Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία

Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία Ενημερωτικές Εκδηλώσεις για το Κοινό- Λήμνος 2015 Κάπνισμα Ευάγγελος Μάτσακας Καρδιολόγος, Διευθυντής

Κάπνισμα- Γενικά Κάπνισμα: Σημαντικότερος τροποποιήσιμος παράγοντας κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο Στατιστικά στοιχεία: Διεθνώς καταναλίσκονται περίπου 6 δισ. τσιγάρα ετησίως Κόστος διαφήμισης τσιγάρων 5 σημαντικότερων εταιρειών καπνού: - > 4 δισεκ. $ ετησίως διεθνώς Κόστος από πλευράς υγείας και απώλειας παραγωγικότητας του πληθυσμού: - ΗΠΑ: 500 δισεκ. $ ετησίως - Ελλάδα: περίπου 2.14 δισεκ. ετησίως Centers for Disease Control and Prevention. 2008; 57:1226 28, Eriksen M, Mackay J, Ross H. The tobacco atlas. 4th edn. Atlanta, GA: American Cancer Society, New York: World Lung Foundation, 2012, Ministry of Health and Social Solidarity. The Greek National Plan of Action against Cancer 2008 2012, Athens, 2008.

Μέσος Ετήσιος Κατά Κεφαλήν Αριθμός Κατανάλωσης Τσιγάρων Ελλάδα: σχεδόν 2πλάσιος από το μέσο όρο της ΕΚ - Μέσος αριθμός τσιγάρων την ημέρα: 20 (1 πακέτο) Filippidis FT, et al. Eur J Public Health 2013;23:772 6

Διακύμανση Κατά Κεφαλή Κατανάλωσης Τσιγάρων στην Ευρώπη- 1970-2004 Μείωση κατά 50% μεταξύ 1965-2009 στην Ευρώπη/ΗΠΑ σε αντίθεση με την Ελλάδα Αυξητική τάση στριφτών τσιγάρων στην Ελλάδα (15.7%- 2013) 50%

Ποσοστά Καπνιστών Κατά Ηλικία και Φύλο στην Ελλάδα- GATS 2013 Περίπου 38% του πληθυσμού (51.2% άνδρες και 25.7% γυναίκες) στην Ελλάδα είναι καπνιστές σε αντίθεση με το 21% διεθνώς Σχεδόν το 1/3 των ατόμων < 25 ετών είναι καπνιστές WHO- Global Adult Tobacco Survey 2013, Κυρατζόγλου Θ, Φουκαράκης Ε. Ελληνική Καρδιολογική Επιθεώρηση 2013, 54: 331-338

Ελλάδα- Ηλικία Έναρξης Καπνίσματος- GATS 2013 90% των καπνιστών αρχίζουν το κάπνισμα σε ηλικία < 25 ετών > 50% των εφήβων που καπνίζουν θα γίνουν συστηματικοί καπνιστές ήδη από την ηλικία των 19 ετών 4.8% 52.2% 25.5% < 15 ετών 15-16 ετών 17-19 ετών Global Adult Tobacco Survey Greece 2013

Τι Περιέχει ο Καπνός του Τσιγάρου 1 τσιγάρο: - Περιέχει 10-15 mg νικοτίνης και με το κάπνισμα απελευθερώνεται στον οργανισμό περίπου 1.0 mg νικοτίνης (0.5-1.0 mg νικοτίνης iv: θανατηφόρα δόση) Καπνός τσιγάρου: περιέχει 7.000 χημικές ουσίες - 250 ουσίες τοξικές ουσίες (τουλάχιστον 69 γνωστές καρκινογόνες) και PM 2.5 Κάδμιο Μπαταρίες Βουτάνιο Υγρό αναπτήρων Στεατικό οξύ Κερί Προσάναμμα κάρβουνων Τολουόλιο Βιομηχανικός διαλύτης Νικοτίνη Εντομοκτόνο Οξικό οξύ Ξύδι Αμμωνία Καθαριστικό λεκάνης Μεθάνιο Αέριο υπονόμων Μονοξείδιο άνθρακα Δηλητήριο Αρσενικό Δηλητήριο Μεθανόλη Καύσιμο πυραύλων Πίσσα Mayer B. Arch Toxicol 2014; 88: 5-7, Middlekauff H, et al: J Am Coll Cardiol 2014; 64: 1740 50

