Ελληνική Οικονομία Ενότητα 2: O πρωτογενής τομέας Ηλέκτρα Πιτόσκα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Σκοπός της ενότητας είναι αποκτήσουν οι φοιτητές μια εμπεριστατωμένη εικόνα για: Την οικονομική & αναπτυξιακή σημασία του πρωτογενή τομέα στην Ελλάδα Τις εξελίξεις του πρωτογενή τομέα σε παγκόσμιο & ευρωπαϊκό επίπεδο Τα δομικά Χαρακτηριστικά του Αγροτικού Τομέα στην Ελλάδα Τα προβλήματα & τις προοπτικές της ελληνικής γεωργίας, κτηνοτροφίας, αλιείας και υδατοκαλλιεργειών Το θεσμικό πλαίσιο (ΚΑΠ) που καθορίζει τις κατευθύνσεις του τομέα Το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 4
Περιεχόμενα ενότητας (1/2) 1. Ο Ελληνικός αγροτικός τομέας- Σημασία & συμβολή υ στην Οικονομία 2. Εξελίξεις του Τομέα Διεθνώς 3. Ευρωπαϊκή Γεωργία- Νέες προκλήσεις 4. Η συμβολή του τομέα στην Ε.Ε. 5. Απασχόληση ηλικιακή διάρθρωση 6. Δομικά Χαρακτηριστικά του Αγροτικού Τομέα στην Ελλάδα 5
Περιεχόμενα ενότητας (2/2) 7. Προβλήματα & Προοπτικές της ελληνικής γεωργίας- κτηνοτροφίας- αλιείας - αλιείας εσωτερικών υδάτων- ιχθυοκαλλιεργειών 8. Αγροτουρισμός 9. Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013 10.Η νέα ΚΑΠ 6
Επικοινωνία Ώρες Γραφείου: Κάθε Τετάρτη 12:00-14:00 E-mail: ipitoska@teikoz.gr & ilpitoska@gmail.com Τηλέφωνο: 24610 68185 Κινητό: 6980840201 (μόνο εργάσιμες μέρες & ώρες) 7
Ο πρωτογενής τομέας 8
Ο Ελληνικός αγροτικός τομέας Τον πρωτογενή τομέα αποτελούν η Γεωργία, η Κτηνοτροφία, η Αλιεία και η Θήρα. Ο αγροτικός τομέας ανέκαθεν αποτελούσε ένα δομικό χαρακτηριστικό της ελληνικής κοινωνίας καθώς και ένα συστατικό παράγοντα της ελληνικής οικονομίας και ανάπτυξης, τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. 9
O πρωτογενής τομέας (1/2) Στην Ελλάδα ο πρωτογενής τομέας είχε και εξακολουθεί να έχει σημαντική θέση τόσο ως τομέας οικονομικής δραστηριότητας όσο και ως παράγοντας διατήρησης της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής μεγάλων περιοχών της ελληνικής επικράτειας 10
O πρωτογενής τομέας (2/2) Η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) το 1981 επηρέασε καταλυτικά την μετέπειτα εξέλιξη του πρωτογενή τομέα. Από το 1981 και πλέον, ο τομέας διέπεται πλήρως από τους κανόνες της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (Κ.Α.Π.), οι οποίοι μορφοποιούν και ελέγχουν όλο το πλαίσιο λειτουργίας και δραστηριότητας του. 11
Εξελίξεις διεθνώς (1/3) Τα τελευταία 15 χρόνια, σημαντικές εξελίξεις έχουν επιφέρει αλλαγές στον τρόπο και το κόστος παραγωγής, και ιδιαίτερα στη βιωσιμότητα ορισμένων κλάδων τόσο σε εθνικό όσο και σε Ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο. 12
Εξελίξεις διεθνώς (2/3) Οι συνεχείς αλλαγές στον τρόπο άσκησης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (Κ.Α.Π.), η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) προς την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, οι αναδιαρθρώσεις στην αλυσίδα παραγωγής και εμπορίας τροφίμων με την παρουσία ισχυρών πολυεθνικών εταιρειών 13
Εξελίξεις διεθνώς (3/3) Οι συχνές διεθνείς διατροφικές κρίσεις, οι συνεχιζόμενες εμπορικές διαπραγματεύσεις στα πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (Π.Ο.Ε.) καθώς και το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την προστασία του περιβάλλοντος είναι μόνο μερικοί από τους παράγοντες που διαμορφώνουν νέες συνθήκες τόσο στην εσωτερική όσο και στην παγκόσμια αγορά των αγροτικών προϊόντων. 14
Προβληματισμοί Οι εξελίξεις αυτές επηρεάζουν τις προσδοκίες των παραγωγών, πολλοί από τους οποίους θεωρούν το μέλλον αβέβαιο και προβληματικό. Το κύριο ερώτημα που διαμορφώνεται είναι, συνεπώς, ο προσδιορισμός των κλάδων εκείνων του ελληνικού αγροτικού τομέα που έχουν τη δυνατότητα επιβίωσης, καθώς και του τρόπου άσκησης πολιτικής για τη στήριξη όσων κινδυνεύουν περισσότερο. 15
