Για παραπομπή : Εξερτζόγλου Χάρης,, 2002, Περίληψη : Η Ταρσός, αντίθετα από τα Άδανα και τη Μερσίνα, δε γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη κατά το 19ο αιώνα. Ωστόσο και εκεί ο πληθυσμός αυξήθηκε χάρη στην οικονομική ανάπτυξη ολόκληρης της Κιλικίας και έφτασε περίπου τους 30.000 κατοίκους, από τους οποίους πολλοί ήταν μετανάστες από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας, την Κύπρο και το Αιγαίο. Η εκκλησία και η κοινότητα της Ταρσού δοκιμάστηκαν από το λεγόμενο Αντιοχικό ζήτημα, που έφερε σε αντιπαράθεση μέρος τουλάχιστον των αραβόφωνων χριστιανών της πόλης με τους ελληνόφωνους και τους τουρκόφωνους. Άλλες Ονομασίες Γεωγραφική Θέση Νοτιοανατολική Μικρά Ασία Ιστορική Περιοχή Κιλικία Διοικητική Υπαγωγή Έδρα καζά του σαντζακιού Αδάνων, που υπαγόταν στο βιλαέτι Αδάνων έως το 1889, οπότε αποτέλεσε έδρα καζά στο σαντζάκι της Μερσίνας του βιλαετιού Αδάνων 1. Η πόλη Η πόλη της Ταρσού είναι χτισμένη στις όχθες του ποταμού Κύδνου (Tarsus Çay), στην πλούσια και εύφορη πεδιάδα της Κιλικίας. Η πόλη κατοικείται συνεχώς από την Αρχαιότητα και η ίδρυσή της αποδίδεται στους Ασσύριους και το βασιλέα Σαρδανάπαλο. Η Ταρσός υπήρξε σημαντικό πρωτοχριστιανικό κέντρο και είναι γνωστή ως γενέτειρα του Aποστόλου Παύλου. Στη μακρά ιστορία της η πόλη αποτέλεσε μέρος του Ασσυριακού Βασιλείου, της Περσικής Αυτοκρατορίας, μήλον της Έριδος των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων και πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας της Κιλικίας. Ιδιαίτερα έντονες υπήρξαν οι εχθροπραξίες ανάμεσα στους Βυζαντινούς και τους Άραβες για τον έλεγχο της Ταρσού από τον 8ο έως τον 11ο αιώνα, στη διάρκεια των οποίων η πόλη άλλαξε δύο φορές χέρια, μέχρι τον οριστικό έλεγχό της από τους Βυζαντινούς το 965. Παρέμεινε υπό βυζαντινή διοίκηση μέχρι την κατάληψή της από τους σταυροφόρους το 1097, αλλά λίγο αργότερα πέρασε στον έλεγχο του βασιλείου της Μικράς Αρμενίας μέχρι τα τέλη του 13ου αιώνα, όταν κατελήφθη από τους Μαμελούκους. Τελικά η Ταρσός ενσωματώθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 16ο αιώνα ως τμήμα του εγιαλετιού του Χαλεπιού και το 1571 ως σαντζάκι του εγιαλετιού της Κύπρου. Στις αρχές του 17ου αιώνα η Ταρσός αποτέλεσε τμήμα του σαντζακιού των Αδάνων, στο πλαίσιο του οποίου παρέμεινε ως διοίκηση καζά και μετά την αναδιοργάνωση του 1867, όταν τα Άδανα αποτέλεσαν ξεχωριστό βιλαέτι. Στα 1889 ο καζάς της Ταρσού ενσωματώθηκε στο σαντζάκι της Μερσίνας, στο πλαίσιο πάντα του βιλαετιού των Αδάνων. Στη μακρά πορεία της η πόλη κατοικούνταν συνεχώς. Οι υπάρχουσες πληροφορίες αναφέρουν ότι στον αποκλειστικά χριστιανικό και εβραϊκό πληθυσμό της πόλης προστέθηκαν και μουσουλμάνοι μετά την πρώτη κατάκτησή της από τους Άραβες το 950. