Η ανάγκη διαμόρφωσης εθνικής στρατηγικής για την ΕΚΕ - Στόχοι και προτεραιότητες Ομιλία του κ. Νίκου Αναλυτή στο Συνέδριο Κοινωνικώς Επιχειρείν 2011 Το τέλος του εικοστού αιώνα επεφύλασσε στην ανθρωπότητα γεγονότα και καταστάσεις (κίνηση κεφαλαίων, προϊόντων, ανθρώπων, πτώση οικονομικών συνόρων, τεχνολογικά άλματα, άμεση πρόσβαση σε ειδήσεις και επικοινωνίες κ.λπ.) που, πριν από μερικά μόλις χρόνια, θα χαρακτηρίζονταν ως σενάρια επιστημονικής φαντασίας που είναι αδύνατο να πραγματοποιηθούν. Οι εξελίξεις της τελευταίας εικοσαετίας οδήγησαν στη διαμόρφωση νέων συνθηκών στο παγκόσμιο πολιτικό, διπλωματικό, οικονομικό και κοινωνικό πεδίο. Ο κόσμος μας χαρακτηρίζεται από έναν διαρκώς διευρυνόμενο οικουμενισμό, όχι μόνο στους τομείς της οικονομίας και της τεχνολογικής εξέλιξης αλλά και στη διακίνηση και διαμόρφωση ιδεών, αντιλήψεων, συμπεριφορών και προτύπων στοιχεία που σε πολλές περιπτώσεις οδήγησαν στον περιορισμό του ρόλου των εθνικών κυβερνήσεων. Ο 21 ος αιώνας είναι γεμάτος από προκλήσεις. Νέες συνθήκες δημιουργούνται καθημερινά. Οι αλλαγές επηρεάζουν και θα επηρεάζουν την καθημερινή ζωή μας και γίνονται με ρυθμούς και ταχύτητες που δεν αφήνουν περιθώρια ομαλής αφομοίωσης τους. Επιπλέον η οικονομική κρίση και η δύσκολη εποχή που περνάμε τον τελευταίο καιρό πλήττει επιχειρήσεις, ανθρώπους και κοινότητες. Η φτώχεια, η ανεργία, το φυσικό περιβάλλον, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η υπονόμευση της εμπιστοσύνης και της αξιοπιστίας που έχουν όλοι απέναντι σε όλους είναι μερικές από τις προκλήσεις. Ένα από τα μέσα με τα οποία μπορούμε να ανταποκριθούμε σε αυτές τις προκλήσεις είναι η ΕΚΕ, ιδιαίτερα σε ότι αναφέρεται στις σχέσεις κοινωνίας και επιχειρήσεων αλλά και στις σχέσεις της Πολιτείας με τους πολίτες της. έκα χρόνια μετά την πρώτη της εμφάνιση στην ημερήσια διάταξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ΕΚΕ έχει καθιερωθεί ως η έννοια σύμφωνα με την οποία οι εταιρίες ενσωματώνουν σε εθελοντική βάση κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και στις επαφές τους με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Καθ όλο το διάστημα αυτό η ΕΚΕ υιοθετήθηκε από όλο και περισσότερες επιχειρήσεις, επενδυτές και πανεπιστημιακές σχολές ενώ ταυτόχρονα η κοινωνία και τα μέσα επικοινωνίας εξοικειώθηκαν ακόμα περισσότερο με το θέμα. Ιδιαίτερα μετά την χρηματο-οικονομική κρίση ο ρόλος της είναι περισσότερο από ποτέ ουσιαστικός επειδή απαιτεί περισσότερη υπευθυνότητα εκ μέρους όλων μας ακριβώς αφού εκφράζει τις αρχές και αξίες που όλοι οραματιζόμαστε. Παρόλα αυτά η ΕΚΕ συνεχίζει να είναι για πολλούς μια αφηρημένη έννοια. Εκφράζει μια ευρεία ποικιλία εννοιών. Αυτή η ποικιλία απορρέει από τη δυναμική και ολιστική φύση της. Είναι δυναμική γιατί εξελίσσεται διαρκώς προκειμένου να ανταποκριθεί και να ενσωματωθεί στις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις ανά τον κόσμο κοινωνιών που έχουν διαφορετικό ιστορικό και πολιτιστικό υπόβαθρο. Αυτό γίνεται ακόμα πιο εμφανές 1