Συμβολή του τομέα (1/3) Παράγει το 5,2% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας Απασχολεί το 20% του εργατικού δυναμικού Μετέχει με 12% στον ενεργό πληθυσμό Τα «νωπά» αγροτικά προϊόντα αποτελούν το 17,2% του συνόλου των εξαγωγών, ενώ τα μεταποιημένα αγροτικά προϊόντα το 30% Στηρίζει μια σειρά εθνικά σημαντικών βιομηχανικών κλάδων, όπως οι βιομηχανίες τροφίμων, καπνού, κλωστοϋφαντουργίας, αλλά και τον κλάδο του τουρισμού 16
Συμβολή του τομέα (2/3) Σε ότι αφορά στον ρόλο του στη διατήρηση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής, χαρακτηριστικά αναφέρεται η συμβολή του στην απασχόληση των κατοίκων των ορεινών περιοχών της χώρας. Οι απασχολούμενοι σε γεωργικές δραστηριότητες που κατοικούν σε ορεινές και μειονεκτικές περιοχές αντιπροσωπεύουν το 61,7% του συνόλου των απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα. 17
Συμβολή του τομέα (3/3) Συνεπώς, η αναπτυξιακή ανασυγκρότηση του αγροτικού χώρου, όπου δεσπόζουσα θέση κατέχει ο γεωργικός τομέας, αποτελεί το μοχλό για οποιαδήποτε προσπάθεια περιφερειακής ανάπτυξης στο μεγαλύτερο μέρος του Ελλαδικού χώρου. 18
Ευρωπαϊκή γεωργία Νέες προκλήσεις Η ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος και η αειφόρος διαχείριση των φυσικών πόρων (γη, νερό, αέρας) Η ανάγκη προστασίας της δημόσιας υγείας των καταναλωτών Η αναγκαιότητα εναρμόνισης των τιμών των γεωργικών προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση με τις διεθνείς τιμές βάσει των δεσμεύσεων των συμφωνιών στα πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την είσοδο νέων κρατών με σημαντικό γεωργικό τομέα. 19
Οι νέες προκλήσεις Η γεωργία χάνει το ρόλο της και τη σημασία της σαν τομέας οικονομικής δραστηριότητας και απασχόλησης Η ανάγκη για έμφαση στην ποιότητα, δεδομένου ότι η εφαρμογή της Κ.Α.Π. στο παρελθόν οδήγησε σε ένα μοντέλο γεωργίας με έμφαση στην ποσότητα Η παροχή υψηλών αποδόσεων μέσω των μέτρων στήριξης οδήγησε σε πλεονάσματα, σε έντονες ανισότητες στο γεωργικό εισόδημα ιδιαίτερα μεταξύ Βορρά-Νότου και σε σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα 20
Η Συμμετοχή του Αγροτικού Τομέα στην Οικονομία: Εξελίξεις και Προοπτικές Η ποσοστιαία συμμετοχή του γεωργικού προϊόντος στην δημιουργία του Α.Ε.Π. της χώρας κατά την τελευταία δεκαετία, παρουσιάζει μια συνεχή πτωτική τάση. Το 1995 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν σχεδόν 10% του συνολικού Α.Ε.Π. της χώρας, το 2004 μειώθηκε σε 4,3%, ενώ το 2006 ήταν 3,3%. Στο πλαίσιο της Ε.Ε.-27 το αντίστοιχο ποσοστό κυμαίνεται στο 2% κατά μέσο όρο κατά την διάρκεια της παραπάνω περιόδου. 21
Οι επιδοτήσεις Ένα άλλο σημαντικό τμήμα της αξίας παραγωγής αποτελούν οι επιδοτήσεις. Για το 2005, σύμφωνα με στοιχεία της EUROSTAT το ποσοστό των επιδοτήσεων στην αξία παραγωγής ανερχόταν σε 21,6%, ενώ το αντίστοιχο στην Ε.Ε.-25 είναι κατά μέσο όρο 16,7%. 22
«Κακοδιαχείριση με τα αγροτικά κονδύλια» (1/2) Η Ελλάδα έχασε το 2014, 171 εκατομμύρια ευρώ από το πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης τα οποία δεν κατάφερε να απορροφήσει. Συνολικά το πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013 παρουσίασε απορροφητικότητα της τάξης του 63%, ενώ θα γίνει προσπάθεια μήπως δοθεί η δυνατότητα από την Ευρωπαϊκή Ένωση να χρησιμοποιηθεί και το έτος 2016 ώστε να απορροφηθούν κάποια επιπλέον κονδύλια 23
«Κακοδιαχείριση με τα αγροτικά κονδύλια» (2/2) Η Ε.Ε. Ένωση ζητεί την επιστροφή συνολικά 2,5 δισ. ευρώ από καταλογισμούς για κακοδιαχείριση επιδοτήσεων από τα οποία τα 1,3 δισ. ευρώ είναι βεβαιωμένα πρόστιμα, ενώ για τα υπόλοιπα 1,2 δισ. ευρώ συνεχίζονται οι διαπραγματεύσεις. Σε αυτά περιλαμβάνονται 327 εκατομμύρια ευρώ, καταλογισμοί για το πάλαι ποτέ «πακέτο Χατζηγάκη» τα οποία η Ε.Ε. ζητεί να ανακτηθούν έντοκα από τους ίδιους τους αγρότες που έλαβαν τα χρήματα, αποκλείοντας μάλιστα το ενδεχόμενο του συμψηφισμού με μελλοντικές επιδοτήσεις των υπόχρεων. 24
