Διαμορφώνοντας το μέλλον μιας αειφόρου και καινοτόμου γεωργίας Αθήνα, 4-6-2010 Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Κατερίνα Μπατζελή Κυρίες και κύριοι, Θα ήθελα κατ αρχήν να ευχαριστήσω τους οργανωτές της σημερινής εκδήλωσης για την πρόσκληση. Παράλληλα να τους συγχαρώ, καθώς τα θέματα τα οποία πραγματεύονται, η αειφορία και η καινοτομία, βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινωνίας και των συζητήσεων της νέας, μετά το 2013, κοινής αγροτικής πολιτικής αλλά και της νέας στρατηγικής για την «Ευρώπη 2020». Μίας στρατηγικής για έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Κυρίες και Κύριοι, Η διεθνής κρίση με τις οικονομικές, ενεργειακές και διατροφικές της πτυχές έχουν επηρεάσει σοβαρά την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε). Μια άνευ προηγουμένου πίεση ασκείται αυτή την ώρα στα δημόσια οικονομικά των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρόκειται για ένα ακραίο δημοσιονομικό φαινόμενο, επιτρέψτε μου να πω, που θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή και τη θεσμική οντότητα και δομή της Ε.Ε. Διαταράσσεται η πολιτική και η λογική «του ενιαίου» της Ε.Ε. Ενώ σταδιακά ισχυροποιούνται τάσεις περιφερειακών συμφωνιών και συνεργασιών. Ένα θεσμικό χαρακτηριστικό που πρέπει να μας προβληματίσει για τη διαμόρφωση του νέου μοντέλου και την οικονομική διακυβέρνηση της ΕΕ. Μέσα σε αυτό το δυσμενές οικονομικό περιβάλλον, με την παγκοσμιοποίηση των εμπορικών σχέσεων, με τις συγκρούσεις των χρηματοπιστωτικών και οικονομικών συστημάτων, η αγροτική οικονομία μοιάζει κάστρο ανοχύρωτο. Τα αγροτικά προϊόντα, είναι πλέον commodities και οι τιμές τους καθορίζονται στο χρηματιστήριο. Το διαπραγματευτικό ατού των παραγωγών αλλά και των ομάδων τους μειώνεται συνεχώς. Το κράτος δε έχει περιορισμένα περιθώρια δράσης σε μια αγορά που παραμένει δυστυχώς στη λογική της αυτορύθμισης. Οι αγροτικές περιοχές πλήττονται συνεχώς και μάλιστα δυσανάλογα. Το αγροτικό εισόδημα μειώνεται σημαντικά και αυξάνεται η ανεργία. Η συμμετοχή των γεωργικών προϊόντων στη διατροφική αλυσίδα συρρικνώνεται. Το κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος της αποδιοργάνωσης του παραγωγικού ιστού της ευρωπαϊκής γεωργίας είναι δυσβάσταχτο, καθώς συνδέεται άμεσα με την παροχή σημαντικών για την κοινωνία δημοσίων αγαθών, όπως η επισιτιστική ασφάλεια, η προστασία του φυσικού τοπίου και της βιοποικιλότητας, η προστασία του περιβάλλοντος και η κλιματική αλλαγή. Είναι πλέον σαφές σε όλους ότι η κοινή αγροτική πολιτική δεν αφορά μόνο τους αγρότες αλλά το σύνολο της κοινωνίας.
