«Εκπαίδευση ατόμων με κινητικές και σωματικές αναπηρίες»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Σημειώσεις για το μάθημα: «Εκπαίδευση ατόμων με κινητικές και σωματικές αναπηρίες» Διδάσκων: Δρ. Παναγιώτης Βαρσάμης [ pan_vars@yahoo.gr ] Θεσσαλονίκη 2010 5 η βελτιωμένη έκδοση Αναφορά προέλευσης: Βαρσάμης, Π. (2010). Εκπαίδευση ατόμων με κινητικές και σωματικές αναπηρίες. [Σημειώσεις μαθήματος]. 5 η έκδοση. Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Τμήμα ΕΚΠ-ΑΜΕΑ. Δρ. Π. Βαρσάμης 29

Το έργο αυτό διέπεται από άδεια Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Ελλάδα. Προκειμένου να δείτε ένα αντίγραφο της άδειας αυτής, επισκεφτείτε την ιστοσελίδα: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/gr/ ή στείλτε γράμμα στο Creative Commons, 171 Second Street, Suite 300, San Francisco, California, 94105, USA. «Αυτός που λαμβάνει μια ιδέα από εμένα, εμπνέεται χωρίς εγώ να χάνω την ιδέα. Αυτός που ανάβει το κερί του από το δικό μου, φωτίζεται χωρίς να με συσκοτίζει». Thomas Jefferson, 1813 Δρ. Π. Βαρσάμης 30

5. Εγκεφαλική Παράλυση Η Πρώιμη Εγκεφαλική Παράλυση (Infantile Cerebral Palsy, ICP ή αλλιώς Morbus Little) περιγράφει μια μη προϊούσα και μη αναστρέψιμη βλάβη των δομών και των λειτουργιών του εγκεφάλου που συμβαίνουν στην πρώιμη παιδική ηλικία (μέχρι και το 2 ο, κατά άλλους μέχρι και το 4 ο έτος της ηλικίας, οπότε και ολοκληρώνεται σε μεγάλο βαθμό η ανάπτυξη του εγκεφάλου και η διαφοροποίηση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος). Εκφράζεται με δυσκολίες στην ανάπτυξη της αισθητικότητας, της κίνησης και της στήριξης, ενώ υπάρχει ταυτόχρονη παρουσία αρχέγονων αντανακλαστικών και δυσλειτουργιών του μυϊκού τόνου. Κλινική εικόνα: Εμφάνιση στην πρώιμη παιδική ηλικία (0-4 έτη) Βλάβη σωματικών δομών και λειτουργιών Δυσκολίες στην ψυχοκινητική ανάπτυξη Παρουσία αρχέγονων αντανακλαστικών Δυσλειτουργίες του μυϊκού τόνου Επιδημιολογικά στοιχεία: Συχνότητα: Συχνότητα: Επιβίωση: το 1-2,5 του γενικού πληθυσμού το 30-40 % των σωματικά αναπήρων το 65-90 % φτάνει στην ενηλικίωση Εκδήλωση /μορφές: Ως προς το μυϊκό τόνο: 1. Υπερτονικές μορφές (Σπαστικότητα, Ρίγος: 40-60% των περιπτώσεων) 2. Δυσκινητικές μορφές (Αθέτωση, Χορεία: 20% των περιπτώσεων) 3. Αταξικές μορφές (Αταξία, Τρόμος: 10-20% των περιπτώσεων) 4. Μεικτές μορφές (Συνδυασμοί: 20-30% των περιπτώσεων) Σπαστικότητα: - Αφορά σε βλάβη το κινητικού φλοιού του εγκεφάλου (motor cortex) - Διαταραχή ισορροπίας μεταξύ αγωνιστών και ανταγωνιστών μυών - Αυξημένες αντιδράσεις των μυών κατά την επιμήκυνσή τους - Τροχιά μυϊκού τόνου /κινήσεων σε σχήμα «σουγιά» - Εμφάνιση κλόνου Αθέτωση: - Αφορά σε βλάβη των βασικών γαγγλίων του εγκεφάλου (basal ganglia) - Αργές, ελικοειδείς, ακανόνιστες κινήσεις με σχετικά μεγάλο εύρος - Η σύσπαση και χαλάρωση των μυών είναι μη προβλέψιμη - Παρουσιάζεται κυρίως σε περιφερικά μέλη (χέρια, πόδια) Δρ. Π. Βαρσάμης 31

Αταξία: - Αφορά κυρίως σε βλάβη της παρεγκεφαλίδας (cerebellum) - Παρουσία πολύ δυνατών ή πολύ αδύναμων κινήσεων - Διαταραχές ισορροπίας και συναρμογής /συντονισμού - Βάδιση (ανασφαλής, ασταθής, με μεγάλη βάση στήριξης) Εκδήλωση /μορφές: Ως προς την περιοχή του σώματος: Ημιπληγία: Όταν έχει προσβληθεί η μία πλευρά του σώματος (δεξιά ή αριστερή), σπαστικού κυρίως τύπου. Παραπληγία: Προσβολή των κάτω κυρίως άκρων. Δεν παρατηρείται συχνά στην εγκεφαλική παράλυση. Μονοπληγία: Προσβολή ενός μέλους (κάτω άκρου συνήθως). Συμβαίνει σπάνια, εξελίσσεται σε ημιπληγία. Τριπληγία: Προσβολή τριών άκρων (των δύο κάτω και ενός εκ των άνω). Συμβαίνει σπάνια. Τετραπληγία: Όταν έχει προσβληθεί όλο το σώμα. Σε σπαστικές μορφές τα άνω άκρα έχουν προσβληθεί εξίσου με τα κάτω, ενώ στις αθετωσικές ο κορμός και τα άνω άκρα προσβάλλονται περισσότερο. Διπληγία: Προσβολή των άνω και των κάτω άκρων, αλλά πιο έντονα στα κάτω άκρα. Διπλή ημιπληγία: Προσβολή των άνω και κάτω άκρων αλλά εντονότερα των άνω. Εκδηλώσεις στη γραφοκίνηση: Απεικόνιση της ένωσης δύο σημείων με μολύβι από άτομα με και χωρίς εγκεφαλική παράλυση. Παρουσιάζονται οι εκδηλώσεις του μυϊκού τόνου μέσω μιας γραφοκινητικής δραστηριότητας (βλ. Bleck 1982). Τα αίτια της Εγκεφαλικής Παράλυσης ταξινομούνται ανάλογα με την περίοδο της βλάβης. Η βλάβη τού ΚΝΣ, πού προκαλεί την Εγκεφαλική Παράλυση, μπορεί να γίνει: Αίτια κατά την ενδομήτριο ζωή: Tοξοπλάσμωση (Toxoplasmosis), Ερυθρά (Rubella), Λοίμωξη από Κυτταρομεγαλοϊό (CMV), Έρπης (Herpes), Σύφιλη (Syphilis). Μνημοτεχνικός Κανών: «TORCHES». Υπολογίζεται ότι το 75% των περιστατικών εγκεφαλικής παραλύσεως οφείλεται σε βλάβη του κεντρικού νευρικού συστήματος κατά την ενδομήτριο ζωή. Αίτια κατά τον τοκετό: Περιγεννητική ασφυξία, ανοξαιμία του εγκεφάλου, κλπ. Η ανοξία κατά τον τοκετό, είναι η συχνότερη αιτία Εγκεφαλικής Παράλυσης. Τα πρόωρα παιδιά, έχουν αυξημένες πιθανότητες να πάθουν Εγκεφαλική Παράλυση. Υπολογίζεται ότι το 5% των περιστατικών εγκεφαλικής παραλύσεως οφείλεται σε βλάβη του κεντρικού νευρικού συστήματος κατά τον τοκετό. Αίτια μετά τον τοκετό, και μέχρι την ωρίμανση του ΚΝΣ (2-3 ετών): Πυρηνικός ίκτερος των νεογνών, Μηνιγγίτιδα, Εγκεφαλίτιδα, Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, κλπ. Υπολογίζεται ότι το 15% των περιστατικών εγκεφαλικής παραλύσεως οφείλεται σε βλάβη του κεντρικού νευρικού συστήματος κατά την περίοδο 0-3 ετών. Δρ. Π. Βαρσάμης 32