Συμβολή του τομέα στην Ε.Ε. Παρά την σημαντική συμβολή του αγροτικού τομέα στην ελληνική οικονομία, οι διαφορές μεταξύ Ελλάδος και Ε.Ε.-27 σύμφωνα με τα στοιχεία της EUROSTAT, είναι εμφανείς. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα συνεισφέρει λιγότερο από 3% στο Α.Ε.Π. του αγροτικού τομέα της Ε.Ε.-27. Ένα ποσοστό χαμηλό συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γαλλία, με συνεισφορά πάνω από 19% ή άλλες μεσογειακές χώρες, όπως η Ιταλία και η Ισπανία, οι οποίες συνεισφέρουν 15% και 12.2%, αντίστοιχα 25
Απασχόληση Μια άλλη σημαντική όψη του αγροτικού τομέα αφορά την απασχόληση του συντελεστή εργασία στα πλαίσια αυτού τού τομέα. Έτσι, η απασχόληση του εργατικού δυναμικού στον αγροτικό τομέα, αποτελεί το 12% της συνολικής απασχόλησης στην Ελλάδα, ενώ αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε.-27, είναι περίπου το μισό. 26
Ηλικιακή διάρθρωση (1/2) Από μια εξέταση της ηλικιακής διάρθρωσης της αγροτικής απασχόλησης στην Ελλάδα, διαπιστώνεται ότι κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια το ποσοστό στην ηλικιακή ομάδα άνω των 45 ετών είναι σχετικά υψηλό ενώ θα έπρεπε φυσιολογικά οι νεότερες ηλικίες, κάτω των 45 ετών, να εμφανίζονται στη ηλικιακή πυραμίδα με μεγαλύτερο ποσοστό. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του 2007, 57% του εργατικού δυναμικού στον αγροτικό τομέα είναι πάνω από 45 ετών, οι οποίοι βαθμιαία θα αποχωρήσουν από την ενεργό δράση, ενώ οι νεότερες ηλικίες καλύπτουν το υπόλοιπο 43%. 27
Ηλικιακή διάρθρωση (2/2) Κατά την διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας σημειώθηκε αύξηση στο σύνολο των απασχολουμένων στην οικονομία, η απασχόληση στον αγροτικό τομέα έπεσε περίπου στο μισό. Η κατάσταση αυτή μπορεί να αποδοθεί, σε μεγάλο βαθμό, στο γεγονός ότι ο αγροτικός τομέας της Ελλάδας δεν παρουσιάζεται πλέον ως ελκυστικός στις νεότερες γενεές. 28
Η απασχόληση των γυναικών Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των απασχολουμένων γυναικών στον αγροτικό τομέα είναι η υψηλή συμμετοχή τους, σε ποσοστό περίπου ίδιο με αυτό του ανδρικού εργατικού δυναμικού (43% κατά μέσο όρο στην εικοσαετία 1987-2007). Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η συμμετοχή των γυναικών στους υπόλοιπους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας είναι σχετικά χαμηλότερη (34% για την περίοδο 1987-2007). Η Ελληνίδα αγρότισσα συμβάλει σχεδόν ισότιμα στην ανάπτυξη της ελληνικής γεωργίας, σε αντίθεση με τους άλλους κλάδους, όπου η συμμετοχή της γυναικείας εργασίας παρουσιάζεται σχετικά υποβαθμισμένη (σε όρους 1-3). 29
Ηλικιακή διάρθρωση αγροτισών Η ηλικιακή διάρθρωση των Ελληνίδων αγροτισσών παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά με την ηλικιακή διάρθρωση στη συνολική αγροτική απασχόληση που προαναφέρθηκε. Συγκεκριμένα, το ποσοστό των απασχολουμένων γυναικών στον αγροτικό τομέα άνω των 45 ετών, ανέρχεται στο 62% όλων των απασχολουμένων γυναικών στον αγροτικό τομέα κατά την εικοσαετία 1987-2007. Το γεγονός αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η είσοδος νέων γυναικών στις αγροτικές δραστηριότητες είναι λιγότερο ελκυστική, συγκριτικά με τους νέους άρρενες αγρότες. 30
Δομικά Χαρακτηριστικά του Αγροτικού Τομέα στην Ελλάδα (1/7) Ο βαθμός εντατικής εκμετάλλευσης του ελληνικού αγροτικού τομέα είναι σχετικά περιορισμένος και χαρακτηρίζεται από μικρά και διασκορπισμένα αγροτεμάχια. Ειδικότερα, (EUROSTAT) η χρησιμοποιούμενη καλλιεργήσιμη γη στην Ελλάδα είναι μικρότερη ως ποσοστό επί της συνολικής έκτασης της χώρας, συγκριτικά με το αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε.-25 και στις άλλες μεσογειακές χώρες. Το 30% της συνολικής έκτασης της Ελλάδας χρησιμοποιείται ως καλλιεργήσιμη γη έναντι 40% στην Ε.Ε.-27, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στις μεσογειακές χώρες είναι σχεδόν διπλάσιο από αυτό της Ελλάδος. 31
