ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ. Θέυα Πτυχιακής εργασίας:

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ Θέυα Πτυχιακής εργασίας: ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ, ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Υποβληθείσα στην Καθηγήτρια Περσεφόνη Πολυχρονίδου από τον σπουδαστή Κωνσταντίνο Κολοκοτρώνη-Βάγια 8625 (13122 Ίλιον Αττικής) και τον σπουδαστή Λάμπρο Καντερέ 8065 (13122 Ίλιον Αττικής) Έναρξη: 15.3.2010 Παράδοση: 30.7.2010 Καβάλα 2010

Περιεχόμενα Πρόλογος Εισαγωγή...σελ.8... σελ.9 1. Μετανάστευση στην Ελλάδα...σελ. 10 1.1 Ορισμοί και κατηγορίες...σελ.10 1.2 Αναδρομή του φαινομένου της Μετανάστευσης... σελ. 12 1.3 Κατανομή του πληθυσμού σύμφωνα με το φύλλο και την ηλικία...σελ.14 1.4 Κατανομή του πληθυσμού σύμφωνα με το φύλλο, την ηλικία και τον τόπο εγκατάστασης... σελ.15 1.5 Μεταναστευτικά Κύματα...σελ.16 1.6 Το Προφίλ των Μεταναστών... σελ.18 1.6.1 Οικογενειακή Κατάσταση των μεταναστών στη χώρα μας....σελ.19 16.2 Μορφωτικό Επίπεδο των μεταναστών στη χώρα μας... σελ.20 1.7 Τα αίτια της Μετανάστευσης... σελ.31 1.8 Προβλήματα στην Καθημερινότητα των Μεταναστών... σελ.38 1.9 Μεταναστευτική πολιτική...σελ.42 2. Αντιμετώπιση των Μεταναστών από το ελληνικό σύστημα υγείας...σελ.47 2.1 Παροχές του ελληνικού συστήματος υγείας στους Μετανάστες... σελ.48 2

2.2 Σχέση Ιατρού-Ασθενούς...σελ.59 2.3 Διαφορές με άλλα συστήματα υγείας...σελ.71 3. Εμπειρική έρευνα... σελ.83 3.1 Δομή του ερωτηματολογίου...σελ.83 3.2 Συλλογή Δείγματος... σελ.84 3.3 Αποτελέσματα...σελ.85 3.3.1 Δημογραφικά Στοιχεία Δείγματος... σελ.85 3.3.2 Δημόσιος τομέας Υγείας και Μετανάστες... σελ.93 3.3.3 Ιδιωτικός τομέας Υγείας και Μετανάστες... σελ.102 4. Συμπεράσματα...σελ.112 5. Βιβλιογραφία... σελ.113 3

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ Α.Δ.Ε.Δ.Υ. Ανώτατη Διοίκηση Ενώσεων Δημοσίων Υπαλλήλων Α.Ε.Ι. Γ.Σ.Ε.Ε. Ε.Ε. Ε.Κ.Κ.Ε. Ε.Σ.Υ. Ι.Κ.Α. Ι.Ν.Ε. Τ.Ε.Ι. Τ.Ε.Λ. Τ.Ε.Σ. ΥΠ.ΕΣ.ΔΔ.Α. Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος Ευρωπαϊκή Ένωση Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών Εθνικό Σύστημα Υγείας Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων Ινστιτούτο Εργασίας Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Τεχνικά Επαγγελματικά Λύκεια Τεχνικές Επαγγελματικές Σχολές Υπουργείο Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης 4

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ / ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ 1. Πυραμίδα ηλικιών...σελ.14 2. Αναλογία κατά φύλο, ομάδες ηλικιών και περιοχή εγκατάστασης...σελ. 16 3. Ποσοστιαία συμμετοχή μεταναστών κατά τάξη μεγέθους... σελ.17 4. Ποσοστιαία συμμετοχή των κυριότερων χωρών προέλευσης μεταναστών πλην Αλβανίας... σελ.18 5. Μετανάστες κατά φύλο και οικογενειακή κατάσταση... σελ.20 6. Διαφορά του ποσοστού συμμετοχής των γυναικών από το μέσο...σελ.22 7. Αναλογία γυναικών... σελ.22 8. Λόγοι εγκατάστασης μεταναστών ανά φύλο...σελ.33 9. Αναλογία φύλων ως προς τους λόγους εγκατάστασης... σελ.33 10 Υπηκοότητα κατά λόγο εγκατάστασης και τάξη μεγέθους χώρας...σελ.35 11. Λόγοι εγκατάστασης μεταναστών ανά υπηκοότητα και τάξη μεγέθους χώρας... σελ37 12. Φύλο του δείγματος...σελ.85 13. Καταγωγή δείγματος...σελ.86 14. Χρόνια παραμονής στην Ελλάδα (έτη)... σελ.86 15. Χρόνια παραμονής στην Ελλάδα (ποσοστά)...σελ.87 16. Επίπεδα απασχόλησης...σελ.88 17. Ασφάλιση μεταναστών... σελ.89 18. Εισοδήματα μεταναστών...σελ.90 5

19. Εισοδήματα βάση φύλου... σελ.91 20. Ποσοστά επίσκεψης δημόσιου νοσοκομείου... σελ.93 21. Συχνότητα επίσκεψης δημόσιου νοσοκομείου...σελ.94 22. Αναγκαιότητα νοσηλείας...σελ.96 23. Κλινικές που επισκέπτονται σε δημόσιο νοσοκομείο... σελ.97 24. Αντιμετώπιση προβλημάτω...σελ.97 25. Κάλυψη δαπανών σε νοσοκομείο...σελ.98 26. Βαθμός ικανοποίησης από δημόσια νοσοκομεία...σελ.99 27. Αξιολόγηση εμπειρίας σε δημόσιο νοσοκομείο... σελ.99 28. Προβλήματα από δημόσια νοσοκομεία... σελ.100 29. Επίσκεψη σε ιδιώτη γιατρό...σελ. 102 30. Σοβαρότητα επίσκεψης σε ιδιώτη γιατρό... σελ. 104 31. Ειδικότητες ιδιωτικών γιατρών... σελ.104 32. Αντιμετώπιση προβλημάτων κατά την επίσκεψη σε ιδιώτη γιατρό σελ.105 33. Εμπειρία ιδιώτη γιατρού...σελ.106 34. Σχόλια για ιδιώτες γιατρούς... σελ.107 35. Κάλυψη εξόδων ιδιώτη γιατρού...σελ.107 36. Βαθμός ικανοποίησης από ιδιώτη γιατρό...σελ.108 6

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ 1. Κλάδοι απασχόλησης απασχολούμενων μεταναστών κατά φύλο... σελ.24 2. Εργασία Αλβανών στην Ελλάδα...σελ.25 3. Εργασία των παλλινοστούντων στην Ελλάδα...σελ.27 4. Εργασιακός τομέας... σελ.88 5. Φύλο * Εργασιακός τομέας Crosstabulation... σελ.89 6. Φύλο * Ασφαλιστικός τομέας Crosstabulation...σελ.90 7. Μηνιαίες αποδοχές * Ασφαλιστικός τομέας Crosstabulation... σελ.91 8. Μηνιαίες αποδοχές * Φύλο Crosstabulation... σελ.92 9. Ασφαλιστικός τομέας * Επισκέψεις σε δημόσιο νοσοκομείο Crosstabulation...σελ.94 10. Correlations 1... σελ.95 11. Correlations 2...σελ.101 12. Φύλο * Επίσκεψη σε ιδιώτη γιατρό Crosstabulation...σελ.102 13. Φορές επίσκεψης σε ιδιώτη γιατρό...σελ.103 14. Correlations 3...σελ.109-110 7

Πρόλογος Μετά από έρευνες έχει διαπιστωθεί πως ενώ η Ελλάδα την δεκαετία του 50 ήταν μια χώρα προέλευσης των μεταναστών, τα τελευταία 20 χρόνια, όπου τα μεταναστευτικά κύματα αυξήθηκαν απότομα και ραγδαία, έχει γίνει περισσότερο μια χώρα η οποία δέχεται μετανάστες. Στην παρούσα πτυχιακή εργασία αναφέρονται και αναλύονται πληροφορίες σχετικά με την μετανάστευση προς την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και ειδικότερα η αντιμετώπιση των μεταναστών στον χώρο της υγείας στη χώρα μας. Τέλος, η εργασία αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης μελέτης η οποία αποσκοπεί στην καταγραφή των εξελίξεων του φαινομένου της μετανάστευσης τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. 8

Εισαγωγή Στην πτυχιακή εργασία που ακολουθεί θα αναλύσουμε το φαινόμενο της μετανάστευσης αλλά και την ενσωμάτωση των μεταναστών όσον αφορά στον τομέα της υγείας στην Ελλάδα. Στο πρώτο κεφάλαιο θα αναλύσουμε το φαινόμενο της μετανάστευσης δίνοντας τον ορισμό της μετανάστευσης και κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή του φαινομένου. Στη συνέχεια του κεφαλαίου αναφέρουμε ποιο είναι το προφίλ των μεταναστών στην χώρα μας αν είναι άντρες οι περισσότεροι ή γυναίκες, σε ποιες περιοχές εγκαθίστανται αγροτικές ή αστικές, από ποια κοινωνική τάξη και χώρα προέρχονται και ποια είναι η οικογενειακή τους κατάσταση. Στο τέλος του πρώτου κεφαλαίου αναφερόμαστε στα κύρια αίτια της μετανάστευσης προς την χώρα μας και ποια είναι τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες εδώ. Στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας μας αναλύουμε την αντιμετώπιση των μεταναστών από το Ελληνικό σύστημα υγείας, ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν στο τομέα αυτό ποια είναι η σχέση ιατρού-ασθενούς και πόσο διαφέρει το ελληνικό σύστημα υγείας με τα ευρωπαϊκά. Τέλος στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο της εργασίας μας παρατίθεται και μια σχετική πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα που έχουμε κάνει σχετικά με τους μετανάστες και τον ελληνικό δημόσιο αλλά και ιδιωτικό τομέα υγείας και αναλύουμε τα συμπεράσματα μας. 9