στην Ευρώπη όπου, πολύ πριν αρχίσει να συζητείται αναλυτικά σε παγκόσμιο επίπεδο, η ΕΚΕ αποτελούσε μέρος της κοινωνικο-οικονομικής φιλοσοφία της. Είναι ολιστική γιατί περιλαμβάνει και συνδέει διάφορα θέματα που έχουν σχέση με την οικονομία, την κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον. Προκειμένου επομένως να πάρει πιο συγκεκριμένη και στοχευμένη μορφή, η ΕΚΕ χρειάζεται ενεργή συμμετοχή των επιχειρήσεων, των κυβερνήσεων και της κοινωνίας. Οι Ευρωπαϊκές χώρες ήταν ίσως οι πρώτες που υιοθέτησαν δημόσιες πολιτικές προκειμένου να προωθήσουν την ΕΚΕ μεταξύ των επιχειρήσεών τους. Μερικές από τις πλέον καινοτόμες και γνωστές δημόσιες πολιτικές για την ΕΚΕ προήλθαν από Ευρωπαϊκές χώρες όπως η Αγγλία, η Γαλλία, οι Σκανδιναβικές χώρες ενώ στρατηγικές και σχέδια δράσης έχουν επίσης υιοθετήσει το Βέλγιο(2006), η Βουλγαρία(2009), η ανία(2008) η Γερμανία (2010), η Ουγγαρία και η Ολλανδία (2007) για να προσθέσω αν θέλετε και τα γειτονικά μας Σκόπια (2008). Εδώ θα πρέπει ίσως για άλλη μια φορά να υπογραμμίσω ότι η ΕΚΕ έρχεται να λειτουργήσει πέρα από τις παραδοσιακές νομοθεσίες και διατάξεις ενισχύοντας τις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα να επιληφθούν θεμάτων για τον άνθρωπο, το φυσικό περιβάλλον και την κοινωνία. Στόχοι στους οποίους τείνει και ο δημόσιος τομέας.. Η ΕΚΕ δεν είναι υποκατάστατο των πολιτικών δράσεων. Αντίθετα, διευρύνει την υπευθυνότητα που πηγάζει από τον πολιτικό/δημόσιο τομέα και την κοινωνία των πολιτών και πάει πέρα από τις απαιτήσεις της νομοθεσίας. Για να υπάρξουν θετικά αποτελέσματα από την ΕΚΕ απαιτείται α) δέσμευση και αυτορρύθμιση των επιχειρήσεων για ένταξή της στις στρατηγικές τους, μια β) δυναμική κοινωνία των πολιτών που θα την απαιτεί και θα την επιβραβεύει και γ) ενεργές δημόσιες πολιτικές που θα διατυπώνουν κοινωνικούς στόχους και θα δημιουργούν ένα θετικό περιβάλλον για αυτήν. Μπορεί η ΕΚΕ να είναι εθελοντική αλλά δεν είναι αυθαίρετη. Όταν όλες οι κοινωνικές ομάδες αναλάβουν την ευθύνη τους τότε θα γίνει δυνατή η κοινή αντιμετώπιση προκλήσεων προς όφελος των εθνικών οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων. Η ύπαρξη αυτής της τρόϊκας για να χρησιμοποιήσω έκφραση της εποχής δηλαδή επιχειρήσεων, πολιτείας και κοινωνίας των πολιτών - είναι η βασική ιδέα πίσω από τη δημιουργία εθνικής στρατηγικής για την ΕΚΕ. Υπάρχουν και άλλοι λόγοι για τους οποίους οι χώρες μέλη της ΕΕ ασχολούνται με την ΕΚΕ και καταρτίζουν πολιτικές που την υποστηρίζουν. Η ΕΚΕ μπορεί να συμβάλλει αποφασιστικά στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στην κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον που πιθανόν δημιουργείται από τη λειτουργία των επιχειρήσεων. Επιπλέον, έχει ιδιαίτερη σημασία να τονιστεί ότι ούτε ο δημόσιος τομέας, ούτε οι επιχειρήσεις ή η κοινωνία των πολιτών είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν από μόνοι τους τις τεράστιες προκλήσεις της εποχής μας. Στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, τα όρια της ατομικής δράσης εξαντλούνται πολύ γρήγορα. 2