Οι βασικές ανατομικές και λειτουργικές περιοχές του εγκεφάλου: Δρ. Π. Βαρσάμης 33

Αρχέγονα Αντανακλαστικά: - Χρησιμεύουν στην πρώιμη επιβίωση και εξάσκηση του βρέφους σε κινητικά πρότυπα - Η παραμονή τους εμποδίζει την εξέλιξη και διαφοροποίηση των βουλητικών κινήσεων Τα αρχέγονα αντανακλαστικά είναι μια σειρά από προβλέψιμες, στερεότυπες, αλλά και μη βουλητικές κινητικές αντιδράσεις του βρέφους σε συγκεκριμένα εξωγενή ερεθίσματα. Πιστεύεται ότι είχαν μεγάλη σημασία για την επιβίωση του ανθρώπου σε προγενέστερα στάδια της εξέλιξής του. Έτσι, αυτά «σβήνουν» κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών της ζωής. Όμως, σε παιδιά με εγκεφαλική παράλυση παραμένουν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό /αριθμό ανάλογα με την κάθε περίπτωση. Εμποδίζουν τον βουλητικό έλεγχο της θέσης και της κίνησης του σώματος, καθώς το αντανακλαστικό τόξο (η διαδρομή του νευρικού σήματος από τη θέση της αντίληψης του ερεθίσματος ως τη θέση της τελικής αντίδρασης) περιλαμβάνει τον νωτιαίο μυελό και όχι τον εγκέφαλο και τις λειτουργίες του. Κατά συνέπεια επηρεάζουν τις μετέπειτα αισθητικοκινητικές και ψυχοκινητικές εμπειρίες του παιδιού. Στη συνέχεια παρουσιάζονται εκείνα τα αντανακλαστικά που επηρεάζουν σημαντικά την καθημερινή εκπαιδευτική διαδικασία /πράξη (Sherrill 1998). Προκαλούνται από τη θέση του κεφαλιού και του σώματος στο χώρο (για αυτό ονομάζονται και λαβυρινθικά, κάτι που παραπέμπει στην λειτουργία της ισορροπίας). Τονικό Λαβυρινθικό Αντανακλαστικό, Πρηνές (Tonic Labyrinthine Reflex, Prone: TLR-P) Κατά την πρηνή κατάκλιση ή πρόσθια κλίση του σώματος εμφανίζεται κάμψη του κορμού με ταυτόχρονη αύξηση του μυϊκού τόνου σε όλους τους καμπτήρες μύες (βλ. εικόνα Α). Τονικό Λαβυρινθικό Αντανακλαστικό, Ύπτιο (Tonic Labyrinthine Reflex, Supine: TLR-S) Κατά την ύπτια κατάκλιση ή ύπτια κλίση του σώματος εμφανίζεται έκταση του κορμού με ταυτόχρονη αύξηση του μυϊκού τόνου σε όλους τους εκτείνοντες μύες (βλ. εικόνα B). Δρ. Π. Βαρσάμης 34

Έναρξη Σβήσιμο Έκλυση Σκοπός Ένταξη Παραμονή: Προτάσεις: 12η εβδομάδα κύησης (το πρηνές) Κατά τη γέννηση (το ύπτιο) 3ος 4ος μήνας ζωής (πρηνές) 6η εβδομάδα 3ο έτος (ύπτιο) Κίνηση του κεφαλιού εμπρός (πρηνές) Κίνηση του κεφαλιού πίσω (ύπτιο) Αντίδραση στην βαρύτητα, στάση & θέση ολόκληρου του σώματος (ισορροπία) Ώριμες αντιδράσεις με στόχο: ισορροπία Κάθε κίνηση του κεφαλιού επηρεάζει τον μυϊκό τόνο ισορροπία, σκαρφάλωμα, αναρρίχηση, κινήσεις ματιών, αντίληψη χώρου, θέση σώματος (=μεγάλες προσπάθεια / απαιτήσεις για τον εγκέφαλο), ικανότητα συγκέντρωσης, λογικές σειρές Δόμηση, σταθερότητα, σύντομες οδηγίες, κατάλληλη σταθεροποίηση στο κάθισμα και στο αναπηρικό αμαξίδιο, διάβασμα με τον δείκτη ή με τρυπημένο χαρτί (παραθυράκι) Εκπαιδευτικές Συνέπειες: Η αντιγραφή από τον πίνακα είναι ιδιαίτερα δύσκολη καθώς οι κινήσεις των μελών του σώματος δεν είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους. Εκπαιδευτικές Παρεμβάσεις: Επικλινείς επιφάνειες για γραφή, διαλείμματα για κίνηση, ψυχοκινητική αγωγή, περισσότερος χρόνος, αξιολόγηση διαδικασίας, όχι μόνο του αποτελέσματος. Χωρισμός φύλλων εργασίας σε ευδιάκριτα μέρη (κυρίως ως προς τον κάθετο άξονα: πάνω-κάτω). Εκμάθηση ατομικών στρατηγικών: π.χ. ύπτιας πτώσης Αντανακλαστικό του Moro (Moro reflex) Στην ύπτια θέση προκαλείται από την απελευθέρωση του κεφαλιού. 1η φάση: έκταση των χεριών και κάμψη των ποδιών. 2η φάση: Κλείσιμο των χεριών και των ποδιών (άρπαγμα), εκπνοή και ίσως κραυγή. Έναρξη Σβήσιμο Έκλυση Σκοπός Ένταξη Εκδήλωση Προτάσεις Στρατηγικές 9η 12η εβδομάδα κύησης 2ος 4ος μήνας ζωής Απρόσμενα, δυνατά / έντονα ερεθίσματα: απώλεια θέσης στο χώρο, θόρυβος, φως, έντονη μυρωδιά, χρονική ή άλλη πίεση κ.ά. Εγρήγορση ΚΝΣ, προστασία, ανάπτυξη της εισπνοής-εκπνοής, λόγος Ώριμη αντίδραση ύστερα από σοκ (σήκωμα χεριών και ώμων, εισπνοή κ.ά.) Αδυναμία: δυσκολίες σε εκπνοή & λόγο. Παραμονή: υπερευαισθησία, συν. ένταση, στρες, υπερδιέγερση, σφυγμοί και πίεση, διαστολή κόρης ματιών (δυσκ. διάβασμα), λαθεμένη ή ελλιπής αντίληψη (π.χ. τα σ & φ δεν ακούονται), Δόμηση, κανόνες, ρουτίνες, συμφωνίες, ησυχία, αρκετός χρόνος, εμπιστοσύνη, πρόσωπα & σημεία ασφάλειας, τραγούδι, θέματα: φωνής, αναπνοής & χαλάρωσης, διατήρηση ζαχάρου (συχνή λήψη τροφής) Χαλάρωσης, αυτοσυγκέντρωσης Δρ. Π. Βαρσάμης 35

