δικαιώματα του συνεταίρου (1997 και β εκδ. 2009) και β) Το ηλεκτρονικό εμπόριο φαρμάκων (2007)] και 13 (δεκατρείς) μελέτες. III. Προς υποστήριξη της υποψηφιότητάς της για την εξέλιξη της στη βαθμίδα της αναπληρώτριας καθηγήτριας, η κα Τζίβα έχει καταθέσει το ακόλουθο έργο: A. Μονογραφία με τίτλο: Ασφάλιση ιατρικής ευθύνης. Έκταση της ασφαλιστικής κάλυψης. Ρήτρες occurrence (= ζημιογόνο περιστατικό) και claims made (=προβολή αξιώσεων), (2014). B. Δώδεκα μελέτες δημοσιευμένες ή υπό δημοσίευση, ως εξής: 1. Φάρμακα και διαδίκτυο, ΔΕΕ 2008, σ. 934 επ.. 2. Η απαγόρευση διαφήμισης μη εγκεκριμένων φαρμάκων Με αφορμή την απόφαση του ΔΕΚ στην υπόθεση Ludwigs-Apotheke München Internationale Apotheke κατά Juers Pharma Import-Export GmbH, ΔΕΕ 2008, σ. 1233 επ.. 3. Ο ν. 2496/1997 και η ασφάλιση επαγγελματικής αστικής ευθύνης, Επι.Δικ.Ι.Α. 2009 (τεύχος 2/2009), σ. 107 επ.. 4. Η έδρα του ευρωπαϊκού συνεταιρισμού, ΔΕΕ 2011, σ. 144 επ., 5. Η αποζημίωση πελατείας του ασφαλιστικού διαμεσολαβητή και ειδικότερα απώλεια αυτής, ΤιμΤομ Νικολάου Κ. Ρόκα, σ. 1099 επ.. 6. Εναλλακτικοί εξωδικαστικοί τρόποι επίλυσης τουριστικών καταναλωτικών διαφορών, Πρακτικά συνεδρίου με θέμα «Η Διεθνής και Ευρωπαϊκή Νομική Διάσταση του Τουρισμού» (2011), σ. 332 επ.. 7. Ηλεκτρονικό εμπόριο φαρμάκων, Πρακτικά συνεδρίου με θέμα «Το δίκαιο στην ψηφιακή εποχή» (9-10.3.2012), σ. 213 επ.. 8. Το σύστημα all inclusive και η σχέση του με το δίκαιο του ανταγωνισμού, Πρακτικά συνεδρίου με θέμα «Σύγχρονα νομικά και αναπτυξιακά προβλήματα του ελληνικού τουρισμού» (27-30.10.2012), σ. 437 επ. (υπό δημοσίευση και στον τόμο προς τιμή Ελίζας Αλεξανδρίδου). 9. Ασφαλιστικές συμβάσεις στο διαδίκτυο, Πρακτικά συνεδρίου με θέμα «Δίκαιο Πληροφορικής-Legal Tech & Data Protection» (22-24.3.2013), σ. 279 επ.. 10. Ασφαλίσεις αστικής ευθύνης από τροχαία ατυχήματα στο διαδίκτυο και προστασία του ασφαλισμένου, υπό δημοσίευση στα Πρακτικά συνεδρίου της Ένωσης Νομικών Δικαίου Ιδιωτικής Ασφάλισης και Αστικής Ευθύνης Τροχαίων Ατυχημάτων (ΕΝΔΙΑΑΕΤΑ) (9-.11.2013). 11. Insurance contracts online and consumer protection under the European and Greek Law, υπό δημοσίευση μελέτη-συμμετοχή σε συλλογικό έργο, με τίτλο «The Dematerialized Insurance. Distance Selling and Cyber Risks. An international Perspective», το οποίο πρόκειται να εκδοθεί από τον εκδοτικό οίκο Springer υπό την επιμέλεια έκδοσης των καθηγητών Pierpaolo Marano, Ioannis Rokas και Peter Kochenmburger. 12. The protection of the insured in the e-health sector, υπό δημοσίευση στα Πρακτικά συνεδρίου της Διεθνούς Ένωσης Ασφαλιστικού Δικαίου (International Association for Insurance Law, AIDA), το οποίο οργάνωσε η HILA-AIDA (Ελληνικός Σύλλογος Ασφαλιστικής Επιστήμης Association Internationale De Droit Des Assurances ) (7-9.5.2014). Η εισήγηση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του AIDA World Working Party «New Technologies, Prevention & Insurance», υπό τη διεύθυνση του Joaquin Alarcon (Ισπανία). Γ. Συμμετοχές σε συλλογικούς τόμους: 2
