Μαρία Β. Χατζή, Δασκάλα, Δρ. Διδακτικής των Φ.Ε. Επιμορφούμενη ΠΑΚΕ Θεσσαλίας 2011-12 Καθηγητής : Καραγιαννίδης Χαράλαμπος 1
Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης και Διδασκαλίας (ΣΔΜΔ) Οι πρόσφατες έρευνες που έχουν δημοσιευτεί σχετικά με τις Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση, στην πλειοψηφία τους αναφέρονται κυρίως σε θετικές επιπτώσεις της χρήσης των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία (Πομπόρτσης Α. κ.α. 2003). Με την εισαγωγή των ΤΠΕ στην εκπαίδευση γίνεται μια αναθεώρηση ορισμένων πλευρών της διδασκαλίας και της μάθησης, αφού με αυτές επιδιώκουμε τη συνεργατική μάθηση μέσω της διδασκαλίας σε ομάδες, την αλλαγή του ρόλου του εκπαιδευτικού από αυθεντία σε διαμεσολαβητή, τη διεπιστημονική προσέγγιση και την οικοδόμηση των γνώσεων από τους εκπαιδευόμενους (Δαπόντες, 2002). Ταυτόχρονα, αλλάζει και ο προσανατολισμός για τη θέση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία, αφού απομακρυνόμαστε από τη λογική του υπολογιστή ως μεμονωμένη θέση εργασίας σταδιακά, προς τη λογική της χρήσης συστημάτων. Η επιταγή της Ευρωπαϊκής Ένωσης για «δια βίου μάθηση» με την ταυτόχρονη εξάπλωση του Διαδικτύου Web. 2 και την ανάδυση των εποικοδομιστικών και κοινωνικοπολιτισμικών θεωριών μάθησης συνθέτουν σήμερα ένα σύγχρονο τεχνολογικό και παιδαγωγικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διδασκαλία και μάθηση αποκτούν νέες διαστάσεις και προοιωνίζονται καινοτόμες εκπαιδευτικές πρακτικές. Αυτές οι πρακτικές μπορούν να υλοποιηθούν με τον μικτό τρόπο διδασκαλίας και μάθησης (blended learning), δηλαδή τη μίξη μεθόδων μάθησης που ανήκουν στον παραδοσιακό τρόπο εκπαίδευσης με μεθόδους η-μάθησης (Garrison & Kanuca, 2004; Bersin & Associates, 2003). Για την εφαρμογή προγραμμάτων με τον μικτό τρόπο μάθησης χρησιμοποιούνται διαδικτυακά Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης και Διδασκαλίας (ΣΔΜΔ) τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, ενώ χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο σε συνθήκες συμβατικής εκπαίδευσης (Φιλιππίδη, κ.α, χχ). Τα ΣΔΜΔ διαφοροποιούνται από τα «κλασσικά» περιβάλλοντα διδασκαλίας, ως προς το βαθμό χρήσης της τεχνολογίας και τη μετατόπιση του ελέγχου και της ευθύνης της μαθησιακής πορείας στους μαθητές (Αβούρης κ.α., 2009). Σκοπός, δηλαδή, των ΣΔΜΔ είναι να καλύψουν τη απόσταση ανάμεσα στο εκπαιδευτικό περιεχόμενο και τον εκπαιδευόμενο και να ρυθμίσουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ώστε να καταστούν οι χρήστες τους ενεργοί συμμετέχοντες και όχι απλοί δέκτες πληροφοριών (Αβούρης κ.α., 2009). 2
Τα Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης και Διδασκαλίας (ΣΔΜΔ) διακρίνονται σε: 1. Συστήματα διαχείρισης πληροφοριακού περιεχομένου (Content Management Systems - CMS). Τα συστήματα αυτά επιτρέπουν τη δημιουργία, διαχείριση, διανομή και δημοσίευση της πληροφορίας. Ενισχυμένη έκδοση αυτών των εφαρμογών είναι τα συστήματα ECMS (Enterprise Content Management Systems) τα οποία παρέχουν όλες τις παραπάνω δυνατότητες, ενώ επιπλέον υποστηρίζουν ενισχυμένες λειτουργίες διαχείρισης εγγράφων (documents) και εγγραφών (records). Μειονεκτήματα των CMS θεωρούνται η μειωμένη ευελιξία και η μειωμένη δυνατότητα διαχείρισης της τάξης και των αλληλεπιδράσεων. 