Ασύμμετρο Τονικό Αυχενικό Αντανακλαστικό (Asymmetrical Tonic Neck Reflex (ATNR)) Η στροφή του κεφαλιού προς τη μια μεριά του σώματος προκαλεί έκταση του αντίστοιχου χεριού με αύξηση του μυϊκού τόνου και ταυτόχρονη κάμψη του άλλου χεριού με μείωση του μυϊκού τόνου. Συχνά τα πόδια συμμετέχουν σε υποβοηθητικές κινήσεις. Το παιδί παίρνει μια χαρακτηριστική θέση, γνωστή ως του «στάση του ξιφομάχου». Έναρξη Σβήσιμο Έκλυση Σκοπός Ένταξη Παραμονή: 16η 18η εβδομάδα κύησης 4ος 6ος μήνας ζωής Στροφή του κεφαλιού Εξάσκηση της μιας πλευράς κάθε φορά, συντονισμός ματιού-χεριού, εύρεση της δυνατής μεριάς (χέρι, μάτι, αυτί κ.ά.) Αντανακλαστικό αμφιβίου, γύρισμα γύρω από τον επιμήκη άξονα του σώματος Δυσκολίες στην παρακολούθηση ενός αντικειμένου με τα μάτια, ιδ. όταν περνούν τη «μέση γραμμή», στη διάκριση μεταξύ δεξιού - αριστερού (ανάπτυξη πλευρίωσης), στη συμμετρική ολοκλήρωση σχημάτων, π.χ. στη συμμετρία: (α-ο, 3-ε), στην ανάγνωση, περίεργες στάσεις στο γράψιμο, στη στοίχιση των γραμμών, στην α- ντίληψη του χώρου, στην αναπαραγωγή ρυθμών και σειρών. Επίσης: στην ισορροπία, στη συνέργεια. Ειδικότερα στη γραφή: Φαύλοι κύκλοι από την οπτική παρακολούθηση του χεριού που γράφει: οδηγεί στην περαιτέρω έκλυση του αντανακλαστικού. Σφιγμένη στάση, μεγάλη πίεση / δύναμη, κράμπες σε δάχτυλα, καρπό, ώμο και αυχένα. Προσανατολισμός του κειμένου στο χαρτί, έναρξη της σειράς, αποστάσεις ή κράτημα σειρών, τυπογραφική γραφή καθώς δεν απαιτεί διασταυρούμενες κινήσεις χεριού. Στη ζωγραφική: βάψιμο μόνο πάνω-κάτω, γυρνάει το χαρτί. Άλλες εκπαιδευτικές Συνέπειες: Δυσκολίες στην ανάπτυξη δυνατής πλευράς (ματιού, χεριού, αυτιού) Μειωμένη γνώση και ε- μπειρία του σώματος, μειωμένη αισθητηριακή ολοκλήρωση Ανάλογα για την ακοή: Δυσκολίες επεξεργασίας ήχου, «ακούει, αλλά δεν καταλαβαίνει», καθυστερεί στην αποκωδικοποίηση, δυσκολίες αναπαραγωγής ρυθμών. Οπτική (α-ο) και ακουστική διαφοροποίηση (σ-ζ). Δρ. Π. Βαρσάμης 36

Εκπαιδευτικές Παρεμβάσεις: Απαιτούμενος χώρος για την πλευρά εξάσκησης Εξάσκηση συντονισμού ματιού-χεριού & πλευρίωσης Παιχνίδια συντονισμού χεριών, π.χ. κρούσης παλαμών Αισθητηριακή ολοκλήρωση (οπτικών- ηχητικών πηγών) Πλησιέστερα στον δάσκαλο (οπτική και ηχητική πηγή) Μετωπική τοποθέτηση απέναντι στον δάσκαλο, πίνακα Αντιγραφή από κάτι που είναι πάνω και όχι πλάγια Χρήση δεικτών, διάτρητου χαρτιού για την ανάγνωση Αξιοποίηση χοντρότερων μολυβιών ή μαρκαδόρων Ατομικές στρατηγικές: π.χ. ασφάλισμα χεριού Γενικότερα: Παραχώρηση χρόνου, προσαρμογές, τροποποιήσεις Τα προβλήματα να μην περιλαμβάνονται στο βαθμό Συναισθηματική υποστ., Ήσυχη / ήρεμη ατμόσφαιρα Συμμετρικό Τονικό Αυχενικό Αντανακλαστικό (Symmetrical Tonic Neck Reflex (STNR)) Η κλίση του κεφαλιού προς τα πίσω οδηγεί σε έκταση και αύξηση του μυϊκού τόνου ενός των άνω άκρων με ταυτόχρονη κάμψη και μείωση του μυϊκού τόνου του κάτω άκρου της ίδιας πλευράς. Σε κλίση του κεφαλιού προς τα εμπρός αντιστρέφεται το εν λόγω κινητικό φαινόμενο. Στο ίδιο αντανακλαστικό, η κάμψη του άνω σώματος επιφέρει την έκταση του κάτω και αντίστροφα. Ρόλος: Υπερνίκηση της βαρύτητας. Εξέλιξη: Σβήνει στον 9ο - 11ο μήνα και διευκολύνει το μπουσούλισμα, τις θέσεις & στάσεις του σώματος, την εστίαση βλέμματος σε μακρινές / κοντινές αποστάσεις. Παραμονή: Δυσκολίες σε συντονισμό χεριού-ματιού, σε συντονισμό και στάση σώματος, ρυθμικές κινήσεις, κινητική ανησυχία και υπερκινητικότητα. Οι μαθητές αυτοί χρειάζονται συνήθως περισσότερη ενέργεια για την εκπόνηση μαθησιακών & άλλων συναφών έργων. Δρ. Π. Βαρσάμης 37