1. Ερμηνεία των άρθρων 31-35 του κωδν. 2190/1920, στο συλλογικό έργο με το τίτλο «Ανώνυμες Εταιρίες» τόμος ΙΙ (2013), υπό την επιμέλεια των Β. Αντωνόπουλου και Σ. Μούζουλα. 2. Ερμηνεία του άρθρου 19 ΑσφΝ. 2496/1997, στο συλλογικό έργο με τίτλο «Ασφαλιστική Σύμβαση, κατ άρθρο ερμηνεία του νόμου 2496/1997» (2014), υπό την επιμέλεια του καθ. Ι. Ρόκα. IV. Μη δημοσιευθείσες εισηγήσεις σε συνέδρια και επιστημονικές εκδηλώσεις: 1. Εισήγηση σε συνάντηση μελών του «Συνδέσμου Γερμανόγλωσσων Νομικών Βόρειας Ελλάδας», με θέμα «Ηλεκτρονικό εμπόριο φαρμάκων» (20.3.2008). 2. Εισήγηση στο 5 ο επιστημονικό συνέδριο της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ, με θέμα «Διακίνηση φαρμάκων μέσω διαδικτύου Νομικοί προβληματισμοί και λύσεις» (2-5.4.2009). 3. Ομιλία σε ημερίδα της Elsa (The European Law Student s Association) και του Συλλόγου Νεανικής Επιχειρηματικότητας, με θέμα «Σύγχρονες νομοθετικές και πραγματικές όψεις των προσωπικών εταιριών» (30.11.2013). 4. Σεμινάριο με θέμα «Το ηλεκτρονικό εμπόριο σε συγκεκριμένους τομείς Φάρμακα και ασφαλιστικές υπηρεσίες, και θέματα ελληνικής νομοθεσίας και πρακτικής για το ηλεκτρονικό εμπόριο», στο πλαίσιο Προγραμμάτων Εξειδίκευσης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας σε συνεργασία με το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης (4.12.2013). 5. Διδασκαλία [σε μεταπτυχιακό κύκλο μαθημάτων των ΤΕΙ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής)], μαθήματος με θέμα «Ανταγωνισμός αθέμιτος και ελεύθερος» (15.11.2013). 6. Συμμετοχή σε συνέδριο, στο πλαίσιο της ετήσιας συνέλευσης του Γερμανικού Σωματείου για την Ασφαλιστική Επιστήμη ( Deutscher Verein fur Versicherungswissenschaft) (Βερολίνο, 16 και 17.3.2011). 7. Συμμετοχή στο 3 ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Ασφαλιστικού Δικαίου (International Association for Insurance Law, AIDA), με θέμα «Insurance and Reinsurance Law: Present Questions and Future Challenges» (Άμστερνταμ, 26-27.5.2011). 8. Συμμετοχή στο 4 ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Ασφαλιστικού Δικαίου (International Association for Insurance Law, AIDA), με θέμα «Testing times, uncertain outcomes. How are insurers and reinsurers to measure up?» (Λονδίνο, 13-14.9.2012). V. Αξιολογώντας το υποβληθέν προς κρίση, πρόσφατο έργο της κας Τζίβα, επικεντρώνω, κατά πρώτο λόγο, το ενδιαφέρον στην επίκαιρη μονογραφία της για την ασφάλιση ιατρικής ευθύνης. Στη μονογραφία αυτή, η οποία διαρθρώνεται σε εισαγωγή, επτά κεφάλαια και επίλογο, η υποψηφία ασχολείται με την έκταση, το περιεχόμενο και τις εξαιρέσεις της ασφαλιστικής κάλυψης, στο πλαίσιο της ασφάλισης ιατρικής ευθύνης. Ιδιαιτέρως προσεγγίζονται η έννοια, το περιεχόμενο και η νομική φύση των ρητρών claims made και occurrence, σε σχέση με τις οποίες αντιμετωπίζεται, κυρίως, το ζήτημα αν αποτελούν αντικείμενο της ασφαλιστικής κάλυψης ή συνιστούν ρήτρες χρονικού προσδιορισμού της υποχρέωσης του ασφαλιστή να καλύψει τον ασφαλισμένο κίνδυνο. Ειδικότερα: 3