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε αισθητά μετά την εκ νέου κατάκτησή της από τους Μαμελούκους και κυρίως μετά την ενσωμάτωσή της στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η οθωμανική κατάκτηση δεν εξάλειψε το χριστιανικό πληθυσμό, ο οποίος ωστόσο μειώθηκε σημαντικά. Στις αρχές του 19ου αιώνα η Ταρσός κατοικούνταν κυρίως από μουσουλμάνους, αλλά διαβιούσαν εκεί και αρμενικές και ορθόδοξες οικογένειες. Η πόλη της Ταρσού υπήρξε κατά το παρελθόν μεγάλο πνευματικό και εμπορικό κέντρο της Κιλικίας, αλλά κατά το 19ο αιώνα η σημασία της άρχισε να φθίνει. Βασικό ρόλο στην πορεία αυτή έπαιξε η ανάπτυξη των Αδάνων (40 χιλιόμετρα ΒΑ της Ταρσού) και της Μερσίνας (22 χιλιόμετρα ΝΔ της Ταρσού). Η πόλη διατήρησε παραγωγικές δραστηριότητες στον αγροτικό τομέα, παρήγε βαμβάκι και μαλλί, αλλά η γεωγραφική θέση της και οι ελώδεις εκτάσεις που την περιστοίχιζαν δεν άφηναν πολλά περιθώρια για σημαντική αύξηση της παραγωγής. Ας σημειωθεί ότι κατά την Αρχαιότητα η απόσταση που χώριζε την Ταρσό από τις εκβολές του ποταμού Κύδνου στη θάλασσα δεν ήταν μεγαλύτερη από 1.500 μέτρα, αλλά στο Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 1/5
Για παραπομπή : Εξερτζόγλου Χάρης,, 2002, πέρασμα του χρόνου οι προσχώσεις του ποταμού αύξησαν αυτή την απόσταση σε περίπου 18 χιλιόμετρα. Στο χώρο αυτό είχαν αναπτυχθεί έλη που περιόριζαν την παραγωγική δυνατότητα της περιοχής και επιβάρυναν το κλίμα της. Παρά τη σχετική υποβάθμιση της Ταρσού σε σχέση με τα δύο άλλα κέντρα της Κιλικίας, η πόλη τελικά ευνοήθηκε από τον ευρύτερο μετασχηματισμό της περιοχής. Ο πληθυσμός της ανανεώθηκε με μετανάστες από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας και άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας, έστω και σε μικρότερο βαθμό σε σχέση με τα Άδανα και τη Μερσίνα. Η βαμβακοπαραγωγή ενισχύθηκε σημαντικά, όπως και η καλλιέργεια άλλων προϊόντων, κυρίως του ζαχαρότευτλου και του σουσαμιού. Επιπλέον η πόλη απέκτησε μια σύγχρονη, αν και μικρή, βιομηχανική υποδομή. Τέλος, παρά τις δυσκολίες που δημιουργούσαν τα έλη, η υποδομή της πόλης βελτιώθηκε. Στις αρχές του 20ού αιώνα η δημιουργία τοπικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, που χρησιμοποιούσε τον Κύδνο για ενέργεια, ηλεκτροφώτιζε μεγάλο μέρος της Ταρσού, μια πολυτέλεια που στερούνταν και τα Άδανα και η Μερσίνα. Κατά τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα αναφέρεται η ύπαρξη ενός θεάτρου και ενός κινηματογράφου. Επιπλέον, η Ταρσός ήταν ο ενδιάμεσος σταθμός της μικρής σιδηροδρομικής γραμμής Αδάνων Μερσίνας, μήκους περίπου 67 χιλιομέτρων, που συνέδεε την πρωτεύουσα του νομού και την πλούσια παραγωγή του κάμπου των Αδάνων με το βασικό επίνειο της Κιλικίας, τη Μερσίνα. Η πόλη διατήρησε την παλαιά πολεοδομία της. Ήταν χωρισμένη σε γειτονιές (μαχαλάδες) στη βάση της θρησκευτικής διάκρισης. Ο πληθυσμός της Ταρσού παρέμεινε κατά το 19ο αιώνα κατά βάση στάσιμος. Πληθυσμιακά στοιχεία για την περίοδο πριν από το 19ο αιώνα δεν υπάρχουν, αλλά η πόλη είχε πάντα πληθυσμό που ξεπερνούσε κατά πολύ τους 10.000 κατοίκους. Οι πρώτες επίσημες οθωμανικές απογραφές του 1881/1882 αναφέρουν ότι ο καζάς της Ταρσού είχε 42.199 κατοίκους, από τους οποίους οι 39.862 ήταν μουσουλμάνοι. 