ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 2011 «ΦΩΝΕΣ ΝΕΡΟΥ ΜΥΡΙΑΔΕΣ» Τίτλος εκπαιδευτικού προγράμματος: ΘΕΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Ηλικία παιδιών: 9-12 ετών (Δ, Ε, ΣΤ Δημοτικού) Χώρος διεξαγωγής: Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων Διάρκεια Προγράμματος: 50 Αριθμός παιδιών: 25-30 Στο πλαίσιο της πανελλαδικής δράσης «Περιβάλλον και Πολιτισμός 2011, Φωνές Νερού Μυριάδες» το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού διοργανώνει εκδηλώσεις σε αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία και μνημεία όλης της χώρας (6-9 Οκτωβρίου 2011). Για τη διετία 2010-2011 θεματικός άξονας των εκδηλώσεων είναι το νερό. Ο τίτλος «Φωνές Νερού Μυριάδες» αποτελεί αναφορά στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη και υπαινίσσεται την αστείρευτη σημασία των υδάτινων πηγών για τη ζωή των ανθρώπων. Με εκδηλώσεις ποικίλου χαρακτήρα (περιηγήσεις, εκπαιδευτικά, ξεναγήσεις κ.α) επιχειρείται να αναδειχθεί η σημασία και οι ποικίλες διαστάσεις της αξίας του νερού από την αρχαιότητα έως σήμερα. Η ΙΒ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων συμμετέχει για δεύτερη χρονιά στη δράση αυτή και διοργανώνει στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Θεότητες νερού στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων». Το πρόγραμμα απευθύνεται σε παιδιά των τελευταίων τάξεων του δημοτικού, Δ, Ε, ΣΤ. Α. ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Το πρόγραμμα στοχεύει: - να προσεγγίσουν τα παιδιά την έννοια του παρελθόντος - να ασκήσουν την παρατηρητικότητά τους - να αντιληφθούν τη σημασία του νερού διαχρονικά και να προβληματιστούν για τη σωστή διαχείριση του νερού ως απειλούμενο αγαθό - να αντιληφθούν την πολυσημία του νερού: πρακτική χρήση για περιποίηση και υγιεινή, βασικό στοιχείο θρησκευτικών τελετουργιών, πηγή έμπνευσης καλλιτεχνών κοκ.
Β. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Κατά τη διάρκεια του προγράμματος θα αξιοποιηθούν εκπαιδευτικές μέθοδοι που βασίζονται στη θεωρία του εποικοδομισμού. Ενδεικτικά αναφέρονται: διαλεκτική διερεύνηση του θέματος δημιουργική έκφραση μέσα από ζωγραφική καθοδηγούμενη ανακάλυψη με χρήση εποπτικού υλικού αξιοποίηση βιωμάτων και ενίσχυση ενδιαφερόντων δραστηριότητες που ενεργοποιούν τις αισθήσεις και ανταποκρίνονται σε διαφορετικούς τρόπους μάθησης Γ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 1) ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Υποδοχή των παιδιών στην είσοδο του Μουσείου. Προσπάθεια εξοικείωσης των παιδιών με το χώρο του Μουσείου μέσα από διαλογική συζήτηση και απλές ερωτήσεις του τύπου; «Έχετε επισκεφθεί ξανά το Μουσείο; Τί σας έκανε εντύπωση; κ.ο.κ». Είναι πολύ σημαντικό να μη δημιουργηθεί η αίσθηση μαθησιακών κενών στα παιδιά αλλά να εισαχθούν στις έννοιες: μουσείο, εκθέματα, νερό, Ποσειδώνας, Νηρηίδες. 2) ΠΑ ΡΟΥΣΙΑΣΗ: Τα παιδιά οδηγούνται στο διάδρομο, όπου εκτίθενται αντικείμενα της ενότητας «Παλαιοί Μύθοι Νέες Λατρείες». Τον 2 ο αι. π.χ., κάπου στη Χαονία, κοντά το σημερινό Τεπελένι, τέσσερις άνδρες και το «Κοινό των Συγγόνων», αφιέρωσαν στον Ποσειδώνα μια στήλη (εικ. 1). Στη λίθινη πλάκα λάξευσαν ένα ταύρο και χάραξαν τα ονόματά τους. Η στήλη βρέθηκε σε ένα ορεινό και δύσβατο μέρος, σε μια περιοχή μακριά από τη θάλασσα. Γιατί όμως την αφιέρωσαν στον Ποσειδώνα; Γιατί επέλεξαν τον ταύρο; Εικ. 1. ΑΜΙ 410. Η λίθινη στήλη από το Τεπελένι, 2 ος αι. π.χ.