Κεφάλαιο 1 Μετανάστευση στην Ελλάδα Η μετανάστευση, όπως γνωρίζουμε, δεν αποτελεί καινούριο κοινωνικό φαινόμενο για την ελληνική κοινωνία. Η Ελλάδα έχει μακρόχρονη παράδοση στη μετακίνηση του πληθυσμού και στο εσωτερικό, αλλά κυρίως στο εξωτερικό. Τα τελευταία 15-20 χρόνια η Ελλάδα έχει μετατραπεί από μια χώρα αποστολής μεταναστών σε μια χώρα υποδοχής μεταναστών. Επομένως μπορεί να υποστηριχθεί ότι οι Έλληνες έχουν μια διπλή εμπειρία της μετανάστευσης: από τη μία και ως μετανάστες οι ίδιοι, ή κάποιοι συγγενείς τους σε κάποια χώρα υποδοχής, και από την άλλη ως κάτοικοι μιας χώρας υποδοχής οικονομικών μεταναστών (Reicher & Hopkins, 2001). 1.1 Ορισμοί και κατηγορίες Με τον όρο «μετανάστευση» εννοούμε την κάθε μετακίνηση ατόμου, που γίνεται από μια περιοχή ή χώρα, όπου βρίσκεται ή κατοικία του, σε μια άλλη, με σκοπό την προσωρινή ή μόνιμη εγκατάσταση του σ' αυτή. Η μετανάστευση διακρίνεται σε εξωτερική και εσωτερική, σε ελεύθερη και αναγκαστική και τέλος σε μόνιμη και προσωρινή. Η εξωτερική μετανάστευση αναφέρεται στη μετακίνηση ατόμων έξω από τα σύνορα μιας χώρας, ενώ η εσωτερική μετανάστευση αναφέρεται στη μετακίνηση που γίνεται μέσα στη χώρα. Ελεύθερη μετανάστευση έχουμε όταν η μετακίνηση γίνεται με πρωτοβουλία του μετανάστη, ενώ αναγκαστική όταν ο μετανάστης αναγκάζεται βίαια να αλλάξει τόπο εγκατάστασης και να εγκατασταθεί σε ειδικά στρατόπεδα ή άλλους περιορισμένους χώρους. Σύμφωνα με το Διεθνές Γραφείο Εργασίας, μόνιμη μετανάστευση έχουμε, όταν ο μετανάστης που μετακινείται από μια χώρα σε μια άλλη, ανεξάρτητα από το λόγο μετανάστευσης του, παραμένει στη δεύτερη για χρονικό διάστημα το λιγότερο ενός έτους (Ζολώτας, 1966). 10

Προσωρινή μετανάστευση έχουμε όταν ο μετανάστης, ο οποίος μεταβαίνει σε μια άλλη χώρα, συνήθως για λόγους επαγγελματικούς, παραμένει σ' αυτή για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο του μήνα και μικρότερο του έτους. Στην Ελλάδα, ο νομικός όρος «αλλοδαπός» αναφέρεται σε όλους όσοι δεν έχουν ελληνική υπηκοότητα, αλλά ουσιαστικά χρησιμοποιείται μόνο για τους υπηκόους τρίτων χωρών (εξαιρώντας π.χ. τους υπηκόους της Ε.Ε.). Σε αυτόν περιλαμβάνονται οι παρακάτω κατηγορίες: - Ξένοι υπήκοοι που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα και έχουν άδεια παραμονής και εργασίας (Μετανάστες με τα απαραίτητα έγγραφα). - Ξένοι υπήκοοι που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα παράνομα, χωρίς άδεια παραμονής ή εργασίας σε ισχύ, οι οποίοι αναφέρονται και ως μετανάστες «χωρίς τα απαραίτητα έγγραφα» ή «παράτυποι» μετανάστες. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται άνθρωποι που βρίσκονται στην Ελλάδα πολλά χρόνια και δεν έχουν κατορθώσει να εκδώσουν ή να ανανεώσουν την άδεια παραμονής τους. Άνθρωποι που επιδιώκουν να μεταβούν σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες και βρίσκονται στην Ελλάδα προσωρινά. Και όσοι από τους αιτούντες άσυλο απορρίφτηκαν αλλά δεν εγκατέλειψαν τη χώρα, παρ' όλο που είναι νομικά υποχρεωμένοι να το πράξουν. - Αιτούντες άσυλο και άμεσα εξαρτώμενα μέλη που έχουν κάνει ή έχουν εισέλθει στην Ελλάδα με την πρόθεση να κάνουν αίτηση ασύλου. - Πρόσφυγες που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα έχοντας αποκτήσει το καθεστώς του πρόσφυγα από τις αρμόδιες αρχές ή άτομα στα οποία έχει χορηγηθεί άσυλο για ανθρωπιστικούς λόγους. Στις παραπάνω κατηγορίες προστίθενται οι Έλληνες μετανάστες ή μετανάστες ελληνικής καταγωγής: - Παλιννοστούντες ομογενείς, ελληνικής καταγωγής, οι οποίοι ήταν ή και είναι υπήκοοι των νέων ανεξάρτητων κρατών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, και μπορούν να αποκτήσουν την ελληνική υπηκοότητα, εφόσον το επιθυμούν. Ο αριθμός των παλιννοστούντων ομογενών από την πρώην Σοβιετική Ένωση που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1990 ξεπερνάει τις 150.000 (Νικολόπουλου, 1973). 11

- Ομογενείς, οι οποίοι έχουν αλβανική υπηκοότητα, είναι ελληνικής καταγωγής και έχουν τη δυνατότητα ειδικής άδειας παραμονής και εργασίας τρίχρονης διάρκειας. Η εκτίμηση του αριθμού των ομογενών με αλβανική υπηκοότητα παρουσιάζει πολύ μεγάλη διακύμανση (60.000-400.000 άτομα). Τέλος, ειδική αναφορά θα πρέπει να γίνει στην κατηγορία των ασυνόδευτων ανηλίκων μεταναστών οι οποίοι φθάνουν στην Ελλάδα χωρίς τη συνοδεία κάποιου ενήλικα υπεύθυνου για τη φροντίδα τους. Εκτιμήσεις αναφέρουν ότι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που εισήλθαν στην Ελλάδα το 2008 μόνο ανέρχονται σε 1.000, ενώ ο συνολικός αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται στην Ελλάδα δεν είναι γνωστός. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στην εκμετάλλευση, την κακοποίηση και τη βία, όπως καταγράφει και με τις μαρτυρίες που παραθέτει πρόσφατη έρευνα της Human Rights Watch. Δυστυχώς για τους ανηλίκους αυτούς στην πράξη δεν υπάρχει καμία ουσιαστική μέριμνα - «ο θεσμός του επιτρόπου για τα ασυνόδευτα ανήλικα παραμένει ανενεργός».έτσι, οι ανήλικοι στην πράξη αντιμετωπίζονται όπως οι ενήλικοι μετανάστες «χωρίς τα απαιτούμενα» έγγραφα ή οι ενήλικοι αιτούντες άσυλο (Νικολόπουλου, 1973). Στη παρούσα εργασία, ο όρος «μετανάστες» χρησιμοποιείται συχνά ως γενικός όρος για να καλύψει κάποιες ή όλες τις παραπάνω κατηγορίες. 1.2 Αναδρομή του φαινομένου της Μετανάστευσης Όπως και στην υπόλοιπη Νότια Ευρώπη, η εμπειρία της μετανάστευσης προς την Ελλάδα είναι σχετικά πρόσφατο φαινόμενο. Η μετανάστευση εντείνεται στις αρχές της δεκαετίας του 1990, με εκτεταμένες «παράνομες» αφίξεις, κυρίως από τη γειτονική Αλβανία. Η μεγάλη πλειονότητα των μεταναστών στην Ελλάδα παρέμεινε χωρίς χαρτιά έως την πρώτη διαδικασία νομιμοποίησης του 1997-1998. Κατά τη δεκαετία του 1990, και ιδιαίτερα έως το 1997, το φαινόμενο της μετανάστευσης στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από την κυκλική μετανάστευση, από τις γειτονικές χώρες της Βαλκανικής και κυρίως από την Αλβανία. Κύρια χαρακτηριστικά της μετανάστευσης την περίοδο εκείνη είναι ο άτυπος χαρακτήρας, η «προσωρινότητα», η απασχόληση στην «ανεπίσημη» 12

