4 Ο προσδιορισμός του εισοδήματος: Οι κρατικές δαπάνες και οι φόροι

4 Ο προσδιορισμός του εισοδήματος: Οι κρατικές δαπάνες και οι φόροι Σκοπός Το κεφάλαιο αυτό επεκτείνει την ανάλυση του προσδιορισμού του εισοδήματος προσθέτοντας δύο σημαντικές μεταλητές, δηλ. τις κρατικές (ή δημόσιες) δαπάνες και τη φορολογία. Τα δύο αυτά μεγέθη (κρατικές δαπάνες και φορολογία) αποτελούν τα κύρια στοιχεία του κρατικού προϋπολογισμού. Το μέγεθος του κρατικού προϋπολογισμού στα σύγχρονα κράτη είναι εξαιρετικά μεγάλο σε σχέση με το εισόδημα και συνεπώς η επίδραση των μεταολών του είναι πολύ σημαντική. Στο κεφάλαιο αυτό, θα δούμε πώς οι κρατικές δαπάνες, οι φόροι, και το μέγεθος του προϋπολογισμού επιδρούν στο ύψος του εισοδήματος της οικονομίας. Μαθησιακοί στόχοι Μετά τη μελέτη αυτού του κεφαλαίου θα πρέπει να γνωρίζετε: Την επίδραση που έχουν οι κρατικές δαπάνες στο εισόδημα. Την επίδραση που έχουν οι φόροι στο εισόδημα. Τους πολλαπλασιαστές δαπανών και φόρων. Την επίδραση του προϋπολογισμού στο εισόδημα όταν είναι ισοσκελισμένος. Πώς παρουσιάζονται τα παραπάνω διαγραμματικά και αλγερικά. Έννοιες-κλειδιά διαθέσιμο εισόδημα φόρος πολλαπλασιαστής δαπανών και φόρων κρατικές δαπάνες ισοσκελισμένος προϋπολογισμός 4.1 Κρατικές δαπάνες και φόροι Ο οικονομικός ρόλος της κυέρνησης είναι πολλαπλός. Στο κεφάλαιο αυτό περιοριζόμαστε στη διατύπωση δύο μόνο στόχων, η πραγματοποίηση των οποίων έχει συνέπειες για τον προσδιορισμό του εισοδήματος. Κάθε κυέρνηση επιδιώκει την επίτευξη δύο στόχων ταυτοχρόνως, δηλ. την πλήρη απασχόληση του εργατικού δυναμικού και τη σταθερότητα του γενικού επιπέδου των τιμών. Με άλλες λέξεις, η κυέρνηση επιδιώκει μηδενική ανεργία και μηδενικό πληθωρισμό. Βέαια, η επίτευξη αυτών των στόχων ταυτοχρόνως είναι εξαιρετικά δύσκολη. Για την επίτευξη αυτών των στόχων, η κυέρνηση έχει στη διάθεσή της ο- ρισμένα εργαλεία, τα οποία κατατάσσουμε σε δύο γενικές ομάδες τις οποίες ονομάζουμε δημοσιονομική πολιτική και νομισματική πολιτική. Η δημοσιονομική πολιτική περιλαμάνει δύο ασικά εργαλεία: τις κρατικές δαπάνες και τους φόρους. Η νομισματική πολιτική έχει ως ασικό εργαλείο την ποσότητα του χρήματος. Στο κεφάλαιο αυτό θα εξετάσουμε τη σημασία και τις επιδράσεις των κρατικών δαπανών στον προσδιορισμό του εισοδήματος. Σε επόμενο κεφάλαιο, θα εξετάσουμε την ποσότητα του χρήματος και τη σημασία της για το επιτόκιο και, κατ επέκταση, για το εισόδημα. 