πρέπει να ανταποκριθούν σε αυτή την πρόκληση με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η κάθε μια θα πρέπει να αποφασίσει τι στόχους θα θέσει για τους κατοίκους της, ποια στοιχεία της ταυτότητας της θέλει να ενισχύσει και με ποιο τρόπο σκοπεύσει να το πετύχει. Θέτοντας στόχους και επιλέγοντας δρόμους ανάπτυξης είναι μια διαδικασία η οποία απαιτεί διάλογο και κοινωνική συμμετοχή, αλλά και γνώση της εμπειρίας των Ευρωπαϊκών πόλεων και των δεδομένων και δυναμικών που διαμορφώνουν το νέο οικονομικό περιβάλλον. Acknowledgments Η συγκεκριμένη εργασία αποτελεί μέρος της έρευνας «ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ ΙΙ ΕΠΕΑΕΚ» «Το Ελληνικό Σύστημα Αστικών Κέντρων: Διαρθρωτικοί Μετασχηματισμοί, Κοινωνική Συνοχή και Στρατηγικές Ισόρροπης Ανάπτυξης» Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2008, 14(13)