2. Οι Επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης 8.

2. Οι Επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης 8. Χιλιάδες θάνατοι σημειώνονται κάθε χρόνο στην Ευρώπη από τη ρύπανση της ατμόσφαιρας, εκ των οποίων οι μισοί αποδίδονται στις εκπομπές των αυτοκινήτων. Μόνο σε τρεις χώρες (στη Γαλλία, την Αυστρία και την Ελβετία), σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο έγκυρο ιατρικό περιοδικό Lancet πεθαίνουν 40.000 άνθρωποι το χρόνο, γεγονός που αναγορεύει τη ρύπανση σε ένα από το σοβαρότερα προβλήματα δημόσιας υγείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και ενώ στις άλλες χώρες αλλάζει ριζικά η φιλοσοφία χρήσης των αυτοκινήτων, εμείς επιμένουμε να χρησιμοποιούμε το αυτοκίνητό μας για προέκταση του εαυτού μας, με συνέπειες που υφιστάμεθα όλοι κυκλοφοριακό, νέφος, τρομακτικό κόστος χρόνου για όσους ζουν, ή χρειάζεται να μετακινηθούν στο κέντρο της Αθήνας και τους περιφερειακούς δρόμους. Εκείνο που δεν υπολογίζουμε είναι το κόστος σε ανθρώπινες ζωές, που όμως είναι πολύ μεγάλο, καθώς σύμφωνα με το Lancet το 6% της ετήσιας θνησιμότητας οφείλεται στις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Κατά σχεδόν μισό χρόνο ότι θα μπορούσε να μειωθεί το 2020 το μέσο προσδόκιμο επιβίωσης των κατοίκων της ΕΕ των 25, εξαιτίας της αυξημένης ατμοσφαιρικής ρύπανσης, η οποία ενδέχεται να «στοιχίσει» 271.000 πρόωρους θανάτους ή 2,5 εκατ. ανθρωπο-έτη, αν δεν ληφθούν δραστικά μέτρα για τον περιορισμό της. Χειρότερη εκτιμάται ότι θα είναι η κατάσταση στις χώρες της Μεσογείου, καθώς οι υψηλές θερμοκρασίες και ιδίως οι καύσωνες, σε συνδυασμό με την ατμοσφαιρική ρύπανση, αυξάνουν τη θνησιμότητα. Το ίδιο συμβαίνει και με τη ρύπανση από την κίνηση των οχημάτων, που «χτυπάει» περισσότερο τη δημόσια υγεία, σε σχέση με εκείνη που προέρχεται από άλλες πηγές. 8 Φούρα Γαλήνη, Καθημερινή, 24/9/2000, σελ. 32 Σελίδα 13

Στο μεταξύ, από την έκθεση σε υψηλά επίπεδα όζοντος στην ατμόσφαιρα, αναμένονται περί τους 20.000 πρόωρους θανάτους στην ΕΕ των 25, όπως τόνισε, στη Θεσσαλονίκη, η καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Κλέα Κατσουγιάννη 9. Σχετική έρευνα στις ΗΠΑ, που «έτρεξε» για 16 χρόνια σε δείγμα 500.000 ατόμων, κάνοντας συγκρίσεις μεταξύ της πιο ρυπασμένης και της πιο καθαρής πόλης, έδειξε ότι, στην πρώτη, η θνησιμότητα ήταν αυξημένη κατά 6% σε σχέση με τη δεύτερη (επίσης, τα κρούσματα καρκίνου του πνεύμονα κατά 14% και καρδιοπαθειών κατά 9%). Η κα Κατσουγιάννη αναφέρθηκε και στην περίπτωση του μεγάλου καύσωνα, που χτύπησε την Ελλάδα τον Ιούλιο του 1987, ο οποίος -σε συνδυασμό με την αυξημένη α- τμοσφαιρική ρύπανση- έφερε αύξηση της θνησιμότητας κατά 100%, σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 1986 μόνο στην Αθήνα (σε απόλυτο αριθμό, 2.000 θανάτους). Με βάση, άλλωστε, μετρήσεις που διενεργήθηκαν σε εννέα ευρωπαϊκές πόλεις (μεταξύ των οποίων και η Αθήνα) στο διάστημα 1987-2004, προέκυψε ότι ο καύσωνας προκάλεσε αύξηση θνησιμότητας κατά 10% τις ημέρες με χαμηλά επίπεδα όζοντος στην ατμόσφαιρα και κατά 13,2% τις ημέρες με