Κυρίως όμως οφείλουμε όμως να παραμείνουμε αισιόδοξοι και να μετατρέψουμε την κρίση σε ένα νέο ξεκίνημα. Να ανοίξουμε και να αναδείξουμε νέους δρόμους για την Ευρώπη της Προόδου και της Ευημερίας. Η διαφύλαξη των φυσικών πόρων, η προστασία του περιβάλλοντος, η εδαφική σύγκλιση, η κοινωνική ισότητα και ευημερία, η αλληλεγγύη πρέπει να αποτελέσουν τη βάση και αναπόσπαστο κομμάτι και του νέου αναπτυξιακού μοντέλου της Ευρώπης του 2020. Η Ευρωπαϊκή πολιτική οφείλει να είναι πολύπλευρη αλλά όχι πολλαπλών ταχυτήτων. Πρέπει να παραμείνει η Ευρώπη του ευρώ, των διαρθρωτικών πολιτικών, της προστασίας των καταναλωτών και του κοινωνικού κράτους. Απέναντι σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία, στη δίνη μιας ευρύτερης οικονομικής κρίσης, είναι επιτακτική η στροφή της γεωργίας προς ένα αναπτυξιακό μοντέλο που θα δημιουργεί νέες δυνατότητες. ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Προάγουμε ως μόνη εφικτή και βιώσιμη λύση για τη γεωργία μας την πράσινη ανάπτυξη, που σέβεται το περιβάλλον και το αντιμετωπίζει ως πολύτιμη παρακαταθήκη και όχι ως τροχοπέδη στην ανάπτυξη. Ως επιλογή που αξιοποιεί τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα και οδηγεί σε μια πολυτομεακή και βιώσιμη - περιβαλλοντικά κοινωνικά και αναπτυξιακά - οικονομία της υπαίθρου. Πιστεύουμε ότι το δίλημμα «οικονομική ανάπτυξη ή προστασία του περιβάλλοντος και της υπαίθρου» έχει ουσιαστικά αποδειχθεί ανεδαφικό. Στην πραγματικότητα δεν νοείται οικονομική μεγέθυνση σε ένα κόσμο όπου οι φυσικοί πόροι είναι περιορισμένοι. Και είναι γεγονός ότι οι δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα δεν είναι άμοιρες αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον και στους φυσικούς πόρους. Ιδιαίτερα οι σύγχρονες εντατικές μορφές γεωργίας και κτηνοτροφίας που δεν αρμόζουν στις δομές των οικογενειακών ή μικρομεσαίων εκμεταλλεύσεων. Πιστεύουμε ότι η γεωργία του μέλλοντος, ως θεματοφύλακας της υπαίθρου, μπορεί να συμβάλλει στην αειφόρο ανάπτυξη, καλούμενη «να παράγει περισσότερα με λιγότερα». Οι στόχοι της διατήρησης του κλίματος, της προστασίας της βιοποικιλότητας, της συνετής χρήσης των υδάτινων πόρων και των εδαφών, που αποτελούν δημόσια αγαθά, πρέπει να ενσωματωθούν στη νέα κοινή αγροτική πολιτική. Η μετάβαση όμως της αγροτικής οικονομίας από ένα καθεστώς προστασίας σε ένα καθεστώς ανταγωνισμού, το οποίο προωθείται σταδιακά, γίνεται δυσκολότερη όταν πρέπει να συνδυάζεται ταυτόχρονα με την υποχρέωση μείωσης του περιβαλλοντικού αντίκτυπου της παραγωγικής διαδικασίας. Θα πρέπει αφενός να παρέχονται επιπλέον κίνητρα στους αγρότες που αναλαμβάνουν αυστηρές δεσμεύσεις και αφετέρου να αξιοποιείται επικοινωνιακά και ανταγωνιστικά αυτή η υπεροχή των εγχώριων προϊόντων έναντι των εισαγόμενων από τρίτες χώρες, που ακολουθούν χαλαρότερα πρότυπα παραγωγής. Αποτελεί επιτακτική ανάγκη η ενημέρωση των καταναλωτών, μέσω μιας στοχευμένης επικοινωνιακής στρατηγικής, για τα οφέλη μιας υγιεινής, ισορροπημένης διατροφής,