Εκπαιδευτικές Συνέπειες: Το κάθισμα στο θρανίο είναι δύσκολο, επειδή απαιτεί το ταυτόχρονα το λύγισμα αγκώνων, των γονάτων και των ισχίων. Έτσι, «κάθονται» συχνά πάνω στα πόδια τους (στην καρέκλα). Η αντιγραφή από τον πίνακα είναι ιδιαίτερα δύσκολη (κίνηση κεφαλιού κινήσεις χεριών και ποδιών) Το ίδιο και η εναλλάξ παρακολούθηση του δασκάλου και του τετραδίου / βιβλίου Εκπαιδευτικές Παρεμβάσεις: Επικλινείς επιφάνειες για γραφή, ίσως σε όρθια θέση, ελευθερία για θέσεις & στάσεις σώματος, διαλείμματα για κίνηση, περισσότερος χρόνος, αξιολόγηση της διαδικασίας, όχι μόνο του αποτελέσματος. Συμπεριφορά δασκάλου: σύντομες οδηγίες. Ατομικές στρατηγικές: Ασφάλισμα των ποδιών στην καρέκλα Γύρισμα του κεφαλιού σε πτώση εμπρός Συνοδά χαρακτηριστικά της εγκεφαλικής παράλυσης: (αφορούν περίπου στο 75% των περιπτώσεων εγκεφαλικής παράλυσης) 1. Επιληψία (15-30%) 14. Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση ( 75%) 2. Νοητική υστέρηση (40-75%) 15. Αισθητηριακές /αντιληπτικές διαταραχές 3. Διαταραχές ομιλίας (50-70%) 16. Χαμηλή παρακίνηση μάθησης /επίδοσης 4. Διαταραχές όρασης (25-40%) 17. Περιορισμένες μαθησιακές δεξιότητες 5. Διαταραχές ακοής (20-25%) 18. Δυσκολίες μάσησης, κατάποσης 6. Προβλήματα γεννητικού (10-25%) 19. Μειωμένες φυσικές ικανότητες 7. Δυσκολίες ουροποιητικού (25-50%) 20. Χαμηλή οστική πυκνότητα 8. Διαταραχές καρδιαγγειακού (10-15%) 21. Χαμηλές κοινωνικές δεξιότητες 9. Διαταραχές στάσης σώματος (25-65%) 22. Δυσκολίες επικοινωνίας /ένταξης 10. Νευρολογικές δυσλειτουργίες (30%) 23. Γενικότερα οικογενειακά προβλήματα 11. Ειδικότερα: εγκεφαλικά επεισόδια 24. Ψυχικά /ψυχιατρικά προβλήματα 12. Δυσκολίες σωματικής ανάπτυξης 25. Ορθοπεδικά προβλήματα 13. Δυσκολίες αναπνευστικού συστήματος 26. Δευτερογενείς διαταραχές Δρ. Π. Βαρσάμης 38

Εμφάνιση δυσλειτουργιών λόγου σε παιδιά με εγκεφαλική παράλυση: Είδος διαταραχής Ποσοστό Είδος διαταραχής Ποσοστό 1. Δυσαρθρίες 20,97 % 5. Αγραμματισμός 3,49 % 2. Αναρθρίες 3,69 % 6. Αναπτυξιακές διαταραχές 4,47 % 3. Δυσλαλίες, Δυσφωνίες 9,13 % 7. Τραυλισμός 2,14 % 4. Ιδιαίτερα: Σιγματισμός 5,24 % 8. Ρινολαλία 0,19 % Ομιλίας, διαταραχές: Τα διάφορα μέρη του νευρικού συστήματος και τα ανατομικά στοιχεία που συμμετέχουν στην παραγωγή της ομιλίας είναι δυνατό να παρουσιάσουν ελαττώματα ή διαταραχές που κάνουν αδύνατη την αποτελεσματική επικοινωνία. Μερικές από αυτές της διαταραχές είναι, υπό αυστηρή έννοια, μάλλον διαταραχές της γλώσσας και όχι της ομιλίας, διότι οφείλονται σε ελάττωση της ικανότητας κατανόησης ή σχηματισμού λέξεων στα εγκεφαλικά κέντρα της γλώσσας και όχι σε ελάττωμα της συσκευής παραγωγής της ομιλίας. ΔΙΑΤΑΡΑ- ΧΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. Οι βλάβες των εγκεφαλικών κέντρων της γλώσσας (συνήθως από εγκεφαλικό επεισόδιο, κρανιοεγκεφαλική κάκωση ή νεόπλασμα του εγκεφάλου) οδηγούν στη διαταραχή που είναι γνωστή ως αφασία, η οποία μπορεί να παρατηρηθεί σε κάθε ηλικία. Ανάλογα με τη θέση και την έκταση της βλάβης η διαταραχή εκδηλώνεται με διαφόρων βαθμών ελάττωση Δυσαρθρία: Αδυναμία κανονικής ομιλίας λόγω βλάβης του ανατομικού μηχανισμού της άρθρωσής της ή των νευρικών οδών που ελέγχουν αυτόν το μηχανισμό. Η δυσαρθρία διαφέρει από την αφασία άλλον τύπο διαταραχής του προφορικού λόγου κατά το ότι το εγκεφαλικό κέντρο του λόγου των αφασικών ασθενών δεν παρουσιάζει πρόβλημα. Οι ασθενεί αυτοί είναι ικανοί να σχηματίσουν να επιλέξουν και να γράψουν σωστές γραμματικά λέξεις και φράσεις και το μόνο πρόβλημα τους είναι η φωνητική έκφραση του λόγου. Η έννοια της δυσαρθρίας δεν είναι εξάλλου τόσο περιορισμένη όσο της δυσφωνίας, η οποία αναφέρεται μόνο σε ελαττωματική παραγωγή. Αιτιολογία. Η δυσαρθρία αποτελεί συχνό γνώρισμα πολλών εκφυλιστικών καταστάσεων του νευρικού συστήματος, όπως της πολλαπλής (κατά πλάκες) σκλήρυνσης, της νόσου του Parkinson και της χορείας του Ηuntington. Παρατηρείται επίσης σε μερικά παιδιά με εγκεφαλική παράλυση και μπορεί να αποτελεί συνέπεια εγκεφαλικού επεισοδίου ή νεοπλάσματος του εγκεφάλου ή να οφείλεται σε μεμονωμένο ελάττωμα ή βλάβη κάπου νεύρου (π.χ. του υπογλώσσιου, που ελέγχει τις κινήσεις της γλώσσας). Την ομιλία είναι επίσης δυνατό να επηρεάζουν ανατομικές ανωμαλίες του στόματος, όπως η χειλεοσχιστία και η υπερωιοσχιστία, ή ακόμα και τα τεχνητά δόντια που δεν εφαρμόζουν καλά. Κινήσεις του στόματος (της κάτω γνάθου) κατά την μάσηση: (στα αριστερά ενός φυσιολογικού ατόμου και στα δεξιά ενός ατόμου με ημιπάρεση) Γίνονται κατανοητές οι δυσκολίες στην άρθρωση και στην ανάπτυξη του λόγου Δρ. Π. Βαρσάμης 39