Κίνδυνοι από το Κάπνισμα Οι κίνδυνοι από το κάπνισμα αυξάνονται: - Όσο μικραίνει η ηλικία έναρξης του καπνίσματος - Όσο αυξάνεται η συνολική διάρκεια του καπνίσματος - Όσο αυξάνεται ο μέσος αριθμός τσιγάρων που καταναλώνονται Επίδραση καπνίσματος στη διάρκεια ζωής: - Άνδρες συστηματικοί καπνιστές: απώλεια 13.2 ετών διάρκειας ζωής - Γυναίκες συστηματικές καπνίστριες: απώλεια 14.5 ετών διάρκειας ζωής Κατά τον 21 ο αιώνα: - Το κάπνισμα αναμένεται να σκοτώσει 1.0 δισεκ. ανθρώπους (το 50% των καπνιστών ή το 9% του γενικού παγκόσμιου πληθυσμού) Διακοπή καπνίσματος πριν από την ηλικία των 40 ετών: Centers for Disease Control and Prevention. 2002; 51:300-3 - Μείωση θνητότητας από το κάπνισμα κατά 90%

Ετήσιοι Θάνατοι % που Μπορούν να Αποδοθούν στον Καπνό- Εκτιμήσεις σε Παγκόσμια Κλίμακα Διεθνώς: 1 στους 5 θανάτους οφείλεται στο κάπνισμα (> 5 εκ. άνθρωποι πεθαίνουν ετησίως από το κάπνισμα) Ελλάδα: Περίπου 20.000 άτομα πεθαίνουν ετησίως από νοσήματα που έχουν σχέση με το κάπνισμα (17% αποδιδόμενη θνητότητα) Καναδάς >25% ΗΠΑ >25% Μεξικό 15%-19% ΗΒ >25%Γερμανία >25% Ισπανία >25% Σουηδία >25% Τουρκία >25% Ρωσική Ομοσπονδία >25% Κίνα & Ταϊβάν 10%-14% Βραζιλία 15%-19% Αργεντινή 15%-19% Αυστραλία 20%-24% * Εκτιμήσεις ανά γεωγραφική περιοχή κατά το έτος 2000 για άνδρες ηλικίας > 35 ετών.-mackay J, Eriksen M. The Tobacco Atlas. Second Ed. World Health Organization; 2006.

Παθήσεις Σχετιζόμενες με το Ενεργητικό Κάπνισμα Καρκίνος Χρόνιες παθήσεις Κεφαλής Λαιμού ΑΕΕ Τύφλωση Λοιμώξεις στοματοφάρυγγα Πνεύμονα Λευχαιμία Στομάχου Νεφρού Παγκρέατος Εντέρου Κύστεως Τραχήλου μήτρας Παθήσεις αορτής Καρδιοπάθειες ΧΑΠ, άσθμα, πνευμονία Περιφερική αρτηριοπάθεια Έλκος 12δακτύλου Μείωση γονιμότητας Κάταγμα ισχίου

Κάπνισμα και Καρδιά Επιτάχυνση αθηροσκλήρωσης στεφανιαίων αρτηριών: - Ο κίνδυνος καρδιακού επεισοδίου (ιδιαίτερα ΕΜ) σε καπνιστές τουλάχιστον 20 τσιγάρων την ημέρα είναι 5χ σε σχέση με τους μη καπνιστές (25% επί πλέον στις γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες) - Τουλάχιστον 1.000 άτομα ετησίως παθαίνουν ΕΜ εξαιτίας του καπνίσματος στην Ελλάδα Διακοπή του καπνίσματος: - Μείωση των καρδιαγγειακών συμβάντων κατά 50% (20-36% μείωση θνητότητας) - 10-30% των ασθενών με ΣΝ συνεχίζουν να καπνίζουν (αύξηση στεφανιαίων επεισοδίων ακόμη και μετά επαναιμάτωση) Zhang Z, et al. J Am Coll Cardiol 2015;65:1107 15, Mons U, et al. CHANCES consortium. BMJ 2015; 350: h1551