4.1.1 Οι κρατικές δαπάνες Για την ανάλυση που ακολουθεί θα κάνουμε την υπόθεση ότι οι κρατικές δαπάνες, που αποκαλούνται ε- πίσης κυερνητικές δαπάνες και συμολίζονται με το γράμμα G (από τον όρο Government spending), προσδιορίζονται από την κυέρνηση ανεξάρτητα από άλλες οικονομικές μεταλητές. Αυτό, έαια, δεν σημαίνει ότι ο προσδιορισμός των κρατικών δαπανών είναι αυθαίρετος. Η κυέρνηση λαμάνει υπ όψιν της διάφορους παράγοντες, όπως την έκταση της ανεργίας, την αναγκαιότητα ορισμένων δαπανών για την εκπαίδευση ή το στρατό, την κατάσταση του κρατικού προϋπολογισμού, δηλ. την ύπαρξη ελλειμμά- 6

των ή πλεονασμάτων, κ.λπ. Εδώ, για λόγους απλούστευσης της ανάλυσης, υποθέτουμε ότι για κάθε χρονική περίοδο το ύψος των κρατικών δαπανών είναι δεδομένο και ανεξάρτητο του εισοδήματος. Αυτή η υπόθεση παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 4.1. Η ευθεία G είναι παράλληλη προς τον οριζόντιο άξονα στο ύψος G που είναι το ύψος της δαπάνης. Εάν το ύψος της κρατικής δαπάνης αυξηθεί σε G 1, η ευθεία που παρουσιάζει την κρατική δαπάνη μετατοπίζεται προς τα πάνω στη θέση G 1. Το γεγονός ότι η γραμμή είναι παράλληλη προς τον οριζόντιο άξονα που μετρά το εισόδημα, δείχνει ότι οι κρατικές δαπάνες είναι ανεξάρτητες του εισοδήματος. Αυτό το οποίο πρέπει να τονισθεί είναι ότι οι κρατικές δαπάνες αποτελούν μέρος της συνολικής ζήτησης που εκδηλώνεται στην αγορά προϊόντος σε κάθε χρονική περίοδο. 1 1 Διάγραμμα 4.1 Οι κρατικές δαπάνες. 4.1.2 Οι φόροι Η κυέρνηση προαίνει σε δαπάνες, αλλά ταυτοχρόνως εισπράττει διάφορα χρηματικά ποσά από τους πολίτες. Οι εισπράξεις της κυέρνησης είναι κυρίως οι φόροι (T) τους οποίους πληρώνουν οι πολίτες επί τη άσει διαφόρων κριτηρίων. Για το μέγεθος των φόρων που επιάλλονται και εισπράττονται σε κάθε περίοδο από το κράτος, θα κάνουμε την υπόθεση ότι είναι σταθερό και ανεξάρτητο από το εισόδημα ή άλλες οικονομικές μεταλητές. Αυτό σημαίνει ότι η διαγραμματική τους παρουσίαση είναι όπως των κρατικών δαπανών στο Διάγραμμα 4.1, δηλ. μια ευθεία γραμμή παράλληλη με τον άξονα του εισοδήματος, αλλά σε ύψος που προσδιορίζεται από το μέγεθος των φόρων. Είναι γνωστό ότι οι φόροι είναι συνάρτηση του εισοδήματος, δηλ. όσοι έχουν υψηλότερα εισοδήματα πληρώνουν περισσότερους φόρους. Η περίπτωση αυτή περιπλέκει την ανάλυση χωρίς να αλλάζει την ουσία και γι αυτό θα δοθεί ως άσκηση. Είναι φανερό ότι το αποτέλεσμα των φόρων επί του εισοδήματος ισορροπίας πρέπει να είναι αντίθετο του αποτελέσματος