1 Για την ίδια την πόλη της Ταρσού οι πληθυσμιακές εκτιμήσεις που υπάρχουν παρουσιάζουν σημαντικές αποκλίσεις, καθώς φαίνεται πως παρουσιάζεται σύγχυση ανάμεσα στον πληθυσμό της ίδιας της πόλης και των περιχώρων της. Δεν αποκλείεται πάντως η σύγχυση να οφείλεται στην ύπαρξη μεγάλου αριθμού εποχιακών μεταναστών που κατέφθαναν από το Ντιαρμπεκίρ, τη Σεβάστεια, το Βαν και άλλες περιοχές. Σύμφωνα με το Λεξικό Γεωγραφικών και Ιστορικών Όρων του Βουτυρά, η Ταρσός είχε τη δεκαετία του 1870 18.000 κατοίκους. Ο Cuinet αναφέρει ότι ο πληθυσμός της πόλης έφθανε στα τέλη της δεκαετίας του 1880 τους 16.000-18.000 κατοίκους, εκ των οποίων 8.000-10.000 ήταν μουσουλμάνοι. 2 Μια άλλη πηγή μάς πληροφορεί ότι ο πληθυσμός της πόλης τη δεκαετία του 1900 έφθανε τους 35.000 κατοίκους, 3 ενώ ο Κοντογιάννης αναφέρει 30.000 άτομα. 4 Πληροφορίες από το Αρχείο Προφορικής Ιστορίας του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών αναφέρουν ότι ο πληθυσμός της πόλης ήταν 12.000 άτομα. 2. Η ορθόδοξη κοινότητα της Ταρσού Η παρουσία ορθοδόξων στην Ταρσό υπήρξε συνεχής. Ωστόσο ο αριθμός των ορθοδόξων μειωνόταν σταθερά σε σχέση με τους μουσουλμάνους της πόλης. Στις αρχές του 19ου αιώνα οι ελληνορθόδοξοι αποτελούν μικρό μέρος των κατοίκων και μαζί με τους Αρμενίους αντιπροσωπεύουν το μη μουσουλμανικό πληθυσμό της Ταρσού. Συγκεκριμένες δημογραφικές πληροφορίες που διαθέτουμε αφορούν τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα. O Cuinet υπολόγιζε τον αριθμό των αριθμό των ορθόδοξων οικογενειών σε 250, σε σύγκριση με τις 350 αρμενικές οικογένειες. 5 Σύμφωνα με το Ημερολόγιον της Ορθοδόξου Χριστιανικής Αδελφότητος Μερσίνης, ο αριθμός των ορθοδόξων της Ταρσού έφθανε τα 2.000 άτομα. 6 Οι μαρτυρίες στο Αρχείο Προφορικής Ιστορίας του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών που έδωσαν πληροφορητές γεννημένοι στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα μιλούν για περίπου 300-400 οικογένειες. Σε κάθε περίπτωση το μέγεθος της κοινότητας φαίνεται πως ήταν μικρό και δεν ξεπέρασε τους 3.000 κατοίκους. Η σύνθεση του πληθυσμού αυτού είναι εξίσου δύσκολο να προσδιοριστεί. Γνωρίζουμε ότι οι ορθόδοξοι της Ταρσού αυξήθηκαν κατά το 19ο αιώνα στο πλαίσιο των γενικότερων δημογραφικών και οικονομικών ανακατατάξεων στην Κιλικία. Στους ορθοδόξους της Ταρσού προστέθηκαν μετανάστες κυρίως από την Καππαδοκία, τη Συρία και το Ικόνιο, αλλά και από την Κύπρο και τα νησιά του Αιγαίου. Δε γνωρίζουμε όμως την αναλογία του γηγενούς πληθυσμού σε σχέση με τους μετανάστες, αν και μια πιθανή υπόθεση είναι ότι οι δεύτεροι ήταν περισσότεροι. Οι πιο πολλοί μετανάστες ήταν τουρκόφωνοι και αραβόφωνοι, με εξαίρεση όσους ήρθαν από τα νησιά, που και αυτοί