Κάπνισμα και Πνεύμονες Άσθμα, χρόνια βρογχίτιδα και εμφύσημα (80-90% των θανάτων από ΧΑΠ) Centers for Disease Control and Prevention. 2003; 52: 842-844

Κάπνισμα και Καρκίνος 30% των θανάτων από καρκίνο οφείλονται στο κάπνισμα (90% καρκίνου πνεύμονα) Μηχανισμοί: επίδραση στο DNA των κυττάρων και στο ανοσοποιητικό σύστημα Karam-Hage M, et al. CA Cancer J Clin. 2014; 64: 272-90

Κάπνισμα και Εγκυμοσύνη Συχνότητα καπνίσματος: - Περίπου το 11% όλων των εγκύων Η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου (ενεργητική ή παθητική) κατά τη διάρκεια της κύησης σχετίζεται με: - Διέγερση εμβρύου - Αυξημένο κίνδυνο αποβολής (14%), θνησιγένειας εμβρύου - Χαμηλό σωματικό βάρος γέννησης (20-30%) - Επηρεασμένη πνευμονική λειτουργία νεογνού - Σύνδρομο αιφνίδιου βρεφικού θανάτου (SIDS: 10%) Fagerström K. Drugs. 2002;62 (Suppl 2):1 9, Le Souef PN. Thorax. 2000;55:1063 1067, Mackay J, et al. The Tobacco Atlas. World Health Organization; 2002, Hellstrom-Lindahl E, et al. Respiration. 2002;69:289-293. - Πιθανή σχέση με γνωστικά και αναπτυξιακά σύνδρομα παιδιών

Κάπνισμα- Πρώιμη Γήρανση Περιοδοντίτιδα, χρώση και απώλεια οδόντων κλπ. Μείωση όσφρησης και γεύσης Έλκος 12δακτύλου Μείωση σεξουαλικής δραστηριότητας, γονιμότητας κλπ. Πρώιμη γήρανση

Παθητικό κάπνισμα: Παθητικό Κάπνισμα ή Κάπνισμα από Δεύτερο Χέρι - Εισπνοή αέρα περιβάλλοντος που περιέχει κυρίως τον καπνό που εκλύεται από την κάφτρα του τσιγάρου (85%) αλλά και από τον αέρα που εκπνέεται από τον καπνιστή μέσα σε κλειστούς χώρους (15%) Έκθεση σε παθητικό κάπνισμα: - Τουλάχιστον 2 στους 5 μη καπνιστές διεθνώς (Ελλάδα: 52.3% των ενηλίκων στους χώρους εργασίας, 72.2% στα εστιατόρια κλπ. και 65.7% στο σπίτι) - Τουλάχιστον 1 στα 2 παιδιά (Ελλάδα: 57% στο σπίτι και 67% σε κλειστούς δημόσιους χώρους) WHO- Global Adult Tobacco Survey 2013, Bhatnagar A, et al. Circulation. 2014; 130: 1418-1436

Τοξικότητα Παθητικού Καπνίσματος 4 φορές πιο τοξικός αέρας από αυτόν που εισπνέει ο καπνιστής (ιδιαίτερα στα παιδιά και σε κλειστούς χώρους: > 3 φορές τα όρια ατμοσφαιρικής ρύπανσης): - 3χ ποσότητα CO - 10-30χ ποσότητα νιτροζαμινών (γνωστών καρκινογόνων) και 15-300χ ποσότητα αμμωνίας Συγκέντρωση μικροσωματιδίων: - Ιδιαίτερα αυξημένη σε κλειστούς χώρους και χωρίς μείωση στην Ελλάδα - Μέσο επιτρεπτό ετήσιο όριο έκθεσης σε μικροσωματίδια διαμέτρου < 2.5 μm (PM 2.5 ): 15 μg/m 3 Vardavas C, et al. BMC Public Health 2007; 7: 302