υψηλά. Το 20%-30% του αστικού πληθυσμού της Ευρώπης ζει, σε επιβαρημένη ατμόσφαιρα αφού στις περιοχές διαβίωσής τους τα μικροσωματίδια PM10 σε σταθμούς αστικού υποβάθρου ξεπερνούν τα όρια ποιότητας αέρα. Μεταξύ των χωρών με τις χειρότερες επιδόσεις περιλαμβάνονται: Βέλγιο, Βουλγαρία, Τσεχία και Ελλάδα. Το πρόβλημα της Αθήνας επιτείνεται από το πετρελαιοκίνητα ταξί, τα φορτηγά και τα λεωφορεία που «καπνίζουν» την ατμόσφαιρα, διανύοντας πολύ περισσότερα χιλιόμετρα από τα αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης. Αποτέλεσμα, παρά τη μείωση άλλων δεικτών, η αύξηση της φωτοχημικής ρύπανσης. Τελευταία θεωρείται ως «νίκη της επιδημιολογίας» η αναγνώριση των μακροπρόθεσμων συνεπειών της ρύπανσης, ακόμα και όταν δεν φτάνει τα επίπεδα «συναγερμού» 10. Κανείς δεν πίστευε κάτι τέτοιο δεκαπέντε χρόνια πρίν, όταν οι επιδημιολόγοι του εργαστηρίου Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (Αγγελος Χατζάκης, Κλέα Κουτσογιάννη κ.α.) με τον καθηγητή κ. Δημήτρη Τριχόπουλο, δημοσίευαν την πρώτη τους έρευνα για τις επιπτώσεις του νέφους στην υγεία. Σήμερα η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας αναθεωρεί της οδηγίες της αναγνωρίζοντας ότι «δεν υπάρχει κατώφλι ασφαλείας για την συγκέντρωση των αιωρούμενων σωματιδίων» και επομένως σε όσο χαμηλότερα επίπεδα μπορούμε να φτάσουμε τόσο καλύτερα. Το εργαστήρι Υγιεινής και Επιδημιολογίας και η κ. Κατσουγιάννη συντονίζουν ένα μεγάλο ευρωπαϊκό πρόγραμμα του APHEA με την συμμετοχή 22 ερευνητικών ομάδων από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. «Αυτή τη στιγμή έχουμε δεδομένα από 30 πόλεις για την θνησιμότητα και από οκτώ πόλεις για την νοσηρότητα, σημειώνει. Πρόκειται για την εκτενέστερη 9 Τα παραπάνω στοιχεία προκύπτουν από έρευνες στο πλαίσιο του κοινοτικού προγράμματος «Clean Air for Europe» και του ερευνητικού προγράμματος APHEA, που ξεκίνησε το 1992-1993, με τη συμμετοχή 22 ερευνητικών ομάδων από 20 χώρες (συγκεντρώθηκαν αποτελέσματα από 32 ευρωπαϊκές πόλεις). 10 Κατσογιάννη Κλέα Σελίδα 14

βάση δεδομένων που έχει ποτέ αναλυθεί στην Ευρώπη». Η επίδραση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης λειτουργεί - ακόμη και όταν οι τιμές είναι σχετικά χαμηλές αθροιστικά, με αποτέλεσμα να μειώσει το μέσο όρο ζωής στους κατοίκους των επιβαρημένων περιοχών. Τα στοιχεία της έρευνας που δημοσιεύτηκε στο τεύχος του Σεπτεμβρίου του Lancet, είναι αποκαλυπτικά και έδωσαν λαβή για ένα σχόλιο, που επίσης γράφτηκε στο ίδιο περιοδικό, το οποίο επισημαίνει την σημασία που αποκτά πλέον η ατμοσφαιρική ρύπανση ως πρόβλημα δημόσιας υγείας στην Ευρώπη και την Αμερική. «Ο Αγώνας εναντίον του καπνίσματος στις ΗΠΑ, υπογραμμίζεται εξάλλου στο αντίστοιχο τεύχος του Αμερικανικού Epidemiology, του εγκυρότερου ίσως περιοδικού στο χώρο της επιδημιολογίας, έχει αρχίσει να αποδίδει καρπούς. Αλλά ο καπνός από τα τσιγάρα δεν είναι το μόνο προϊόν καύσης που βλάπτει την υγεία μας». Επισημαίνεται λοιπόν ότι η ρύπανση της ατμόσφαιρας προκαλεί πολύ σοβαρά προβλήματα χρόνια και οξέα στην υγεία, στα οποία πρέπει να δοθεί πλέον