Δομικά Χαρακτηριστικά του Αγροτικού Τομέα στην Ελλάδα (2/7) Η παραπάνω απόκλιση είναι δυνατόν να αποδοθεί στις επικρατούσες γεωγραφικές και μορφολογικές συνθήκες στη Ελλάδα, όπως για παράδειγμα η κάλυψη της χώρας από σημαντικές εκτάσεις ορεινών όγκων. Εξετάζοντας, ωστόσο διαχρονικά την εξέλιξη του ποσοστού καλλιεργήσιμης γης επί της συνολικής έκτασης της Ελλάδας, προκύπτει ότι κατά την διάρκεια της περιόδου 1990-2005 η χρησιμοποιούμενη καλλιεργήσιμη γη δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες μεταβολές. 32
Δομικά Χαρακτηριστικά του Αγροτικού Τομέα στην Ελλάδα (3/7) Η Ελληνική γεωργική γη καλλιεργείται, κατά κύριο λόγο, με αροτραίες καλλιέργειες, οι οποίες αφορούν στο 55% της συνολικής χρησιμοποιούμενης γεωργικής γης, Μικρότερο ποσοστό της χρησιμοποιούμενης γεωργικής γης αφορά στις δενδρώδεις καλλιέργειες (27%) ενώ 3% αφορά εκτάσεις καλυμμένες με αμπέλια. 33
Δομικά Χαρακτηριστικά του Αγροτικού Τομέα στην Ελλάδα (4/7) Η παραπάνω χρησιμοποιούμενη γεωργική γη αποτελείται, κατά μεγάλο ποσοστό, από εκμεταλλεύσεις μικρού μεγέθους. Το 78% των εκμεταλλεύσεων στην Ελλάδα αφορά εκτάσεις με λιγότερα από 5 εκτάρια. Ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό συγκριτικά με τον μέσο όρο στην Ε.Ε.-27, όπου το αντίστοιχο ποσοστό ανέρχεται σε 45%. Σε χώρες όπως η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία τα αντίστοιχα ποσοστά είναι ακόμη μικρότερα (2%, 17% και 19%, αντίστοιχα). Ακόμα και οι μεσογειακές χώρες, όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία τα αντίστοιχα ποσοστά εμφανίζονται μικρότερα σε σχέση με την Ελλάδα (68%, 49% και 65%, αντίστοιχα). 34
Δομικά Χαρακτηριστικά του Αγροτικού Τομέα στην Ελλάδα (5/7) Γενικά παρατηρούμε ότι το ποσοστό των εκμεταλλεύσεων με έκταση μικρότερη από 5 εκτάρια στις μεσογειακές χώρες είναι υψηλό σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε.-25. Αυτό οφείλεται, ίσως, σε παράγοντες που σχετίζονται άμεσα με την ιστορία, την κουλτούρα και την νοοτροπία στις εν λόγω χώρες. Ένα ακόμα δομικό χαρακτηριστικό του ελληνικού αγροτικού τομέα, είναι η αναλογία μεταξύ της φυτικής και ζωικής παραγωγής. Η αναλογία αυτή για τον ελληνικό αγροτικό τομέα είναι, επί σειρά ετών, 70:30, ενώ στην Ευρώπη η αντίστοιχη αναλογία είναι σχεδόν 50:50. 35
Δομικά Χαρακτηριστικά του Αγροτικού Τομέα στην Ελλάδα (6/7) Αναφορικά με την αξιοποίηση του συντελεστή εργασία στην αγροτική παραγωγή παρατηρείται μια διαχρονική αύξηση του ποσοστού της μισθωτής εργασίας στο σύνολο του εργατικού δυναμικού της ελληνικής γεωργίας. Σημαντική συνεισφορά σε αυτήν την εξέλιξη αποτελεί η εισροή μεταναστών, οι οποίοι απασχολούνται, κατά κύριο λόγο, στον πρωτογενή τομέα. Η εξέλιξη αυτή αντικατοπτρίζει μια στροφή της ελληνικής γεωργίας σε μια επιχειρηματική κατεύθυνση, σε σχέση με το παρελθόν, όπου η παραγωγή του πρωτογενούς τομέα πραγματοποιούνταν σε οικογενειακό πλαίσιο. 36
Δομικά Χαρακτηριστικά του Αγροτικού Τομέα στην Ελλάδα (7/7) Η συνεισφορά της μισθωτής εργασίας στην συνολική γεωργική απασχόληση της Ελλάδας αυξάνει με ρυθμό περίπου 3% ετησίως. Ο ρυθμός αυτός είναι σχετικά υψηλός και εκφράζει τη μελλοντική τάση της ελληνικής γεωργίας προς την διαμόρφωση του επιχειρηματικού χαρακτήρα του ελληνικού αγροτικού τομέα. 37