Μετά από ανάλυση, στο πρώτο κεφάλαιο, της έννοιας και των διακρίσεων της ιατρικής ευθύνης, η υποψήφια προσεγγίζει, στο δεύτερο κεφάλαιο, την ασφάλιση ιατρικής ευθύνης, ως ειδικότερη μορφή ασφάλισης επαγγελματικής ευθύνης. Παράλληλα, προβαίνει σε εντοπισμό, κατηγοριοποίηση και ερμηνεία των ΓΟΣ που περιλαμβάνονται σε κυκλοφορούντα στην ελληνική ασφαλιστική αγορά ασφαλιστήρια κάλυψης ιατρικής ευθύνης, τα οποία, στην ουσία, αποτελούν μετάφραση των χρησιμοποιουμένων σε άλλες χώρες ασφαλιστηρίων. Τούτο οδηγεί, κατά την υποψήφια, σε δογματική ασυνέπεια, σε επίπεδο ελληνικού δικαίου, σε θέματα σχετικά με το αντικείμενο της ασφάλισης, την έκταση της ασφαλιστικής κάλυψης, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μερών και την όλη λειτουργία των αντίστοιχων ασφαλιστικών συμβάσεων. Στο τρίτο κεφάλαιο, επιχειρείται εννοιολογική προσέγγιση της ασφαλιστικής περίπτωσης στην ασφάλιση ιατρικής ευθύνης και αναδεικνύεται η πρακτική χρησιμότητα των ρητρών occurrence και claims made κατά το διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ ζημιογόνου γεγονότος και επέλευσης της ασφαλιστικής περίπτωσης, η οποία οδηγεί στην αξίωση του λήπτη της ασφάλισης για παροχή ασφαλιστικής κάλυψης. Το τέταρτο κεφάλαιο αφιερώνεται στην έννοια και στο περιεχόμενο των ρητρών occurrence και claims made και στη συμβατότητά τους με τη ρύθμιση του άρθρου 25 ΑσφΝ. Μετά από συζήτηση, στο πέμπτο κεφάλαιο, ζητημάτων που απασχόλησαν την αμερικανική νομολογία σε σχέση με τις ρήτρες occurrence και claims made και αποτύπωση της νομοθετικής και νομολογιακής μεταχείρισης των ίδιων ρητρών στην Ιταλία, στη Γερμανία, στη Γαλλία, στο Βέλγιο και στην Ισπανία, η υποψήφια, στο έκτο κεφάλαιο, υποστηρίζει αιτιολογημένα αφενός ότι η ρήτρα claims made δεν αποτελεί απαλλακτική ρήτρα που οδηγεί σε περιορισμό ή πλήρη άρση της ευθύνης της ασφαλιστικής εταιρίας, αφετέρου ότι η ίδια ρήτρα δεν τίθεται ως αναβλητική αίρεση στην ασφαλιστική σύμβαση. Στο ίδιο κεφάλαιο, γίνεται εκτενής συζήτηση, εμπλουτισμένη με νομολογιακά παραδείγματα, για την έννοια και το περιεχόμενο των αξιώσεων γενικά και για την προβολή τους στο πλαίσιο της ασφάλισης ευθύνης, γενικά, και της ασφάλισης ιατρικής ευθύνης, ειδικότερα. Ακολουθεί συσχέτιση της ρήτρας claims made και συγκεκριμένων ασφαλιστικών βαρών, προσεγγίζεται η έννοια της αναδρομικής ασφάλισης και της μεταγενέστερης ασφαλιστικής κάλυψης