μεγαλύτερη σημασία. Τα προβλήματα αυτά κατέγραψαν ερευνητές που πραγματοποίησαν τη σχετική μελέτη στη Γαλλία, Αυστρία και Ελβετία: ο αριθμός των θανάτων που αποδίδεται ετησίως στην ατμοσφαιρική ρύπανση στις τρεις χώρες είναι 40.000. Από την ίδια αιτία παρατηρούνται ετησίως 25.000 νέα περιστατικά χρόνιας βρογχίτιδας σε ενήλικες, περισσότερο από 290.000 επεισόδια χρόνιας βρογχίτιδας σε παιδιά. Περισσότερες από 500.000 κρίσεις άσθματος και περισσότερες από 16 εκατομμύρια ανθρωποημέρες με περιορισμένη δραστηριότητα. Τα μισά από αυτά τα περιστατικά μπορούν να αποδοθούν στη ρύπανση που προκαλείται από τα οχήματα (Πίνακας 2.1). Επιδράσεις στην υγεία από αιωρούμενα ατμοσφαιρικά σωματίδια (ΡΜ10)* ΔΕΙΚΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΥΞΗΣΗΣ % ΑΥΣΤΡΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΕΛΒΕΤΙΑ Ολική θνησιμότητα (άτομα 30 ετών, χωρίς θανάτους από εξωτερικές αιτίες) 4,3 9.330 8.390 8.260 Εισαγωγές αναπνευστικών περιστατικών 1,3 17.830 11.550 10.300 Εισαγωγές καρδιαγγειακών περιστατικών 1,3 36.790 17.270 24.640 Νέα περιστατικά χρόνιας βρογχίτιδας (άτομα 25 ετών) 9,8 4.990 4.660 5.010 Επεισόδια βρογχίτιδας (παιδία}15 ετών) 30,6 16.370 23.530 21.550 Ημέρες με περιορισμένη δραστηριότητα για άτομα με προβλήματα υγείας 9,4 2.597.300 3.221.200 3.373.000 Κρίσεις άσθματος (παιδιά 15 ετών) 4,4 56.700 62.800 57.700 Κρίσεις άσθματος (ενήλικες 15 ετών) 39 173.400 169.500 172.900 Πίνακας 2.1 Σελίδα 15

2.1. Τα αιωρούμενα σωματίδια. Αιωρούμενα ατμοσφαιρικά σωματίδια και φωτοχημική ρύπανση, που χαρακτηρίζεται κυρίως από το όζον, είναι σε υψηλά επίπεδα στην ατμόσφαιρα της Αθήνας. «Παρά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια μειώθηκε η συγκέντρωση των αιωρούμενων σωματιδίων σε κάποιο βαθμό, συνεχίζουν να παραμένουν σε υψηλές συγκεντρώσεις». Βασικά έχει αυξηθεί η φωτοχημική ρύπανση και αυτό οφείλεται στο γεγονός, ότι έ- χουμε περισσότερες εκπομπές κατ αρχάς αλλά επηρεάζει και το κλίμα και η γεωγραφική θέση της Αθήνας, η οποία δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει την ατμοσφαιρική ρύπανση, λόγω της τοπογραφίας της. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια πρόοδος στην κατεύθυνση αυτή, χρηματοδοτούνται κάποιες έρευνες κτλ, αλλά όχι στο σημείο που θα έπρεπε. «Επιβάρυνση με τις ίδιες συνθήκες ανάπτυξης θα ήταν εξωπραγματική. Εάν βλέπαμε που ήταν η ρύπανση το 1970, οποιαδήποτε επιβάρυνση θα σήμαινε επεισόδιο τύπου Λονδίνου στη δεκαετία του 1950, όπου μέσα σε μια εβδομάδα πέθαναν 4.000 άτομα. Δεν είχαμε περιθώρια για επιβάρυνση, συνεχίζουμε όμως να έχουμε πάρα πολλά περιθώρια για βελτίωση. Θα εστιάζαμε τις επιδράσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σήμερα σε δύο παράγοντες στα αιωρούμενα σωματίδια και στο όζον...». Τα τελευταία 25 χρόνια υπήρξε σημαντική μείωση των τιμών των ρύπων όπως το διοξείδιο του θείου, μετά την απαγόρευση της χρήσης μαζούτ στη θέρμανση, το θείο, μέσω της μείωσης της περιεκτικότητας της βενζίνης, και όλων των ρύπων μετά το κλείσιμο του εργοστασίου της ΔΕΗ στο Κερατσίνι. «Αυτή τη στιγμή το