Παραδείγματα για την αντίληψη: Απόδοση σχημάτων (οπτικοκινητική ολοκλήρωση): Ειδικότερες δυσκολίες μάθησης ανά κατηγορία Εγκεφαλικής Παράλυσης: ΑΑ Κυρίως σε: Ευρήματα: 1. Σπαστικότητα Δυσλειτουργίες στην οφθαλμοκίνηση και στην εκούσια καθήλωση του βλέμματος, όπως είναι η πάρεση, ο στραβισμός και ο νυσταγμός (στο 50% της ΕΠ). Συνήθη προβλήματα όρασης, ιδ. μυωπία (στο 25% της ΕΠ). Δυσκολίες αισθητηριακής ολοκλήρωσης (50-70% των σπαστικών). Δυσκολίες διάκρισης σχήματος από το φόντο (50% των σπαστικών). Σπαστικός τύπος δυσαρθρίας. 2. Αθέτωση Δυσκολίες ακοής (π.χ. βαρηκοΐα) και ακουστικής διάκρισης. Δυσκολίες ελέγχου της γλώσσας. Μεγάλο κινήσεις του σαγονιού. Αργή ομιλία. Έλεγχος αναπνοής / φωνής. Υπερκινητικός τύπος δυσαρθρίας. 3. Αταξία Αταξικός τύπος δυσαρθρίας. «Αδέξια» ομιλία. 4. Ημιπληγία Δυσκολίες όρασης στο ένα μάτι (μέχρι και στο 25% των ημιπληγικών), Δυσκολίες στερεογνωσίας (στο 50% των ημιπληγικών). Βλ. π.χ. και: http://www.healthline.com/galecontent/dysarthria Δρ. Π. Βαρσάμης 40

ΓΛΩΣΣΑΡΙ: Κυρίως από το: The British Medical Association (2001). Ιατρικό Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας. Πρώιμη Εγκεφαλική Παράλυση (Infantile Cerebral Palsy, ICP ή αλλιώς: Morbus Little) περιγράφει μια μη προϊούσα και μη αναστρέψιμη βλάβη των δομών και των λειτουργιών του εγκεφάλου που συμβαίνουν στην πρώιμη παιδική ηλικία (μέχρι και το 4 ο έτος της ηλικίας, οπότε και ολοκληρώνεται σε μεγάλο βαθμό η ανάπτυξη του εγκεφάλου και η διαφοροποίηση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος). Εκφράζεται με δυσκολίες στην ανάπτυξη της αισθητικότητας, της κίνησης και της στήριξης, ενώ υπάρχει παρουσία αρχέγονων αντανακλαστικών και δυσλειτουργιών του μυϊκού τόνου. Τόνος, μυϊκός: Η φυσική τάση των ινών ενός μυός. Κατά την ηρεμία όλες οι μυϊκές ίνες διατηρούνται σε κατάσταση μερικής συστολής κάτω από την επίδραση νευρικών ερεθισμάτων που προέρχονται από το νωτιαίο μυελό. Αυτός ο μυϊκός τόνος ηρεμίας υποβοηθεί τον έλεγχο της στάσης του σώματος, διατηρεί τα μάτια ανοικτά και επιτρέπει στους μυς να συστέλλονται πιο αποδοτικά. Η παθολογική αύξηση του μυϊκού τόνου συνεπάγεται σπαστικότητα, ακαμψία και αύξηση της αντίστασης στην κίνηση. Η παθολογική ελάττωσή του προκαλεί πλαδαρότητα του αντίστοιχου μέρους του σώματος. Σπαστικότητα. Η διαταραχή αυτή προέρχεται από βλάβη του εγκεφαλικού φλοιού, του πυραμιδικού ή του εξωπυραμιδικού συστήματος και τα χαρακτηριστικά που παρατηρούμε στα άτομα αυτά είναι η α- πουσία σωματικής ισορροπίας, έντονες σπαστικές συσπάσεις, απότομες ανεξέλεγκτες κινήσεις και «χιαστό βάδισμα». Μεγάλη δυσκαμψία ομάδας μυών η οποία προκαλεί περιορισμό της κινητικότητας. Μπορεί να παρατηρηθεί μαζί με ή χωρίς παράλυση ή μυϊκή αδυναμία. Οι σπαστικοί μύες είναι πιο α- δύναμοι και αργοί από τους φυσιολογικούς, αντιδρούν έντονα σε ερεθίσματα και κουράζονται πολύ γρήγορα. Κινητικός φλοιός εγκεφάλου. Υπεύθυνος για την αντίληψη και τον σχεδιασμό των σωματικών κινήσεων. Ο εγκεφαλικός φλοιός είναι μια δομή στον εγκέφαλο με χαρακτηριστικές λειτουργικές και δομικές ιδιότητες. Σε διατηρημένους εγκεφάλους, το εξωτερικό περίβλημα του εγκεφάλου έχει γκρί χρώμα, γι' αυτό και ονομάζεται "Φαιά ουσία". Η Φαιά ουσία είναι τα σώματα των νευρώνων και οι μημυελινωμένες ίνες τους ενώ η λευκή ουσία που βρίσκεται κάτω από τη φαιά ουσία αποτελείται από τους μυελινωμένους άξονες που διασύνδεουν περιοχές του ΚΝΣ. Ο φλοιός παίζει κεντρικό ρόλο σε όλες τις ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες (π.χ. μνήμη, προσοχή, αντιληψη, σκέψη και γλώσσα). Ο φλοιός συνδέεται με πολλές υποφλοιικές εγκεφαλικές δομές όπως ο Θάλαμος και τα Βασικά Γάγγλια. Η συντριπτική πλειοψηφία των συνδέσεων στο φλοιό, όμως, είναι συνδέσεις ανάμεσα σε φλοιικές περιοχές. Τρόμος: Ακούσια, ρυθμική, ταλαντωσική κίνηση των μυών μέρους του σώματος, συχνότερα των χεριών, των ποδιών, της γνάθου, της γλώσσας ή του κεφαλιού. Οφείλεται σε γρήγορη εναλλαγή συστολής και χάλασης των μυών. Παροδικό τρόμο εμφανίζουν σε σπάνιες περιπτώσεις όλα σχεδόν τα άτομα, ιδιαίτερα στα πλαίσια καταστάσεων φόβου, διέγερσης ή άλλου έντονου συναισθήματος ο τρόμος αυτός οφείλεται σε αύξηση της παραγωγής αδρεναλίνης (ορμόνης των επινεφριδίων). Ελαφρό, μόνιμο τρόμο, ο οποίος δεν έχει σχέση με πάθηση, παρουσιάζουν συχνά τα ηλικιωμένα άτομα. Ρίγος. Κρίση μυϊκού τρόμου, η οποία συνοδεύεται μεταξύ άλλων από πρόσκρουση των δοντιών. Ο- φείλεται στη ρυθμική, γρήγορη συστολή και χάλαση των μυών. Κλόνος. Ανώμαλη αντίδραση μυός κατά τη διάταση. Κανονικά, όταν ένας μυς διατείνεται, αντιδρά με μία συστολή και μετά χαλαρώνει. Στον κλόνο η διάταση εκλύει σειρά μυϊκών συστολών με γρήγορη διαδοχή. Οι κλονοειδείς, ή κλονικές, μυϊκές συσπάσεις αποτελούν επίσης ένα από τα γνωρίσματα της μεγάλης (γενικής) επιληψίας. Δυσκαμψία: Η δυσχέρεια ή ο περιορισμός των κινήσεων μιας άρθρωσης ή της έκτασης ενός μυός. Σε σχέση με την Εγκεφαλική Παράλυση αποτελεί έντονη σπαστικότητα σε όλα σχεδόν τα μέλη. Διαγιγνώσκεται από τις πρώτες εβδομάδες ενώ επίσης σχετίζεται με μικρή περίμετρο κεφαλής και με μεγάλη δυσκαμψία. Χαρακτηριστική είναι ακόμη η έλλειψη αντίδρασης σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Μπορεί να συνοδεύεται από νοητική καθυστέρηση και άλλες διαταραχές. Δρ. Π. Βαρσάμης 41

