ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Προλογικό σημείωμα...... VII Εισαγωγικές παρατηρήσεις............ 1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Οι υποχρεώσεις εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού κατά τη διάρκεια της σύμβασης εργασίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η υποχρέωση πίστης του εργαζομένου ως γενεσιουργός λόγος των υποχρεώσεων εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού. 3 Ι. Η υποχρέωση πίστης ως συνέπεια της εφαρμογής της αρχής της συναλλακτικής καλής πίστης στη σχέση εργασίας... 3 ΙΙ. Η υποχρέωση πίστης ως πηγή ειδικότερων (παρεπόμενων) υποχρεώσεων................ 12 ΙΙΙ. Οριοθέτηση της έννοιας και της λειτουργίας των υποχρεώσεων εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού......... 12 1. Κοινά σημεία.................. 12 2. Διαφορές..................... 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Ειδικότερα ζητήματα των υποχρεώσεων εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού κατά το χρόνο λειτουργίας της σχέσης εργασίας..................... 21 Ι. Οι υποχρεώσεις εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού και η δυνατότητα του εργαζομένου να προετοιμάσει την μελλοντική ε- παγγελματική του δράση για το χρόνο που ακολουθεί τη λήξη της σύμβασης εργασίας Οι προπαρασκευαστικές ενέργειες.. 21 ΙΙ. Οι υποχρεώσεις εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού κατά τη διάρκεια αναστολής της σύμβασης εργασίας...... 27 ΙΙΙ. Οι υποχρεώσεις εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού κατά την
XVI Πίνακας Περιεχομένων περίοδο της προειδοποιητικής προθεσμίας πριν από τη λύση της σύμβασης εργασίας............... 35 ΙV. Η μετενέργεια των υποχρεώσεων εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού και η οριοθέτησή της............ 39 V. Εύρος δεσμεύσεων της επιταγής για καλόπιστη εκπλήρωση της σύμβασης εργασίας - Τα χαρακτηριστικά της εργασιακής σχέσης ως κρίσιμη παράμετρος για την εξειδίκευση του περιεχομένου της υποχρέωσης πίστης......... 49 1. Η θέση του εργαζομένου στην ιεραρχία της επιχείρησης και ο βαθμός εξειδίκευσης ως παράμετροι αξιολόγησης της έντασης και της έκτασης της υποχρέωσης πίστης...... 49 2. Οι υποχρεώσεις εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού στους διευθύνοντες υπαλλήλους ειδικότερα......... 56 3. Οι υποχρεώσεις εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού με βάση τις ειδικές διατάξεις του Ν. 2190/1920 - Αναλογική εφαρμογή των σχετικών διατάξεων στην περίπτωση των διευθυνόντων υπαλλήλων................ 62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Η συνομολόγηση ρητρών εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού για το χρόνο λειτουργίας της σύμβασης εργασίας.... 67 I. Θέση του ζητήματος.................. 67 II. Κριτήρια και έλεγχος νομιμότητας των ρητρών...... 76 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Η παραβίαση των υποχρεώσεων εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού μέσω παρένθετου προσώπου..... 87 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Η υποχρέωση εχεμύθειας και οι παράνομες ενέργειες του εργοδότη....................... 93 I. Υποχρέωση εχεμύθειας και καθήκον μαρτυρίας...... 102 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ Έννομες συνέπειες από την παράβαση των υποχρεώσεων εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού.......... 105
Πίνακας Περιεχομένων XVII I. Γενικά........................ 105 II. Η παράβαση των υποχρεώσεων εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού στην καταγγελία της σύμβασης εργασίας...... 114 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ Ειδικότερες περιπτώσεις παραβάσης της υποχρέωσης εχεμύθειας κατά τις κείμενες διατάξεις.. 125 I. Η υποχρέωση εχεμύθειας του εργαζομένου από πλευράς δικαίου του αθέμιτου ανταγωνισμού............ 125 1. Η ανακοίνωση απορρήτων από εργαζόμενο κατά τη διάρκεια της σύμβασης εργασίας (άρθρο 16 (1) ν. 146/1914).. 126 2. Κρίσιμος χρόνος τέλεσης της παραβίασης του απορρήτου.. 131 3. Έννομες συνέπειες από την προσβολή του άρθρου 16 (1) ν. 146/1914..................... 132 II. Η υποχρέωση εχεμύθειας του εργαζομένου για τα απόρρητα ηλεκτρονικής μορφής της επιχείρησης (άρθρο 370 Β ΠΚ). 134 III. Η υποχρέωση εχεμύθειας των εκπροσώπων των εργαζομένων 139 1. Η υποχρέωση εχεμύθειας των μελών της διοίκησης των συνδικαλιστικών οργανώσεων (ν. 1264/1982)...... 