όμως φέρονται γνώστες της τουρκικής. Τα αίτια της εγκατάστασης μεταναστών στην Ταρσό δεν ήταν άλλα από την οικονομική άνθιση που γνώρισε η Κιλικία μετά τα μέσα του 19ου αιώνα. Τα κέρδη που απέφερε η καλλιέργεια και το εμπόριο του βαμβακιού, αλλά και η ώθηση που έδωσε η βαμβακοπαραγωγή σε άλλες καλλιέργειες, αποτέλεσαν ισχυρό κίνητρο μετανάστευσης στην περιοχή. Πάντως η μεταναστευτική αυτή κίνηση πρέπει να εκτιμηθεί σε σχέση με τις Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 2/5
Για παραπομπή : Εξερτζόγλου Χάρης,, 2002, αντίστοιχες (και μεγαλύτερης κλίμακας) κινήσεις προς τα Άδανα και τη Μερσίνα. Οι ομάδες των μεταναστών που εγκαταστάθηκαν στην Ταρσό αποτελούσαν συχνά τμήματα ευρύτερων συγγενικών δικτύων που είχαν εγκατασταθεί ταυτόχρονα και στα άλλα δύο αστικά κέντρα της Κιλικίας. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η εγκατάσταση στην Ταρσό της οικογένειας Μαυρομμάτη, της ισχυρότερης ελληνορθόδοξης οικογένειας της Μερσίνας. Η κοινωνική σύνθεση της ορθόδοξης κοινότητας της Ταρσού δε διέφερε ιδιαίτερα από αυτήν της Μερσίνας και των Αδάνων. Δίπλα σε μια σχετικά μεγάλη και ευκατάστατη μεσαία τάξη υπήρχαν πολλές φτωχές οικογένειες που εργάζονταν στους αναπτυσσόμενους οικονομικούς κλάδους της πόλης. Οι ισχυρές οικονομικά οικογένειες ασχολήθηκαν ενεργά με το εμπόριο του βαμβακιού και των δημητριακών, αλλά και με τη βιομηχανία. Η θέση της Ταρσού επάνω στον Κύδνο διέθετε το πλεονέκτημα της άφθονης ενέργειας που εξασφάλιζαν τα νερά του. Κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού αιώνα, δημιουργήθηκαν στην πόλη μύλοι, υφαντήρια και εκκοκκιστήρια. Το εργοστάσιο «Κύδνος», ιδιοκτησίας Μαυρομμάτη, ξεχώριζε ανάμεσα σε αυτά διαθέτοντας νηματουργείο, εκκοκκιστήριο και μηχανικό αλευροποιείο. Το εργοστάσιο διέθετε 6.000 ατράκτους και είχε τη δυνατότητα παραγωγής 500-600 δεμάτων νήματος ημερησίως. 7 Στην ομάδα των ομογενειακών βιομηχανικών επιχειρήσεων συγκαταλέγονται, επίσης, το εκκοκκιστήριο του Αβανία, τα αλευροποιεία του Χ. Παρασκευά και του Σαλβαρτζή και το χυτήριο του Μ. Χατζηαθανάσογλου. Η θέση των ορθόδοξων εμπόρων φαίνεται πως ήταν ισχυρή. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Βλάση Σαχπέλογλου στο Αρχείο Προφορικής Ιστορίας του ΚΜΣ, ο εμπορικός οίκος του πατέρα του εξήγε περίπου τα δύο τρίτα της συνολικής παραγωγής της Ταρσού. Παρότι η πληροφορία ελέγχεται λόγω της τάσης εξιδανίκευσης που υπάρχει σε αυτού του τύπου τις πληροφορίες, φαίνεται πως στο εμπόριο του βαμβακιού και των άλλων προϊόντων της Ταρσού δραστηριοποιούνταν αρκετοί ορθόδοξοι επιχειρηματίες. Ο ίδιος πληροφορητής διακρίνει τους ορθόδοξους εμπόρους σε όσους κατάγονταν από την Καππαδοκία (αναφέρονται συγκεκριμένα οι Π. Σαχλέπογλου, Σ. Κεσίσογλου, Αφοί Αρζουμάνογλου, Μ. Κιουλτζιτζέκογλου, Περιστιάνογλου) και σε όσους κατάγονταν από τα νησιά του Αιγαίου και την Κύπρο (Μ. Πίντης, Χατζησιδερικούλης, Αβανίας, Μαυρομμάτης, Χριστόφορος). Σε