13 Το απλό κλασικό υπόδειγμα

13 Το απλό κλασικό υπόδειγμα Σκοπός Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να συνδυάσει τα δύο προηγούμενα κεάλαια και να δώσει μια συνολική εικόνα του απλού μακροοικονομικού υποδείγματος. Θα εξετάσει, επίσης, πώς μεταβάλλεται η θέση ισορροπίας και οι τιμές των ενδογενών μεταβλητών, όταν επέρχονται μεταβολές στις τιμές των εξωγενών μεταβλητών. Προσδοκώμενα αποτελέσματα Όταν θα έχετε μελετήσει το κεφάλαιο αυτό θα γνωρίζετε: Πώς συνδυάζονται οι αγορές στο κλασικό μακροοικονομικό υπόδειγμα. Πώς προσδιορίζεται η θέση ισορροπίας της οικονομίας. Γιατί η ποσότητα του χρήματος δεν επηρεάζει ούτε το εισόδημα ούτε τις επενδύσεις. Πώς μεταβάλλεται η θέση ισορροπίας όταν μεταβάλλονται οι εξωγενείς μεταβλητές. Έννοιες-κλειδιά Δεν εισάγονται νέες έννοιες στο κεφάλαιο αυτό. 13.1 Το απλό μακροοικονομικό υπόδειγμα Στα προηγούμενα δύο κεφάλαια παρουσιάσαμε τον πραγματικό τομέα της οικονομίας, δηλαδή τη συνάρτηση παραγωγής και την αγορά εργασίας, και τον νομισματικό τομέα, δηλαδή την αγορά χρήματος και την αγορά δανειακών κεφαλαίων. Στην ενότητα αυτή, θα δώσουμε τη συνολική εικόνα της λειτουργίας του κλασικού υποδείγματος. Η διαγραμματική απεικόνιση είναι ένας καλός τρόπος για να φανεί η εσωτερική συνοχή του υποδείγματος. Το Διάγραμμα 13.1 παρουσιάζει το απλό κλασικό υπόδειγμα σε τέσσερα μέρη. Το μέρος (α) παρουσιάζει την αγορά εργασίας της οποίας η ελεύθερη λειτουργία, με την ευελιξία ονομαστικών μισθών και τιμών, προσδιορίζει τη θέση ισορροπίας, τον πραγματικό μισθό (W 1 /P 1 ), και την απασχόληση (L 1 ). Το μέρος (β) συνδέει την απασχόληση με το εισόδημα μέσω της συνάρτησης παραγωγής, σύμφωνα με την ο- ποία όταν η απασχόληση είναι L 1 το εισόδημα είναι Υ 1. Το μέρος (γ) συνδέει το εισόδημα με το επίπεδο των τιμών. Εδώ, με δεδομένο το εισόδημα στο Υ 1, τον καθοριστικό ρόλο έχει η ποσότητα του χρήματος. Στο διάγραμμα φαίνεται ότι, όταν η ποσότητα του χρήματος είναι Μ 1 V, η προσφορά χρήματος είναι ίση με τη ζήτηση όταν το επίπεδο των τιμών είναι Ρ 1. Το μέρος (δ) συνδέει το επίπεδο των τιμών με τον ονομαστικό μισθό, έτσι ώστε o λόγος W/P να είναι ίσος προς τον πραγματικό μισθό. 150

W P W P 1 1 Διάγραμμα 13.1 Το κλασικό υπόδειγμα. Όπως έχουμε δει στο προηγούμενο κεφάλαιο, το κλασικό υπόδειγμα έχει ακόμη την αγορά των δανειακών κεφαλαίων, στην οποία προσδιορίζεται το επιτόκιο και η οποία παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 13.2 ανεξάρτητα από τις άλλες αγορές. Οι μεταβολές που μπορεί να αλλάξουν τη θέση ισορροπίας στο Διάγραμμα 13.1 δεν επηρεάζουν την κατάσταση στην αγορά του επιτοκίου. Διάγραμμα 13.2 Η αγορά δανειακών κφαλαίων. Ας εξετάσουμε, τώρα, πώς μπορεί να μεταβληθεί η θέση ισορροπίας της οικονομίας, σύμφωνα με αυτό το υπόδειγμα. 151