Συμβολή του αγροτικού τομέα στην διαμόρφωση των εμπορικών συναλλαγών Τα αγροτικά προϊόντα αποτελούν ένα σημαντικό στοιχείο του ελληνικού εμπορικού ισοζυγίου. Το 2006 οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων απετέλεσαν το 23% περίπου των συνολικών εξαγωγών της χώρας μας, ενώ αντίστοιχα οι εισαγωγές σε αγροτικά προϊόντα ήταν το 12% των συνολικών μας εισαγωγών. Κύριες κατηγορίες προϊόντων στις εξαγωγές είναι τα φρούτα και λαχανικά καθώς και το ελαιόλαδο. Στην πλευρά των εισαγωγών οι κύριες κατηγορίες προϊόντων είναι τα κρέατα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. 38
Συμπερασματικές παρατηρήσεις (1/2) Την είσοδο της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ακολούθησε μεγάλη ευφορία στον αγροτικό χώρο. Από τη μια, τα κονδύλια που εισέρρευσαν στην επαρχία και από την άλλη οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της ελληνικής αγροτικής οικονομίας μέσα σε ένα «προστατευμένο» περιβάλλον, έμοιαζαν να εγγυώνται στον ελληνικό αγροτικό πληθυσμό διαρκώς καλύτερες μέρες. 39
Συμπερασματικές παρατηρήσεις (2/2) Σήμερα, η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα έχουν για τα καλά εγκατασταθεί στον αγροτικό χώρο και μια σειρά προβλημάτων που όχι μόνο δεν λύθηκαν αλλά διογκώθηκαν με το πέρασμα του χρόνου διαγράφουν ένα μάλλον γκρίζο τοπίο. Οι Έλληνες αγρότες είναι οι γηραιότεροι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι λιγότερο εκπαιδευμένοι και πληροφορημένοι και κατά συνέπεια οι λιγότερο επιδεκτικοί σε αλλαγές και καινοτομίες. Διαθέτουν μικρό κλήρο αλλά επιπλέον δεν ξέρουν να τον διαχειρίζονται ώστε να αποδώσει τα μέγιστα. 40
Ανασταλτικοί παράγοντες (1/2) Γεωπόνοι γραφείων: Οι γεωπόνοι που θα έπρεπε να βοηθούν και να συμβουλεύουν είτε μοιράζουν αφειδώς φυτοφάρμακα είτε απλώς διαχειρίζονται τα χρήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι, οι γεωργοί παραμένουν εγκλωβισμένοι σε παλαιές επιλογές παραγωγής και τα προϊόντα τους δεν είναι ανταγωνιστικά. Tα ελληνικά αγροτικά προϊόντα δύσκολα βρίσκουν τον δρόμο για τις ξένες αγορές εφόσον δεν έχουν διαμορφωθεί δίκτυα διακίνησης. Ελλείψει κτηματολογίου και σαφούς νομοθεσίας περί προστασίας της αγροτικής γης, όπως θα έπρεπε εφόσον πρόκειται για παραγωγικό μέσο, ο καθένας πουλά, αγοράζει και κτίζει ό,τι θέλει. 41
Ανασταλτικοί παράγοντες (2/2) Οι συνεταιρισμοί, που θα μπορούσαν να δώσουν λύσεις σε προβλήματα όχι μόνο απέτυχαν αλλά λειτουργώντας κομματικά και κρατικοδίαιτα έχασαν την εμπιστοσύνη των ίδιων των μελών τους, των παραγωγών. Χάθηκε έτσι, ίσως ανεπιστρεπτί, μια μεγάλη ευκαιρία. Στην κορυφή όλων αυτών, ένας δύσκαμπτος κρατικός μηχανισμός που αδυνατεί να αντιληφθεί τη νέα πραγματικότητα και πολύ περισσότερο βέβαια να την αξιοποιήσει. Αν σε όλα αυτά προστεθεί η παθογένεια του δημόσιου τομέα και οι νοοτροπίες των διευκολύνσεων και εξυπηρετήσεων που εφαρμόζονται προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ημέτεροι μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί η σημερινή κατάσταση είναι πραγματικά οριακή. Η ελληνική γεωργία είναι ανέτοιμη να αντιμετωπίσει τις εξελίξεις που έρχονται. 42
Κτηνοτροφία (1/2) Η κτηνοτροφία στη χώρα μας διαδραματίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο για: Την περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη. Την αναβάθμιση και διατήρηση του πληθυσμού στις ορεινές, ημιορεινές και μειονεκτικές περιοχές. Τη συμπληρωματική απασχόληση των κατοίκων της υπαίθρου και ιδιαίτερα των γεωργών. 43
Κτηνοτροφία (2/2) Η κτηνοτροφία διαδραματίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο για: Την απασχόληση νέων αγροτών. Τη βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου. Την επέκταση φυτικών καλλιεργειών συμπληρωματικών της κτηνοτροφίας. Την προστασία του περιβάλλοντος. 44