αυτούς θα έπρεπε να προστεθούν και Σύροι ορθόδοξοι επιχειρηματίες που αποτελούσαν τμήμα της ορθόδοξης κοινότητας Ταρσού. Οι αναλογίες με τη Μερσίνα και την Ταρσό δε σταματούν εδώ. Η Ταρσός ίδρυσε τη δική της κοινότητα που διαχειριζόταν τα σχολεία και την περιουσία της, ενώ υπήρχε και εκκλησιαστική επιτροπή. Ληξιαρχικές και ταμειακές πράξεις της κοινότητας τηρούνταν τακτικά σε βιβλία, τα οποία μεταφέρθηκαν με την Καταστροφή στην Ελλάδα και σήμερα βρίσκονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ). Σε αντίθεση πάντως με τις άλλες δύο πόλεις, τα σχολεία της Ταρσού αντιμετώπιζαν προβλήματα λειτουργίας. Υπήρχαν δύο ορθόδοξα σχολεία στην Ταρσό, ένα αρρεναγωγείο και ένα παρθεναγωγείο. Τα σχολεία ήταν εγκαταστημένα σε ένα διώροφο κτήριο στην ορθόδοξη συνοικία, το οποίο όμως δεν πληρούσε τις κατάλληλες προϋποθέσεις. Υπάρχουν μόνο αποσπασματικές πληροφορίες για τον αριθμό των μαθητών που φοιτούσαν εκεί. Τη δεκαετία του 1900 οι μαθητές δεν υπερέβαιναν τους 60 (35 αγόρια και 25 κορίτσια). Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι οικογένειες ορθοδόξων έστελναν τα παιδιά τους στα καθολικά και προτεσταντικά σχολεία της Κιλικίας. Στην Ταρσό υπήρχαν τουλάχιστον δύο σχολεία ιεραποστολών, ένα καθολικό και ένα προτεσταντικό. Η προβληματική κατάσταση των ορθόδοξων σχολείων φαίνεται να ανταποκρίνεται σε μια γενικότερη εικόνα, σύμφωνα με την οποία η κοινότητα της Ταρσού βρισκόταν σε μαρασμό. Η υπόθεση αυτή έχει ενδιαφέρον, αλλά δημιουργεί και ερωτηματικά. Για ποιο λόγο η εύπορη αστική κοινωνία της πόλης δεν υιοθέτησε ανάλογη στάση απέναντι στην εκπαίδευση σε σχέση με αυτή που φαίνεται πως χαρακτήρισε τους ορθόδοξους επιχειρηματίες της Μερσίνας και των Αδάνων, ιδιαίτερα στο βαθμό που οι συγγενικές και επιχειρηματικές διασυνδέσεις μεταξύ τους ήταν στενές; Ίσως η προσφορά στα σχολεία να μην αποτελεί μια εγγενή ιδιότητα των μεσαίων στρωμάτων, αλλά να προκύπτει μέσα σε συγκεκριμένες συγκυρίες. Ίσως πάλι η υπόθεση του εκπαιδευτικού μαρασμού της Ταρσού να είναι απλώς μέρος μιας εικόνας που προβάλλουν οι κοντινές (και ανταγωνιστικές, από ορισμένες απόψεις) τοπικές κοινωνίες. Το βέβαιο είναι ότι ανάλογες υποθέσεις πρέπει να εκτιμηθούν στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού ανταγωνισμού με τα ιεραποστολικά σχολεία και τις ανασφάλειες που προκαλούσε η ιεραποστολική δραστηριότητα στις ηγετικές ομάδες των κοινοτήτων της Κιλικίας και της Μικράς Ασίας γενικότερα. Βασικό στοιχείο της κοινωνικής ζωής της κοινότητας στην Ταρσό ήταν η Εκκλησία. Η Ταρσός ανήκε στη μητρόπολη Αδάνων και Ταρσού, που ανέκαθεν ανήκε στον αντιοχικό θρόνο. Στην πόλη υπήρχε η εκκλησία του Αγίου Παύλου, στο κέντρο περίπου του ρωμαίικου μαχαλά, που χτίστηκε το 1825. Στον Άγιο Παύλο εκκλησιάζονταν όλοι οι ορθόδοξοι της Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 3/5