Κερατσίνι λειτουργεί με φυσικό αέριο, πρέπει να είναι σημαντική πηγή παραγωγής οξειδίων του αζώτου, που αποτελεί έναν προπομπό της φωτοχημικής ρύπανσης». Στη δεύτερη φάση του προγράμματος ΑΡΗΕΑ μελετώνται οι παράγοντες, που διαφοροποιούν τις επιδράσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, οι οποίοι είναι : Το μίγμα των ρύπων, Η παρουσία ενός άλλου ρύπου, Οι κλιματολογικές συνθήκες, Η υγεία του πληθυσμού. Ήδη όμως, η μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Lancet ενοχοποιεί τα αυτοκίνητα. Στη Γαλλία υπάρχει πολύ μεγάλο πρόβλημα γιατί τα μισά από τα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν είναι πετρελαιοκίνητα. Όμως οι τιμές των αιωρούμενων σωματιδίων στο Παρίσι, είναι χαμηλότερες απ ότι στην Αθήνα. Ίσως γιατί τα ταξί και τα λεωφορεία που στη χώρα μας είναι πετρελαιοκίνητα κυκλοφορούν όλη την ημέρα. Τα ταξί είναι μόνο 15.000 και τα Ι.Χ. ένα εκατομμύριο. Είναι όμως δυνατόν ένα ταξί που κυκλοφορεί επί Σελίδα 16

24ώρου βάσεως να κάνει 100 φορές περισσότερα χιλιόμετρα από ένα ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητο. Στο συνέδριο Περιβαλλοντικής Επιδημιολογίας που έγινε στον Αστέρα της Βουλιαγμένης, παρουσιάστηκε ευρωπαϊκή μελέτη που έδειξε ότι η Αθήνα είχε τις υψηλότερες συγκεντρώσεις βενζολίου από τις πέντε ευρωπαϊκές πόλεις που μελετήθηκαν, γεγονός που αποδόθηκε επίσης στις εξατμίσεις των αυτοκινήτων. «Τα τελευταία δυο - τρία χρόνια η πολιτεία έχει συνειδητοποιήσει ότι τα αιωρούμενα σωματίδια δημιουργούν πρόβλημα και ότι η κύρια πηγή μόλυνσης στη Αθήνα είναι τα πετρελαιοκίνητα οχήματα. Ενώ όμως στα ιδιωτικά μπήκαν οι καταλύτες κα έγινε κάποιο βήμα εμπρός από πλευράς εκπομπής ρύπων, στα πετρελαιοκίνητα δεν έγινε σχεδόν απολύτως τίποτα. Παράλληλα πρέπει να ληφθούν μέτρα για τη μείωση των εκπομπών των λεωφορείων, που είναι δημόσια και να μειωθεί περαιτέρω η κίνηση των φορτηγών στην Αθήνα. Να γίνεται αυστηρός έλεγχος στην ποιότητα του καυσίμου και αυστηρός έλεγχος της καλής λειτουργίας των κινητήρων. Πρόκειται για αντιμετωπίσιμα προβλήματα». 2.2. Μέτρα κατά της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης. Προκειμένου να καθαρίσει η αποπνικτική ατμόσφαιρα της Αθήνας το ΥΠΕΧΩΔΕ θα λάβει δραστικά μέτρα κυκλοφορίας,. Το σχέδιο του υπουργείου περιλαμβάνει γενικό απαγορευτικό εισόδου στον δακτύλιο για Τα μεσαίου και μεγάλου κυβισμού αυτοκίνητα καθώς και για Τα «προχωρημένης ηλικίας» οχήματα. Προβλέπει ακόμη πρόστιμα που θα ξεκινούν από 150.000 ευρώ για τις ρυπογόνες εταιρικές δραστηριότητες, προμήθεια και εγκατάσταση ειδικών συσκευών μέτρησης των ρύπων που εκπέμπει κάθε όχημα, προμήθεια και εγκατάσταση ειδικών συσκευών μέτρησης των ρύπων που εκπέμπει κάθε όχημα, επιδοτήσεις για αλλαγή κινητήρων και καυστήρων. θεσμοθέτηση πακέτου φοροαπαλλαγών για την αγορά υβριδικών οχημάτων. Όλα αυτά εντάσσονται στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης του ΥΠΕΧΩΔΕ με στόχο να μειώσει την ρύπανση της Αθήνας κατά 12,5% μέσα στα επόμενα χρόνια. Πάντως, η ελληνική πρωτεύουσα εμφανίζεται σήμερα σε πολύ καλύτερη κατάσταση όσο αφορά το... αναπνευστικό της, καθώς από το 1994 έχουν μειωθεί κατά 48% οι λεγόμενοι παραδοσιακοί ρύποι (μονοξείδιο του αζώτου, μονοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου, καπνός κ.