Κίνδυνοι Παθητικού Καπνίσματος Περίπου 1.000 μη καπνιστές πεθαίνουν κάθε χρόνο από το παθητικό κάπνισμα στη χώρα μας Παιδιά Νευροπάθειες Διαταραχές μνήμης Δυσλειτουργία αναπνευστικού συστήματος Μέση ωτίτιδα Ενήλικες ΑΕΕ (χ 20-30%) Επιβάρυνση λειτουργία ανώτερου ΑΣ Καρκίνος πνεύμονα (χ 20-30%) Στεφανιαία νόσος (χ 25-30%) Πνευμονοπάθειες Επιβάρυνση λειτουργίας κατώτερου ΑΣ (ΧΑΠ κλπ.) Σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου νεογνών Προβλήματα γονιμότητας Χαμηλό βάρος γέννησης The Health Consequences of Involuntary Exposure to Tobacco Smoke: A Report of the Surgeon General. Atlanta, GA: Centers for Disease Control and Prevention; 2006.

Ευεργετικά Αποτελέσματα Διακοπής Καπνίσματος Μείωση ΑΠ και ΚΣ Αύξηση θερμοκρασίας άκρων 20 48 ώρες Βελτίωση όσφρησης και γεύσης Μείωση κινδύνου καρδιακού επεισοδίου Κίνδυνος ΣΝ, θανάτου και καρκίνου παρόμοιος με μη καπνιστές 10-15 έτη 1-3 έτη Μείωση καρδιαγγειακού κινδύνου κατά 50% Doll R, et al. BMJ 2004; 328: 1519 33, Kenfield SA, et al. JAMA 2008; 299: 2037 47, Fihn S, et al. 2012 ACCF/AHA/ACP/AATS/ PCNA/SCAI/STS Guideline for the Diagnosis and Management of Patients With Stable Ischemic Heart Disease. JACC 2012: 60: xxx- xxx, Montalescot G, et al. 2013 ESC guidelines on the management of stable coronary artery disease. Eur Heart J 2013; 34: 2949 3003

Διακοπή Καπνίσματος- Δεδομένα Δεν είναι εύκολη: - Οι καπνιστές όχι μόνο είναι εθισμένοι στη νικοτίνη αλλά συνδέουν το κάπνισμα με καθημερινές δραστηριότητες (καφές, παρέα κλπ.) - Κάπνισμα κατά το πρωινό ξύπνημα: 72.2% των καπνιστών (σοβαρή εξάρτηση) - Σύνδρομο απόσυρσης νικοτίνης, αύξηση βάρους κλπ. Για το λόγο αυτό παρότι το 53% των καπνιστών επιθυμούν να διακόψουν το κάπνισμα: - Μόνο 14% από αυτούς το προσπαθούν πραγματικά - Και από αυτούς μόνο το 3-5% το επιτυγχάνουν τελικά μόνο με τη δύναμη της θέλησης - Ενώ οι υπόλοιποι χρειάζονται υποστήριξη και πολύ συχνά ιατρική παρέμβαση (αύξηση κατά 50-70% του ποσοστού επιτυχίας) Ελλάδα: - 11.8% των ενηλίκων είναι πρώην ημερήσιοι καπνιστές (ποσοστό διακοπής: 25%) WHO- Global Adult Tobacco Survey 2013, Bhatnagar A, et al. Circulation. 2014; 130: 1418-1436