Υπερτονία: Η μεγάλη ακαμψία ενός μυός. Προκαλεί επεισόδια συνεχούς μυϊκού σπασμού. Η επίμονη υπερτονία των μυών ενός άκρου μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο ή βαριά κρανιοεγκεφαλική κάκωση προκαλεί σπαστικότητα. Η αύξηση του μυϊκού τόνου που συνδυάζεται με παθολογικές κινήσεις και στάσεις ονομάζεται δυστονία. Αθέτωση. Διαταραχή η οποία χαρακτηρίζεται από αργές συστροφικές κινήσεις, ως επί το πλείστον του κεφαλιού, του προσώπου, του τραχήλου και των άκρων. Συχνά περιλαμβάνονται μορφασμοί που παραμορφώνουν το στόμα και τα χείλη. Επίσης, συχνά παρατηρείται δυσχέρεια στην ισορροπία και στη βάδιση. Σε μερικές περιοχές οι μύες μπορούν να είναι παθολογικά χαλαροί (πλαδαροί), ενώ σε άλλες συσπασμένοι (σφιχτοί). Όσο το παιδί προσπαθεί να κινηθεί ή είναι συναισθηματικά φορτισμένο, τόσο οι κινήσεις γίνονται πιο έντονες. Βασικά γάγγλια. Τμήμα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τη ρύθμιση των κινήσεων (διατήρηση της ομαλότητας και της συνέχειας της ενέργειας των μυών, διατήρηση τόνου των μυών, έλεγχος της έ- ναρξης και διακοπής των κινήσεων). Επίσης, είναι υπεύθυνο για την επιλεκτική διευκόλυνση και καταστολή κάποιων κινήσεων. Τα βασικά γάγγλια συνεισφέρουν στη μετατροπή των κατευθυνόμενων από την ανάγκη γενικών στόχων και τη μνήμη σημαντικών γεγονότων, σε κατευθυνόμενη από τους στόχους, συγκεκριμένη κινητική δράση. Δύο σημαντικές ικανότητες του εγκεφάλου που αφορούν τη ρύθμιση των κινήσεων είναι: (1) ο καθορισμός της ταχύτητας με την οποία εκτελείται η κίνηση και (2) η ρύθμιση του μεγέθους της κίνησης. Χορειοαθέτωση. Συνδυασμός της αθέτωσης με χορεία (ακούσιες, νευρικές, κυρίως τιναγμώδεις κινήσεις). Βαλλισμός. Κίνηση χεριών που μοιάζει της ρίψης. Δυστονία. Παθολογική δυσκαμψία των μυών, η οποία προκαλεί επώδυνους μυϊκούς σπασμούς, ασυνήθιστες μόνιμες στάσεις ή παράδοξες κινήσεις. Εντοπίζεται σε μια περιοχή του σώματος ή μπορεί να είναι και γενικευμένη. Συσχετίζεται με την αθέτωση, αλλά και με άλλες νευρολογικές παθήσεις. Δυσκινησία. Ανωμαλία μυϊκών κινήσεων λόγω εγκεφαλικής διαταραχής. Συνίσταται σε ανεξέλεγκτες συσπάσεις, τιναγμώδεις ή συστροφικές κινήσεις που εμποδίζουν την εκτέλεση εκούσιων κινήσεων. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν η χορεία (κυρίως τιναγμώδεις κινήσεις), η αθέτωση (συστροφικές κινήσεις), η χορειοαθέτωση (συνδυασμός των προηγουμένων), τα τικ (επαναλαμβανόμενες «νευρικές» κινήσεις), οι μορφές του τρόμου και ο μυόκλονος (μυϊκοί σπασμοί) Παρεγκεφαλίδα. Τμήμα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τη διατήρηση της θέσης και της ισορροπίας του σώματος. Σε συνεργασία με τα βασικά γάγγλια πραγματοποιεί τον τελικό και λεπτό συντονισμό των εντολών του κινητικού φλοιού του εγκεφάλου, συντελώντας στην υλοποίηση των ομαλά συντονισμένων κινήσεων και της ισορροπίας. Μέσω των συνάψεών της προς το εγκεφαλικό στέλεχος η παρεγκεφαλίδα δέχεται πληροφορίες από πολλά όργανα, π.χ. από τους μυϊκούς τένοντες και από το όργανο της ισορροπίας στο έσω ους. Μεγάλο μέρος αυτών των πληροφοριών αφορούν τη θέση του σώματος και την κατάσταση της συστολής ή χάλασης των μυών. Αταξία. Έλλειψη συντονισμού και αδεξιότητα που επηρεάζουν την ισορροπία και τη βάδιση, τις κινήσεις των άκρων ή των ματιών, ή/και τον λόγο (=δυσαρθρία). Αταξία μπορούν να προκαλέσουν βλάβες της παρεγκεφαλίδας ή των νευρικών οδών που μεταφέρουν πληροφορίες προς και από την παρεγκεφαλίδα. Τα συμπτώματα εξαρτώνται από την εντόπιση της βλάβης στο νευρικό σύστημα, αν και το αδέξιο βάδισμα είναι κοινό στις περισσότερες μορφές. Το τυπικό αταξικό βάδισμα είναι κλυδωνιζόμενο και ασταθές, όπως του μεθυσμένου, με τα πόδια πολύ ανοικτά. Αν η βλάβη εντοπίζεται σε νεύρα που μεταφέρουν στην παρεγκεφαλίδα αισθητικές πληροφορίες από αρθρώσεις και μύες, προκαλείται αισθητική αταξία. Σε τέτοιες περιπτώσεις η αστάθεια του ασθενούς είναι πολύ πιο έντονη όταν κλείνει τα μάτια. Η βλάβη τμημάτων του εγκεφαλικού στελέχους που συμμετέχουν στον έλεγχο των οφθαλμικών κινήσεων πολλές φορές προκαλεί νυσταγμό (τιναγμώδεις κινήσεις των ματιών). Η βλάβη τμημάτων του εγκεφαλικού στελέχους που συμμετέχουν στον έλεγχο των οφθαλμικών κινήσεων πολλές φορές προκαλεί νυσταγμό (τιναγμώδεις κινήσεις των ματιών). Δρ. Π. Βαρσάμης 42