139 2. Η υποχρέωση εχεμύθειας των μελών του συμβουλίου των εργαζομένων (ν. 1767/1988).............. 149 3. Η αντιπαράθεση της προστασίας των επιχειρηματικών α- πορρήτων του εργοδότη με το δικαίωμα πληροφόρησης των εργαζομένων................... 155 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Οι υποχρεώσεις εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού μετά τη λήξη της σύμβασης εργασίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η λειτουργία των ρητρών εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού μετά τη λήξη της σύμβασης εργασίας.. 159 I. Η θέση των ρητρών εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού στην ελληνική έννομη τάξη Η καταρχήν κατάφαση της νομιμότητάς των ρητρών αυτών............... 159 II. Η ενσωμάτωση των ρητρών στη σύμβαση εργασίας... 174
XVIII Πίνακας Περιεχομένων III. Το ζήτημα της νομιμότητας σε περιπτώσεις λειτουργικής διαπλοκής των ρητρών εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού... 178 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Ο δικαστικός έλεγχος των ρητρών εχεμύθειας και μη α- νταγωνισμού και τα όριά του............ 189 I. Οι βλαπτικές συνέπειες των ρητρών εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού στην ελευθερία και στο δικαίωμα εργασίας. Η εξειδίκευση της προβληματικής.............. 189 II. Ο δικαστικός έλεγχος των ρητρών με βάση τις ΑΚ 178, 179 Ι και 281....................... 192 1. Η επίκληση των ΑΚ 178 και 179 Ι ως νομοθετικού θεμελίου για την άσκηση του δικαστικού ελέγχου νομιμότητας. 194 2. Η ΑΚ 281 ως νομοθετική βάση που απαγορεύει την καταχρηστική άσκηση της συμβατικής ελευθερίας.. 203 III. Ο ρόλος του Συντάγματος............... 211 1. Η επιρροή των συνταγματικών δικαιωμάτων κατά τον έ- λεγχο του περιεχομένου των συμβάσεων εργασίας... 211 2. Η συνταγματική αρχή της προστασίας του εργαζομένου ως ασθενέστερου συμβαλλομένου............ 218 3. Η σύγκρουση των αντίπαλων συνταγματικών δικαιωμάτων εργοδότη εργαζομένου............... 220 4. Η προσφυγή στη συνταγματική αρχή της αναλογικότητας ως μέσου στάθμισης των συγκρουόμενων δικαιωμάτων... 225 5. Ειδικότερα: Η αντιπαράθεση της ρήτρας εχεμύθειας με την αρχή της ελεύθερης ροής των πληροφοριών (άρθρο 5Α του Συντάγματος).................. 230 6. Παραδείγματα δικαστικών αποφάσεων από τον τρόπο διενέργειας του δικαστικού ελέγχου νομιμότητας των ρητρών.. 241 7. Συμπερασματικές παρατηρήσεις........... 248 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Οι προϋποθέσεις εγκυρότητας των ρητρών εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού κατά τη θεωρία και τη νομολογία ειδικότερα 251 I. Τα επιμέρους κριτήρια ελέγχου των ρητρών μη ανταγωνισμού 251
Πίνακας Περιεχομένων XIX 1. Η χρονική διάρκεια της απαγόρευσης......... 251 2. Το γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής της απαγόρευσης... 258 3. Η οριοθέτηση της απαγόρευσης από άποψη αντικειμένου... 267 4. Η παροχή αντισταθμιστικής αποζημίωσης για τον περιορισμό της επαγγελματικής ελευθερίας του εργαζομένου.. 272 II. Η ανάγκη προστασίας των δικαιολογημένων συμφερόντων του εργοδότη ως πρωταρχική προϋπόθεση νομιμότητας των ρητρών μη ανταγωνισμού..... 294 1. Η εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας...... 299 2. Το στοιχείο της ανταγωνιστικότητας μεταξύ των επιχειρήσεων........................ 303 3. Ο κίνδυνος ανταγωνισμού από την επαγγελματική δράση του εργαζομένου.................. 306 4. Η επαφή με τους πελάτες της επιχείρησης...... 313 5. Η δυνατότητα πρόσβασης στα απόρρητα της επιχείρησης... 317 6. Σχετικά παραδείγματα από την αλλοδαπή νομολογία. Απόσπαση πελατών της επιχείρησης Χρήση βιομηχανικών και εμπορικών απορρήτων (ιδίως του πελατολογίου)... 319 III. Ειδικότερα κριτήρια ελέγχου των ρητρών εχεμύθειας.. 326 1. Γενικά.................... 326 2. Προσδιορισμός του περιεχομένου της ρήτρας εχεμύθειας... 327 3. Χρονική διάρκεια της ρήτρας εχεμύθειας......... 336 4. Τοπική έκταση ισχύος της ρήτρας εχεμύθειας...... 340 5. Πρόβλεψη οικονομικού ανταλλάγματος;...... 344 6. Η ρήτρα εχεμύθειας ως αναγκαίος όρος για την προστασία των δικαιολογημένων συμφερόντων της επιχείρησης... 350 6.1. Η προσφυγή στην αρχή της αναλογικότητας.. 361 7. Το ζήτημα της ρευστής οριοθέτησης των ρητρών εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού στον έλεγχο νομιμότητας... 367 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Οι ρήτρες εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού σε σχέση με τους λόγους λύσης της σύμβασης εργασίας...... 371 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Το ζήτημα της ερμηνείας των ρητρών...... 377