Διακοπή Καπνίσματος- Βασικά Βήματα Τα «κόλπα» για τις δύσκολες ώρες: - Μάσημα τσίχλας (χωρίς ζάχαρη) - Μάσημα κανέλας ή γαρίφαλου - Τσιμπολόγημα φρούτων και λαχανικών, κράκερ κλπ. Για να μην υποκύψετε στον πειρασμό του τύπου «για σήμερα μόνο ένα τσιγαράκι»: - Απασχόληση χεριών (π.χ. με ένα κομπολόι) - Ενασχόληση με τα φυτά ή τον κήπο - Άσκηση (ζωηρό περπάτημα, ήπια άθληση, τζόκινγκ, τένις, κολύμπι κλπ.) - Αποφυγή καφέδων (κάνουν πιο έντονη την έλλειψη νικοτίνης) και χώρων καπνιστών - Συχνό πλύσιμο δοντιών (μείωση επιθυμίας για κάπνισμα) Bhatnagar A, et al. Circulation. 2014; 130: 1418-1436

Τρόποι Υποβοήθησης Διακοπής Καπνίσματος Φαρμακευτική υποβοήθηση: 15.1% των καπνιστών στην Ελλάδα Υποκατάστατα νικοτίνης (NRT): - Αυτοκόλλητα νικοτίνης (NICORETTE, NICOPATCH) - Τσίχλες νικοτίνης (NICORETTE) - Ρινικό σπρέι νικοτίνης (NICORETTE) Βαρενικλίνη (CHAMPIX 1.0 mg χ 2 χ 12 εβδ.): - Ανταγωνιστής νικοτίνης στους νικοτινικούς υποδοχείς του εγκεφάλου: μείωση επιθυμίας για κάπνισμα και συμπτωμάτων συνδρόμου απόσυρσης νικοτίνης (προσοχή σε ψυσωσικά σύνδρομα, αύξηση καρδιαγγειακού κινδύνου;) Βουπροπιόνη (ΖΥΒΑΝ 150 mg χ 2 χ 7-12 εβδ.): - Εκλεκτικός αναστολέας της νευρωνικής επαναπρόσληψης κατεχολαμινών: μείωση επιθυμίας για κάπνισμα (προσοχή σε επιληψία) Εναλλακτικές Μέθοδοι: Βελονισμός, υπνοθεραπεία κλπ.; Ειδικά κέντρα υποβοήθησης διακοπής καπνίσματος (τηλεφωνικά, κλινικές): 2.7% των καπνιστών στην Ελλάδα Ηλεκτρονικά τσιγάρα; Bhatnagar A, et al. Circulation. 2014; 130: 1418-1436

Ηλεκτρονικά Τσιγάρα e- cigarettes Ηλεκτρονικές συσκευές που απελευθερώνουν ατμό (αεροζόλ) με ζέσταμα ενός διαλύματος, που περιέχει συνήθως νικοτίνη, προπυλενογλυκόλη, γλυκερίνη, νερό, αρωματικούς παράγοντες κλπ. (Hon Lic 2003) Χρήση από το 6% του γενικού πληθυσμού διεθνώς (1.9% στην Ελλάδα): 3χ ανά έτος Grana R, et al. Circulation. 2014; 129: 1972-1986, Ebbert J, et al. Mayo Clin Proc. 2015; 90:128-134, World Health Organisation. Electronic Nictoine Delivery Systems: Report by WHO. http://apps.who.int/gb/fctc/pdf/cop6/fctc_cop6_10-en.pdf (accessed Sep 2014), Palipudi KM, et al. Nicotine Tob Res 2015

Ηλεκτρονικά Τσιγάρα - Υγιεινή Επιλογή; Μη επακριβώς γνωστή σύσταση διαλύματος;: - Ποικιλία κατασκευαστών (συνήθως στην Κίνα), ανεπαρκής έλεγχος ποιότητας κλπ. Ο ατμός περιέχει: - Ίδια ποσότητα νικοτίνης με 1 τσιγάρο (30 μg νικοτίνης/ανά ρουφηξιά χ 30 ρουφηξιές = 1.0 mg νικοτίνης) - Λιγότερες μεν τοξικές/καρκινογόνες ουσίες από τον καπνό του τσιγάρου αλλά υψηλότερες από το σπρέι νικοτίνης Goniewicz ML, et al. Tob Control. 2014;23:133 139