Υποτονία: Παθολογική πλαδαρότητα των μυών. Είναι γενική και μεγάλου βαθμού χαμηλή τάση των μυών (χαμηλός μυϊκός τόνος). Παρατηρείται δυσκολία στην έναρξη των κινήσεων, δεν υπάρχει αντίδραση στα εξωτερικά ερεθίσματα και καμία προσπάθεια για κίνηση. Συχνά συνοδεύεται από νοητική καθυστέρηση, μικροκεφαλία, αλλά και από άλλες διαταραχές. Παράλυση: Η πλήρης ή μερική απώλεια ελεγχόμενων κινήσεων λόγω αδυναμίας συστολής ενός ή περισσότερων μυών. Συχνά η αδυναμία (όχι πλήρης παράλυση) αναφέρεται και ως πάρεση. Η παράλυση μπορεί να είναι προσωρινή ή μόνιμη και να προσβάλλει διάφορους αριθμούς μυών-από έναν μόνο μικρό μυ του προσώπου μέχρι πολλούς από τους μεγαλύτερους μυς του σώματος. Η αδυναμία κίνησης μπορεί να συνοδεύεται από ελάττωση ή εξαφάνιση της αισθητικότητας (υπαισθησία ή αναισθησία). Παραπληγία: Η αδυναμία ή παράλυση και των δύο κάτω άκρων, μερικές φορές μαζί με τμήμα του κορμού, η οποία συχνά συνοδεύεται από απώλεια της αισθητικότητας και του ελέγχου της ουροδόχου κύστης. Η παραπληγία είναι αποτέλεσμα βλάβης του εγκεφάλου ή του νωτιαίου μυελού, συνήθως λόγω οδικού ή αθλητικού ατυχήματος, πτώσης ή τραυματισμού με πυροβόλο όπλο. Τα θύματα είναι διπλάσια μεταξύ του ανδρικού πληθυσμού και η μεγαλύτερη συχνότητα της διαταραχής παρατηρείται στις ηλικίες μεταξύ 19 και 35 ετών. Σπασμός: Ακούσια, συχνά ισχυρή, μυϊκή συστολή. Ο σπασμός μπορεί να καταλαμβάνει έναν ή περισσότερους μυς και να συμβαίνει μία ή περισσότερες φορές χωρίς να συνοδεύεται υποχρεωτικά από πόνο. Παραδείγματα σπασμών αποτελούν ο λυγξ (λόξυγκας: σπασμός του διαφράγματος), οι κράμπες (επώδυνοι σπασμοί-συχνά της γαστροκνημίας) και τα τικ (συχνά των μυών του προσώπου). Σπασμός, μυϊκός: Η παθολογική δυσκαμψία ενός ή περισσότερων μυών. Στα αίτια του μυϊκού σπασμού περιλαμβάνονται εγκεφαλικές βλάβες που μπορούν να οφείλονται σε εγκεφαλικό επεισόδιο, ε- γκεφαλική παράλυση και βαριά κρανιοεγκεφαλική κάκωση, σε διαταραχές του εγκεφάλου, όπως είναι η νόσος του Parkinson, και στην πίεση νεύρου λόγω κήλης (πρόπτωσης) μεσοσπονδυλίου δίσκου. Άλλα αίτια είναι η μυϊκή θλάση και διάφορες κακώσεις. Απραξία: Ανικανότητα εκτέλεσης σκόπιμων κινήσεων παρά τη φυσιολογική ισχύ και τον κανονικό συντονισμό των μυών. Η απραξία οφείλεται σε βλάβες των νευρικών οδών μέσα στον εγκέφαλο, ο οποίος μεταφράζει την ιδέα της κίνησης σε πραγματική κίνηση. Τα άτομα που πάσχουν από απραξία συνήθως γνωρίζουν καλά ποιες κινήσεις θέλουν να εκτελέσουν, αλλά δίνουν την εντύπωση ότι έχουν χάσει την ικανότητα μνημονικής ανάκλησης της σειράς των ενεργειών που είναι αναγκαίες για την πραγματοποίηση της κίνησης. Η εγκεφαλική βλάβη μπορεί να είναι αποτέλεσμα άμεσης κρανιακής κάκωσης, λοίμωξης, εγκεφαλικού επεισοδίου ή νεοπλάσματος του εγκεφάλου. Ειδικές μορφές απραξίας αποτελούν η αγραφία (δυσχέρεια γραφής) και η εκφραστική αφασία (βαριά δυσχέρεια ομιλίας). Βλαισότητα: Η προς τα έξω παρεκτόπιση μέλους του σώματος. Στο βλαισό γόνατο, για παράδειγμα, η κνήμη στρέφεται προς τα έξω. Δυσκινησία: Ανωμαλία των μυϊκών κινήσεων λόγω εγκεφαλικής διαταραχής. Συνίσταται σε ανεξέλεγκτες συσπάσεις, τιναγμούς ή συστροφικές κινήσεις που δεν είναι δυνατό να κατασταλούν και ενδέχεται να εμποδίζουν την εκτέλεση εκούσιων κινήσεων. Η διαταραχή μπορεί να αφορά ολόκληρο το σώμα ή να περιορίζεται σε μια ομάδα μυών, π.χ. εκείνων που περιβάλλουν το μάτι. Στους διάφορους τύπους δυσκινησίας περιλαμβάνονται η χορεία (κυρίως τιναγμώδεις κινήσεις), η αθέτωση (συστροφικές), η χορειοαθέτωση (συνδυασμός των προηγουμένων), τα τικ (επαναλαμβανόμενες «νευρικές» κινήσεις), οι μορφές του τρόμου και ο μυόκλονος (μυϊκοί σπασμοί). Νεογνικοί σπασμοί: Οι νεογνικοί σπασμοί αποτελούν την πιο συχνή εκδήλωση εγκεφαλικής βλάβης στη νεογνική ηλικία (1-3.5/1000 ζώσες γεννήσεις). Το συχνότερο αίτιο είναι η περιγεννητική ασφυξία. Η επίδρασή τους σε διάφορα στάδια εγκεφαλικής ανάπτυξης ποικίλλει όμως, τουλάχιστον σε πειραματόζωα, έχει δειχθεί ότι δεν είναι καλοήθης. Μελέτες σε ασφυκτικά τελειόμηνα έδειξαν ότι οι νεογνικοί σπασμοί προκαλούν μεταβολικές διαταραχές και νευρωνικές βλάβες, πέραν αυτών που βλέπουμε με νευροαπεικόνιση. Γενικά, οι νεογνικοί σπασμοί προδιαθέτουν για νευροαναπτυξιακές διαταραχές και κυρίως για αυτές που αφορούν στις ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες και τη συμπεριφορά, καθώς και για επιληψία. Ο μηχανισμός για τις απώτερες επιπτώσεις είναι σύνθετος και δεν έχει αποσαφηνισθεί. Δρ. Π. Βαρσάμης 43