των κρατικών δαπανών, και αυτό διότι οι κρατικές δαπάνες αποτελούν μέρος της συνολικής ζήτησης, ενώ οι φόροι μειώνουν το εισόδημα που έχουν στη διάθεσή τους τα άτομα και συνεπώς μειώνουν την κατανάλωσή τους. Άρα οι δαπάνες αυξάνουν τη συνολική ζήτηση και οι φόροι την μειώνουν. Η εισαγωγή των φόρων στην ανάλυση δημιουργεί μια νέα μεταλητή, το διαθέσιμο εισόδημα (Y d ), το οποίο ορίζεται ως Y d = Y Τ Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα έχουν στη διάθεσή τους ένα μέρος μόνο του εισοδήματος που παράγει η οικονομία. Το υπόλοιπο περιέρχεται στο κράτος μέσω της είσπραξης των φόρων. Κατά συνέπεια, η κατανάλωση δεν εξαρτάται πλέον από το εισόδημα, αλλά από το διαθέσιμο εισόδημα. Όταν υπάρχουν φόροι η συνάρτηση κατανάλωσης έχει τη μορφή 61

C = α + Y d δηλ. C = α + (Y T) Αντιστοίχως, η συνάρτηση αποταμίευσης γίνεται S = α + (1 ) Y d ή S = α + (1 ) (Y T) Τώρα πρέπει να είναι φανερό ότι η επιολή φορολογίας μειώνει το διαθέσιμο εισόδημα των πολιτών και συνεπώς μειώνει και το επίπεδο της κατανάλωσης και το επίπεδο της αποταμίευσης. Αυτό φαίνεται εύκολα από τις παραπάνω συναρτήσεις όπου η κατανάλωση μειώνεται κατά Τ και η αποταμίευση κατά (1 )Τ. Όπως φαίνεται, το άθροισμα των δύο μειώσεων είναι ίσο με τους φόρους διότι Τ + (1 )Τ = Τ. Αυτό σημαίνει ότι οι φόροι που εισπράττονται από το κράτος μειώνουν και την κατανάλωση και την αποταμίευση των πολιτών. Άσκηση 4.1 Κατασκευάστε ένα διάγραμμα που να παρουσιάζει τη συνάρτηση C = 4 +,65Y και τη συνάρτηση S = 4 +,35Y. Υποθέστε τώρα ότι επιάλλεται φορολογία ύψους Τ = 2. Δείξτε πώς θα μεταληθούν οι συναρτήσεις αυτές και πώς θα μετατοπισθούν στο διάγραμμα. Απάντηση Μετά την επιολή της φορολογίας ύψους Τ = 2 η συνάρτηση κατανάλωσης γίνεται C = 4 +,65 (Y 2) = 27 +,65Y Και η συνάρτηση αποταμίευσης γίνεται S = 4 +,35 (Y 2) = 47 +,35Y Στο Διάγραμμα 4.2 φαίνεται ότι και οι δύο συναρτήσεις μετατοπίζονται προς τα κάτω. Αυτό οφείλεται στο ότι οι φόροι μειώνουν το διαθέσιμο εισόδημα και, συνεπώς, μειώνεται και η κατανάλωση και η αποταμίευση. Διάγραμμα 4.2 Η μετατόπιση των συναρτήσεων κατανάλωσης και αποταμίευσης μετά από επιολή φόρου Τ = 2. 62