Στην Ήπειρο ο Ποσειδώνας είναι ο θεός των σεισμών και των πηγαίων υδάτων. Ιερά του μαρτυρούνται στην ηπειρωτική ενδοχώρα, όπως π.χ στην περιοχή των Τζουμέρκων. Η θέση τους, μακριά από τη θάλασσα, συμφωνεί με την προτροπή του Τειρεσία στον Οδυσσέα να λατρέψει τον Ποσειδώνα εκεί που οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τη θάλασσα, περιοχή που οι αρχαίοι σχολιαστές εντοπίζουν στην Πίνδο. Με τη λατρεία του θεού συνδέεται και ο ταύρος. Ο Ποσειδώνας αποκαλείται από τον Ησίοδο ταύρειος και έχει συνδεθεί με ταύρους της ελληνικής μυθολογίας, όπως ο ταύρος της Κρήτης. Έναν ταύρο πιθανώς είχε θυσιάσει και το «Κοινό των Συγγόνων» στο θεό (εικ. 2). Το δυνατό ζώο ανήκε σε ένα από τα φημισμένα στην αρχαιότητα ηπειρωτικά κοπάδια, τα οποία είχε υμνήσει ο Πίνδαρος. Ο ταύρος συνδέθηκε με το θεό των κυμάτων, των ορμητικών ρευμάτων και των πηγών. Η ορμή του μανιασμένου ζώου θύμιζε τη δύναμη του αφρισμένου νερού που παρασέρνει τα πάντα στο πέρασμα του. Τη δύναμη αυτή οι αρχαίοι αναγνώρισαν στα μεγάλα ποτάμια όπως ο Αχελώος, ο οποίος ήταν μισός θεός, μισός ταύρος. Στο νόμισμα από την Αμβρακία του 2 ου - 3 ου αι. π.χ. απεικονίζεται μόνον το κεφάλι του ποτάμιου θεού: διακρίνεται το πρόσωπο ενός νέου άνδρα με πυκνά μαλλιά, αλλά με αυχένα, κέρατα και αυτιά ταύρου ( εικ. 3). Με τη μορφή αυτή ο Αχελώος εικονίζεται σε ανάγλυφα, αγγεία και νομίσματα, δίπλα στις Νύμφες, που θεωρούνται κόρες του, ή σε πάλη με τον Ηρακλή. Το σπασμένο κέρας του, σημάδι της νίκης του ήρωα επί του θεοποιημένου ποταμού και σύμβολο αφθονίας, θυμίζει την ευεργετική επίδραση του στην περιοχή και δικαιολογεί, ως ένα βαθμό, την απεικόνισή του στα νομίσματα των κατοίκων της περιοχής του Αμβρακικού. Εικ.2. Ανάγλυφος ταύρος. Λεπτομέρεια της στήλης από το Τεπελένι. Εικ. 3. ΚΝΑ 5054. Χάλκινο νόμισμα από την Αμβρακία. 3 ος - 2 ος αι. π.χ. Στη συνέχεια τα παιδιά οδηγούνται στην αίθουσα της ρωμαϊκής Ηπείρου όπου βρίσκεται η σαρκοφάγος από το Λαδοχώρι.
Η μαρμάρινη σαρκοφάγος παραγγελία κάποιου εύπορου ηπειρώτη γύρω στο 180-190 μ.χ., διακοσμείται με σκηνές από τον Τρωικό κύκλο (εικ. 4). Το κάλυμμα έχει μορφή νεκρικής κλίνης και φέρει στρώμα διακοσμημένο με Νηρηίδες, Τρίτωνες, ερωτιδείς και δελφίνια. Στη μακρά πλευρά της σαρκοφάγου εικονίζεται η απόδοση των λύτρων του Έκτορα και η ικεσία του Πριάμου στον Αχιλλέα, ενώ στις δύο στενές, αναχώρηση πολεμιστή και σκηνή πρόθεσης νεκρού. Στο κάλυμμα της σαρκοφάγου οι χαριτωμένες θαλασσινές θεότητες αγκαλιάζουν Τρίτωνες, δίπλα σε ερωτιδείς που χοροπηδούν επάνω σε δελφίνια ( εικ. 5). Οι Νηρηίδες, ένα από πλέον αγαπητά θέματα στην ποίηση και την τέχνη, ήταν κόρες του θαλασσινού γέροντα Νηρέα. Συνόδευαν την αδελφή τους Θέτιδα, μητέρα του Αχιλλέα, πρώτα στους γάμους της με τον Πηλέα, και αργότερα στα ακρογιάλια της Τροίας. Ο Αχιλλέας θεωρείται ο μυθικός γενάρχης των Μολοσσών της Ηπείρου, και επομένως η παρουσία των Νηρηίδων στη σαρκοφάγο συνδέεται με τους παλαιούς μολοσσικούς μύθους και τη γενεαλογία του ομηρικού ήρωα. Εικ. 4-5. ΑΜΙ. Μαρμάρινη σαρκοφάγος από το Λαδοχώρι Θεσπρωτίας, 180-190 μ.χ. 3. ΜΑΘΗΣΙΑΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: Στο πλαίσιο του εορτασμού το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού διέθεσε απαντητικά φυλλάδια τα οποία θα μοιραστούν στους μαθητές. Σε κάθε δελτάριο ο μαθητή θα συμπληρώσει τα στοιχεία του και θα ζωγραφίσει ένα αντικείμενο που του έκανε εντύπωση από αυτά που παρουσιάστηκαν στο πρόγραμμα. Τα δελτάρια με τις ζωγραφιές των παιδιών θα σταλούν στη Διεύθυνση Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του ΥΠΠΟΤ. 4.ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ: Η αξιολόγηση του προγράμματος θα γίνει μέσω ενός φυλλαδίου ερωτηματολογίου που θα δοθεί προς συμπλήρωση στο συνοδό εκπαιδευτικό. Παράλληλα αποχαιρετώντας τα παιδιά με απλές ερωτήσεις του τύπου «σας άρεσε; Τί σας έκανε εντύπωση;» θα γίνει μία έμμεση αξιολόγηση του εγχειρήματος.
Δ. ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: -Μελέτη Περιβάλλοντος, Γ Δημοτικού, ΟΕΔΒ, Ενότητα 7, «Ο Πολιτισμός μας», 105-130. -Μελέτη Περιβάλλοντος, Δ Δημοτικού, ΟΕΔΒ, Ενότητα 3, «Η φύση είναι το σπίτι μας», 58-70. -Θεατρική Αγωγή, Ε - ΣΤ Δημοτικού, ΟΕΔΒ. -Γλώσσα, Δ Δημοτικού, ΟΕΔΒ, Ενότητα 2, «Ρώτα το νερό», 31-50. -Γλώσσα, Ε Δημοτικού, ΟΕΔΒ, Ενότητα 1, «Το περιβάλλον»,7-22. Ε. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Άλκηστις, Μουσεία και Σχολεία, Δεινόσαυροι και Αγγεία. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1995. Δάλκος Γ., Σχολείο και Μουσείο, εκδ. Καστανιώτη, 2000. Κόκκινος Γ. και Αλεξάκη Ε., Διαθεματικές Προσεγγίσεις στη Μουσειακή Αγωγή, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2003. Νάκου Ε., Ταξίδι στα αρχαία χρόνια, Κέδρος, Αθήνα 2003. Νακου Ε., Σχεδιασμός έντυπου εκπαιδευτικού υλικού για την προσέγγιση των Μουσείων και του ευρύτερου υλικού πολιτισμού», 6ο Περιφερειακό Σεμινάριο, Καβάλα 20-22 Σεπτεμβρίου 2002. Falk H.I., Dierking D. L., The Museum Experience, Whalesback Books Washington, 1992. Falk H.I., Dierking D. L., Learning from Museums, Visitor Experiences and the Making of Meaning, AltaMira Press. «ΦΩΝΕΣ ΝΕΡΟΥ ΜΥΡΙΑΔΕΣ» Δίγλωσσο ενημερωτικό έντυπο του Τμήματος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας της Διεύθυνσης Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του ΥΠΠΟΤ. ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ: Μετά την επίσκεψη στο Μουσείο για να εμπεδωθούν οι πληροφορίες και να διευρυνθούν οι γνώσεις που αποκτήθηκαν, χρήσιμο θα ήταν να ακολουθήσει συζήτηση στην τάξη και να ζητηθεί από τα παιδιά να γράψουν σε μία ή δύο παραγράφους τί σήμαινε το νερό στο πέρασμα των αιώνων και πόσο αυτό επιδρούσε στη ζωή των ανθρώπων και στην ανθρώπινη δραστηριότητα γενικότερα. Εναλλακτικά, ιδίως όσον αφορά στα μικρότερα σε ηλικία παιδιά, προτείνεται να συνθέσουν ένα μικρό ποίημα ( πχ λίμερικ) με θέμα το νερό. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ- ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ : ΙΟΥΛΙΑ ΚΑΤΣΑΔΗΜΑ- ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΓΙΟΒΑΝΟΠΟΥΛΟΥ