2. Συστήματα διαχείρισης μάθησης (Learning Management Systems - LMS). Τα συστήματα αυτά επιτρέπουν την αυτοματοποίηση της διαδικασίας μάθησης και εκπαίδευσης και υποστηρίζουν ένα μεγάλο εύρος δυνατοτήτων όπως είναι η καταχώρηση στοιχείων μαθητευομένων, η παρακολούθηση συμμετοχής στο Μάθημα, η διαχείριση εκπαιδευτικών πόρων, η εξέταση, η διεξαγωγή συζητήσεων καθώς και η εμφάνιση και η στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων της μαθησιακής διαδικασίας. Το μειονέκτημα αυτών των συστημάτων σχετίζεται με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας. Σύντομα ένα τέτοιο σύστημα καθίσταται πλεονάζον ή περιττό εξαιτίας της επερχόμενης τεχνολογίας που περιλαμβάνεται στις νεότερες εκδόσεις του Στα LMS ανήκουν: 2.1. τα Συστήματα διαχείρισης διδακτικών ενοτήτων (Course Management Systems) που επιτρέπουν τη διαχείριση και διανομή εκπαιδευτικού υλικού διδακτικών ενοτήτων, ενώ ταυτόχρονα παρέχουν εργαλεία αξιολόγησης των μαθητευομένων που εργάζονται είτε ατομικά είτε σε ομάδες. Το βασικό μειονέκτημά τους είναι η έλλειψη δυνατότητας δημιουργίας εκπαιδευτικού υλικού. Τυπικά παραδείγματα εφαρμογών που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία, είναι το Blackboard (www.blackboard.com) και το WebCT (www.webct.com). 2.2 τα Συστήματα διαχείρισης μαθησιακού περιεχομένου (Learning Content Management Systems - LCMS). Τα συστήματα αυτά συνδυάζουν τη λειτουργία των συστημάτων CMS και LMS και επομένως επιτρέπουν τη διαχείριση τόσο του πληροφοριακού περιεχομένου, όσο και όλων των παραμέτρων που εμπλέκονται στη διαδικασία της μάθησης. Τυπικά παραδείγματα συστημάτων LCMS είναι οι 3
εφαρμογές Mindlever της Centra και Midspan Solutions της IBM, καθώς και η πλατφόρμα του Moodle που προσφέρεται ελεύθερα προς χρήση κάτω από την άδεια χρήσης της GNU. Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης και Διδασκαλίας (ΣΔΜΔ) που βοηθούν τους εκπαιδευτικούς να στήνουν αποδοτικές κοινότητες μάθησης. Μoodle Το σύστημα διαχείρισης μαθησιακού περιεχομένου Moodle (Modular Object- Oriented Dynamic Learning Environment) είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα διεθνώς συστήματα ανοικτού κώδικα (www.moodle.org) για την παραγωγή μαθημάτων στο διαδίκτυο και ιστοχώρων. Αναπτύχθηκε το 1999 από τον Αυστραλό Martin Dougiamas και εξελίσσεται από μια μεγάλη κοινότητα σχεδιαστών λογισμικού και άλλων ανθρώπων που συνεισφέρουν στην προσπάθεια αυτή. Το Moodle παρέχεται ελεύθερα ως Λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα (υπό τους όρους της άδειας GNU Public License). Αυτό σημαίνει ότι βασικά το Moodle έχει πνευματικά δικαιώματα. Επιτρέπει να αντιγράφουμε, χρησιμοποιούμε και να διαφοροποιούμε το Moodle με το δεδομένο ότι συμφωνούμε στο: να παρέχουμε τον πηγαίο κώδικα στους άλλους. Παγκοσμίως χρησιμοποιείται μεταφρασμένο σε 78 γλώσσες από εγγεγραμμένους χρήστες που ξεπερνούν το μισό εκατομμύριο σε 210 χώρες. Στην Ελλάδα έχει εγκατασταθεί σε περισσότερους από 40 φορείς εκπαίδευσης και οργανισμούς, με περισσότερους από 160 ιστοχώρους. 4