4.2 Προσδιορισμός του εισοδήματος με κρατικές δαπάνες και φόρους Για να δείξουμε την ισορροπία του εισοδήματος όταν υπάρχει δημόσιος τομέας, δηλαδή κυέρνηση με δαπάνες και φόρους, πρέπει να δούμε με ποιον τρόπο αλλάζει η συνθήκη ισορροπίας. Τώρα, η συνολική ζήτηση είναι το άθροισμα της κατανάλωσης, της επένδυσης, και της κρατικής δαπάνης, το οποίο άθροισμα θα είναι ίσο προς τη συνολική προσφορά όταν επέλθει ισορροπία. Με άλλες λέξεις, σε κατάσταση ισορροπίας θα ισχύει η σχέση Y = C + I + G Όμως, τώρα η κατανάλωση θα εξαρτάται όχι από το εισόδημα αλλά από το διαθέσιμο εισόδημα: Y d = Y T Είναι φανερό ότι αυτή η αλλαγή είναι αναγκαία, διότι οι φόροι είναι το μέρος του εισοδήματος που πληρώνουν οι πολίτες στην κυέρνηση και άρα επηρεάζουν την κατανάλωσή του. Φυσικά, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και την άλλη μορφή της συνθήκης ισορροπίας (S = I) επιφέροντας τις αναγκαίες αλλαγές. Το εισόδημα, τώρα, μπορεί να καταναλωθεί ή να αποταμιευθεί και ένα μέρος του θα αποτελέσει φόρους που θα εισπράξει η κυέρνηση. Άρα Υ = C + S + T (4.1) Από την άλλη πλευρά, η συνολική δαπάνη θα έχει τρία τμήματα: κατανάλωση, επένδυση, και κρατικές δαπάνες, όπως είπαμε αμέσως πιο πάνω, δηλ. Y = C + I + G (4.2) Σε ισορροπία, αυτές οι δύο πλευρές πρέπει να είναι ίσες: C + S + T = C + I + G ή S + T = I + G (4.3) Αυτή είναι η νέα μορφή της συνθήκης ισορροπίας. Τη μορφή αυτή χρησιμοποιούμε στο Διάγραμμα 4.3. Στο διάγραμμα αυτό, το μέγεθος των κρατικών δαπανών έχει προστεθεί στις επενδύσεις και το μέγεθος των φόρων στις αποταμιεύσεις. Οι μετατοπίσεις αυτές έχουν μεταάλει και το εισόδημα ισορροπίας από Υ 1 σε Υ 2. Από το διάγραμμα αυτό φαίνεται, επίσης, ότι, εάν η κυέρνηση πραγματοποιούσε δαπάνες ύ- ψους G χωρίς φορολογία (T = ), το εισόδημα θα ήταν Υ 3. Συμπερασματικά, η αύξηση των κρατικών δαπανών αυξάνει το εισόδημα ενώ η αύξηση των φόρων το μειώνει. 63

1 2 3 Διάγραμμα 4.3 Ο προσδιορισμός του εισοδήματος ισορροπίας με χρήση της συνθήκης I + G = S + T. Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να διακρίνουμε την ιδιωτική αποταμίευση από τη δημόσια. Ιδιωτική αποταμίευση είναι η αποταμίευση των νοικοκυριών και ορίζεται ως το εισόδημα μείον τους φόρους μείον την κατανάλωση, δηλ Ιδιωτική αποταμίευση = Y T C Δημόσια αποταμίευση είναι η αποταμίευση της κυέρνησης, δηλ. Δημόσια αποταμίευση = T G Το άθροισμα της ιδιωτικής και της δημόσιας αποταμίευσης είναι η εθνική αποταμίευση, δηλ. Εθνική αποταμίευση = Y C G Η ιδιωτική αποταμίευση είναι θετικό μέγεθος, διότι τα νοικοκυριά στο σύνολό τους δεν μπορούν να καταναλώνουν περισσότερα από το εισόδημά τους Αντιθέτως, η δημόσια αποταμίευση είναι πολύ συχνά αρνητική, διότι οι κυερνήσεις δαπανούν περισσότερα από τους φόρους, και έτσι μειώνεται η εθνική αποταμίευση. 