ά.). Ωστόσο, δυο «νέοι» ρύποι, το βενζόλιο και τα αιωρούμενα σωματίδια συνεχίζουν να ταλαιπωρούν την καθημερινή ζωή των Αθηναίων, καθώς παρατηρείται υπέρβαση των ορίων που θέτει η Ε.Ε. Σε ό,τι αφορά ιδιαίτερα το βενζόλιο, κύρια αιτία για την αύξηση του φαίνεται ότι είναι το ζεστό κλίμα της Αθήνας αλλά και η τοπογραφία του λεκανοπεδίου που εμποδίζει την απομάκρυνση των ρύπων με συνέπεια αυτοί να παγιδεύονται στον αστικό ιστό. Σελίδα 17

Έτσι παρά τα συγκοινωνιακά έργα που έγιναν, η ατμόσφαιρα της Αθήνας συνεχίζει να είναι επιβαρημένη. Το υπουργείο Περιβάλλοντος, πάντως, έχει ξεκινήσει ήδη την υλοποίηση του σχεδίου δράσης, η πρώτη φάση του οποίου, ολοκληρώθηκε το 2005 11. Το μέτρο που προβλέπεται στο σχέδιο δράσης είναι η επιδότηση έως και 50% της συνολικής επένδυσης ιδιωτών για την αντικατάσταση των συμβατικών κινητήρων των ταξί φυσικού αερίου, και των παλαιών καυστήρων των κτιρίων με καυστήρες νέας τεχνολογίας ή φυσικού αερίου 12. των συμβατικών κινητήρων του 20% των αυτοκινήτων του δημοσίου και του ευρύτερου δημοσίου τομέα με κινητήρες φυσικού αερίου. Παράλληλα επιτρέπονται Ελεύθερη πρόσβαση στον δακτύλιο των ιδιωτικών υβριδικών αυτοκινήτων (αυτών δηλαδή που μπορούν να κινηθούν τόσο με βενζίνη όσο και με ηλεκτρισμό) 13. Ανανέωση του στόλου των ταξί με στόχο την μείωση του μέσου χρόνου ζωής στα 8 έτη. Αυστηρότερα όρια στις αέριες εκπομπές από βιομηχανικές και βιοτεχνικές ε- γκαταστάσεις. Διενέργεια συστηματικών ελέγχων αερίων εκπομπών των βιομηχανικών εγκαταστάσεων με κατάλληλο εξοπλισμό από τους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος 14. Εφαρμογή και πιστοποίηση συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης από βιοτεχνικές εγκαταστάσεις και επαγγελματικά εργαστήρια. Πολιτική εφαρμογή της χρήσης εναλλακτικών οχημάτων από δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς. Εκτός όμως από αυτά τα μέτρα, το υπουργείο εξετάζει μεταξύ άλλων και τα παρακάτω: Γενικό απαγορευτικό εισόδου στον μικρό δακτύλιο για όλα τα οχήματα εκτός αυτών που ο κυβισμός του δεν ξεπερνά τα 1.200 κ. εκ. καθώς και των «οικολογικών αυτοκινήτων» 15. Εξετάζεται ακόμη η απόκτηση και εγκατάσταση συστήματος ραντάρ που θα αναγνωρίζει τα οχήματα που προκαλούν ρύπανση και θα λειτουργεί με τον ί- διο τρόπο που λειτουργούν τα ραντάρ ταχύτητας 16. 11 υπολογίζεται ότι θα κοστίσει 280 εκατ. ευρώ 12 στην προκειμένου περίπτωση θα πρέπει να ληφθεί και η σύμφωνη γνώμη της Ε.Ε. Η πρόταση της ελληνικής πλευράς αφορά στη σύσταση ομόρρυθμων εταιρειών τουλάχιστον από δύο ιδιοκτήτες ταξί στους οποίους θα δίνεται η επιδότηση 13 Ήδη αγοράστηκαν τα 35 πρώτα υβριδικά αυτοκίνητα για τις ανάγκες του Δημοσίου. 