13.1.1 Μεταβολή στην προσφορά εργασίας Η προσφορά εργασίας μπορεί να μετατοπισθεί προς τα δεξιά ή προς τα αριστερά ανάλογα με τη μεταβολή του πληθυσμού. Επίσης, μπορεί να μετατοπισθεί εάν οι άνθρωποι αποφασίσουν να εργασθούν περισσότερες ή λιγότερες ώρες με τον ίδιο μισθό. Ας υποθέσουμε ότι αυξάνει ο πληθυσμός λόγω μετανάστευσης, και η καμπύλη προσφοράς μετατοπίζεται προς τα δεξιά. Αυτό σημαίνει πλεόνασμα στην αγορά εργασίας στον ισχύοντα πραγματικό μισθό. Ο ονομαστικός μισθός, εφόσον είναι εύκαμπτος, θα μειωθεί και ταυτοχρόνως θα μειωθεί και ο πραγματικός. Η απασχόληση θα αυξηθεί σε L 2, και το εισόδημα θα αυξηθεί σε Υ 2, όπως δείχνει το σημείο Α στο μέρος (β). Τώρα, από το σημείο Β του μέρους (γ), μπορείτε να δείτε ότι οι τιμές μειώνονται. Η πτώση του ονομαστικού μισθού αρχικά, και η πτώση των τιμών, θα είναι τέτοιες ώστε ο πραγματικός να μειωθεί, όπως δείχνει η κλίση της ευθείας στο μέρος (δ) του Διαγράμματος 13.1. Η αγορά δανειακών κεφαλαίων δεν επηρεάζεται από τις αλλαγές αυτές. Βέβαια, εάν οι αλλαγές που αναλύσαμε παραπάνω επηρεάσουν την κερδοφορία και το επενδυτικό κλίμα, και μετατοπίσουν την καμπύλη των επενδύσεων, θα αλλάξει και το επιτόκιο. Όμως, το υπόδειγμα στην παρούσα μορφή δεν περιέχει την κερδοφορία ως μεταβλητή. Ανάλογα θα συμβούν, εάν οι μεταβολές επηρεάσουν την αποταμιευτική συμπεριφορά των ατόμων. 13.1.2 Μεταβολή στην ποσότητα του χρήματος Την επίδραση της μεταβολής της ποσότητας του χρήματος έχουμε ήδη εξετάσει στο προηγούμενο κεφάλαιο. Στο Διάγραμμα 12.1 είδαμε ότι η αύξηση της ποσότητας του χρήματος αυξάνει τις τιμές, χωρίς να επιδρά επί του επιπέδου του εισοδήματος. Επιπλέον, εφόσον το εισόδημα είναι δεδομένο στο επίπεδο της πλήρους απασχόλησης, το ποσοστό αύξησης των τιμών θα είναι ίσο προς το ποσοστό αύξησης της ποσότητας του χρήματος. Από την εξίσωση της ποσοτικής θεωρίας, P = MV/Y, απορρέει ότι ΔP/P = ΔΜ/M + ΔV/V ΔΥ/Υ Από την παραπάνω σχέση, φαίνεται ότι η ποσοστιαία μεταβολή των τιμών είναι είναι ίση προς την ποσοστιαία μεταβολή της ποσότητας του χρήματος, συν την ποσοστιαία μεταβολή της ταχύτητας κυκλοφορίας του χρήματος, μείον την ποσοστιαία μεταβολή του εισοδήματος. Με σταθερό το Υ και το V, η μεταβολή των τιμών είναι αναλογική προς τη μεταβολή της ποσότητας του χρήματος. Εάν π.χ. διπλασιασθεί το Μ, θα διπλασιασθεί και το P. 13.1.3 Μεταβολή της τεχνολογίας Η τεχνολογική αλλαγή που εισάγεται στην παραγωγική διαδικασία επιτρέπει την αύξηση της παραγωγής με την ίδια ποσότητα συντελεστών. Με την ίδια ποσότητα εργασίας παράγεται περισσότερο προϊόν. Αυτό μπορεί να οφείλεται στη χρησιμοποίηση καλύτερων μηχανημάτων, σε καλύτερη εκπαίδευση των εργατών, σε καλύτερη διευθέτηση στο χώρο εργασίας, σε καλύτερη διοίκηση, κ.λπ. Η βελτίωση της τεχνολογίας παρουσιάζεται με μετατόπιση της καμπύλης του προϊόντος προς τα πάνω για κάθε μέγεθος απασχόλησης, όπως στο μέρος (β) του Διαγράμματος 13.3. Η μετατόπιση από το Υ 1 στο Υ 2 δείχνει ότι, σε κάθε L αντιστοιχεί μεγαλύτερο Υ. 152