4.2.1 Αριθμητικό παράδειγμα Για να δούμε τη σημασία των κρατικών δαπανών και των φόρων για τον προσδιορισμό του εισοδήματος ισορροπίας, θα χρησιμοποιήσουμε ένα παράδειγμα χωρίς κρατικές δαπάνες ή φόρους, στη συνέχεια θα προσθέσουμε τις κρατικές δαπάνες, και μετά θα προσθέσουμε τους φόρους. Έστω ότι η συνάρτηση κατανάλωσης είναι C = 1 +,6 Y και Ι = 2 (G = και Τ = ) Η συνάρτηση αποταμίευσης είναι S = 1 +,4Y και η συνθήκη ισορροπίας S = I. Στο παράδειγμά μας: 1 +,4Υ = 2 και Υ = 75 Εάν προσθέσουμε τώρα μόνο τις κρατικές δαπάνες ισορροπίας S = I + G και στο παράδειγμά μας, εάν G = 5, 1 +,4Y = 2 + 5 => Y = 875 64

Η αύξηση των κρατικών δαπανών κατά 5 μονάδες αύξησε το εισόδημα κατά 125 διότι ο πολλαπλασιαστής είναι 1 k = = 2,5,4 Προσθέτουμε τώρα και φόρους Τ = 2. Η οικονομία περιγράφεται ως εξής: (1) G = 1 +,6Y d συνάρτηση κατανάλωσης (2) S = 1 +,4Y d συνάρτηση αποταμίευσης (3) I = 2 ιδιωτικές επενδύσεις (4) G = 5 κρατικές δαπάνες (5) T = 2 φόρος (6) Y d = Y T διαθέσιμο εισόδημα Για να ρούμε το εισόδημα ισορροπίας χρησιμοποιούμε τη συνθήκη ισορροπίας S + T = I + G η οποία με τις σχετικές αντικαταστάσεις είναι 1 +,4 (Υ Τ) + Τ = Ι + G και 1 +,4 (Υ 2) + 2 = 2 + 5 και,4υ = 338 ή Υ = 845 Οι τιμές των άλλων μεταλητών στη σχέση ισορροπίας, δηλ. όταν Υ = 845, είναι C = 1 +,6 (845 2) = 595 S = 1 +,4 (845 2) = 23 T = 2 I = 2 G = 5 Y d = 845 2 = 825 Είναι εύκολο να επαληθευθεί ότι στις παραπάνω τιμές ισχύουν οι συνθήκες ισορροπίας (όπως πρέπει, έαια, δεδομένου ότι η λύση ασίζεται στη συνθήκη ισορροπίας). 4.2.2 Οι φόροι ως συνάρτηση του εισοδήματος Μέχρι τώρα, έχουμε υποθέσει ότι οι φόροι είναι ένα ορισμένο μέγεθος. Τώρα θα κάνουμε την υπόθεση ότι η φορολογία είναι ανάλογη του ύψους του εισοδήματος. Αυτό περιπλέκει λίγο την ανάλυση, αλλά δεν αλλάζει την ουσία. Έστω ότι η συνάρτηση των φόρων είναι Τ = ty, π.χ. Τ =,2Υ. Αυτό αλλάζει τη συνάρτηση κατανάλωσης, η οποία στο προηγούμενο παράδειγμα θα γίνει C = 1 +,6Y d και αφού Y d = Y T = Y,2Y η κατανάλωση θα γίνει C = 1 +,6(Y,2Y) = 1 +,48Υ Ως προς τον υπολογισμό του εισοδήματος δεν αλλάζει τίποτα. Όμως, υπάρχει μία σημαντική αλλαγή στην τιμή του πολλαπλασιαστή, όπως θα δούμε στην επόμενη ενότητα. Άσκηση 4.2 Κατασκευάστε ένα διάγραμμα όπως το Διάγραμμα 4.3 χρησιμοποιώντας τη συνθήκη ισορροπίας Y = C + I + G. Απάντηση Το Διάγραμμα 4.4 δείχνει ότι το εισόδημα έχει αυξηθεί από Υ 1 σε Υ 2. Από αυτό συμπεραίνουμε ότι η αυξητική επίδραση του G είναι μεγαλύτερη από την πτωτική επίδραση των φόρων. Πρέπει να τονισθεί ότι η συνάρτηση της κατανάλωσης που περιλαμάνεται στο C + I + G έχει υποστεί τη μεταολή που δείξαμε στην Άσκηση 4.1 λόγω του ότι οι φόροι μείωσαν το διαθέσιμο εισόδημα. 65