αποτελούμενης από υψηλής ποιότητας τοπικά και εποχικά προϊόντα. Προϊόντα που προέρχονται από μια αειφόρο και αποτελεσματική γεωργία, των οποίων το αποτύπωμα άνθρακα είναι διαφοροποιημένο σε σχέση με εκείνο των εισαγόμενων προϊόντων. Η πιστοποίηση πλέον των προϊόντων και κυρίως των διατροφικών δεν μπορεί να περιοριστεί πλέον μόνο στα ποσοτικά χαρακτηριστικά, αλλά και να προχωρήσει και στο οικολογικό πρότυπο. Και να επισημανθεί ότι εκτός από την επιβάρυνση του άνθρακα, υπάρχει και εκείνη του μεθανίου που επιμολύνει τα εδάφη, αλλά και επιβαρύνει, κατά πολύ, το κλίμα. Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να προωθηθεί μία ανανεωμένη πολιτική ρύθμισης των αγορών, η οποία θα διαθέτει ένα φάσμα αποτελεσματικών και ευέλικτων εργαλείων (δίκτυα ασφάλειας, εργαλεία διαχείρισης κρίσεων). Ως άμυνα απέναντι στη μονοπωλιακή και συγκεντρωτική δομή της αγοράς, αλλά και στους υπερβολικά μεγάλους κινδύνους διακυμάνσεων των τιμών. Πρέπει να προχωρήσουμε, με σαφώς οριοθετημένες πολιτικές, στον «προστατευτισμό της σωστής λειτουργίας της αγοράς». Μιας αγοράς που θα διασφαλίζει διατροφική και ενεργειακή επάρκεια. Μιας αγοράς στην οποία ο καταναλωτής θα έχει τη δυνατότητα να αγοράζει διατροφικά προϊόντα, ποιοτικά, αναγνωρίσιμα, επώνυμα, και όπου ο αγρότης θα εξασφαλίζει εισόδημα και προστιθέμενη αξία. Όπου η ενεργός ζήτηση είναι γρανάζι της ανάπτυξης. Όπου τα εισοδήματα των νοικοκυριών δεν απορροφώνται από τον πληθωρισμό ή τις κερδοσκοπικές τάσεις των εφοδιαστικών αλυσίδων. Θα πρέπει να εξασφαλισθεί μία ισορροπία μεταξύ των πολιτικών ρύθμισης των αγορών και των άμεσων ενισχύσεων. Των άμεσων ενισχύσεων με τις πολιτικές αγροτικής ανάπτυξης. Να διασφαλισθεί ο συμπληρωματικός ρόλος τους στο ανταγωνιστικό και πολυσυλλεκτικό μελλοντικό γεωργικό μοντέλο. Απαιτούνται σύγχρονα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης, με τη μορφή ολοκληρωμένων αναπτυξιακών προτύπων, προσαρμοσμένων στις ιδιαίτερες ανάγκες των περιφερειών. Που παράγουν πολλαπλασιαστικά οφέλη για τον παραγωγικό, κοινωνικό και οικονομικό ιστό. Ο συνδυασμός της περιφερειακής ανάπτυξης με την περιφερειακή αγροτική οικονομία είναι κρίκος που μπορεί να βοηθήσει προς την κατεύθυνση της μείωσης της σημασίας και των δεσμεύσεων από εμπορικές και οικονομικές πολιτικές των παγκόσμιων σημερινών μηχανισμών. ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Ο αγροτικός τομέας και η οικονομική του διάσταση μπορούν να δημιουργήσουν πραγματικές και σημαντικές ευκαιρίες ανάπτυξης για την Ευρώπη αξιοποιώντας τις τεχνολογίες και τις δυνατότητες για την καινοτομία, την ανταγωνιστικότητα, την ανάπτυξη και την απασχόληση.