Προβλήματα Κτηνοτροφίας Οφείλονται: (1/2) Στη μορφολογία του ελληνικού εδάφους. Στο μικρό μέγεθος των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων. Στο υψηλό κόστος παραγωγής κτηνοτροφικών προϊόντων. Στην ανεπάρκεια επαγγελματικής εκπαίδευσης των απασχολούμενων στον τομέα αυτό. 45
Προβλήματα Κτηνοτροφίας (2/2) Στην ηλικιακή σύνθεση των απασχολουμένων με την κτηνοτροφία Στις ελλείψεις στην τεχνογνωσία, Στην ανεπάρκεια εκσυγχρονισμού, επενδύσεων και έργων υποδομής, Στην μη ορθολογική οργάνωση και διαχείριση των βοσκοτόπων Και στην έλλειψη οργανωμένου δικτύου εμπορίας των προϊόντων. 46
Επιδιώξεις στον τομέα της κτηνοτροφίας (1/2) Η ανάπτυξη του τομέα βελτίωσης και αναπαραγωγής ζώων. Η εξυγίανση του ζωικού κεφαλαίου. Η ισόρροπη ανάπτυξη και επέκταση εντατικής και εκτατικής κτηνοτροφίας. Η οργάνωση και η οριοθέτηση των βοσκοτόπων Η μείωση του κόστους παραγωγής. Η βελτίωση της ποιότητας των κτηνοτροφικών προϊόντων. Η κατοχύρωση και πιστοποίηση των κτηνοτροφικών προϊόντων και των υποδομών τυποποίησης και εμπορίας τους 47
Επιδιώξεις στον τομέα της κτηνοτροφίας (2/2) Η προώθηση των παραγομένων κτηνοτροφικών προϊόντων Η βελτίωση και ο εκσυγχρονισμός των υπαρχόντων υποδομών καθώς και η δημιουργία νέων. Η συνεχής εκπαίδευση, κατάρτιση και ενημέρωση των απασχολουμένων στην κτηνοτροφία. Η επέκταση της ασφαλιστικής κάλυψης του ζωικού κεφαλαίου. Η ορθή διαχείριση των δικαιωμάτων του εθνικού αποθέματος 48
Αλιεία (1/2) Διαδραματίζει σημαντικό ρόλο διότι: Παρέχει δυνατότητα εργασίας σε περιοχές, ιδιαίτερα σε μικρές νησιωτικές όπου οι ευκαιρίες απασχόλησης είναι περιορισμένες. Αποτελεί κύρια πηγή εισοδήματος σε παράκτιες περιοχές κυρίως εκεί όπου είναι και τα μεγαλύτερα αλιευτικά λιμάνια της χώρας. 49
Αλιεία (2/2) Στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας προσφέρει δυνατότητες δραστηριοποίησης και αξιοποίησης εξειδικευμένου επιστημονικού και εργατικού δυναμικού. Προσφέρει έμμεσα ευκαιρίες απασχόλησης σε συναφείς με τον τομέα κλάδους, όπως βιομηχανίες κατασκευής, συντήρησης και εξοπλισμού σκαφών, κατασκευής και εξοπλισμού μονάδων υδατοκαλλιεργειών, εμπορίας, συντήρησης και μεταφοράς αλιευτικών προϊόντων, εξοπλισμού αλιευτικών λιμένων και επιχειρήσεων με υποστηρικτική δραστηριότητα. 50
Προβλήματα θαλάσσιας αλιείας (1/2) Η παλαιότητα του αλιευτικού στόλου, δεδομένου ότι το 75% του συνόλου είναι σκάφη μέσης ηλικίας μεγαλύτερης των 10 ετών. Η μεγάλη ηλικία των απασχολούμενων στον κλάδο. Η έλλειψη επαγγελματικής κατάρτισης των αλιέων. Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας σε συνδυασμό με τα προβλήματα απασχόλησης στον κλάδο, εξαιτίας της μείωσης της αλιευτικής δραστηριότητας για την προστασία των ιχθυαποθεμάτων της Μεσογειακής λεκάνης, που αποτελεί βασικό στόχο της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής. 51
Προβλήματα θαλάσσιας αλιείας (2/2) Το υψηλό κόστος του αλιευτικού εξοπλισμού, των αλιευτικών εφοδίων και των καυσίμων. Οι δυσχέρειες στην εξεύρεση αλιευτικών πεδίων και στη σύναψη συμφωνιών με τρίτες χώρες, ιδιαίτερα για την σπογγαλιεία. Η έλλειψη καθορισμού κριτηρίων για την επαγγελματική ιδιότητα του ψαρά. Το διάσπαρτο της αλιευτικής νομοθεσίας και η έλλειψη εκσυγχρονισμού της. 52
Στόχοι Θαλάσσιας αλιείας Η αύξηση και βελτίωση της ποιότητας της αλιευτικής παραγωγής. Η μείωση του κόστους των αλιευτικών προϊόντων. Η βελτίωση των συνθηκών εργασίας. προσέλκυση νέων αλιέων. Η υπό υγειονομικούς όρους διακίνηση και εμπορία των αλιευτικών προϊόντων. Ο εκσυγχρονισμός των ιχθυοσκάλων για την συντήρηση των αλιευμάτων σύμφωνα με τους όρους υγιεινής. Η εκπαίδευση των αλιέων 53
Αλιεία εσωτερικών υδάτων (1/2) Κύρια προβλήματα του τομέα αποτελούν: Η ανεπαρκής οργάνωση των επαγγελματικών φορέων Οι συγκρουόμενες χρήσεις υδάτινων πόρων και η έλλειψη προγραμματισμού για την ανάπτυξη παράλληλων δραστηριοτήτων. Η μείωση των νερών λόγω κατασκευής φραγμάτων ή άλλων τεχνικών έργων Η κακή κυκλοφορία του νερού στις λιμνοθάλασσες 54