Στην προσπάθεια αυτή θα πρέπει να πάψουμε να βλέπουμε τους δυο τομείς σαν ανταγωνιστές. Είναι πλέον αναγκαίο να τους βλέπουμε σαν συνεργάτες αφού και οι δύο προσβλέπουν στο καλό της κοινωνίας. Φυσικά ο ένας δεν υποκαθιστά τον άλλον αλλά αλληλοσυμπληρώνονται προκειμένου να αντιμετωπιστούν προβλήματα σύνθετα και μεγάλου μεγέθους. Ένας τρόπος για δημιουργία ενός πλαισίου υποστηρικτικής πολιτικής είναι η υιοθέτηση στρατηγικών και σχεδίων δράσης. Οι προσεγγίσεις αυτές μπορούν να γίνουν μέσα από πρωτοβουλίες του δημόσιου τομέα που προσδιορίζουν τη γενική κυβερνητική προσέγγιση για τη ΕΚΕ,( π.χ. υποστήριξη της ένταξής της στις πολιτικές των ΜμΕ, ή βελτίωση της γνώσης σε συνεργασία με ιδιωτικούς φορείς) θέτουν προτεραιότητες για δράση και συντονίζουν υφιστάμενα και νέα εργαλεία πολιτικής. Εφαρμοζόμενες οι πολιτικές αυτές με σωστό τρόπο, μπορούν να αποτελέσουν το πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση μιας εθνικής πολιτικής για την ΕΚΕ, ιδιαίτερα στην Ελλάδα που δεν έχει μεγάλη παράδοση στην ΕΚΕ. Η ΕΚΕ στην Ελλάδα Στην Ελλάδα υπάρχει ένα πολυσχιδές περιβάλλον πρωτοβουλιών ΕΚΕ η πλειονότητα των οποίων οργανώνεται από τον ιδιωτικό τομέα και την κοινωνία των πολιτών. Όμως, η φύση και η δομή της Ελληνικής Οικονομίας έχει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό να στηρίζεται σε πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ), οι οποίες δεν είναι άμεσα εκτεθειμένες στην παγκόσμια αγορά και δεν έχουν αναπτύξει τη γνώση και τις δυνατότητες ανταπόκρισης στο σύνθετο σύγχρονο κοινωνικο-οικονομικό και φυσικό περιβάλλον, πράγμα που φαίνεται και από το γεγονός ότι ενώ σε πολλές περιπτώσεις εφαρμόζουν δράσεις ΕΚΕ δεν γνωρίζουν ότι εντάσσονται κάτω από την ομπρέλα της. Αυτό τις εμποδίζει να προσαρμόσουν γρήγορα και αποτελεσματικά την επιχειρηματική τους στρατηγική στο πνεύμα της βιώσιμης ανάπτυξης και της κοινωνικής υπευθυνότητας, πράγμα που κατ επέκταση δημιουργεί σημαντική υστέρηση στην Ελληνική Οικονομία και δυσχεραίνει την περαιτέρω ανάπτυξη και βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς της. Από την άλλη πλευρά η αναγνώριση και η πρακτική εφαρμογή της ΕΚΕ στο ημόσιο Τομέα έχει ιδιαίτερη σημασία. ράσεις όπως διαφάνεια, μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, κοινωνική συνοχή, τήρηση των αρχών της ΕΚΕ κατά τις δημόσιες προμήθειες κ.λπ. διαπερνούν τις αρμοδιότητες σεβαστού αριθμού Υπουργείων και απαιτούν συστηματική οργάνωση, διαβούλευση και συνεργασία σε όλα τα επίπεδα. Όμως, ενώ στους σχεδιασμούς και τις πρωτοβουλίες σχεδόν όλων των Υπουργείων αναφέρεται το θέμα της ΕΚΕ, κατά τη γνώμη μας, υπάρχει σοβαρή έλλειψη γνώσης σχετικά με την έννοια και το μεγάλο φάσμα ενεργειών που μπορούν να ενταχθούν κάτω από την ομπρέλα της. 3
Εκείνο που χρειάζεται είναι μια Εθνική Στρατηγική για την ΕΚΕ που θα στοχεύει στην ανάπτυξη ενός πλαισίου που θα επιτρέπει τις δυνάμεις της αγοράς να αναπτύσσονται και ταυτόχρονα θα επιδιώκει εναρμόνιση της ελευθερίας δράσεων με την ενεργή ανάληψη υπευθυνότητας. Το πλαίσιο αυτό αναπόφευκτα επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως οι υφιστάμενες πολιτικές και οικονομικές συνθήκες, ο τρόπος με τον οποίο κατανοείται και προσδιορίζεται η ΕΚΕ, ο τύπος των πολιτικών παρεμβάσεων που θα πρέπει να εφαρμοστούν κ.