XX Πίνακας Περιεχομένων I. Ο καταλυτικός ρόλος του Συντάγματος......... 377 1. Η αρχή της προστασίας του εργαζομένου και ο επικαθοριστικός ερμηνευτικός της ρόλος στο εργατικό δίκαιο γενικά. 377 2. Η σημασία της στην ερμηνεία της σύμβασης εργασίας ειδικότερα...................... 380 II. Οι ερμηνευτικοί κανόνες των ΑΚ 173 και 200...... 382 III. Eιδικότερα ερμηνευτικά ζητήματα. Η προβληματική της διάσωσης του κύρους των ρητρών από τον δικαστή με αναγωγή στο προσήκον μέτρο.................. 392 1. Η διάσωση του κύρους της ρήτρας με συμπληρωτική ερμηνεία........................ 393 2. «Η διατηρητική του κύρους της ρήτρας συστολή»... 396 3. Η τεχνική αναθεώρησης των ρητρών κατά τη γαλλική νομολογία....................... 398 4. Δικαστικός έλεγχος μέσω ερμηνείας;......... 401 5. Διάσωση της ρήτρας κατά το πρότυπο της ΑΚ 181;... 405 6. Αδυναμία μετατροπής της ρήτρας κατά την ΑΚ 182... 410 ΙV. Η καθοδηγητική λειτουργία του Ν. 2251/1994...... 412 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ Έννομες συνέπειες από το χαρακτηρισμό των ρητρών εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού ως παράνομων...... 421 I. Η ακυρότητα της ρήτρας λόγω αντίθεσης στην ΑΚ 179 Ι... 421 1. Η θέση υπέρ της απόλυτης ακυρότητας.... 421 2. Οι δυσμενείς σε βάρος του εργαζομένου συνέπειες της α- πόλυτης ακυρότητας............... 423 3. Προστασία μέσω επίκλησης της ΑΚ 281;...... 425 4. Η θέση υπέρ της σχετικής ακυρότητας......... 428 II. Η ακυρότητα της ρήτρας λόγω αντίθεσης στην ΑΚ 281.. 432 III. Ακυρότητα της ρήτρας και σχέση εργασίας...... 437 1. Ολική ή μερική ακυρότητα της ρήτρας;........ 437 2. Η επίδραση της ακυρότητας της ρήτρας στη σύμβαση εργασίας........................ 439 3. Η διατήρηση της ισχύος της ρήτρας σε περίπτωση ακυρότητας της σύμβασης εργασίας............ 443
Πίνακας Περιεχομένων XXI ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ Η δυνατότητα αποδέσμευσης από τις ρήτρες εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού............... 445 I. Η αποδέσμευση του εργοδότη μέσω αίρεσης...... 445 1. Η επιρροή της ακυρότητας της αίρεσης στο κύρος της ρήτρας........................ 452 2. Επιφύλαξη καθορισμού του πεδίου εφαρμογής της ρήτρας μετά τη λήξη της σύμβασης εργασίας......... 456 II. Αιρέσεις εξαρτώμενες από τη βούληση του εργαζομένου 459 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ Οι αξιώσεις του εργοδότη από την παραβίαση των μετασυμβατικών υποχρεώσεων εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού....................... 465 I. Η προληπτική προστασία του εργοδότη μέσω κατάπτωσης ποινικής ρήτρας. 465 II. Οι αξιώσεις του εργοδότη ειδικότερα βάσει της γενικής ρήτρας του άρθρου 1 του ν. 146/1914......... 474 III. Αξίωση από την παραβίαση μετασυμβατικής ρήτρας μη ανταγωνισμού (παύση της ανταγωνιστικής δράσης) - Συνταγματική προσέγγιση του προβλήματος.......... 481 IV. Αξίωση από την παραβίαση μετασυμβατικής υποχρέωσης ε- χεμύθειας (παύση της ανακοίνωσης ή χρήσης των απόρρητων) 490 V. Αξίωση πληροφόρησης................. 495 VI. Αξίωση αποζημίωσης κατά της ανταγωνιστικής επιχείρησης.. 497 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕNAΤΟ Οι υποχρεώσεις εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού ως αντικείμενα ρύθμισης από συλλογικές συμβάσεις εργασίας... 505 I. Νομοθετική θεμελίωση της δυνατότητας για ρύθμιση του περιεχομένου των υποχρεώσεων εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού στον Ν. 1876/1990............... 505 II. Η αξιοποίηση των επιμέρους κατηγοριών ΣΣΕ ειδικότερα.. 511 III. Σύγκρουση ρήτρας που εμπεριέχεται σε ατομική σύμβαση εργασίας με ΣΣΕ................... 521
XXII Πίνακας Περιεχομένων ΙV. Η πλήρωση του νομοθετικού κενού ως προς τη λειτουργία και τα όρια των ρητρών εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού διαμέσου της συλλογικής αυτονομίας......... 526 Συμπερασματικές παρατηρήσεις.......... 529 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.................. 535