Αλιεία εσωτερικών υδάτων (2/2) Η αδυναμία αντιμετώπισης δυσμενών κλιματολογικών συνθηκών, λόγω έλλειψης έργων υποδομής Η ρύπανση των ιχθυοτρόφων υδάτων, λόγω απόρριψης αποβλήτων Η ανεπαρκής εκπαίδευση-επιμόρφωση των απασχολούμενων στον τομέα. Η ελλιπής έρευνα στον τομέα. 55
Επιδιώξεις (1/2) Η κατασκευή, επέκταση, ο εκσυγχρονισμός και η μετεγκατάσταση μονάδων ιχθυοκαλλιεργειών, με την δημιουργία βελτιωτικών έργων αξιοποίησης λιμνοθαλασσών και λοιπών εκμεταλλεύσεων, καθώς και έργων που ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Ο καθορισμός προτεραιοτήτων χρήσης του νερού. Η υλοποίηση προγραμμάτων εμπλουτισμού σε λιμνοθάλασσες και λίμνες. 56
Επιδιώξεις (2/2) Ο υγειονομικός έλεγχος μεταφερόμενου γόνου. Ο εκσυγχρονισμός μονάδων πάχυνσης και ιχθυογεννητικών σταθμών νέων και καλλιεργούμενων ειδών. Η δημιουργία ερευνητικών κέντρων για τον τομέα της υδατοκαλλιέργειας και την προώθηση νέας τεχνολογίας 57
Το πρόγραμμα Leader Η Leader είναι μια πρωτοβουλία της Ευρωπαικής Ένωσης, η οποία έχει ως βασικό σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της υπαίθρου μέσα από μία συνεχή ανάπτυξη. Η ανάπτυξη αυτή επιτυγχάνεται μέσα από δραστηριότητες των κατοίκων, που αξιοποιούν τους φυσικούς, ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους του τόπου τους, αναδεικνύουν τις ομορφιές του, ανακαλύπτουν νέες πηγές εισοδήματος και παράλληλα προστατεύουν τη φυσική και πολιτιστική ομορφιά. 58
Στόχοι Leader Η ολοκληρωμένη, υψηλής ποιότητας, αειφόρος ανάπτυξη της υπαίθρου μέσω πιλοτικών εφαρμογών. Η ενίσχυση της προσπάθειας για άρση της απομόνωσης των περιοχών σε όλα τα επίπεδα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. 59
Αγροτουρισμός Ο Αγροτουρισμός είναι μια ήπια μορφή βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και πολυ-δραστηριότητας στον αγροτικό χώρο. Αγροτουρισμός είναι η παράλληλη ανάπτυξη δραστηριοτήτων που αποσκοπεί στην οικονομική και την κοινωνική αναβάθμιση των αγροτικών περιοχών και γενικότερα της υπαίθρου, με την ανάδειξη και στήριξη: Της ήπιας και μικρής κλίμακας προσφοράς τουριστικών υπηρεσιών Της τοπικής αγροτικής παραγωγής Της δημιουργίας και εμπορίας παραδοσιακών προϊόντων Του πολιτιστικού και φυσικού πλούτου της κάθε περιοχής 60
Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013 Το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΣΣΑΑ) 2007-2013 καθόριζε τις προτεραιότητες της Ελλάδας για την περίοδο 2007-2013, για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ), στο οποίο ορίζεται ότι η εθνική στρατηγική αγροτικής ανάπτυξης θα εφαρμοστεί μέσω του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) 2007-2013. 61
ΕΣΣΑΑ Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης 2007-2013 για την Ελλάδα εστιάζεται σε τρεις βασικούς άξονες: Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τομέα της γεωργίας και της δασοκομίας Βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου Βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές και διαφοροποίηση της αγροτικής οικονομίας Συνεπικουρείται από τον οριζόντιο άξονα LEADER. 62
Εθνικό Αγροτικό Δίκτυο Στο πλαίσιο του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης για την περίοδο 2007-2013, προβλέφθηκε η δημιουργία Εθνικού Αγροτικού Δικτύου στο οποίο μπορούν να συμμετέχουν συλλογικοί φορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο της αγροτικής ανάπτυξης και εμπλέκονται άμεσα, στην εφαρμογή μέτρων του ΠΑΑ ή έμμεσα στην προώθηση θεμάτων που αφορούν τον αγροτικό τομέα και την ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών της Χώρας. Αντίστοιχα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προβλέφθηκε η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Αγροτικού Δικτύου στο οποίο θα συμμετέχουν τα Εθνικά Αγροτικά Δίκτυα των 27 κρατών μελών, τα οποία χρηματοδοτούνται από τα αντίστοιχα Προγράμματα Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013 63