λπ. Θα πρέπει να προσδιοριστούν οι σημαντικές για τη χώρα προτεραιότητες, να υιοθετηθούν κατάλληλα όργανα που θα βασίζονται πάνω σε υφιστάμενες πρωτοβουλίες και δυνατότητες και θα πρέπει να υπάρχει παρακολούθηση και έλεγχος της εφαρμογής με την ανάμειξη των κατάλληλων υπηρεσιακών παραγόντων και εκπροσώπων των ενδιαφερόμενων μερών. Η κυρίαρχη πρόθεση πίσω από τη δημιουργία εθνικής στρατηγικής για την ΕΚΕ θα πρέπει να είναι η διαμόρφωση ενός μακροχρόνιου σχεδιασμού που θα οδηγήσει στη βελτίωση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών συνθηκών και η ενσωμάτωση του στον πυρήνα των επιχειρηματικών και κυβερνητικών διαδικασιών και σχεδιασμών. Γνώμη μας είναι να ακολουθήσουμε δοκιμασμένα παραδείγματα από άλλες χώρες στις οποίες συστάθηκαν ομάδες εργασίας που κατέληξαν στη δημιουργία ενός σχεδίου Εθνικής Στρατηγικής για την ΕΚΕ και τον καθορισμό ενός χρονοδιαγράμματος εφαρμογής. Το σχέδιο μπορεί να περιλαμβάνει στόχους όπως : επίτευξη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης συμβολή στην επίλυση προκλήσεων που έχουν σχέση με την κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη υποστήριξη στη δημιουργία συνεργιών που θα συμβάλουν στην πραγμάτωση σχετικών πολιτικών στόχων βελτίωση των συνθηκών που θα επιτρέψουν την προσέλκυση ξένων επενδύσεων υποστήριξη της διαφάνειας και καταπολέμηση της διαφθοράς βελτίωση της ποιότητας ζωής, προστασία του περιβάλλοντος κ.λπ. Τα βήματα και οι προτεραιότητες που θα πρέπει να τεθούν είναι : 1. Καθορισμός φορέα που θα αναλάβει το συντονιστικό ρόλο Για να επιτύχει η ενσωμάτωση της ΕΚΕ στην κυβερνητική δομή και στις εθνικές στρατηγικές θα πρέπει να οριστεί μια υπηρεσία που θα αναλάβει την ευθύνη του συντονισμού, της εφαρμογής και της αξιολόγησης των αποτελεσμάτων. 2 Προσδιορισμός/ Κατανόηση της έννοιας της ΕΚΕ 4
Για τη διαμόρφωση εθνικής στρατηγικής θα πρέπει να γίνει προηγουμένως απόλυτα κατανοητή η έννοια της ΕΚΕ πριν επιχειρηθεί η ενσωμάτωσή της στις διοικητικές δομές δεδομένου ότι συχνά συγχέεται με τις δημόσιες σχέσεις, τη φιλανθρωπία ή με ad hoc πρωτοβουλίες. 3. Προσδιορισμός του κατάλληλου για τη χώρα περιεχόμενου για την ΕΚΕ Στη διαμόρφωση του κατάλληλου για τη χώρα περιεχομένου θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι οικονομικοί, πολιτικοί και κοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν έντονα τη μορφή της κοινωνίας μέσα στην οποία καλείται να εφαρμοστεί η ΕΚΕ. 4. Προώθηση και διάχυση της ΕΚΕ στις ΜμΕ. Όπως ανέφερα και προηγουμένως το θέμα αυτό είναι πολύ σημαντικό 5. Ενσωμάτωση της ΕΚΕ στην κυβερνητική δομή και στις εθνικές στρατηγικές Ο καλύτερος τρόπος ενσωμάτωσης της ΕΚΕ στην κυβερνητική δομή και πολιτικές είναι μέσα από τις δημόσιες προμήθειες. 6. Παρακολούθηση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων Το λέει από μόνο του. Η αξιολόγηση είναι σημαντική για διασφάλιση της συνεχούς δέσμευσης όλων των ενδιαφερόμενων μερών και την ενσωμάτωση της ΕΚΕ στις ευρύτερες πολιτικές. Συνοψίζοντας θέλω να υπογραμμίσω ότι το θέμα είναι πολύπλοκο και θέλει ανοικτό μυαλό και καλή θέληση. Η δημιουργία Εθνικής Στρατηγικής για την ΕΚΕ θα πρέπει να αποτελεί μέρος μιας Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη. Θα πρέπει όλες οι πλευρές να συμφωνούν και επίσης επιτρέψτε μου να το επαναλάβω - θα πρέπει να ξεφύγουμε από το συναίσθημα της ανταγωνιστικότητας μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα και να το δούμε σαν θέμα εθνικής επιβίωσης και ανάπτυξης. Ένα βήμα προς την κατεύθυνση αυτή έχει ήδη γίνει μεταξύ του ικτύου και του Υπουργείου Εργασίας χάρη του μεγάλου ενδιαφέροντος που έχει επιδείξει η Υπουργός κ. Λούκα Κατσέλη. 5