Για παραπομπή : Εξερτζόγλου Χάρης,, 2002, πόλης ανεξάρτητα από τη γλωσσική ομάδα στην οποία ανήκαν. Σε αντίθεση με τη Μερσίνα, όπου οι τουρκόφωνοι και οι ελληνόφωνοι εκκλησιάζονταν σε διαφορετική εκκλησία από τους αραβόφωνους ορθοδόξους, η εκκλησία της Ταρσού είχε δύο ιερείς για την εξυπηρέτηση και των τουρκόφωνων και των αραβόφωνων χριστιανών. Η διαίρεση των ορθοδόξων στην Ταρσό προέκυψε μετά την εκδήλωση του Αντιοχικού ζητήματος το 1898, όταν οι ορθόδοξες κοινότητες της Κιλικίας αντιτάχθηκαν στην εκλογή του αραβόφωνου Μελέτιου Dumani. Η επιλογή αυτή δημιούργησε ένταση στο εσωτερικό της κοινότητας, καθώς τμήμα τουλάχιστον των αραβόφωνων υιοθέτησε μαχητική στάση. Η προσπάθεια του Πατριαρχείου Αντιοχείας να εγκαταστήσει στην πόλη κληρικούς της επιλογής του αντιμετωπίστηκε δραστικά. Το ίδιο δραστικά αντιμετωπίστηκε και η απόπειρα πλήρωσης της χηρεύουσας μητρόπολης Αδάνων και Ταρσού από ιερέα της επιλογής του πατριάρχη Αντιοχείας. Αποτέλεσμα της έντασης δεν υπήρξε μόνο η διαίρεση των ορθοδόξων της πόλης αλλά κυρίως η πολιτικοποίηση πολιτισμικών και εθνοτικών γνωρισμάτων, όπως η γλώσσα και η διαφορετική προέλευση. Η κοινότητα της Ταρσού αντιμετώπιζε τους αραβόφωνους ως Άραβες και αυτοί τους υπόλοιπους ως Έλληνες. Σε αυτό το πλαίσιο, που αφορούσε και τις άλλες μεγάλες κοινότητες της Κιλικίας, πολιτισμικές διαφοροποιήσεις όπως η γλώσσα απέκτησαν νέο, εθνικό νόημα. Ας σημειωθεί πάντως ότι η εικόνα της διαίρεσης προέρχεται από την επίσημη στάση της κοινότητας, καθώς και τις αναφορές του ελληνικού υποπροξενείου Μερσίνας. Πιθανότατα έξω από τους κύκλους αυτούς η εθνική διαφοροποίηση που προέκυψε με το Αντιοχικό ζήτημα να μην είχε ανάλογη ένταση. Πάντως η ένταση της αντιπαράθεσης απέτρεψε την πλήρωση της μητροπολιτικής θέσης Αδάνων και Ταρσού μέχρι και την οριστική απομάκρυνση των ορθοδόξων από την Κιλικία το 1923. Μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης, οι ορθόδοξοι της Ταρσού εγκατέλειψαν οριστικά τις εστίες τους, για να εγκατασταθούν στην Ελλάδα στο πλαίσιο της ανταλλαγής των πληθυσμών, κλείνοντας έτσι δραματικά μια μακρότατη ιστορική παρουσία στην Κιλικία. 1. Karpat, K., Ottoman Population 1830-1914. Demographic and Social Characteristics (Madison 1985), σελ. 124-125. 2. Cuinet, V., La Τurquie d Asie. Géographie administrative. Statistique descriptive et raisonnée de chaque province de l Asie Mineure 2 (Paris 1891), σελ. 47. 3. «Ο νομός Αδάνων», Ημερολόγιον Ορθοδόξου Χριστιανικής Αδελφότητος Μερσίνης «Ορθοδοξία» (Μερσίνα 1911). 4. Κοντογιάννης, Π., Γεωγραφία της Μικράς Ασίας. Φυσική σύστασις της χώρας, πολιτική γεωγραφία, φυσικός πλούτος (Αθήναι 1921), σελ. 171. 5. Cuinet, V., La Τurquie d Asie. Géographie administrative. Statistique descriptive et raisonnée de chaque province de l'asie Mineure 2 (Paris 1891), σελ. 47. 6. «Ο νομός Αδάνων», Ημερολόγιον Ορθοδόξου Χριστιανικής Αδελφότητος Μερσίνης «Ορθοδοξία» (Μερσίνα 1911). 