οικονομία, και οι μαζικές απελάσεις. Η εισροή μεταναστών συνεχίζεται κατά τη δεκαετία του 2000, ενώ καθίσταται σαφές και από την παρατηρούμενη τάση για οικογενειακή επανένωση, ότι πολλοί μετανάστες προτίθενται να παραμείνουν μακροχρόνια στην Ελλάδα (Baldwin-Edwards, 2006). Η απογραφή του 2001 παραμένει η πλέον πολύτιμη πηγή δεδομένων για το μεταναστευτικό πληθυσμό στην Ελλάδα, παρόλο που δεν κατέστη δυνατό να καταγραφεί το σύνολο των μεταναστών «χωρίς τα απαιτούμενα έγγραφα». Η απογραφή του 2001 κατέγραψε περίπου 800.000 ξένους υπηκόους στην Ελλάδα, που ανέρχονται σε ποσοστό 7,3 % του συνολικού πληθυσμού. Οι περισσότεροι από τους μισούς προέρχονται από την Αλβανία, ενώ ένα επιπλέον 16,2% από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και την πρώην Σοβιετική Ένωση. Υπολογίζοντας και εκτιμήσεις για τον αριθμό των μεταναστών «χωρίς τα απαιτούμενα έγγραφα» ο συνολικός αριθμός των μεταναστών, την ίδια περίοδο, εκτιμάται στο ένα εκατομμύριο. Η Ελλάδα, συνεπώς, ξεχωρίζει ως η χώρα με το μεγαλύτερο αναλογικά αριθμό μεταναστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και πιθανώς με το μεγαλύτερο αριθμό μεταναστών «χωρίς τα απαιτούμενα έγγραφα» (Baldwin-Edwards, 2004). Μετά από αρκετά χρόνια μαζικής παράνομης μετανάστευσης που συνοδεύτηκε από παράνομές απελάσεις, κυρίως Αλβανών, Βουλγάρων και Ρουμάνων, η Ελλάδα έθεσε απρόθυμα σε εφαρμογή, το 1997, το πρώτο πρόγραμμα νομιμοποίησης των παράνομων μεταναστών. Η Λευκή Κάρτα, διάρκειας 6 μηνών, δόθηκε σε όλους σχεδόν τους 327.000 υποψηφίους και προσέφερε εκείνη τη χρονική στιγμή τα μόνα αξιόπιστα στοιχεία για τους μετανάστες. Το πρόγραμμα που ακολούθησε, η Πράσινη Κάρτα, με διάρκεια 1-3 έτη, έθετε πολλά εμπόδια σε όσους επιθυμούσαν να κάνουν αίτηση. Συνεπώς ο αριθμός των αιτήσεων ήταν 228.000 και η διαδικασία σημαδεύτηκε από σημαντικές γραφειοκρατικές καθυστερήσεις (Έμκε-Πουλοπούλου, 2007). 13

1.3 Κατανομή του πληθυσμού σύμφωνα με το φύλλο και την ηλικία Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001, στην χώρα μας βρίσκονταν 762.191 μετανάστες, 415.552 άνδρες και 346.639 γυναίκες, (54,5% άνδρες και 45,5% γυναίκες). Ο αριθμός των μεταναστών αντιστοιχούσε στο 7,0% του πληθυσμού της χώρας, ενώ η αναλογία στην κατά φύλο εξέταση ήταν μεγαλύτερη στους άνδρες έναντι των γυναικών (7,7% έναντι 6,3%). Ο κύριος όγκος των μεταναστών, περίπου 80%, βρισκόταν στις παραγωγικές ηλικίες 15-64 ετών, περίπου 17% αυτών είναι ηλικίας 0-14 ετών και το 3,5% είναι γεροντικός πληθυσμός (>= 65 ετών). Οι μετανάστες δε οι οποίοι ανήκαν στον παραγωγικό πληθυσμό, ηλικίας από 20 μέχρι 44 ετών, αποτελούσαν πάνω από το ήμισυ του συνολικού πληθυσμού αυτών σε άνδρες και γυναίκες (Baldwin-Edwards, 2004). Διάγραμμα 1 ΠΥΡΑΜ ΙΔΑ ΗΛΙΚΙΩΝ ΕΛΛΗ ΝΕΣ ΑΛΛΟ ΔΑΠΟ Ι Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού 2001, πίνακας dk_smy5_p. Πραγματικός Πληθυσμός κατά ομάδες ηλικιών, φύλο και οικογενειακή κατάσταση. Αλλοδαποί κατά φύλο, οικογενειακή κατάσταση και 5ετείς ομάδες ηλικιών. Επεξεργασία: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ (Γ. Κρητικίδης). 14

Αποτέλεσμα των παραπάνω αναλογιών είναι η συμμετοχή των μεταναστών στον συνολικό πληθυσμό να είναι αυξημένη στον νεανικό και παραγωγικό πληθυσμό έναντι του γεροντικού πληθυσμού (7,6%, 8,1% και 1,5% αντίστοιχα). Οι αντίστοιχες αναλογίες στην κατά φύλο εξέταση είναι μεγαλύτερες για τους άνδρες μετανάστες έναντι των γυναικών μεταναστριών. Επιπρόσθετα, ακόμη μεγαλύτερη είναι η συμμετοχή των μεταναστών ηλικίας από 20 μέχρι 44 ετών, οι οποίοι ανήκουν στον παραγωγικό πληθυσμό, στον αντίστοιχο συνολικό πληθυσμό (10,9%), σε άνδρες (11,9%) και σε γυναίκες (9,4%). 1.4 Κατανομή του πληθυσμού σύμφωνα με το φύλλο, την ηλικία και τον τόπο εγκατάστασης Οι αστικές περιοχές αποτελούν κυρίως τον τόπο εγκατάστασης των μεταναστών, καθώς πάνω από 80% αυτών επιλέγουν να εγκατασταθούν στις εν λόγω περιοχές, ενώ το υπόλοιπο σε αγροτικές περιοχές (18,6%), διάγραμμα 2. Στους άνδρες η αναλογία αστικών/αγροτικών περιοχών είναι λίγο μικρότερη (79/21) ενώ στις γυναίκες υψηλότερη (84/16), με αποτέλεσμα η αναλογία των γυναικών να είναι μεγαλύτερη στις αστικές έναντι των αγροτικών περιοχών (48-39), ενώ των ανδρών στις αγροτικές περιοχές (52-61). Οι παραπάνω αναλογίες διαφοροποιούνται στην εξέταση κατά φύλο και ηλικιακές ομάδες, καθώς οι άνδρες που δεν ανήκουν στον παραγωγικό πληθυσμό είναι εγκαταστημένοι σε μεγαλύτερο βαθμό έναντι του συνόλου των ανδρών σε αστικές περιοχές, ενώ στις γυναίκες ο γεροντικός πληθυσμός είναι εγκαταστημένος σε μεγαλύτερο βαθμό από αυτόν του συνόλου των γυναικών σε αστικές περιοχές και ο νεανικός γυναικείος πληθυσμός είναι εγκαταστημένος σε μεγαλύτερο βαθμό έναντι του συνόλου των γυναικών σε αγροτικές περιοχές. 15

Διάγραμμα 2 Α ν α λ ο γ ία κατά φ ύ λ ο, ο μ ά δ ες η λ ικ ιώ ν και π ε ρ ιο χ ή ε γ κ α τά σ τα σ η ς ο ο Α Γ Ρ Ο Τ ΙΚ Ε Σ Α Σ Τ ΙΚ Ε Σ!_ι_ 1 ------------------------------.----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1.. 1 ΙΟ ο _ Α Γ Ρ Ο Τ ΙΚ Ε Σ Α Σ Τ ΙΚ Ε Σ -----------------1-------------------------------Γ I ι ο σ Α Γ Ρ Ο Τ ΙΚ Ε Σ ~ Ι 1 ο? < --------------------------------------------------- θ - Α Σ Τ ΙΚ Ε Σ I ------- 1 ι ι ι ι ι ι ι μ -------------------------- 0 % 1 0 % 2 0 % 3 0 % 4 0 % 5 0 % 6 0 % 7 0 % 8 0 % 9 0 % Σ Υ Ν Ο Λ Ο 0-14 15-64 >=65 Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού 2001, πίνακας dk_smy5_p. Πραγματικός Πληθυσμός κατά ομάδες ηλικιών, φύλο και οικογενειακή κατάσταση. Αλλοδαποί κατά φύλο, οικογενειακή κατάσταση και 5ετείς ομάδες ηλικιών. Επεξεργασία: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ (Γ. Κρητικίδης). Πιο συγκεκριμένα η μεγαλύτερη συγκέντρωση μεταναστευτικού πληθυσμού σε απόλυτους αριθμούς και ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού παρατηρείται στο νομό της Αττικής. Μεγάλες συγκεντρώσεις του μεταναστευτικού πληθυσμού παρατηρούνται επίσης στα νησιά του Νοτίου Αιγαίου, το Ιόνιο, την Κρήτη και την Πελοπόννησο (Baldwin-Edwards, 2006). 1.5 Μεταναστευτικά κύματα Στην Ελλάδα η χώρα προέλευσης των μεταναστών ποικίλει, τα τελευταία χρόνια έρχονται μετανάστες από την Αλβανία, την Βουλγαρία και άλλες χώρες. Στη συνέχεια της εργασίας μας θα αναλύσουμε αυτή την ποικιλομορφία. Ο αριθμός των χωρών προέλευσης/αποστολής (υπηκοότητα μεταναστών) ανέρχεται σε 215 χώρες, ενώ προστίθενται ακόμη 4 κατηγορίες με μετανάστες των οποίων η υπηκοότητα είναι αδιευκρίνιστη, χωρίς υπηκοότητα, περιοχές μη οριζόμενες και μη οριζόμενες αλλού (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). Το μεγαλύτερο ποσοστό των μεταναστών προέρχεται από την Αλβανία 57,5% (438.036 άτομα), πάνω από το 1/4 των μεταναστών προέρχεται από 11 16