και εξετάζεται η ρήτρα claims made κάτω από το πρίσμα της αρχής του χωρισμού. Σχετικά υποστηρίζεται ότι, με τη βοήθεια της ρήτρας claims made αλλά και άλλων συμβατικών ρητρών, παρέχεται η δυνατότητα στην ασφαλιστική εταιρία να αναλάβει τη διαχείριση της αξίωσης αποζημίωσης που ασκείται σε βάρος του λήπτη, με αποτέλεσμα σήμερα η άκρατη εφαρμογή της αρχής του χωρισμού να έχει χάσει τον αυστηρό δογματισμό της και την πλήρη νομοθετική και κοινωνική αποδοχή της. Το έβδομο κεφάλαιο της μελέτης εστιάζει σε δύο ειδικές περιπτώσεις ασφάλισης ιατρικής ευθύνης: Της ασφάλισης στο πλαίσιο ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και της ασφάλισης σε κλινικές δοκιμές φαρμάκων. Η επιλεκτική αυτή ενασχόληση δικαιολογείται από το γεγονός ότι η ιατρική ευθύνη στους συγκεκριμένους τομείς παρουσιάζει σημαντικές ιδιορρυθμίες, οι οποίες μεταφέρονται στο στάδιο της ασφαλισιμότητάς της, θέτοντας ιδιαίτερους προβληματισμούς, που επιχειρεί να καταδείξει και να αναλύσει η υποψηφία. Στον επίλογο καταγράφονται συνοπτικά οι παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα των επί μέρους κεφαλαίων και τονίζεται ότι η, σχετική με την ασφάλιση ιατρικής ευθύνης, νομοθεσία στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες παρουσιάζει σημαντικές ελλείψεις, με αποτέλεσμα να αφήνονται περιθώρια στη διαμόρφωση των συναλλακτικών σχέσεων μέσω προδιατυπωμένων, από τον 4
ασφαλιστή, ασφαλιστικών όρων. Όμως, οι όροι αυτοί ανταποκρίνονται σε συνθήκες και νομικούς θεσμούς των ΗΠΑ και άλλων χωρών του αγγλοσαξονικού συστήματος, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν, σε ορισμένες περιπτώσεις, ασυμβατότητα με το ισχύον νομοθετικό και συμβατικό «περιβάλλον» άλλων χωρών, των οποίων το δίκαιο και οι εν γένει κοινωνικές και πολιτικοοικονομικές συνθήκες επιβάλλουν μια διαφορετική προσέγγιση. Η ασυμβατότητα αυτή είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους η υποψηφία προτείνει την υποχρεωτικότητα της ασφάλισης ιατρικής ευθύνης, η οποία προϋποθέτει και επιβάλλει εμβριθή και αναλυτική νομοθετική ρύθμιση, που θα καθιστά ασφαλέστερο το περιβάλλον για όλους τους εμπλεκομένους (: ασφαλιστή, λήπτη της ασφάλισης και τρίτο-παθόντα). Εξετάζοντας σφαιρικά την ως άνω μονογραφία, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η πρωτοτυπία της μελέτης εστιάζεται κυρίως: 1) Στην ανάλυση της έννοιας και της νομικής φύσης των συμβατικών ρητρών claims made και occurance. 2) Στην έρευνα της συμβατότητος των ως άνω ρητρών με τη διάταξη του άρθρου 25 ΑσφΝ για την ασφάλιση ευθύνης, θεωρώντας αυτές ως ένα από τα ουσιώδη στοιχεία του. 3) Στην συμπερασματική διατύπωση ότι η ρήτρα claims made δεν ανήκει στις per se καταχρηστικές ρήτρες (άρθρο 2 6 Ν. 2251/1994) αλλά τυχόν καταχρηστικότητά της ελέγχεται από το άρθρο 2 6 Ν. 2251/1994) και τις γενικές διατάξεις των ΑΚ 281 και 288. 