1 2 Διάγραμμα 4.4 Ο προσδιορισμός του εισοδήματος ισορροπίας με χρήση της συνθήκης Υ = C + I + G (Άσκηση 4.2). Άσκηση 4.3 Υποθέστε ότι μια οικονομία περιγράφεται ως εξής: C = 2 +,8 Y I = 4 G = 1 Βρείτε το εισόδημα ισορροπίας αγνοώντας τις κρατικές δαπάνες, δηλ. υποθέτοντας ότι G =, και κατασκευάστε το σχετικό διάγραμμα. Στη συνέχεια, ρείτε το εισόδημα ισορροπίας για G = 1 και δείξτε την αλλαγή στο διάγραμμα. Απάντηση Το εισόδημα ισορροπίας προσδιορίζεται από τη συνθήκη Y = C + I. Αντικαθιστώντας ρίσκουμε Υ = 2 +,8Υ + 4 και Y = 3.. Εάν τώρα λάουμε υπ όψιν τις κρατικές δαπάνες, η συνθήκη ισορροπίας γίνεται Y = C + I + G Αντικαθιστώντας ρίσκουμε Y = 2 +,8 Y + 4 + 1 και Υ = 3.5. Η πραγματοποίηση κρατικών δαπανών ύψους G = 1 αυξάνει το εισόδημα από Υ 1 = 3. σε Υ 2 = 3.5. Ο πολλαπλασιαστής είναι ΔΥ/ΔG = 5/1 = 5 ή διαφορετικά 1 / (1,8) = 1 /,2 = 5 Το Διάγραμμα 4.5 δείχνει όλα τα παραπάνω. 66

1 2 Διάγραμμα 4.5 Ο προσδιορισμός του εισοδήματος ισορροπίας χωρίς και με δημόσιες δαπάνες (Άσκηση 4.3). Άσκηση 4.4 Στην προηγούμενη άσκηση (4.3) προσθέστε την επιολή φόρων Τ = 5. Βρείτε το νέο σημείο ισορροπίας και κατασκευάστε το σχετικό διάγραμμα. Απάντηση Μετά την επιολή φόρου Τ = 5, η συνθήκη ισορροπίας είναι Υ = 2 +,8 (Υ 5) + 4 + 1 από την οποία ρίσκουμε Υ = 3.3. Η διαγραμματική απεικόνιση δίδεται στο Διάγραμμα 4.6 στο οποίο φαίνεται η διαφορά που προέρχεται από την επιολή του φόρου. Το εισόδημα ισορροπίας είναι Υ = 3.3, ήτοι μικρότερο από το Υ = 3.5 λόγω του φόρου και της μείωσης της κατανάλωσης. Η νέα συνάρτηση C είναι η κατανάλωση μετά την επιολή του φόρου. 67

Διάγραμμα 4.6 Ο προσδιορισμός του εισοδήματος ισορροπίας με δημόσιες δαπάνες και φόρους (Άσκηση 4.4). 4.3 Ο πολλαπλασιαστής κρατικών δαπανών και φορολογίας Στο προηγούμενο κεφάλαιο παρουσιάσαμε την έννοια του πολλαπλασιαστή των επενδύσεων και είδαμε ότι, στο απλό υπόδειγμα το μέγεθος του πολλαπλασιαστή είναι ίσον προς το αντίστροφο της οριακής ροπής προς αποταμίευση. Στην ενότητα αυτή, θα δείξουμε πώς εξάγεται η τιμή του πολλαπλασιαστή, γενικά. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε μια οικονομία με τις εξής συναρτήσεις (4.4) C = α + Y d = οριακή ροπή προς κατανάλωση (4.5) Y d = Y T Y d = διαθέσιμο εισόδημα (4.6) Ι = Ι Ι = επένδυση (4.7) Τ = Τ Τ = φόροι (4.8) G = G G = κρατικές δαπάνες (4.9) Y = C + I + G συνθήκη ισορροπίας Αντικαθιστώντας τις (4.4) έως (4.8) στην (4.9) και λύνοντας ως προς Υ έχουμε α - Τ + Ι + G Y = που γράφεται και α Τ Ι G Y = - + + ή α - 1 1 Y = + Τ + Ι + G (4.1) Εάν είχαμε τις τιμές των παραμέτρων α και και τις τιμές των Τ, Ι, και G θα μπορούσαμε να ρούμε την αριθμητική τιμή του Υ. Εάν υποθέσουμε ότι οι τιμές των Τ, Ι, και G δεν είναι σταθερές σε κάποιο μέγεθος αλλά μπορούν να μεταάλλονται, τότε μπορούμε εύκολα να ρούμε τον πολλαπλασιαστή για κάθε μεταλητή ως πρώτη παράγωγο του Υ ως προς Τ, Ι, ή G. Έτσι έχουμε, 68

DU - = πολλαπλασιαστής των φόρων (4.11) DT DU = πολλαπλασιαστής των επενδύσεων (4.12) DI DU = πολλαπλασιαστής των κρατικών δαπανών (4.13) DG Ο πολλαπλασιαστής των φόρων είναι αρνητικός διότι η αύξηση των φόρων μειώνει το εισόδημα, ενώ η αύξηση των επενδύσεων και των κρατικών δαπανών αυξάνει το εισόδημα και γι αυτό οι πολλαπλασιαστές είναι θετικοί. Στο σημείο αυτό αξίζει να παρατηρήσουμε κάτι ενδιαφέρον. Έστω ότι οι φόροι αυξάνονται κατά ΔΤ και ταυτοχρόνως οι κρατικές δαπάνες κατά ΔG αλλά τα ποσά αυτά είναι ίσα. Στην περίπτωση αυτή η μεταολή του εισοδήματος θα είναι - 1 DU = DT + DG και επειδή ΔΤ = ΔG ή διαφορετικά - 1 DU = DG + DG = DG = DG - 1 DU = DT + DT = DG = DT Αυτό σημαίνει ότι εάν φόροι και κρατικές δαπάνες μεταληθούν κατά το ίδιο ποσό, το εισόδημα θα αυξηθεί επίσης κατά το ποσό αυτό. Η συνέπεια αυτού του αποτελέσματος είναι σημαντική διότι δείχνει ότι μια κυέρνηση μπορεί να έχει ισοσκελισμένο προϋπολογισμό (ΔΤ = ΔG) και ταυτοχρόνως να επηρεάζει το μέγεθος του εισοδήματος. Το αποτέλεσμα αυτό αναφέρεται ως μοναδιαίος πολλαπλασιαστής του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού. Για να γίνει κατανοητή η διαφορετική τιμή του πολλαπλασιαστή των κρατικών δαπανών από αυτήν του πολλαπλασιαστή της φορολογίας, ας πάρουμε ως παράδειγμα μια αύξηση των κρατικών δαπανών κατά 1 και μια μείωση της φορολογίας κατά 1. Με οριακή ροπή προς κατανάλωση,8, και οι δύο μεταολές έχουν θετικό αποτέλεσμα επί του εισοδήματος αλλά διαφορετικού μεγέθους. Ας δούμε γιατί. Όπως έχουμε εξηγήσει στην εξέταση του πολλαπλασιαστή επενδύσεων, η αύξηση των κρατικών δαπανών θα αυξήσει το εισόδημα κατά 1 όσο δηλ. η αρχική δαπάνη + 1(,8) = 8 όσο