χώρες, των οποίων ο αριθμός των μεταναστών ανά χώρα υπερβαίνει τα 10.000 άτομα, ενώ πάνω από 10,0% προέρχεται από 12 ακόμη χώρες των οποίων το μέγεθος κυμαίνεται μεταξύ 5.000 και 10.000 ατόμων. Κατά συνέπεια το μεγαλύτερο μέρος (93,8%) του πληθυσμού των μεταναστών προέρχεται από 24 χώρες, ενώ από τις υπόλοιπες 195 χώρες το υπόλοιπο 6,2%, γράφημα 3. Από τις 24 κυριότερες χώρες προέλευσης/αποστολής οι 20 είναι από την Ευρώπη και την Ασία, από 10 χώρες, 2 από την Βόρεια Αμερική και από μία χώρα η Αυστραλία και η Αφρική. Τα 3/4 των μεταναστών προέρχονται από την Ευρώπη, (57,5% Αλβανία και 17,0% οι υπόλοιπες 9 χώρες), ένα 14,0% από τις χώρες τις Ασίας, από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά το 3,2%, από την Αυστραλία το 1,2%, την Αφρική το 1,0% και το υπόλοιπο 6,2% από τις υπόλοιπες χώρες, γράφημα 4 (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). Γράφημα 3 ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ κατά τάξη μεγέθους 1,3% Αλβανία 5001-10000 (12 Χώρες) 101-500 (42 Χώρες) 17000 & άνω (6 Χώρες) 1001-5000 (13 Χώρες) =<100 (127 Χώρες) 10001-15000 (5 Χώρες) 501-1000 (13 Χώρες) Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού 2001, πίνακας dk_smy5_p. Πραγματικός Πληθυσμός κατά ομάδες ηλικιών, φύλο και οικογενειακή κατάσταση. (Γ. Κρητικίδης). 17

Η συμμετοχή των 15 χωρών μελών της Ε.Ε. ανέρχεται στο 6,1% των μεταναστών, οι δέκα προς ένταξη χώρες στην Ε.Ε. το 2004 αναλογούν στο 4,2%, ενώ οι προς ένταξη το 2007 δύο χώρες (Βουλγαρία και Ρουμανία) αναλογούν στο 7,5% του πληθυσμού των μεταναστών. Γράφημα 4 ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΧΩΡΩΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ, πλην Αλβονοκ Πολωνία 1,7% Ρουμανία 2,9% Μολδαβία 0,7% ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ 195 ΧΩΡΕΣ 6,2% Ηνωμένες Πολιτείες 2,4% Καναδάς ΑυσΦ αλία 1 2% Αίγυπτος Ρωσ ική 1,0% Ομοσπονδία 2,3% Γεωργία 3,0% Ουκρανία 1,8% Αρμενία Βουλγαρία 4,6% Κύπ ρος 2,3% Γαλλία 0,7% Ιταλία 0,8% Γε ρμανία 1,5% Ηνωμένο Βασίλειο 1,7% Του ρκία 1, 0 % Φιλιππίνες 0,8% Ινδία 0, 9 % Συρία 0,9% Πακιστάν 0, 7 % 1,5% 1,0% Ιράκ Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού 2001, πίνακας 9. Αλλοδαποί κατά φύλο, οικογενειακή κατάσταση και 5ετείς ομάδες ηλικιών. Επεξεργασία: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ (Γ. Κρητικίδης). 1.6 Το προφίλ των μεταναστών στην Ελλάδα Εν όψει επανασχεδιασμού της πολιτικής της χώρας για τη μετανάστευση, το Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής, που ουσιαστικά αποτελεί τον «τεχνικό σύμβουλο» της κυβέρνησης, βρίσκεται στο τελικό στάδιο μιας πλήρους καταγραφής όλων των ποιοτικών και ποσοτικών παραμέτρων του προβλήματος, μέσα από τη διεξαγωγή πέντε σημαντικών ερευνών από ισάριθμα Πανεπιστημιακά και Ερευνητικά Ιδρύματα. 18

Τα στοιχεία που προκύπτουν, όπως σημειώνει ο πρόεδρος του Ινστιτούτου, κ. Αλέξανδρος Ζαβός, εντυπωσιάζουν, καθώς 15 χρόνια μετά την εμφάνιση του φαινομένου, ο -περίπου- μισός μεταναστευτικός πληθυσμός εργάζεται και διαμένει παράνομα στη χώρα με πολλαπλές συνέπειες, και παρά το γεγονός ότι οι ρυθμοί αύξησής τους παραμένουν υψηλοί, τόσο που υπάρχουν περιοχές της χώρας όπου το 1/4 του πληθυσμού είναι μετανάστες. (Παιονίδης, 1995). Έτσι, ένας 40χρονος, οικογενειάρχης, ενεργός επαγγελματικά, μεσαίου έως χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου, προερχόμενος κυρίως από την Αλβανία και δευτερευόντως από πρώην ανατολικές χώρες, ο οποίος ζει κυρίως στα αστικά κέντρα, που αποτελεί τον μέσο τύπο μετανάστη στην Ελλάδα, κινδυνεύει να περιθωριοποιηθεί, αν άμεσα δεν ληφθούν μέτρα. Κακοπληρωμένοι και παράνομοι. Συνεπείς στις υποχρεώσεις τους στα ασφαλιστικά ταμεία, αλλά μελλοντικοί χαμηλοσυνταξιούχοι. Τους βρίσκει κανείς ως εργαζόμενους σε οικοδομές, ξενοδοχεία, εστιατόρια και έχουν «καταλάβει» το χώρο των οικιακών εργασιών. Στην πλειοψηφία τους είναι νέοι, με μέσο όρο ηλικίας κάτω των 40 χρόνων, με χαμηλό επίπεδο σπουδών και οι περισσότεροι διάγουν έγγαμο βίο (Kanavaki, Nikolaou, Karampela, Papavasiliou, Skroumpelou, Varonou, Papageorgiou, Kontos, Anagnostou, Raftopoulou, Koumantakis, Tamvakis, 2005). Τα παιδιά τους φοιτούν στα ελληνικά σχολεία, υπό ημιπαράνομο καθεστώς, αλλά δεν έχουν καμία δυνατότητα να γνωριστούν με τη γλώσσα και την κουλτούρα της χώρας καταγωγής τους, καθώς δεν προβλέπεται η λειτουργία δικών τους σχολείων. Απολαμβάνουν των υπηρεσιών του Εθνικού Συστήματος Υγείας, αλλά διατρέχουν τον κίνδυνο - αν ο γιατρός δεν διαθέτει ιδιαίτερες ευαισθησίες - να βρεθούν σε κάποιο κρατητήριο προς απέλαση. 1.6.1 Οικογενειακή Κατάσταση των μεταναστών στη χώρα μας Περίπου το ήμισυ των μεταναστών ήταν έγγαμοι (48,2%), το 44,3% άγαμοι, χήροι το 3,3%, διαζευγμένοι το 3,0% και σε διάσταση το 1,2% αυτών. Η κατανομή των μεταναστών αναλόγως της οικογενειακής κατάστασης διαφέρει στην κατά φύλο εξέταση, καθώς στους άνδρες το 51% είναι άγαμοι, το 45% 19

έγγαμοι, ενώ οι υπόλοιπες κατηγορίες έχουν μικρότερα ποσοστά έναντι του συνόλου των μεταναστών. Στις γυναίκες το 52% είναι έγγαμες, το 36,4% άγαμες, χήρες το 5,6% και διαζευγμένες το 4,6% αυτών. Διάγραμμα 5 Μ ετα ν ά σ τες κατά φ ύ λ ο και ο ικ ο γ εν εια κ ή κατάσ τασ η 3 0 0.0 0 0 κα ι τα δ ύ ο φ ύ λ α Ά ν δ ρ ε ς Γ υ ν α ίκ ε ς ϋ Ά γ α μ ο ι Έ γ γ α μ ο ι Ο Χήροι Ο Δ ια ζ ε υ γ μ έ ν ο ι ΕΙΙ Σε δ ιά σ τ α σ η Στο διάγραμμα 5 δίνεται η δομή του πληθυσμού των μεταναστών σύμφωνα με το φύλλο και την οικογενειακή κατάσταση. Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού 2001, πίνακας 9. Αλλοδαποί κατά φύλο, οικογενειακή κατάσταση και 5ετείς ομάδες ηλικιών. Επεξεργασία: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ (Γ. Κρητικίδης). Οι διαφορετικές αναλογίες αναλόγως την οικογενειακή κατάσταση στην κατά φύλο εξέταση των μεταναστών, έχουν ως αποτέλεσμα και την διαφοροποίηση από τη μέση αναλογία ανδρών/γυναικών αυτών στις παραπάνω κατηγορίες. Όπως διαπιστώνουμε από το διάγραμμα 5, μικρότερη από την μέση αναλογία των γυναικών έχει μόνο η κατηγορία των αγάμων όπου αντιστοιχούν 37 γυναίκες έναντι 45 του συνόλου των γυναικών. Όσον αφορά τις άλλες κατηγορίες, περίπου το ήμισυ των εγγάμων είναι γυναίκες (49%), το 60% των εν διαστάσει, το 70% των διαζευγμένων και το 77% των χήρων είναι γυναίκες (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). 1.6.2 Μορφωτικό Επίπεδο των μεταναστών στη χώρα μας Το μορφωτικό επίπεδο των μεταναστών είναι κυρίως απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης 28,0%, ενώ μαζί με τους αποφοίτους του δημοτικού (23,3%) 20