4) Στη διατύπωση της άποψης ότι η αρχή χωρισμού των δικών απομακρύνεται από την αυστηρή εφαρμογή της όταν στο ασφαλιστήριο υπάρχει η ρήτρα claims made. Συμπερασματικά, η κρινόμενη μελέτη αποτελεί σημαντική συμβολή στην επιστήμη του ασφαλιστικού δικαίου, κυρίως, λόγω των παραπάνω πρωτοτυπιών της. Διακρίνεται για τη σαφήνεια, την πληρότητα και ακρίβεια των ζητημάτων που αναλύονται με γνώμονα κυρίως τη διεθνή νομολογία. Η υποψήφια παρουσιάζει με ευκρίνεια τις απόψεις της, τις οποίες υποβάλλει σε κριτική ανάλυση, μη παραλείποντας να λάβει θέση μετά από εμπεριστατωμένη δογματική ανάλυση των σχετικών ζητημάων. Προχωρώντας στις υποβληθείσες προς κρίση λοιπές μελέτες της υποψήφιας, οι οποίες διακρίνονται από τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που χαρακτηρίζουν και την ως άνω μονογραφία, επισημαίνονται, συνοπτικά, τα εξής: Στη μελέτη «Φάρμακα και διαδίκτυο», η υποψηφία επιλύει ζητήματα που ανακύπτουν κατά την εμπορία φαρμάκων μέσω διαδικτύου, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι, παρά τον έντονο κρατικό παρεμβατισμό που χαρακτηρίζει ακόμη και σήμερα την αγορά φαρμάκων στις περισσότερες χώρες του κόσμου, επίμονες είναι οι προσπάθειες για την «αποκρατικοποίηση» του εμπορίου φαρμάκων μέσω διαδικτύου, με αυστηρές, όμως, δικλείδες προστασίας των αγοραστών-χρηστών των φαρμάκων. Η μελέτη για την «απαγόρευση διαφήμισης μη εγκεκριμένων φαρμάκων», ασχολείται, κυρίως, με την ερμηνεία των σχετικών απαγορεύσεων στο πλαίσιο τόσο της Οδηγίας 2001/83/ΕΚ (Κοινοτικός Κώδικας Φαρμάκων) όσο και των διατάξεων του πρωτογενούς κοινοτικού δικαίου που αναφέρονται στη διασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας εμπορευμάτων (άρθρα 28 και 30 ΣυνθΕΚ και ήδη άρθρα 34 και 36 ΣΛΕΕ). Στη μελέτη για το «ν. 2496/1997 και την ασφάλιση επαγγελματικής αστικής ευθύνης», προσεγγίζεται η ασφάλιση επαγγελματικής αστικής ευθύνης με γνώμονα 5
το άρθρο 25 ν. 2496/1997 (ΑσφΝ), το οποίο αναφέρεται στην ασφάλιση ευθύνης, γενικότερα. Στη μελέτη για την «έδρα του ευρωπαϊκού συνεταιρισμού», όπως αυτή προσδιορίζεται στον Κανονισμό 1435/2003, η υποψηφία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο ευρωπαϊκός συνεταιρισμός, παρά την «υπερεθνικότητά» του, παραμένει συνδεδεμένος με τον τόπο όπου λειτουργεί η διοίκηση και λαμβάνονται οι σημαντικές για την ύπαρξη και τη λειτουργία του αποφάσεις, ο οποίος συμπίπτει με τον τόπο εγκατάστασης και δραστηριότητας των ίδιων των συνεταίρων. Έτσι, η υποψήφια εκτιμά ότι, κατ αποτέλεσμα, η υιοθέτηση από τον ενωσιακό νομοθέτη της θεωρίας της πραγματικής έδρας δεν θέτει φραγμό στη λειτουργία του νέου αυτού εταιρικού μορφώματος. Η μελέτη για την «αποζημίωση πελατείας του ασφαλιστικού διαμεσολαβητή» καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, παρά την ύπαρξη ειδικών ρυθμίσεων στο ν. 1569/1985 για την αποζημίωση πελατείας των ασφαλιστικών διαμεσολαβητών, λόγοι ισότητας και δικαιοσύνης επιβάλλουν, στο πλαίσιο της αναλογικότητας, την κάλυψη των (ακούσιων) νομοθετικών κενών με αναλογική εφαρμογή ρυθμίσεων του π.