Στις διαρκώς απαιτητικότερες και ασταθέστερες αγορές, μέσα στις οποίες καλείται να λειτουργήσει η γεωργία, σημαντικό «εργαλείο» αύξησης της ανταγωνιστικότητας αποτελεί η ενσωμάτωση της καινοτομίας. Ως προϋπόθεση για να εξασφαλισθεί αναγκαία προστιθέμενη αξία των αγροδιατροφικών μας προϊόντων. Απαιτούνται τομές για τον εκσυγχρονισμό της παραγωγικής διαδικασίας, την παραγωγή διαφοροποιημένων, πιστοποιημένων και ασφαλών τροφίμων με την αναζήτηση καινοτόμων πρακτικών για την προώθηση των προϊόντων. Όπως και η ενσωμάτωση πολιτικών που σχετίζονται με την έρευνα, την κατάρτιση, την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας κυρίως των νέων αγροτών, τομείς που είναι καθοριστικοί για την ανταγωνιστικότητα της αγροτικής οικονομίας. Μόνο έτσι μπορεί να μειωθεί η τεχνολογική υστέρηση των αγροτικών περιοχών και η γεωργία να γίνει περισσότερο παραγωγική. Τα Πανεπιστήμια πρέπει να συνδεθούν με την εφαρμοσμένη έρευνα και να περάσουν από τα εργαστήρια στην πράξη. Απαιτείται ένα νέο θεσμικό πλαίσιο για να αξιοποιήσουμε τις τεχνολογίες και τους πόρους. Να προωθηθούν συνδυαστικές ενέργειες εκείνων του 7ου Προγράμματος, Έρευνας και Τεχνολογίας με τις δράσεις του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης. Η οργάνωση των συστημάτων διανομής, με την ενίσχυση διεπαγγελματικών πρακτικών, του e-commerce, των προτύπων συμβολαίων μπορεί να στηρίζουν την οικονομία του αγροτικού και διατροφικού κλάδου. Το διαδίκτυο είναι μηχανισμός ώθησης του διατροφικού τομέα. Η έρευνα στον τομέα της ενέργειας, όπως βιομάζας, βιοαερίου, οργανικών αποβλήτων, ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αποτελούν έναν αποτελεσματικό συνδυασμό: γεωργίας και καινοτομίας. Η ανταγωνιστικότητα και η ποιότητα πρέπει να συμβαδίζουν. Ενώ τα μεταλλαγμένα προϊόντα δεν μπορούν να ταυτίζονται με τη βιοτεχνολογία. Η επιτυχία της νέας Κοινής Αγροτικής πολιτικής θα κριθεί από τη δυνατότητα της να προσφέρει επισιτιστική ασφάλεια στους ευρωπαίους καταναλωτές, παράγοντας υψηλής ποιότητας τρόφιμα, σε προσιτές τιμές, με βιώσιμο τρόπο. Στα πλαίσια των συζητήσεων μας για το μέλλον της ΚΑΠ μετά το 2013 συνδέεται για πρώτη φορά, με την αγοραστική δραστηριότητα, τις αλυσίδες διατροφής και τον ρόλο των πολυεθνικών εταιρειών. Ενώ βάση της περιβαλλοντικής διάστασης και τήρησης της προστασίας του, θα κριθεί και η διαβάθμιση των επιδοτήσεων που θα λαμβάνουν οι παραγωγοί. Το γεωργικό προϊόν ως εμπορικό αγαθό αντικαθίσταται από το δημόσιο αγαθό. Δεν είναι η στιγμή να μειώσουμε τους κοινοτικούς πόρους της ΚΑΠ. Η ΚΑΠ πιθανά μπορεί να μην συνεχίσει να είναι υποχρεωτικά ενιαία. Αλλά να λειτουργεί έτσι ώστε να αποτελέσματά της να είναι ενιαία. Κυρίες και κύριοι,
Η εποχή ενός ακραίου οικονομικού προστατευτισμού, αλλά και της σπατάλης και υπερκμετάλλευσης των φυσικών πόρων - νερού, εδάφους - για το υπερκέρδος, έχει περάσει. Για την ενίσχυση της γεωργίας απαιτείται ατομική και συλλογική προσπάθεια αλλά και μια ολοκληρωμένη πρόταση, με όραμα. Αξιόπιστη στους γεωργούς, που έχουν επενδύσει βασιζόμενοι στη συνέπεια των αρχών, των πολιτικών και των αποφάσεών μας. Οφείλουμε να προχωρήσουμε δυναμικά με μέτρα και πολιτικές βιώσιμες, αποτελεσματικές, απλές και διαφανείς. Με ένα όραμα αλλά και ένα στοίχημα: Να εγγυηθούμε ένα ασφαλές μέλλον για τις επόμενες γενιές.