υπερβαίνουν το ήμισυ αυτών. Σημαντικό μέρος αυτών είναι απόφοιτοι γυμνασίου (17,9%) ενώ ένα 8,3% έχει πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είτε είναι κάτοχος διδακτορικού ή Μάστερ. Οι πτυχιούχοι ΤΕΛ και ΤΕΣ αναλογούν στο 3,1% αυτών, παραπλήσιο είναι το ποσοστό των πτυχιούχων μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (2,9%), οι πτυχιούχοι ΤΕΙ ή άλλης ανώτερης εκπαίδευσης αποτελούν το 2,2%, ένα 7,9% φοιτά στο Δημοτικό, 2,9% έχει εγκαταλείψει το δημοτικό και τέλος το 3,2% δεν γνωρίζει γραφή και ανάγνωση. Οι άνδρες έχουν μεγαλύτερα ποσοστά στις εκπαιδευτικές βαθμίδες των πτυχιούχων ΤΕΛ και ΤΕΣ, των αποφοίτων γυμνασίου, στους αποφοίτους δημοτικού καθώς και όσων έχουν εγκαταλείψει το σχολείο είτε δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση. Κατά συνέπεια οι μετανάστριες γυναίκες έχουν υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο, καθώς διαθέτουν μεγαλύτερα ποσοστά στις υπόλοιπες εκπαιδευτικές βαθμίδες, δηλαδή μεταξύ των αποφοίτων μέσης εκπαίδευσης έως των πτυχιούχων ανωτάτων σχολών. Οι αναλογίες στα δύο φύλα στους κατόχους διδακτορικού ή Μάστερ δεν διαφοροποιούνται, διάγραμμα 7. Επιπρόσθετα, οι γυναίκες αναλογούν στο ήμισυ σχεδόν των μεταναστών που είναι απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης (49,2%), ενώ στις ανώτερες βαθμίδες η αναλογία κυμαίνεται μεταξύ 56,0% και 59,0%, διάγραμμα 6. Στο σύνολο της χώρας το 30,5% του πληθυσμού είναι απόφοιτοι δημοτικού, το 22,3% απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης, το 9,0% έχει πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είτε είναι κάτοχος διδακτορικού ή Μάστερ, το 3,9% είναι πτυχιούχοι ΤΕΛ και ΤΕΣ, 11,3% είναι απόφοιτοι γυμνασίου, 2,5% είναι πτυχιούχοι μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ένα 6,4% φοιτά στο Δημοτικό, το 6,3% έχει εγκαταλείψει το δημοτικό και τέλος το 3,6% δεν γνωρίζει γραφή και ανάγνωση. Στις γυναίκες, στο σύνολο του πληθυσμού, υψηλότερα ποσοστά συναντώνται στις εκπαιδευτικές βαθμίδες των αποφοίτων μέσης εκπαίδευσης, των πτυχιούχων μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, των αποφοίτων δημοτικού και των τελευταίων δύο βαθμίδων, διάγραμμα 6, ενώ στους άνδρες συναντώνται υψηλότερα ποσοστά στις υπόλοιπες εκπαιδευτικές βαθμίδες. Οι γυναίκες αναλογούν πάνω από το ήμισυ, (μεταξύ 51,3% και 56,0%), στις βαθμίδες όπου συναντώνται σε αυτές και τα υψηλότερα ποσοστά, ενώ στις δύο 21

τελευταίες βαθμίδες η αναλογία τους είναι πολύ μεγάλη, (62,0% και το 73,2% αντίστοιχα), διάγραμμα 7 (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). Διάγραμμα 6 Α ν α λ ο γ ία Γ υ ν α ικ ώ ν 0 % 1 0 % 2 0 % 3 0 % 4 0 % 5 0 % 6 0 % 7 0 % 8 0 % Σ Υ Ν Ο Λ Ο Γ Υ Ν Α ΙΚ Ω Ν Μ Ε Τ Α Ν Α Σ Τ Ρ ΙΕ Σ Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού 2001, πίνακες 7. Αλλοδαποί κατά υπηκοότητα, φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης και πίνακας 3. Πληθυσμός ηλικίας 6 ετών και άνω κατά φύλο, ομάδες ηλικιών και επίπεδο εκπαίδευσης. Επεξεργασία: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ (Γ. Κρητικίδης).Επεξηγήσεις: 1. Κάτοχοι Διδακτορικού τίτλου, 2. Κάτοχοι Μάστερ, 3. Πτυχιούχοι Ανωτάτων Σχολών, 4.Πτυχιούχοι ΤΕΙ (ΚΑΤΕ, ΚΑΤΕΕ), Εκκλησιαστικής εκπαίδευσης, 5. Πτυχιούχοι μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, 6. Απόφοιτοι Μέσης εκπαίδευσης, 7. Πτυχιούχοι ΤΕΛ, 8, Πτυχιούχοι ΤΕΣ, 9. Απόφοιτοι 3τάξιου Γυμνασίου, 10. Απόφοιτοι Δημοτικού, 11. Φοιτούν στο Δημοτικό, 12. Εγκατέλειψαν το Δημοτικό αλλά γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, 13. Δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση. 22

Από τα παραπάνω διαπιστώνεται ότι ο μεταναστευτικός πληθυσμός που βρίσκεται στην χώρα μας, διαθέτει ένα μέσο εκπαιδευτικό επίπεδο παρόμοιο με αυτό του συνολικού πληθυσμού. Η συμμετοχή των μεταναστών έναντι του συνολικού πληθυσμού είναι μεγαλύτερη στις εκπαιδευτικές βαθμίδες των αποφοίτων μέσης εκπαίδευσης, του γυμνασίου, όσων φοιτούν στο δημοτικό καθώς και όσων δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, (κυρίως στους άνδρες). Στις εν λόγω εκπαιδευτικές βαθμίδες οι μετανάστες αναλογούν σε ποσοστό που κυμαίνεται μεταξύ 8,6% και 11,1% ως προς τον πληθυσμό των αντίστοιχων βαθμίδων, ποσοστό μεγαλύτερο από την μέση αναλογία των μεταναστών στον πληθυσμό (7,0%), ενώ στους άνδρες οι αναλογίες είναι αυξημένες έναντι των γυναικών. Στις γυναίκες μετανάστριες, με εξαίρεση όσων δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, εκτός από τις παραπάνω βαθμίδες αναλογούν σε μεγαλύτερη από τη μέση αναλογία στους πτυχιούχους ΤΕΛ και ΤΕΣ καθώς και στην ανώτατη εκπαίδευση. (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). Συμμετοχή των μεταναστών στην αγορά εργασίας Οι μετανάστες αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα του εργατικού δυναμικού της χώρας και η συμμετοχή του αλλοδαπού πληθυσμού (εκτός των χωρών της Ε.Ε) στην απασχόληση φαίνεται να είναι υψηλότερη στην Ελλάδα από το μέσο Ευρωπαϊκό όρο (στοιχεία για το 2002). Έτσι η Ελλάδα αποτελούσε εξαίρεση με τα ποσοστά απασχόλησης να είναι υψηλότερα για τους αλλοδαπούς σε σύγκριση με τους Έλληνες και τους πολίτες χωρών της Ε.Ε. που ζουν στην Ελλάδα, ενώ και τα ποσοστά ανεργίας των μεταναστών φαίνεται να είναι χαμηλότερα από αυτά του γηγενούς πληθυσμού. Η εικόνα αυτή εξηγείται από τη νεαρή ηλικιακή κατανομή του μεταναστευτικού πληθυσμού στην Ελλάδα αλλά και από τη συγκέντρωση των μεταναστών σε θέσεις εργασίας χαμηλής ειδίκευσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001 το 40% των αλλοδαπών απασχολούνταν σε ανειδίκευτες θέσεις εργασίας. Η πλειονότητα των μεταναστών εργάζεται στις κατασκευές, τη γεωργία, τη μεταποίηση και ποικίλες χαμηλής ειδίκευσης υπηρεσίες (τουρισμός, σίτιση, οικιακές υπηρεσίες, κλπ.). Λόγω του περιοριστικού νομικού πλαισίου, εν μέρει, 23

αλλά και εξαιτίας των δομικών χαρακτηριστικών της ελληνικής αγοράς εργασίας, η μεγάλη μάζα της μεταναστευτικής εργασίας απορροφήθηκε από την ανεπίσημη οικονομία, ενώ η ανεπίσημη απασχόληση παραμένει εκτεταμένη για μεγάλο μέρος των μεταναστών εργατών, ακόμη και μετά την εξασφάλιση νόμιμου καθεστώτος παραμονής (Έμκε-Πουλοπούλου, 2007). Πίνακας 1 Κλάδοι απασχόλησης απασχολούμενων μεταναστών κατά φύλο Κ λ ά δ ο ς % % Σ ύ νο λ ο Σ ύ νο λ ο Γ υ να ίκ ες Ά ν τ ρ ε ς % Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκομία, 19.8 12.4 68,682 17.5 αλιεία Ορυχεία, λατομεία 0.2 0.0 648 0.2 Μ εταποιητικές βιομηχανίες 13.7 7.9 46,553 11.9 Π αροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού 0.2 0.0 569 0.1 αερίου, νερού Κ ατασκευές 35.1 0.9 96,003 24.5 Εμπόριο, επισκευές, ξενοδοχεία & 13.8 19.9 61,497 15.7 εστιατόρια Μ εταφορές, αποθήκευση, επικοινω νίες 3.2 1.7 10,721 2.7 Ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί 0.3 0.6 1,506 0.4 Λ οιπές υπηρεσίες 6.6 51.8 80,488 20.5 Δήλωσαν ασαφώς ή δε δήλωσαν 7.1 4.8 25,007 6.4 Σ ύ νο λ ο 2 7 0,7 7 1 1 2 0,9 0 3 3 9 1,6 7 4 100.0 Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή 2001: Πίνακας 4. Απασχολούμενοι αλλοδαποί κατά υπηκοότητα, φύλο και ομάδες κλάδων οικονομικής δραστηριότητας Πιο συγκεκριμένα παρακάτω θα μελετήσουμε σε ποιους τομείς βρίσκουν εργασία κάποιες συγκεκριμένες εθνικότητες μεταναστών. Αλβανοί μετανάστες Όπως προαναφέρθηκε οι Αλβανοί πολίτες εκπροσωπούν περισσότερο από το 50% του μεταναστευτικού πληθυσμού. Οι Λαμπριανίδης και Λυμπεράκη 24