Το φαινόμενο kindling, δηλαδή η αθροιστική δράση επαναλαμβανόμενων ερεθισμών μικρής διάρκειας σε επιρρεπείς εγκεφαλικές περιοχές, καθιστά τις περιοχές επιληπτογενείς και θεωρείται ότι είναι ο μηχανισμός πρόκλησης επιληψίας. Τα αίτια των νεογνικών σπασμών είναι πολλά, με συχνότερο όλων την περιγεννητική ασφυξία. Άλλα αίτια νεογνικών σπασμών είναι η μηνιγγίτιδα ή εγκεφαλίτιδα με σαφή εργαστηριακά ευρήματα, δηλαδή κύτταρα στο ΕΝΥ και θετικές καλλιέργειες, η σηψαιμία (πολύ άρρωστο νεογνό με θετική καλλιέργεια αίματος), οι εγκεφαλικές δυσπλασίες, η εγκεφαλική αιμορραγία (ΙΙΙ ή ΙV σε πρόωρο <27 εβδομάδων) και η νεογνική εγκεφαλοπάθεια άλλης αιτιολογίας. Νεογνικός πυρηνικός ίκτερος: Ο νεογνικός πυρηνικός ίκτερος είναι σπάνιος πλέον, επειδή αντιμετωπίζεται αποτελεσματικότερα η υπερχολερυθριναιμία του νεογνού. Αυτός είναι κι ο λόγος που σχεδόν, δεν συναντάμε πλέον παιδιά με χορειοαθέτωση, για την οποία ο νεογνικός πυρηνικός ίκτερος ήταν η κυριότερη αιτία. Η ανεπάρκεια του ενζύμου G6PD (που είναι κληρονομική και αφορά στο 4% του πληθυσμού) δημιουργεί προϋποθέσεις για πυρηνικό ίκτερο. Τα μωρά που έχουν έλλειψη του ενζύμου απαγορεύεται να εισπνέουν ατμούς ναφθαλίνης, όπως και οι μητέρες τους, κατά το χρονικό διάστημα που τα θηλάζουν. Η χολερυθρίνη δεν περνά μέσα στον εγκέφαλο εκτός αν τα επίπεδα της στο αίμα είναι πολύ ψηλά (πάνω από 26 mg%). Η είσοδος της χολερυθρίνης στον εγκέφαλο γίνεται πιο εύκολα αν το μωρό είναι πρόωρο, έχει χαμηλά λευκώματα αίματος, έχει ασφυξία, έχει υπογλυκαιμία (χαμηλό σάκχαρο) ή οξέωση (PH αίματος<7.3). Όταν η χολερυθρίνη περάσει στον εγκέφαλο συγκεντρώνεται σε μια περιοχή του εγκεφάλου που λέγεται βασικά γάγγλια. Η συγκέντρωση της στην πιο πάνω περιοχή προκαλεί ανεπανόρθωτη ζημιά στον εγκέφαλο. Το μωρό θα είναι πολύ νωθρό, μπορεί να παρουσιάζει διαταραχές της αναπνοής ή και σπασμούς. Μεγαλώνοντας το μωρό, επειδή η βλάβη στον εγκέφαλο είναι ανεπανόρθωτη, θα παρουσιάσει εγκεφαλική παράλυση αθετωσικής μορφής. Το παιδί με την αθετωσική μορφή εγκεφαλικής παράλυσης δυσκολεύεται να περπατήσει. Επίσης δυσκολεύεται να χρησιμοποιήσει τα χέρια του για να κάνει δουλειές που θέλουν συντονισμό. Συχνά συνοδεύεται με νοητική υ- στέρηση και κώφωση. Περισσότερα: www.news-medical.net/health/human-brain-structure-%28greek%29.aspx health.in.gr www.paidiatros.com el.wikipedia.org panacea.med.uoa.gr/topic.aspx?id=889 www.med.auth.gr/db/dictionary1/gr/ www.websters-online-dictionary.org/ Μερικές πληροφορίες για τον οπισθότονο: = an arched position of the body due to a contraction of the muscles of the neck & back so that head and feet are on the floor Αναφέρεται συχνά σε σχέση με εγκεφαλική παράλυση, επιληψία κ.ά. συναφείς παθήσεις. Εδώ, σε σχέση με την Μηνιγγοκοκκική μηνιγγίτιδα: Είναι οξεία λοιμώδης νόσος που οφείλεται στο μηνιγγόκοκκο, ο οποίος προκαλεί φλεγμονή των μηνίγγων και του υπαραχνοειδή χώρου. Η μηνιγγοκοκκική Μηνιγγίτιδα ενδημεί σ` ολόκληρη τη Γη και προκαλεί κατά καιρούς επιδημίες ή σποραδικά κρούσματα, ιδίως το χειμώνα και την άνοιξη. Η μετάδοση γίνεται άμεσα από άνθρωπο σε άνθρωπο με σταγονίδια σάλιου και με στενότερη άμεση επαφή (φίλημα κλπ.). Τα συμπτώματα είναι έντονα και χαρακτηριστικά. Ο ασθενής εμφανίζει απότομα ρίγος, υψηλό πυρετό, εμετούς, κεφαλόπονο και γενική υπερευαισθησία. Ακολουθεί συχνά θόλωση της διάνοιας, ανησυχία, παραλήρημα και μερικές φορές σπασμοί (κυρίως στα παιδιά). Στη συνέχεια επέρχεται έντονη σύσπαση όλων των μυών, από την οποία παρουσιάζεται δυσκαμψία του αυχένα, οπισθότονος (υπερέκταση της κεφαλής προς πίσω) και σκαφοειδής κοιλία (εσοχή των κοιλιακών τοιχωμάτων από σύσπαση των κοιλιακών μυών). Η θεραπεία πρέπει να αρχίζει αμέσως και γίνεται με πενικιλίνη και σουλφαμίδες. Από: http://www.livepedia.gr/ Σημειώσεις: Δρ. Π. Βαρσάμης 44