δηλ. η πρώτη αύξηση της κατανάλωσης + 8(,8) = 64 όσο δηλ. η δεύτερη αύξηση της κατανάλωσης + 64(,8) = 51 όσο δηλ. η τρίτη αύξηση της κατανάλωσης + οι υπόλοιπες αυξήσεις Εάν μειωθούν οι φόροι κατά 1, το εισόδημα δεν θα αυξηθεί άμεσα, διότι δεν έχουμε καμία μεταολή στη συνολική δαπάνη. Θα αυξηθεί, όμως, το διαθέσιμο εισόδημα των πολιτών κατά 1 και αυτοί θα αυξήσουν την κατανάλωσή τους κατά 1(,8) = 8. Άρα, η συνολική αύξηση του εισοδήματος θα είναι: 8 δηλ. όσο η πρώτη αύξηση της κατανάλωσης + 8,8 = 64 δηλ. όσο η δεύτερη αύξηση της κατανάλωσης + 64,8 = 51 δηλ. όσο η τρίτη αύξηση της κατανάλωσης + οι υπόλοιπες αυξήσεις Όπως φαίνεται από το αριθμητικό αυτό παράδειγμα, η συνολική αύξηση του εισοδήματος από την αύξηση των δαπανών κατά 1 είναι ΔΥ = 5, ενώ η αύξηση του εισοδήματος λόγω μείωσης των φόρων κατά 1 είναι ΔΥ = 4. Εάν τώρα αντικαταστήσουμε τους φόρους, Τ, με αναλογική φορολογία Τ = ty, θα αλλάξει η τιμή του πολλαπλασιαστή επενδύσεων. Η σχέση (4.1) που προέκυψε από τη συνθήκη ισορροπίας τώρα θα περιέχει και τον συντελεστή φορολογίας t. 69

Εάν, αντί του Τ, η φορολογία γίνει Τ = ty, ο παρονομαστής της σχέσης (4.1) θα γίνει 1 + t Άρα, η τιμή του πολλαπλασιαστή 1 + t μειώνεται. Αυτό συμαίνει διότι, σε κάθε αύξηση του εισοδήματος, ένα μέρος διαρρέει προς το κράτος και γαίνει από το οικονομικό κύκλωμα. Σύνοψη Στο κεφάλαιο αυτό επεκτείναμε το απλό υπόδειγμα προσδιορισμού του εισοδήματος, προσθέτοντας στην ανάλυση τις κρατικές δαπάνες και τη φορολογία. Οι κρατικές δαπάνες αποτελούν εισροή στη συνολική ζήτηση και άρα αυξάνουν το εισόδημα, ενώ η φορολογία αποτελεί διαρροή από τη συνολική δαπάνη, δηλ. την μειώνει, και συνεπώς μειώνει το εισόδημα. Το κεφάλαιο αυτό περιέχει και μία έκπληξη ως προς το μέγεθος των πολλαπλασιαστών. Ο πολλαπλασιαστής των κρατικών δαπανών είναι μεγαλύτερος από τον πολλαπλασιαστή της φορολογίας. Αυτό έχει ως συνέπεια ότι το κράτος επηρεάζει το μέγεθος του εισοδήματος ακόμη και εάν ο κρατικός προϋπολογισμός είναι ισοσκελισμένος, εάν δηλ. G = T. Βιλιογραφία Λιανός, Θ. Π. και Μπένος, Θ. Ε. (213). Μακροοικονομική Θεωρία και Πολιτική. Ζ έκδοση. Αθήνα: Εκδ. Μπένου. Kεφάλαιo 7. Baumol W. J., and Blinder, A. S. (212). Μακροοικονομική: Αρχές και Πολιτική. Αθήνα: Εκδ. Πασχαλίδη. Κεφάλαια 9-1. Blanchard, O. (2). Macroeconomics. New York: Prentice Hall. Κεφάλαιo 3. Froyen, R. T. (199). Macroeconomics: Theories and Policies. New York: MacMillan. Κεφάλαιο 5. 7