14 Τα πρόστιμα που προβλέπονται για τους παραβάτες είναι ιδιαίτερα τσουχτερά και ξεκινούν από 150.000 ευρώ. 15 Το μέτρο αποτελεί πρόταση των συγκοινωνιολόγων που έγινε με τη λογική ότι θα μειωθεί έτσι κατά πολύ η κίνηση στο κέντρο μια και η πλειονότητα των αυτοκινήτων σήμερα στην Ελλάδα είναι από 1400 κυβικά και πάνω. Φαίνεται όμως ανοιχτό το ενδεχόμενο να δοθεί «ελευθέρας» και στα οχήματα με κινητήρες έως 1,4 λίτρων που δεν θεωρούνται ρυπογόνα σε μεγάλο βαθμό. Το απογορευτικό αναμένεται να ισχύσει και σε όλα τα παλαιάς τεχνολογίας αυτοκίνητα. Εξετάζεται επίσης το ενδεχόμενο, το μέτρο να μην ισχύει καθ όλη την διάρκεια της ημέρας αλλά μόνο τις ώρες αιχμής. 16 Ήδη το σύστημα εφαρμόζεται πιλοτικά σε πολλές χώρες της Ε.Ε. Σελίδα 18

2.3. Η Περιβαλλοντική μόλυνση στη Θεσσαλονίκη 2.3.1. Οι θάνατοι από θρομβοεμβολικά αίτια. «Η ρύπανση σκοτώνει», λένε οι ειδικοί επιστήμονες. Σε τι ποσοστό και με ποιον τρόπο, δεν είναι ακόμη σε θέση να προσδιορίσουν με ακρίβεια. Ωστόσο, μια μεγάλη αναδρομική επιδημιολογική έρευνα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κατά την οποία μελετήθηκαν δεκάδες χιλιάδες φάκελοι ασθενών του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ, έρχεται να δείξει ότι «η σύνδεση των περιβαλλοντικών επιδράσεων και της αύξησης των θανάτων τα τελευταία χρόνια είναι ίσως μεγαλύτερη απ ότι έως τώρα είχε εκτιμηθεί». Η θανατηφόρα αυτή σχέση είναι περισσότερο ευδιάκριτη στη στατιστική επεξεργασία που έγινε σε περισσότερα από σαράντα χιλιάδες πιστοποιητικά θανάτου ατόμων από τη Δυτική και την Ανατολική Θεσσαλονίκη και στη σύγκριση αυτών των δύο περιοχών (η πρώτη βιομηχανική, η δεύτερη αστική) του πολεοδομικού συγκροτήματος. Κατά την έρευνα μελετήθηκαν 41.117 πιστοποιητικά θανάτου και μολονότι τα 8.656 ήταν από τις δυτικές βιομηχανικές συνοικίες την περίοδο 1960-1999 και τα περισσότερα (35.461) από τις ανατολικές περιοχές την περίοδο 1980-1999, τα αποτελέσματα έδειξαν σημαντική αύξηση των θανάτων από θρομβοεμβολικά νοσήματα (καρδιαγγειακά, ισχαιμικά και εγκεφαλικά επεισόδια κ.ά.) στις δυτικές περιοχές, αύξηση που αγγίζει το 1/3 του συνολικού αριθμού θανάτων. Επίσης, παρά την αύξηση των θρομβοεμβολικών παθήσεων (ΘΕΝ) στην Ανατολική Θεσσαλονίκη την τελευταία δεκαετία, το ποσοστό αυτό είναι ίσο με εκείνο που είχε παρατηρηθεί ήδη κατά την δεκαετία του 70 στη δυτική περιοχή. Οι υπεύθυνοι της μελέτης κατέληξαν στο συμπέρασμα «ότι το ποσοστό των θανάτων από νεοπλασίες παρέμεινε σταθερό στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια των τελευταίων 40 ετών, σε αντίθεση με το ποσοστό θανάτων από θρομβοεμβολικά αίτια, τα οποία διπλασιάστηκαν στη βιομηχανική της περιοχή». 2.3.2. Επιπτώσεις της Βιομηχανικής άνθησης από το 60. Μεγάλο μέρος της εργασίας που πραγματοποιήθηκε με συμμετοχή φοιτητών της Ιατρικής και συντόνισε ο αναπληρωτής καθηγητής Αιματολογίας του ΑΠΘ κ. Παντελής Μακρής, επικεντρώθηκε στην Θεσσαλονίκη, καθώς το δυτικό τμήμα της πόλης μετά τη δεκαετία του 60 δέχθηκε όλη τη «βιομηχανική άνθηση» και από μία ημιαστική περιοχή από την οποία δεν έλειπαν οι γεωργοκτηνοτροφικές μονάδες εξελίχθηκε σε βιομηχανική ζώνη με την ανάπτυξη σ αυτήν πετροχημικών εργοστασίων, διυλιστηρίων, βυρσοδεψείων κι άλλων επιβαρυντικών για το περιβάλλον μονάδων. Αντιθέτως η Ανατολική Θεσσαλονίκη εξελίχθηκε σε μια αστική περιοχή με ελάχιστη βιομηχανική παρουσία. Όπως σημειώνεται στην εργασία της ομάδας, «έως σήμερα η μακροχρόνια επίδραση των περιβαλλοντικών μεταβολών στην επιβίωση του ανθρώπου δεν αποτέλεσε αντικείμενο συστηματικής μελέτης». Σελίδα 19