δ. 219/1991 περί εμπορικών αντιπροσώπων. Στη μελέτη «Εναλλακτικοί εξωδικαστικοί τρόποι επίλυσης τουριστικών καταναλωτικών διαφορών», η υποψήφια τάσσεται, με σειρά επιχειρημάτων, υπέρ της εξωδικαστικής επίλυσης των τουριστικών διαφορών καταναλωτικού χαρακτήρα και κυρίως εκείνων με αντικείμενο μικρής αξίας. Στη μελέτη «Ηλεκτρονικό εμπόριο φαρμάκων», η υποψήφια, αντλώντας στοιχεία από την ενωσιακή νομολογία, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το εμπόριο φαρμάκων αποτελεί τομέα που υπόκειται στους κανόνες του ενωσιακού δικαίου, όπως αυτοί ισχύουν και σε άλλους τομείς διακίνησης εμπορευμάτων και υπηρεσιών στον ενωσιακό χώρο. Επισημαίνει, πάντως, την ανάγκη ειδικής και λεπτομερούς νομοθετικής αντιμετώπισης με εξέχον χαρακτηριστικό την μαξιμαλιστική προστασία των δικαιωμάτων του καταναλωτή, αγοραστή φαρμάκων. Κι αυτό, εξαιτίας της φύσης του αντικειμένου της εμπορίας, που δεν είναι ένα απλό εμπορεύσιμο προϊόν, αλλά ένα προϊόν με άμεσο αντίκτυπο στη δημόσια υγεία. Στη μελέτη για το «σύστημα all inclusive και τη σχέση του με το δίκαιο του ανταγωνισμού», επιχειρείται η ένταξη του συστήματος all inclusive σε ρυθμίσεις αφενός του δικαίου του ανταγωνισμού, αθέμιτου και ελεύθερου, αφετέρου του δικαίου περί προστασίας του καταναλωτή. Η μελέτη «Ασφαλιστικές συμβάσεις στο διαδίκτυο» ασχολείται με την έννοια και το περιεχόμενο των ασφαλιστικών συμβάσεων που καταρτίζονται από απόσταση, κυρίως μέσω του διαδικτύου, για τις οποίες η υποψήφια εκφράζει αιτιολογημένα επιφυλάξεις ως προς τη νομιμότητά τους και ως προς τη «συμβατότητά» τους με το πολυδαίδαλο νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τις ασφαλιστικές συμβάσεις που καταρτίζονται από απόσταση. Για το λόγο αυτό, προβαίνει σε δικαιοπολιτικού περιεχομένου προτάσεις ως προς τη ρύθμιση του νεοπαγούς αυτού τρόπου κατάρτισης ασφαλιστικών συμβάσεων, έτσι ώστε να είναι επωφελής τόσο για την ασφαλιστική αγορά όσο και για τους καταναλωτές-λήπτες της ασφάλισης. Η μελέτη «Ασφαλίσεις αστικής ευθύνης από τροχαία ατυχήματα στο διαδίκτυο και προστασία του ασφαλισμένου» ασχολείται με την έννοια και το περιεχόμενο των, καταρτιζόμενων από απόσταση και κυρίως μέσω διαδικτύου, ασφαλιστικών συμβάσεων κάλυψης αστικής ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα. Με βάση εμπειρικές, καταρχήν, παρατηρήσεις, η υποψηφία επιχειρεί να εντοπίσει και να αναλύσει τα σημαντικότερα προβλήματα της ηλεκτρονικής κατάρτισης των εν λόγω συμβάσεων, δίνοντας έμφαση στο ζήτημα της μη τήρησης της υποχρέωσης 6