Στο Moodle, o εκπαιδευτικός μπορεί να δημιουργήσει μαθήματα που περιέχουν δραστηριότητες, ημερολόγιο, επικείμενα γεγονότα, σύνοψη μαθήματος, προσωπικά μηνύματα. Επίσης, μπορεί να διαχειριστεί τους μαθητές του και να καθορίσει δικαιώματα πρόσβασης στα μαθήματά του. Ο μαθητής, εκτός της παρακολούθησης διδακτικών ενοτήτων, μπορεί να συμμετάσχει σε εικονικές κοινότητες συζητήσεων, να παρακολουθεί το ιστορικό των ενεργειών του και το ιστορικό για κάποιο μάθημα και να προσπελαύνει εξωτερικές πηγές πληροφοριών. Η φιλοσοφία του Moodle στηρίζεται στη θεωρία του κοινωνικού οικοδομισμού (social constructivism), δηλαδή ότι ο άνθρωπος κατακτά τη γνώση όταν αλληλεπιδρά με το περιβάλλον (αντικείμενα, συμμαθητές, καθηγητές). Τα γενικά χαρακτηριστικά που το έχουν καταστήσει μια ευέλικτη και δημοφιλή πλατφόρμα συνοπτικά είναι: Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ιδεατές τάξεις (virtual classrooms) με ελάχιστη ως καθόλου δια ζώσης συνεργασία ή και ως βοήθημα των παραδοσιακών μεθόδων διδασκαλίας. Αποτελεί ένα εύχρηστο και λειτουργικό περιβάλλον τόσο για μαθητές όσο και για διδάσκοντες. Παρέχει δυνατότητες αναζήτησης και θεματικής ταξινόμησης των παρεχόμενων μαθημάτων. Ενσωματώνει διαδικασίες πιστοποίησης ασφάλειας στη μεταφορά πληροφορίας. Παρέχει πλήρη υποστήριξη ελληνικής γλώσσας (μέσα σε ένα σημαντικό αριθμό υποστηριζόμενων γλωσσών). Ενσωματώνει παραμετροποιήσιμες λειτουργίες προηγμένης διαχείρισης μαθητών (εύκολη εγγραφή και διαγραφή τους σε μαθήματα, καθορισμός προφίλ κλπ). Ενσωματώνει μηχανισμό παρακολούθησης μαθησιακής πορείας, που υποστηρίζεται με εκτεταμένα στατιστικά στοιχεία παρακολούθησης ανά μάθημα και ανά μαθητή. Ενσωματώνει πολυγγλωσσική υποστήριξη ανά μάθημα και ανά μαθητή. Κάθε μαθητής μπορεί να έχει το περιβάλλον του συστήματος στη γλώσσα του (ανεξαρτήτως της επίσημης γλώσσας του μαθήματος) Παρέχεται μεγάλος αριθμός προκατασκευασμένων δραστηριοτήτων για τους μαθητές όπως: online συγγραφή κειμένου, ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών, 5
ερωτήσεις με αντιστοίχηση (ταίριασμα), ερωτήσεις με συμπλήρωση κενών, ερωτήσεις που απαιτούν εκτέλεση αριθμητικών πράξεων. Παρέχει τη δυνατότητα αποστολής εργασιών διαμέσου του συστήματος και επιστροφής τους με βαθμολόγηση και σχόλια ανά μαθητή. Παρέχει αριθμό εργαλείων οικοδόμησης κοινότητας, όπως χώροι συζητήσεων ανά μάθημα μεταξύ μαθητών και καθηγητών ( Φιλιππίδη, 2008) Περισσότερες πληροφορίες για το σύστημα διαχείρισης μαθημάτων Moodle μπορεί να βρει στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://moodle.org E-Class Ένα από τα επικρατέστερα στη χώρα μας συστήματα υποστήριξης ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης είναι το Eclass (http://eclass.gunet.gr/). Το Eclass έχει δημιουργηθεί από ομάδα ελληνικών πανεπιστημίων στο πλαίσιο της σύμπραξης Gunet (πρόκειται για την εταιρία που έχει αναλάβει την προώθηση του Διαδικτύου στην ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση) και βασίζεται πάνω στο σύστημα Claroline (www.claroline.com). Χαρακτηριστικά πλατφόρμας: Έχει απλή διεπαφή Εγγραφή χρηστών και άδεια εισόδου στο σύστημα 6