Στόχος του Εθνικού Αγροτικού Δικτύου Η διασύνδεση των Φορέων και Διοικήσεων που εμπλέκονται στον τομέα της αγροτικής ανάπτυξης και οι οποίοι αποτελούν τα μέλη του. Ο εντοπισμός, η ανάλυση και η πληροφόρηση σε τοπικό και εθνικό επίπεδο όσον αφορά τις μεταβιβάσιμες ορθές πρακτικές για την αγροτική ανάπτυξη. Η διάχυση των αποτελεσμάτων του ΠΑΑ σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επιπέδο. Η οργάνωση ανταλλαγών εμπειρίας και τεχνογνωσίας σε θέματα αγροτικής ανάπτυξης, σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η παροχή τεχνικής στήριξης για τα σχέδια διατοπικής και διακρατικής συνεργασίας στο πλαίσιο του Άξονα 4 «Προσέγγιση LEADER». Η συνεργασία και διασύνδεση με το Ευρωπαϊκό Αγροτικό Δίκτυο και τα άλλα Εθνικά Αγροτικά Δίκτυα. 64
Η νέα ΚΑΠ (1/3) Η νέα ΚΑΠ ανατρέπει όλα τα δεδομένα που ίσχυαν μέχρι σήμερα στον αγροτικό τομέα και κυρίως στις επιδοτήσεις (που είναι χρήσιμες και αναγκαίες για μια αναπτυξιακή αγροτική πολιτική όταν κατανέμονται δίκαια και αποτελεσματικά). 65
Η νέα ΚΑΠ (2/3) Το νέο μοντέλο προβλέπει την κατανομή των επιδοτήσεων (που θα είναι μειωμένες) ανά περιφέρεια, επιδότηση με βάση την έκταση που κατέχει κάθε γεωργική εκμετάλλευση και βάζει ως προτεραιότητα την προστασία του περιβάλλοντος, δηλαδή το «πρασίνισμα» των εκτάσεων και την παραγωγική γεωργία που σέβεται και προστατεύει το περιβάλλον. 66
Η νέα ΚΑΠ (3/3) Θα δημιουργηθεί νέο ΟΣΔΕ (χαρτογραφικά) και με βάση τα νέα δεδομένα, πολλές εκτάσεις θα βγουν δασικές-μη βοσκήσιμες από τα αιγοπρόβατα (αν και δεν είναι δάση), με αποτέλεσμα τη δραστική μείωση των βοσκοτόπων, πολλές εκτάσεις-καλλιέργειες θα εγκαταλειφθούν αφού δεν προβλέπεται σύνδεση της επιδότησης με το προϊόν και τέλος προβλέπονται σοβαρά πρόστιμα (-60%) σε περιπτώσεις παραβίασης των κοινοτικών κανονισμών. 67
Επιπτώσεις του μνημονίου Δραματική μείωση της οικονομικής δυνατότητας αγοράς αναγκαίων τροφίμων από μεγάλη μερίδα του πληθυσμού Δραματική μείωση του αγροτικού εισοδήματος Εγκατάλειψη των καλλιεργειών (π.χ. ελιά) και των εκτροφών (π.χ. αιγοπρόβατα) λόγω υψηλού κόστους παραγωγής και μειωμένης τιμής παραγωγού, Έλλειψη ρευστότητας για οποιαδήποτε δραστηριότητα (υποδομές, αγροτικά εφόδια, κλπ) και Έλλειψη και απελπιστική καθυστέρηση των προγραμμάτων του αγροτικού χώρου (βιολογικά, σχέδια βελτίωσης, νέοι γεωργοί κλπ.) 68
Σημείωμα Αναφοράς Copyright ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, Ηλέκτρα Πιτόσκα. «Ελληνική Οικονομία». Έκδοση: 1.0. Κοζάνη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: 69
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 70
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 71
Βιβλιογραφία Πιτόσκα Ηλέκτρα, (2010), ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Όψεις & Προοπτικές, Κοζάνη 2010 Πελαγίδης Θεόδωρος Κ.,Μητσόπουλος Μιχάλης, (2010), Η στιγμή της στροφής για την ελληνική οικονομία, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ, Αθήνα 2010 Λιαργκόβας Π., (2010), Σύγχρονα θέματα της Ελληνικής & Διεθνούς Οικονομίας, Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα ΧΙΟΝΗΣ Π. ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ, ΚΟΡΡΕΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, (2003), Ελληνική Οικονομία- Οικονομική Πολιτική & Ανάλυση Βασικών Μακροοικονομικών Μεγεθών, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΑΜΟΥΛΗ, Αθήνα Τσουλφίδης Λ. (2009) Οικονομική Ιστορία της Ελλάδας. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας. 72
Τέλος Ενότητας