(2001) δείχνουν στην έρευνα που διεξήγαγαν στη Θεσσαλονίκη ότι σταδιακά μετά τα τέλη της δεκαετίας του 1990 οι Αλβανοί μετανάστες βελτίωσαν την κοινωνικο-οικονομική τους θέση. Μετακινήθηκαν από την ανειδίκευτη εργασία σε οικοδομές και στην ύπαιθρο στην απασχόληση σε μικρές εταιρείες και απασχόληση μέτριας εξειδίκευσης σε υπηρεσίες και μεταφορές. Στην ανοδική τους πορεία συνέβαλλε η βελτίωση των γλωσσικών τους ικανοτήτων, καθώς και η καλύτερη γνώση της ελληνικής αγοράς εργασίας και οικονομίας που απέκτησαν με τα χρόνια. Επίσης αυξήθηκε δραματικά ο αριθμός των μεταναστών εργαζομένων που είχε σταθερή εργασία (82%) και ο αριθμός εκείνων που είχαν ασφάλιση (57%). Επίσης παρατηρήθηκε η αστικοποίηση των οικογενειών καθώς ορισμένες γυναίκες σταμάτησαν την εργασία για να γίνουν νοικοκυρές (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). Πίνακας 2 Εργασία Αλβανών στην Ελλάδα Κλάδοι απασχόλησης Αριθμός απασχολουμένων Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκομία, αλιεία 47.059 Ορυχεία, λατομεία 441 Μεταποιητικές βιομηχανίες 25.202 Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου, νερού 273 Οικοδομές 72.657 Εμπόριο, εστιατόρια, ξενοδοχεία 30.550 Μεταφορές, αποθήκευση, επικοινωνίες 4.282 Ενδιάμεσοι χρηματο-πιστωτικοί οργανισμοί 265 Λοιπές υπηρεσίες 33.762 Δήλωσαν ασαφώς ή δε δήλωσαν κλάδο δραστηριότητας 11.810 Σύνολο 226.301 Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή 2001 25

Παλιννοστούντες από την πρώην Σοβιετική Ένωση Σύμφωνα με την απογραφή της Γενικής Γραμματείας Παλιννοστούντων Ομογενών του 2000, ο πληθυσμός των παλιννοστούντων ανέρχεται σε 155.319 άτομα. Η παλιννόστηση στην Ελλάδα ξεκίνησε ουσιαστικά στα τέλη της δεκαετίας του 1980, κορυφώθηκε λίγο πριν τα μέσα της δεκαετίας του 1990 ενώ ως το τέλος της ίδιας δεκαετίας το φαινόμενο ατόνησε αισθητά. Οι παλιννοστούντες από την πρώην Σοβιετική Ένωση, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι έχουν την Ελληνική υπηκοότητα και από το ότι το εκπαιδευτικό τους επίπεδο είναι ψηλότερο απ' αυτό των Ελλήνων, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στον επαγγελματικό τομέα, κυρίως λόγω της ανεπαρκούς γνώσης της ελληνικής γλώσσας αλλά και της μη αναγνώρισης των πτυχίων τους. Έτσι τα ποσοστά ανεργίας στους παλιννοστούντες είναι πολύ υψηλά ενώ πολύ συχνό είναι και το φαινόμενο της ετεροαπασχόλησης (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως το εκπαιδευτικό επίπεδο των παλιννοστούντων είναι αρκετά υψηλό, όμως η ανεπάρκεια γνώσης της Ελληνικής γλώσσας σε συνδυασμό με τη μη αναγνώριση των πτυχίων τους, τους στερεί τις προσδοκώμενες επαγγελματικές προοπτικές. Συγκεκριμένα περίπου το 50% των παλιννοστούντων δηλώνουν ότι η γνώση ελληνικών τους είναι μέτρια έως ανύπαρκτη. Σύμφωνα λοιπόν με την απογραφή της Γενικής Γραμματείας Παλιννοστούντων Ομογενών το 2000, το 48% των παλιννοστούντων μεταξύ 17 και 64 ετών δεν εργάζονταν και αυτός είναι προφανώς ο λόγος για τον οποίο θεωρούν πως το σημαντικότερό τους πρόβλημα είναι η ανεργία και κυριότερό τους αίτημα είναι η εύρεση εργασίας. Το μεγαλύτερο ποσοστό των παλιννοστούντων εργάζονται ως εργάτες. Το αμέσως ποιο συχνό επάγγελμα είναι αυτό του οικοδόμου και ακολουθούν το επάγγελμα της καθαρίστριας και της οικιακής βοηθού. Ενδεικτικό του προβλήματος ετεροαπασχόλησης που αντιμετωπίζουν οι παλιννοστούντες είναι ότι, ενώ περισσότεροι από το 60% έχουν αποφοιτήσει από ΑΕΙ, ΤΕΙ, τεχνική σχολή ή λύκειο, η εργασία του 73% δεν απαιτεί καν απολυτήριο λυκείου (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). 26

Επίσης σε ερώτηση σχετικά με την εργασία που θα ήθελαν να κάνουν στην Ελλάδα το 60% των παλιννοστούντων απάντησαν «επιχείρηση στον κλάδο που σπούδασαν ή εργάστηκαν». Πίνακας 3 Εργασία των Παλιννοστούντων στην Ελλάδα Επάγγελμα Ποσοστό απασχόλησης Εργάτης 43% Οικοδόμος 11% Καθαρίστρια 9% Οικιακή Βοηθός 4% Υπάλληλος 4% Οδηγός 3% Γεωργός 2% Σερβιτόρος 1% Πωλητής 1% Άλλα Επαγγέλματα 22% Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή 2001 Βούλγαροι Μετανάστες Ο μεγαλύτερος όγκος Βούλγαρων μεταναστών στην Ελλάδα είναι γυναίκες και η πιο συνηθισμένη εργασία για αυτές κατά το πρώτο διάστημα στη χώρα ήταν «εσωτερικές» οικιακές βοηθοί. Για τους άνδρες το πιο συνηθισμένο πρώτο επάγγελμα ήταν αυτό του ανειδίκευτου εργάτη, συνήθως σε οικοδομές. 27

Η εργασία τους ήταν αρχικά συνήθως ανασφάλιστη και η αμοιβή τους χαμηλή και η εξήγηση για αυτό είναι ότι, ως το 1998, οπότε έγινε η πρώτη νομιμοποίηση μεταναστών, μεγάλος αριθμός από τους Βούλγαρους μετανάστες κατοικούσαν παράνομα στην Ελλάδα είτε περνώντας παράνομα τα σύνορα, είτε παραβιάζοντας την τουριστική τους βίζα. Μετά τη νομιμοποίηση του 1998, ένας μικρός αριθμός Βούλγαρων μεταναστών βελτίωσε την επαγγελματική του θέση, όμως ένα μεγάλο όφελος για όλους όσους νομιμοποιήθηκαν ήταν η κάλυψη κοινωνικής ασφάλισης. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ακόμα και μετά την νομιμοποίησή τους, αρκετοί αδυνατούσαν να ανανεώσουν την άδεια παραμονής τους επειδή οι εργοδότες τους δήλωναν πώς τους απασχολούσαν λιγότερες ώρες, γεγονός που τους δημιουργούσε πρόβλημα με τα ασφαλιστικά ταμεία (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001, οι Βούλγαροι που κατοικούσαν στην Ελλάδα ήταν 35.104 και το 60% αυτού του αριθμού ήταν γυναίκες ενώ το 79% του συνολικού αριθμού των Βούλγαρων μεταναστών είχαν έρθει στην Ελλάδα για να εργαστούν. Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Δημοσίας Τάξης που έχει συγκεντρώσει η ΕΣΥΕ για το 2004 οι Βούλγαροι που κατοικούσαν στην Ελλάδα τη χρονιά εκείνη ήταν 33.638, ο αριθμός αυτός όμως βασίζεται κατά πάσα πιθανότητα στις έγκυρες άδειες παραμονής. Την ίδια χρονιά 12.668 μόνο Βούλγαροι ήταν ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ και κατά το 2005 ο αριθμός τους μειώθηκε σε 12.212. Το μέσο ημερομίσθιο ενός Βούλγαρου είναι αρκετά χαμηλότερο από το αντίστοιχο για τους Έλληνες (24,82 έναντι 46,01 ευρώ) όμως στις οικοδομικές εργασίες η διαφορά αυτή είναι σαφώς μικρότερη (46,48 έναντι 49,61). Ασιάτες Μετανάστες Η εισροή των Ασιατών μεταναστών στην Ελλάδα άρχισε πριν τρεις περίπου δεκαετίες με την εμφάνιση αρχικά Πακιστανών και Φιλιππινέζων που ακολουθήθηκαν από Ινδούς, Κινέζους και Μπανγκλαντέσιους. Μετά το 2003 υπήρξε μια σημαντική αύξηση των εισροών μεταναστών από την Ασία και 28