W P Διάγραμμα 13.3 Η μεταβολή της τεχνολογίας στο κλασικό υπόδειγμα. Η βελτίωση της τεχνολογίας σημαίνει και αύξηση του οριακού προϊόντος της εργασίας. Εάν η συνάρτηση παραγωγής είναι Y = 100L 1/2 τότε το οριακό προϊόν είναι dy/dl = 50/L 1/2 Εάν η παραγωγή βελτιωθεί, και η συνάρτηση πάρει τη μορφή Υ = 120L 1/2 τότε το οριακό προϊόν της εργασίας θα αυξηθεί, και θα γίνει dy 60 = 1/2 dl L Συνέπεια της βελτίωσης της τεχνολογίας της παραγωγής και της αύξησης του οριακού προϊόντος της εργασίας είναι ότι, η καμπύλη ζήτησης εργασίας μετατοπίζεται προς το πάνω και δεξιά, όπως φαίνεται στο μέρος (α) του Διαγράμματος 13.3. Τώρα μπορούμε να δούμε, στο διάγραμμα αυτό, τις συνέπειες της τεχνολογικής βελτίωσης στην οικονομία. Στο μέρος (α) του Διαγράμματος 13.3 φαίνεται ότι θα αυξηθεί ο πραγματικός μισθός και η απασχόληση. Στο μέρος (β) φαίνεται ότι θα αυξηθεί το συνολικό προϊόν, δηλαδή το εισόδημα. Στο μέρος (γ) φαίνεται ότι η ευθεία Υ, που δείχνει το εισόδημα, μετατοπίζεται προς τα πάνω, και το επίπεδο των τιμών μειώνεται. Αυτό συμβαίνει διότι, η ποσότητα του χρήματος είναι σταθερή, και η αύξηση της προσφοράς δεν μπορεί να απορροφηθεί χωρίς πτώση των τιμών. Εάν η Κεντρική Τράπεζα θέλει να κρατήσει το επίπεδο των τιμών σταθερό, πρέπει να αυξήσει την ποσότητα του χρήματος τόσο, ώστε η καμπύλη MV να μετατοπισθεί αρκετά και να συναντήσει την Υ 2 στο σημείο που αντιστοιχεί στο Ρ 1. 13.1.4 Μεταβολή των κρατικών δαπανών Έχουμε ήδη εξετάσει τη μεταβολή της ποσότητας του χρήματος και το συμπέρασμα ήταν ότι η επίδρασή της περιορίζεται στη μεταβολή των τιμών, χωρίς κανένα αποτέλεσμα στο επίπεδο του εισοδήματος. Τώρα θα εξετάσουμε τις επιδράσεις της μεταβολής των κρατικών δαπανών. 153

Στο κλασικό υπόδειγμα, εφόσον η οικονομία βρίσκεται σε πλήρη απασχόληση, οι δαπάνες του κράτους δεν μπορούν να αυξήσουν την παραγωγή. Άρα, οι δαπάνες θα προκαλέσουν μείωση των δαπανών για επενδύσεις και για κατανάλωση. Το αποτέλεσμα αυτό θα προέλθει από την επίδραση των κρατικών δαπανών στην αγορά δανειακών κεφαλαίων. Στο Διάγραμμα 13.4, η αρχική ισορροπία είναι στο σημείο Α, με επιτόκιο r 0. Υποθέστε, τώρα, ότι το κράτος δανείζεται ένα ποσό G για να χρηματοδοτήσει τις δαπάνες του. Αυτό σημαίνει ότι, η ζήτηση δανειακών κεφαλαίων στο υπάρχον επιτόκιο αυξάνεται, και συνεπώς η καμπύλη ζήτησης μετατοπίζεται προς τα δεξιά. Διάγραμμα 13.4 Η αύξηση των κρατικών δαπανών. Το αποτέλεσμα είναι αύξηση του επιτοκίου στο r 1 και των αποταμιεύσεων στο S. Συνέπεια της αύξησης του επιτοκίου είναι η αύξηση των αποταμιεύσεων, κατά το διάστημα SS, και η μείωση των επενδύσεων, κατά το διάστημα SI. Βέβαια, η αύξηση των αποταμιεύσεων σημαίνει αντίστοιχη μείωση της κατανάλωσης. Έτσι, γίνεται φανερό ότι το κράτος μπορεί να αυξήσει τις δαπάνες, αλλά ταυτοχρόνως θα εκτοπίσει πλήρως την ιδιωτική δαπάνη για επένδυση και κατανάλωση. Το συμπέρασμα από την ανωτέρω ανάλυση είναι ότι, στο κλασικό υπόδειγμα οι κρατικές δαπάνες προκαλούν την πλήρη εκτόπιση της ιδιωτικής δαπάνης και δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα επί του εισοδήματος. Η χρηματοδότηση των κρατικών δαπανών δεν είναι ανάγκη να προέλθει μόνον από δανεισμό. Το κράτος μπορεί να αντλήσει έσοδα από επιβολή φορολογίας. Στην περίπτωση αυτή, τα αποτελέσματα θα είναι διαφορετικά, διότι η επιβολή ή η αύξηση της φορολογίας είναι πολύ πιθανό να επηρεάσει την προσφορά εργασίας και να μετατοπίσει την καμπύλη προσφοράς. Αυτό το ενδεχόμενο δεν μπορεί να εξετασθεί εδώ, διότι η φορολογία δεν είναι μέρος του υποδείγματος που εξετάζουμε. 