(διαχείριση χρηστών) Αποδοχή πολλών format περιεχομένου (word, pdf, powerpoint, flash, windows media, κλπ) Εύκολη οργάνωση του περιεχομένου (μετακινήσεις, αντιγραφές) Γρήγορη και εύκολη παραγωγή αυτοβαθμολογούμενων διαγωνισμάτων BlackBoard Το Blackboard Learning System είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης μάθησης και είναι ευρέως αποδεκτό στον εκπαιδευτικό χώρο. Το Blackboard συνδυάζει όλες τις απαραίτητες λειτουργικές απαιτήσεις (εργαλεία μάθησης, εργαλεία υποστήριξης και τεχνικά χαρακτηριστικά) για τον επιτυχή σχεδιασμό και εφαρμογή των πανεπιστημιακών μαθημάτων. Επιπλέον, το Blackboard είναι συμβατό με τα περισσότερα εκπαιδευτικά πρότυπα, εύκολο στη χρήση και στην πλοήγηση και έχει αποτελεσματική διεπαφή χρήστη. Χαρακτηριστικά πλατφόρμας: Σύγχρονη και ασύγχρονη επικοινωνία (συζητήσεις forum, chat, ανακοινώσεις, ομάδες, e-mail, ανταλλαγή αρχείων) Εγγραφή χρηστών και άδεια εισόδου στο σύστημα (διαχείριση χρηστών) Εύκολη οργάνωση του περιεχομένου (μετακινήσεις, αντιγραφές) Αυτόματη αξιολόγηση σπουδαστών με διαγωνίσματα, έρευνες, εργασίες 7
Οργανωμένη βαθμολογήση Δημιουργία αναφορών και στατιστικών Online βοήθεια, εγχειρίδια και γρήγορα μαθήματα Περισσότερες πληροφορίες για το σύστημα διαχείρισης μαθημάτων Moodle μπορεί να βρει κανείς στην ηλεκτρονική διεύθυνση https://www.blackboard.com/ Βιβλιογραφία Αβούρης, Ν., Καραγιαννίδης, Χ., & Κόμης, Β. (2008). Συνεργατική Τεχνολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Κλειδάριθμος. Bersin & Associates. (2003). Blended learning: What works? An industry study of the strategy, implementation, and impact of blended learning. Oakland, CA: Bersin & Associates. Δαπόντες Ν. (2002). Η Κοινωνία της Πληροφορίας: Η εκπαιδευτική διάσταση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας, Στο: Κυνηγός Χ. και Δημαράκη Ε. (επιμ.), Νοητικά Εργαλεία και Πληροφοριακά Μέσα Παιδαγωγική Αξιοποίηση της Σύγχρονης Τεχνολογίας για τη Μετεξέλιξη της Εκπαιδευτικής Πρακτικής, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα. Garrison, R. & Kanuka, H. (2004). Blended learning: Uncovering its transformative potential in higher education, The Internet and Higher Education, Vol 7, NO 4, pp. 95-105. Πομπόρτσης Α. κ.α. (2003). Η Γνωστική Μεταφορά και ο Ρόλος του «Καθοδηγητή» σε CBL Περιβάλλοντα, Στο: Λιοναράκης (επιμ.), Πρακτικά εισηγήσεων 2ου Πανελλήνιου Συνέδρου για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, Ε.Α.Π., Αθήνα: Εκδόσεις Προπομπός Φιλιππίδη, Α. (2008). Σχεδίαση, ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση ενός συμβατικού πανεπιστημιακού μαθήματος με τη χρήση ενός υπολογιστικού περιβάλλοντος σύγχρονης και ασύγχρονης εκπαίδευσης: αντιλήψεις στάσεις και πρακτικές των φοιτητών, Μεταπτυχιακή εργασία, πανεπιστήμιο Πατρών Φιλιππίδη, Α., Κόμης, Β., Τσέλιος Ν. (χχ). Μελέτη αντιλήψεων, πρακτικών και επίδοσης φοιτητών σε μεικτό μοντέλο μάθησης, με τη χρήση Moodle, ανακτήθηκε 15/2/2012 από http://korinthos.uop.gr/~hcicte10/proceedings/158.pdf 8