δημιουργήθηκαν νέες κοινότητες. Ο αριθμός των Ασιατών που ζουν σήμερα στην Ελλάδα εκτιμάται πως ξεπερνά τις 130.000 και στην πλειοψηφία τους καταλαμβάνουν θέσεις εργασίας που δεν απαιτούν μεγάλη εξειδίκευση και είναι χαμηλά αμειβόμενες. Μεγάλο ποσοστό των Ασιατών μεταναστών που διέμεναν στην Ελλάδα το 2004 εμφανίζονται να είναι ασφαλισμένοι του ΙΚΑ. Αυτό όμως ενδέχεται να είναι παραπλανητικό αφού τα στοιχεία που δίνει η ΕΣΥΕ για το 2004 είναι στοιχεία του υπουργείου Δημοσίας Τάξης και πιθανότατα περιλαμβάνουν μόνο όσους έχουν έγκυρη άδεια παραμονής (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). Πακιστανοί Μετανάστες Η εισροή μεταναστών από το Πακιστάν ξεκίνησε στη δεκαετία του 1970, έπειτα από διακρατική συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Πακιστάν, για να εργαστούν αρχικά στα ναυπηγεία Σκαραμαγκά, ο πληθυσμός τους όμως αυξήθηκε σημαντικά κατά την περίοδο 1991-2003. Σύμφωνα με την απογραφή της ΕΣΥΕ το 2001 η πακιστανική κοινότητα στην Ελλάδα αριθμούσε 11.130 άτομα από τα οποία τα 10.317 ήρθαν στην Ελλάδα για να εργαστούν. Το 96% των Πακιστανών στην Ελλάδα, σύμφωνα με την ίδια απογραφή είναι άνδρες οι οποίοι εργάζονται κυρίως σε μεταποιητικές βιομηχανίες αλλά και στους τομείς των κατασκευών και των υπηρεσιών. Με βάση στοιχεία της ΕΣΥΕ που έχουν ληφθεί από το υπουργείο Δημόσιας Τάξης, το 2004 στην Ελλάδα κατοικούσαν 11.229 Πακιστανοί από τους οποίους οι 9.741,δηλαδή το 86%, ήταν σύμφωνα με στοιχεία του ΙΚΑ ασφαλισμένοι. Σύμφωνα με πιο πρόσφατα στοιχεία του ΙΚΑ για τον Δεκέμβριο του 2005 8.266 Πακιστανοί ήταν ασφαλισμένοι ως εργαζόμενοι σε επιχειρήσεις και 999 σε οικοδομές. Το μέσο ημερομίσθιο για ένα Πακιστανό εργαζόμενο σε οικοδομή είναι 45,23 ευρώ και σε άλλες επιχειρήσεις είναι 30,90 ευρώ ενώ οι αντίστοιχες απολαβές ενός έλληνα εργαζομένου είναι 56,65 και 51,64 ευρώ (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). 29

Μπανγκλαντέσιοι Μετανάστες Οι Μπανγκλαντέσιοι αποτελούν μια πιο νέα μεταναστευτική κοινότητα αφού το ρεύμα εισροής τους στην Ελλάδα εμφανίστηκε κατά την περίοδο μετά το 1991. Με βάση τα στοιχεία της τελευταίας απογραφής της ΕΣΥΕ το 94% των 4.854 μεταναστών από το Μπανγκλαντές που κατοικούσαν στην Ελλάδα το 2001 είχαν ως σκοπό την εργασία και εργάζονται κυρίως σε μικρά εμπορικά καταστήματα και εστιατόρια. Όσον αφορά το φύλο, το 97% των Μπανγκλαντεσίων που ζουν στην Ελλάδα είναι άνδρες. Με βάση στοιχεία της ΕΣΥΕ που έχουν ληφθεί από το υπουργείο Δημόσιας Τάξης το 2004 οι Μπανγκλαντέσιοι μετανάστες που ζούσαν στην Ελλάδα ήταν 4.270 και το 72% από αυτούς ήταν ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ. Σύμφωνα με τα τελευταία αναλυτικά στοιχεία του ΙΚΑ 3012 Μπανγκλαντέσιοι ήταν ασφαλισμένοι το Δεκέμβριο του 2005 ενώ το μέσο μεροκάματό τους είναι σχεδόν το μισό ενός Έλληνα εργαζομένου, συγκεκριμένα 26,94 ευρώ έναντι 51,64 ευρώ (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). Φιλιππινέζοι Μετανάστες Γυναίκες από τις Φιλιππίνες άρχισαν να έρχονται στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 1970 για να απασχοληθούν σε ξενοδοχεία, νοσοκομεία και κατοικίες. Μετά το 1991 παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού τους και το συνηθέστερο επάγγελμα είναι αυτό της οικιακής βοηθού. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ο αριθμός των μεταναστών από τις Φιλιππίνες ήταν 6.478 από τους οποίους το 76% ήταν γυναίκες. Το 80% των Φιλιππινέζων βρίσκονται στην Ελλάδα για να εργαστούν. Ένα ακόμα στοιχείο που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι ότι από τους 4.063 Φιλιππινέζους που βρίσκονταν στην Ελλάδα με σκοπό να εργαστούν, το 77% ζούσε στην Ελλάδα περισσότερα από πέντε χρόνια. Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Δημόσιας Τάξης που έχει συγκεντρώσει η ΕΣΥΕ, το 2004 ο αριθμός των Φιλιππινέζων ήταν 4.184 και από αυτούς την ίδια χρονιά 3.085 ήταν ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ. Ο αριθμός ασφαλισμένων του ΙΚΑ για το 2005 ήταν 3.381 ενώ το μέσο ημερομίσθιο ενός 30

Φιλιππινέζου εργαζόμενου είναι 19,20 ευρώ δηλαδή λιγότερο από το μισό ημερομίσθιο ενός Έλληνα εργαζομένου (46,1 ευρώ) (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). Ινδοί Μετανάστες Μικρός αριθμός Ινδών κατοικούσε στην Ελλάδα και πριν το 1991 όμως ο πληθυσμός τους αυξήθηκε μετά το 1991. Η πλειονότητα τους απασχολείται σε γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες, καθώς επίσης και σε ιχθυοκαλλιέργειες. Το 92% των 7.216 Ινδών που κατοικούσαν στην Ελλάδα το 2001 είχαν, σύμφωνα με την ΕΣΥΕ, ως σκοπό την εργασία και το 93% του συνολικού τους αριθμού ήταν άνδρες. Με βάση στοιχεία της ΕΣΥΕ που έχουν ληφθεί από το υπουργείο Δημόσιας Τάξης, το 2004 κατοικούσαν στην Ελλάδα 6.832 Ινδοί από τους οποίους 4.415 ήταν ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ. Αντίστοιχα, το 2005 4.159 Ινδοί ήταν ασφαλισμένοι του ΙΚΑ και το μέσο ημερομίσθιο του ήταν 31,43 ευρώ (Μπάγκαβος, Παπαδοπούλου, 2003). 1.7 Τα αίτια της μετανάστευσης Οι λόγοι που ωθούν τους ανθρώπους στη μετανάστευση είναι πολλοί και διαφορετικοί κάποιοι από αυτούς είναι: α) οι βίαιες συγκρούσεις και οι πόλεμοι, β) οι φυσικές καταστροφές, γ) η κοινωνική και πολιτική καταπίεση, δ) η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ε) η επιθυμία για οικογενειακή επανένωση, στ) η φτώχεια και η αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής για τους ίδιους και τις οικογένειες τους. Η διεθνής μετανάστευση είναι το αποτέλεσμα των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων ανάμεσα σε φτωχές και πλούσιες χώρες. Οι Πολιτικές και οικονομικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται από τις δυτικές κοινωνίες, όπως επίσης και η αδράνεια τους, έχουν δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα. 31

Η εκμετάλλευση, οι μη δίκαιες εμπορικές σχέσεις και η απουσία επενδύσεων, αποτελούν μερικές από τις γενεσιουργές αιτίες της μετανάστευσης. Επιπλέον, παράγοντες εντός των χωρών, όπως η άνιση κατανομή του εθνικού πλούτου, η διαφθορά στη δημόσια διοίκηση, η ύπαρξη διακρίσεων καθώς και η κατάχρηση της πολιτικής εξουσίας, συχνά καθιστούν τη μετανάστευση αναπόφευκτη. Από την άλλη πλευρά, τόσο η εμπειρία των κοινωνικών μη κυβερνητικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στο πεδίο, όσο και η ακαδημαϊκή έρευνα, καταδεικνύουν ότι η μετανάστευση - η οποία πάντα συνδέεται με συναισθηματικό ή/και άλλο κόστος για όσους μεταναστεύουν - σπάνια κινητοποιείται μόνο από την επιθυμία για οικονομική πρόοδο. Αντίθετα σε πολλούς ανθρώπους παρουσιάζεται ως η μοναδική διέξοδος απόδρασης από τη φτώχεια, τις ένοπλες συγκρούσεις ή / και την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους (Μαρβάκης, Παρσανόγλου, Παύλου, 2001). Από τους λόγους εγκατάστασης, όπως αυτοί δηλώθηκαν από τους μετανάστες, πάνω από το ήμισυ δήλωσε ότι ήρθε για εργασία (54,2%), ενώ ένα σημαντικό μέρος το οποίο ξεπερνά το 1/5 αυτών δήλωσε άλλο λόγο (εκτός των κυρίων κατηγοριών της απογραφής 21,5%). Την επανένωση οικογένειας ως λόγο εγκατάστασης δήλωσε το 13%, για επαναπατρισμό ή παλιννόστηση περίπου το 7%, την αναζήτηση ασύλου ή ως πρόσφυγες 1,3% και 0,3% αντίστοιχα, ενώ για σπουδές έχει εισέλθει το 2,7% των μεταναστών, διάγραμμα 8. Στους άνδρες μετανάστες, μεγαλύτερο είναι το ποσοστό που δήλωσε ως λόγο εγκατάστασης την εργασία 58,9%, ίσο όσων εγκαταστάθηκαν ως πρόσφυγες ενώ μικρότερα είναι τα ποσοστά στους υπόλοιπους λόγους εγκατάστασης. Αντίστοιχα οι γυναίκες έχουν μικρότερο ποσοστό που δήλωσε ως λόγο εγκατάστασης την εργασία 48,6%, ίσο όσων εγκαταστάθηκαν ως πρόσφυγες, ενώ μεγαλύτερα είναι τα ποσοστά στους υπόλοιπους λόγους εγκατάστασης. 32