Ηλεκτρονικά Τσιγάρα - Επίδραση στην Υγεία του Πληθυσμού/Διακοπή Καπνίσματος Επίδραση στην υγεία των χρηστών ηλεκτρονικών τσιγάρων; Άγνωστη προς το παρόν: - Επιβάρυνση λειτουργίας αναπνευστικού συστήματος, πιθανή καρκινογόνος δράση (μεταλλικά στοιχεία, μικροσωματίδια κλπ.) - Επίδραση στις έγκυες γυναίκες κλπ.; - Πιθανότητα εγκαύματος ή έκρηξης κλπ. Επίδραση στην υγεία των παθητικών «καπνιστών» από το ατμό των ηλεκτρονικών τσιγάρων σε κλειστούς χώρους; Άγνωστη προς το παρόν: - Μη απαγόρευση σε κλειστούς χώρους: σχεδόν παρόμοια επίπεδα νικοτίνης, μικροσωματιδίων, πιθανών καρκινογόνων κλπ. στο αίμα με καπνιστές ή παθητικούς καπνιστές Συνολική επίδραση στην υγεία του γενικού πληθυσμού από τα ηλεκτρονικά τσιγάρα ; Άγνωστη προς το παρόν («third- hand exposure to nicotine») Υποβοήθηση διακοπής καπνίσματος τσιγάρων; Τα υπάρχοντα δεδομένα είναι σαφώς αρνητικά: - Καθυστέρηση ή αναβολή διακοπής καπνίσματος = διπλή ή/και μόνιμη χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων: 64.4% στην Ελλάδα) Bhatnagar A, et al. Electronic Cigarettes. A Policy Statement From the American Heart Association Circulation. 2014; 130: 1418-1436, Farsalinos KE, et al. Int J Environ Res Public Health. 2013;10:5146 5162, Flouris AD, et al. Inhal Toxicol. 2013;25:91 101, WHO- Global Adult Tobacco Survey 2013, Ebbert J, et al: Mayo Clin Proc. 2015; 90: 128-134

Ηλεκτρονικά Τσιγάρα - Επίδραση στα Παιδιά/Νέους Αυξητική τάση χρήσης ηλεκτρονικών τσιγάρων : - 17% των εφήβων στις ΗΠΑ (2014) - Βλαπτική επίδραση στην ανάπτυξη του εγκεφάλου κλπ. - Αυξητική τάση καπνίσματος τσιγάρων (2χ) Παθητική έκθεση στον ατμό των ηλεκτρονικών τσιγάρων : - Εθισμός στη νικοτίνη ή/και άλλες επιβλαβείς ουσίες που προστίθενται στο διάλυμα - Αυξητική τάση καπνίσματος τσιγάρων; Ακούσια ή ηθελημένη επαφή με το διάλυμα νικοτίνης, υγρού μπαταρίας κλπ. Dutra LM, Glantz SA. Electronic cigarettes and conventional cigarette use among US adolescents: a cross-sectional study. JAMA Pediatr. 2014, Schraufnagel DE. Pediatr Allergy Immunol Pulmonol 2015; 28: 2-6 - Οξεία τοξικότητα νικοτίνης (δερματική επαφή ή κατάποση διαλύματος νικοτίνης), εγκαύματα κλπ.

Συμπεράσματα Η χρήση καπνού υπό οιανδήποτε μορφή είναι από τους σημαντικότερους αντιμετωπίσιμους παράγοντες κινδύνου για την πρόκληση καρδιαγγειακής νόσου, χρόνιας πνευμονοπάθειας, καρκίνου και θανάτου Η συχνότητα του ενεργητικού καπνίσματος μειώνεται διεθνώς σε αντίθεση με τη χώρα μας Η υποβοήθηση της διακοπής του καπνίσματος είναι σήμερα εφικτή με τη βοήθεια φαρμάκων και ψυχολογικής υποστήριξης Το παθητικό κάπνισμα παραμένει μια σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία Η χρήση των ηλεκτρονικών τσιγάρων αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς διεθνώς και παρά τα επαγγελλόμενα δεν φαίνεται να υποβοηθούν την υγεία ή τη διακοπή του καπνίσματος