Υπάρχουν μεμονωμένες αναφορές ότι π.χ. ο μόλυβδος δρα ως τοξικός παράγοντας στα ερυθρά αιμοσφαίρια του ανθρώπου η ηχορύπανση επιδρά βλαπτικά, εκτός από την ακοή, και στην αιμόσταση, ραδιενεργοί ή χημικοί παράγοντες, όπως είναι τα παράγωγα του βενζολίου, προκαλούν βλάβη στην αιμοποίηση (λευχαιμία, απλαστική αναιμία). Ως υλικό της μελέτης υπό τον τίτλο «η επίδραση των περιβαλλοντικών μεταβολών στους θανάτους (καρκίνοι) και θρομβοεμβολικά νοσήματα», επιλέχθηκαν τα πιστοποιητικά θανάτου των τελευταίων 40 χρόνων για να γίνει σύγκριση στις αιτίες θανάτου μεταξύ μιας Αστικής και μιας Βιομηχανικές περιοχής της μεγαλούπολης. Αν και στις παραπάνω παθήσεις οι απόψεις της σύγχρονης ιατρικής «ενοχοποιούν» ή συνεκτιμούν τις αλλαγές των Ελλήνων στον τρόπο ζωής, στη διατροφή, στην έλλειψη άσκησης κ.τ.λ, τα συμπεράσματα της μελέτης δικαιώνουν τις ανησυχίες κατοίκων της Δυτικής Θεσσαλονίκης που τα τελευταία χρόνια προβάλλουν διαρκώς ζητήματα ρύπανσης και έλλειψης μέτρων. Φορείς και κάτοικοι διαμαρτύρονται για τα προβλήματα που υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής και είναι χαρακτηριστικό ότι η διεθνής Greenpeace πραγματοποίησε αρκετές παρεμβάσεις στην περιοχή με σκοπό να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη και την Πολιτεία. 2.3.3. Νοσήματα λόγω μετατροπής των χρήσεων από αγροτικές σε βιομηχανικές. Η λεπτομερής εξέταση 109.879 ιατρικών φακέλων 17 έδειξε σταδιακή αύξηση της συχνότητας των θρομβοεμβολικών νοσημάτων, μεγαλύτερη εκείνης του καρκίνου. Η ομάδα των ερευνητών κατέγραψε, από το 1953 18 και μετά τη συχνότητα των θρομβοεμβολικών νοσημάτων, κατηγορία στην οποία συμπεριλαμβάνονται καρδιαγγειακά νοσήματα, οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, στηθάγχη και ασταθής στηθάγχη, πνευμονική εμβολή, οξεία και χρόνια ισχαιμία του κεντρικού νευρικού συστήματος, περιφερικές φλεβικές ή αρτηριακές αγγειακές παθήσεις, και άλλες λιγότερο γνωστές παθήσεις των αγγείων. Η μέση ηλικία των ασθενών ήταν τα 46,8 έτη (μικρότερη ηλικία 23 έτη και μεγαλύτερη τα 70). Εξ αυτών, οι περισσότεροι ήταν άνδρες (65.516 ποσοστό 63,75%). Με την πάροδο των ετών παρατηρείται σταδιακή αύξηση της συχνότητας θρομβοεμβολικών νοσημάτων επί των νοσηλευόμενων ασθενών: από 0,89% που ήταν το 1953 αυξήθηκε 17 από το αρχείο 50 χρόνων λειτουργίας του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ Θεσσαλονίκης για την ολοκλήρωση της αναδρομικής επιδημιολογικής μελέτης, που διεξήχθη για πρώτη φορά με τέτοιο βάθος χρόνου και αφορά περιστατικά που νοσηλεύθηκαν στο νοσοκομείο από όλη την Βόρειο Ελλάδα. 18 Τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν στο Πανελλήνιο Αιματολογικό συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στην Αλεξανδρούπολη και σε διεθνές συνέδριο στο Γκρατς της Αυστραλίας. Σελίδα 20