7. «Εμπορική, βιομηχανική και γεωργική κίνησις της Μερσίνης και του νομού Αδάνων», Δελτίον του εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικού Εμπορικού Επιμελητηρίου (Κωνσταντινούπολις 4 Ιουνίου 1911). Βιβλιογραφία : Κοντογιάννης Π., Γεωγραφία της Μικράς Ασίας. Φυσική σύστασις της χώρας, πολιτική γεωγραφία, φυσικός πλούτος, Αθήναι 1921 Γεωργιάδης Μ., "Περί της Κιλικίας Καθόλου και Αδάνων", Ξενοφάνης, Α, 1896 Εξερτζόγλου Χ., "Η διάχυση της εθνικής ταυτότητας στις ορθόδοξες κοινότητες της Κιλικίας", Δελτίο Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 4/5
Για παραπομπή : Εξερτζόγλου Χάρης,, 2002, Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, ΙΑ, 1995-1996, 181-238 Karpat K., Ottoman Population, 1830-1914. Demographic and Social Characteristics, Madison 1985 "Ο Νομός Αδάνων", Ημερολόγιον Ορθοδόξου Χριστιανικής Αδελφότητας Μερσίνης «Ορθοδοξία», Μερσίνα 1911 Pamuk S., The Ottoman Empire and European Capitalism, 1820-1913. Trade, investment and production, Cambridge University Press 1987 "Περί του Νομού Αδάνων", Ξενοφάνης, Δ', 1907 Καρολίδης Π., Περί της εθνικής καταγωγής των ορθοδόξων Συρίας και Παλαιστίνης, Αθήνα 1909 Cuinet V., La Turquie d Asie. Géographie administrative. Statistique descriptive et raisonnée de chaque province de l Asie Mineure 2, Paris 1891 Bosworth C.E., "Tarsus", Bosworth, C.E., van Donza, E., Lewis, B., Pellat, Ch. (eds), Encyclopédie de l Islam, nouvelle édition, vol. 10, Paris 1987 Γλωσσάριo : βιλαέτι (βαλιλίκι), το Η ανώτατη βαθμίδα της διοίκησης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία αφορούσε μεγάλες διοικητικές περιοχές. Οι μεγάλες επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ονομάζονταν αρχικά εγιαλέτ. Η νέα διαίρεση του 1864 εισήγαγε τον όρο βιλαγέτ (vilayet), κατά αντιστοιχία προς το γαλλικό διοικητικό όρο départment, μικρότερης όμως έκτασης. Ο διοικητής του βιλαετιού ονομαζόταν βαλής και είχε εκτεταμένες δικαιοδοσίες. καζάς, ο Η βασική και κατώτερη βαθμίδα της οθωμανικής επαρχιακής διοίκησης. Περιλάμβανε την άμεση περιφέρεια μιας πόλης ή κωμόπολης. Στην Ύστερη Οθωμανική περίοδο ταυτίζεται με το καϊμακαμλίκι. σαντζάκι, το (λιβάς, ο) Μεσαίου μεγέθους μονάδα επαρχιακής διοίκησης του οθωμανικού κράτους καθ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του. Υποδιαίρεση του πρώιμου οθωμανικού εγιαλετιού (ή μπεϊλερμπεϊλικιού) και του ύστερου οθωμανικού βιλαετιού. Στην Ύστερη Οθωμανική περίοδο είναι γνωστό και ως μουτεσαριφλίκι. Πηγές «Ευρετήριον Εμπορικών Οίκων», Δελτίον του εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικού Εμπορικού Επιμελητηρίου (Κωνσταντινούπολις 1912). «Εμπορική, βιομηχανική και γεωργική κίνησις της Μερσίνης και του νομού Αδάνων», Δελτίον του εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικού Εμπορικού Επιμελητηρίου (Κωνσταντινούπολις 4 Ιουνίου 1911). Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 5/5