Διάγραμμα 8 Λ ό γο ι εγκατάστασης μεταναστώ ν ανά φ ύ λο 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% Τ---------------- ------------------------------------------------- ----------------- Γ κα ι τα δ ύ ο φ ύ λ α Ά νδ ρ ε ς Γ υ ν α ίκ ε ς Ε ργασία Π Ε παναπατρισμός/ Π αλινόστηση Π Ε πανένω ση οικο γενείας Σ π ο υδ ές Α ναζήτηση α σ ύ λ ο υ Π ρ ό σ φ υγα ς Άλλος λόγος Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού 2001, πίνακας 3. Αλλοδαποί κατά υπηκοότητα, φύλο και κύριο λόγο εγκατάστασης στην Ελλάδα. Επεξεργασία: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ (Γ. Κρητικίδης). Οι παραπάνω διαφοροποιήσεις μεταξύ των φύλων ως προς τους λόγους εγκατάστασης έχουν ως αποτέλεσμα την διαφοροποίηση της αναλογίας μεταξύ των φύλων (ανδρών/γυναικών) σε κάθε λόγο, διάγραμμα 9. Διάγραμμα 9 Α ν α λ ο γ ία φ ύ λ ω ν ω ς π ρ ο ς τ ο υ ς λ ό γ ο υ ς ε γ κ α τ ά σ τ α σ η ς 50% ο π ιγ ι^τ> - 6 "3. ΙΓ- ς 8 3 δ ;. ε - ω π ι-ι ο * ω ο Αναζήτηση ασύλου Πρόσφυγας Άλλος λόγος 1_υ Άνδρες Γυναίκες ί ΐ υ Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού 2001, πίνακας 3. Αλλοδαποί κατά υπηκοότητα, φύλο και κύριο λόγο εγκατάστασης στην Ελλάδα. Επεξεργασία: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ (Γ. Κρητικίδης). 33

Η αναλογία των φύλων φθάνει το 59,2% για τους άνδρες στην αναζήτηση εργασίας έναντι 40,8% των γυναικών, ξεπερνά το ήμισυ στους λόγους εγκατάστασης «Σπουδές», «Αναζήτηση ασύλου» και «Πρόσφυγες», (50,1%,51,5% και 52,4% αντίστοιχα), αντιστοιχούν περίπου στο ήμισυ στους «Άλλοι λόγοι» (49,8%), ενώ υπολείπονται των γυναικών στους λόγους "Επαναπατρισμός - Παλιννόστηση" και "Επανένωση οικογένειας (47,7% και 47,9% αντίστοιχα) (Μαρβάκης, Παρσανόγλου, Παύλου, 2001). Οι ως άνω αναλογίες τόσο ως προς τους λόγους εγκατάστασης όσο και οι αναλογίες μεταξύ ανδρών/γυναικών διαφοροποιούνται στην ανάλυση ανά υπηκοότητα, διάγραμμα 10. Οι μετανάστες που προέρχονται από την Αλβανία, οι οποίοι αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος των μεταναστών πάνω από το ήμισυ ο λόγος εγκατάστασης είναι η εργασία (55%), περίπου το 1/4 δήλωσε άλλοι λόγοι (24,3%) και ένα 16% την επανένωση οικογένειας. Στις χώρες της Ε.Ε. 15 το μεγαλύτερο μέρος, περίπου το 40% αυτών, ο λόγος εγκατάστασης είναι οι άλλοι λόγοι, πάνω από το 1/3 για εργασία (35,7%), το 13,5% την επανένωση οικογένειας και ένα 9,5% για επαναπατρισμό - παλιννόστηση. Από τις 10 χώρες με τις οποίες θα διευρυνθεί η Ε.Ε., η εργασία ως λόγος εγκατάστασης έχει το μεγαλύτερο μερίδιο 43,2%, δεύτερος κατά σειρά λόγος είναι οι σπουδές 21,8%, οι άλλοι λόγοι αντιστοιχούν στο 17,2% και το 7,8% την επανένωση οικογένειας. Ως προς τις δύο ακόμα χώρες με τις οποίες θα διευρυνθεί η Ε.Ε. (Βουλγαρία, Ρουμανία), το 78,5% ως λόγο εγκατάστασης δήλωσε την εργασία, το 8,6% άλλους λόγους και το 7,1% την επανένωση οικογένειας. Από τις 15 χώρες όπου οι μετανάστες ξεπερνούν τις 5.000 και δεν ανήκουν στις παραπάνω υπηκοότητες, λίγο μεγαλύτερο από το ήμισυ ως λόγο εγκατάστασης δήλωσε την εργασία (51,3%), το 1/5 τον επαναπατρισμό - παλιννόστηση, το 14,2% άλλους λόγους και το 9,3% την επανένωση οικογένειας. 34

Τέλος από τις υπόλοιπες χώρες πάνω από το ήμισυ δήλωσε την εργασία ως κύριο λόγο εγκατάστασης ενώ το 1/5 άλλους λόγους, (53% και 20% αντίστοιχα). Οι κατηγορίες επανένωση οικογένειας και επαναπατρισμός - παλιννόστηση αθροιστικά αντιστοιχεί το 16% αυτών, για σπουδές το 5,5%, για αναζήτηση ασύλου το 3,8% και το υπόλοιπο 1% ως πρόσφυγες. (Σκούρτου, Βρατσάλης, Γκόβαρης, 2004) Διάγραμμα 10 Υπηκοότητα κατά Λόγο Εγκατάστασης και τάξη μεγέθους χώρας Εργασία Επαναπατρισμός- Παλινόστηση Επανένωση οικογενείας Σπουδές Αναζήτηση ασύλου Πρόσφυγας 'Άλλος λόγος Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού 2001, πίνακας 3. Αλλοδαποί κατά υπηκοότητα, φύλο και κύριο λόγο εγκατάστασης στην Ελλάδα. Επεξεργασία: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ (Γ. Κρητικίδης). Χαρακτηριστικό των υπηκόων των χωρών της Ε.Ε. 15 καθώς και όλων των χωρών με τις οποίες μελλοντικά αυτή θα διευρυνθεί, μεγαλύτερη είναι συμμετοχή των γυναικών έναντι των ανδρών σε όλους τους λόγους εγκατάστασης, σε αντίθεση με τις συνολικές αναλογίες μεταξύ των δύο φύλων στους μετανάστες. 35

Όσον αφορά στους λόγους εγκατάστασης ανά υπηκοότητα, διάγραμμα 11, οι μετανάστες που προέρχονται από την Αλβανία υπερέχουν έναντι των υπολοίπων στους λόγους εγκατάστασης "εργασία", "επανένωση οικογένειας και "άλλοι λόγοι", οι μετανάστες οι οποίοι προέρχονται από τις 15 κυριότερες χώρες στους λόγους "επαναπατρισμό-παλιννόστηση", αναζήτηση ασύλου" και "πρόσφυγες" ενώ από τις 10 χώρες με τις οποίες θα διευρυνθεί η Ε.Ε. στην κατηγορία των σπουδών. ^ Από τους 413.200 μετανάστες που δήλωσαν την εργασία ως λόγος εγκατάστασης, το 58,2% αυτών προέρχονται από την Αλβανία, λιγότερο από το 1/5 από τις 15 κυριότερες χώρες προέλευσης, ενώ με 11% συμμετέχουν οι δύο προς διεύρυνση χώρες στην Ε.Ε.-15 Βουλγαρία και Ρουμανία. ^ Από τους 51.700 μετανάστες που δήλωσαν ως λόγο "Επαναπατρισμό- Παλιννόστηση" περίπου το 60% προέρχονται από τις 15 κυριότερες χώρες προέλευσης (59,6%), κυρίως από Η.Π.Α., Καναδά, Αυστραλία, Ρωσική Ομοσπονδία, Γεωργία, Αρμενία και Τουρκία, περί το 1/4 από την Αλβανία (23%) και 8,6% από την Ε.Ε.-15 (Σκούρτου, Βρατσάλης, Γκόβαρης, 2004). ^ Από τους 100.000 μετανάστες που δήλωσαν ως λόγο την "Επανένωση οικογένειας" το 70% προέρχεται από την Αλβανία, 14% από τις 15 κυριότερες χώρες προέλευσης, κυρίως από Η.Π.Α., Αυστραλία, Ρωσική Ομοσπονδία, Γεωργία, Αρμενία και Ουκρανία, από την Ε.Ε.-15 το 6,2% και 4,1% από την Βουλγαρία και Ρουμανία. ^ Από τους 21.000 μετανάστες που δήλωσαν τις "Σπουδές" ως λόγο, το 40% προέρχεται από την Αλβανία, το 1/3 από τις 10 χώρες της διεύρυνσης της Ε.Ε. και λιγότερο από 10% από τις 15 κυριότερες χώρες προέλευσης. ^ Από τους 10.000 μετανάστες που δήλωσαν ως λόγο την "Αναζήτηση ασύλου" το 42% προέρχεται από τις 15 κυριότερες χώρες προέλευσης (κυρίως Τουρκία και Ιράκ), 20% από τις 10 χώρες της διεύρυνσης της Ε.Ε. ένα 15% από την Βουλγαρία και την Ρουμανία. 36