13.2 Αριθμητικό παράδειγμα Έστω ότι η οικονομία λειτουργεί σύμφωνα με το κλασικό μακροοικονομικό υπόδειγμα που παρουσιάσαμε στην προηγούμενη ενότητα, το οποίο έχει την εξής συγκεκριμένη μορφή: 154

Y = 800 L 4L 2 συνάρτηση παραγωγής L s = 20 + 0,375(W/P) προσφορά εργασίας M = 30.720 προσφορά χρήματος V = 5 ταχύτητα κυκλοφορίας MV = YP ποσοτική θεωρία S = 4.000 + 150r προσφορά δανειακών κεφαλαίων Ι = 5.000 100r ζήτηση δανειακών κεφαλαίων L s = L d συνθήκη ισορροπίας στην αγορά εργασίας dy/dl = W/P συνθήκη μεγιστοποίησης του κέρδους Για την οικονομία αυτή να βρεθούν: το εισόδημα ισορροπίας η απασχόληση, ο πραγματικός και ο ονομαστικός μισθός, το επιτόκιο, η αποταμίευση, η επένδυση, και η κατανάλωση. Από τη συνάρτηση παραγωγής, βρίσκουμε το οριακό προϊόν της εργασίας που είναι dy/dl = 800 4L. Εξισώνουμε το οριακό προϊόν με τον πραγματικό μισθό, και βρίσκουμε L d = 100 0,125 (W/P) Για να έχουμε ισορροπία στην αγορά εργασίας πρέπει L d = L s, δηλαδή 100 0,125(W/P) = 20 + 0,375 (W/P) Από την οποία λαμβάνουμε W/P = 160. Εάν ο πραγματικός μισθός είναι W/P = 160, από τη συνάρτηση ζήτησης ή προσφοράς εργασίας βρίσκουμε ότι η απασχόληση είναι L = 80, και από τη συνάρτηση παραγωγής το εισόδημα Y = 38.400. Από την αγορά δανειακών κεφαλαίων βρίσκουμε το επιτόκιο που πρέπει να ισχύει για να υπάρχει ι- σορροπία, δηλ. για S = I. Αντικαθιστώντας, έχουμε 4.000 + 150 r = 5.000 100 r Από την οποία βρίσκουμε το επιτόκιο r = 4, και S = I = 4.600. Η κατανάλωση είναι C = Y S = 38.400 4.600 = 33.800 Από την εξίσωση των συναλλαγών έχουμε 38.400Ρ = 153.600, από την οποία βρίσκουμε το επίπεδο τιμών Ρ = 4. Τώρα μπορούμε να προσδιορίσουμε τον ονομαστικό μισθό, διότι ο πραγματικός είναι W/Ρ = 160 και εφόσον Ρ = 4, ο ονομαστικός μισθός είναι W = 640. Σύνοψη Το κεφάλαιο αυτό παρουσίασε με διαγραμματικό τρόπο το κλασικό μακροοικονομικό υπόδειγμα και τον τρόπο με τον οποίον λειτουργεί, εάν επέλθουν μεταβολές σε μία από τις εξωγενείς μεταβλητές. Η διαγραμματική παρουσίαση έδειξε πως η αγορά εργασίας είναι ανεξάρτητη από την αγορά δανειακών κεφαλαίων. Επίσης, έδειξε ότι το προϊόν και η απασχόληση προσδιορίζονται ανεξάρτητα από την ποσότητα του χρήματος, η οποία προσδιορίζει το επίπεδο των τιμών. Βιβλιογραφία Λιανός, Θ. Π. και Μπένος, Θ. Ε. (2013). Μακροοικονομική Θεωρία και Πολιτική. Ζ έκδοση. Αθήνα: Εκδ. Μπένου. Kεφάλαια 8-9. Froyen, R. T. (1990). Macroeconomics: Theories and Policies. New York: MacMillan. Κεφάλαια 3-4. Mankiw, G. (2002). Μακροοικονομική Θεωρία. Αθήνα: Gutenberg. Κεφάλαιο 7. 155