σε 10,07% το 2002, «γεγονός που υποδηλώνει τη σημαντική επίδραση των περιβαλλοντικών συνθηκών, οι οποίες έχουν μεταβληθεί στη Θεσσαλονίκη μετά τη δεκαετία του 50, περίοδος κατά την οποία μεγάλες περιοχές μετατράπηκαν από αγροτικές σε βιομηχανικές», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έρευνα. Η πλειοψηφία των θρομβοεμβολικών νοσημάτων αφορά καρδιαγγειακά νοσήματα και ακολουθούν τα επιβεβαιωμένα ισχαιμικά ή εμβολικά αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, τα οποία, το 2002, αποτελούν το 21% (Πίνακας 2.2.). Είναι παρήγορο, πάντως, όπως προκύπτει από την επεξεργασία των στοιχείων, ότι «λόγω της χρησιμοποίησης ακριβέστερων διαγνωστικών μεθόδων, η συχνότητα των περιφερικών αγγειακών νοσημάτων σταδιακά ελαττώνεται, ενώ παρατηρείται και μείωση των επιπλοκών (όπως της πνευμονικής εμβολής, η οποία ελαττώθηκε από το 1973 έως το 2002 στο 1/3) πιθανόν λόγω καλύτερων θεραπευτικών επιλογών». Θάνατοι στη Δυτική και Ανατολική Θεσσαλονίκη Καρκίνοι % Θρομβοεμβολικες % καρκίνοι % Θρομβοεμβολικες % 1960-69 18,4 17,4 1970-79 18,9 24,6 1980-89 19,5 31,2 18,9 15,9 1990-99 24,3 34,4 18,4 23,4 Πίνακας 2.2. 2.3.4. Οκταπλασιασμός καρκίνων. Από τον ίδιο αριθμό ιατρικών φακέλων του ΑΧΕΠΑ, που δέχεται ασθενείς από όλη την Β. Ελλάδα και στην ίδια περίοδο, έγιναν συγκρίσεις μεταξύ των θρομβοεμβολικών νοσημάτων και των περιπτώσεων καρκίνου. Από την επεξεργασία προέκυψε σημαντική αύξηση τόσο των θρομβοεμβολικών νοσημάτων όσο και των νεοπλασιών κατά την διάρκεια των τελευταίων πέντε δεκαετιών. Ο αριθμός των νοσηλευθέντων ασθενών αυξήθηκε κατά 8,34 φορές περίπου, από το 1963 έως το 2002. Την ίδια περίοδο, ο αριθμός των ασθενών με κακοήθεια αυξήθηκε κατά 7,66 φορές, ενώ ο αριθμός των ασθενών θρομβοεμβολικά νοσήματα κατά 59,20 φορές (Πίνακες 2.3., 2.4.). Σύμφωνα με τον κ. Μακρή, «η αύξηση της συχνότητας των θρομβοεμβολικών νοσημάτων είναι σημαντικά μεγαλύτερη από την αντίστοιχη των νεοπλασιών 19», εύρημα απροσδόκητο, δεδομένου ότι αναμένεται μεγαλύτερη καρκινογένηση μετά το πυρηνικό δυστύχημα του Τσερνομπίλ και του πρόσφατου πολέμου στη Γιουγκοσλαβία. Είναι δυνατό, τονίζει ο ίδιος, «οι περιβαλλοντικές επιδράσεις να συμβάλλουν σε μεγαλύτερο βαθμό στην ανάπτυξη των θρομβώσεων από τι μέχρι τώρα έχει εκτιμηθεί». 19 Μακρής Π. καθηγητής Αιματολογίας του ΑΠΘ Σελίδα 21

Aριθμός θρομβοεμβολικών νοσημάτων και νεοπλασίων ανά έτος Αριθμός Θροεμβοεμβολικά Έτος νοσηλευθέντων % Νεοπλασίες % νοσήματα ασθενών 1953 1447 13 0,89 62 4,3 1963 4509 64 1,42 337 7,5 1973 16886 515 3,05 390 2,3 1983 18284 678 3,52 431 2,4 1993 31148 3160 9,3 2000 6,4 2002 37605 3789 10,07 2583 6,9 Πίνακας 2.3. Ετήσια συχνότητα των θρομβοεμβολικών παθήσεων ανά κατηγορία 1953 % 1963 % 1973 % 1983 % 1993 % 2002 % Καρδιαγγειακά νοσήματα 53,8 25,8 36,4 49,18 68,5 67,78 Πνευμονική εμβολή 0 8,6 1,37 0,79 0,41 0,8 Περιφερικές αγγειακές παθήσεις 38,4 41,4 14,01 11,92 10,98 9,98 Ισχαιμικά ή εμβολικά αγγειακά εγκεφαλικά νοσήματα 7,78 22,4 47,75 37,67 20,13 20,7 ΘΕΝ ως επιπλοκή άλλων νοσημάτων 0,01 0,01 0,7 Πίνακας 2.4. Σελίδα 22