Ύστερη Βυζαντινή Περίοδος ( )

Ύστερη Βυζαντινή Περίοδος (1261-1453)

1. Γεώργιος Ακροπολίτης (1220-1282). Σημαντικός Έλληνας λόγιος, Μέγας Λογοθέτης και στρατιωτικός διοικητής, διπλωμάτης και ιστορικός του 13ου αιώνα. πραγματεύεται γεγονότα της περιόδου από την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους μέχρι την ανακατάληψή της από τους Παλαιολόγους και συμμετείχε στη σύνοδο της Λυών το 1274. 2. Γεώργιος Παχυμέρης (1242 περ. 1310) λόγιος, θεολόγος, κληρικός, φιλόσοφος, ιστορικός και μαθηματικός με πλούσια εκκλησιαστική και πολιτική δράση και εκτεταμένο συγγραφικό έργο. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Παλαιολόγειας Αναγέννησης στον τομέα των γραμμάτων και των επιστημών. 3. Ο Γεώργιος Φραντζής, ή Σφραντζής (1401-1480). Βυζαντινός αξιωματούχος και ιστορικός συγγραφέας. Έγραψε το χρονικό της άλωσης της Κωνσταντινούπολης. Ο Παχυμέρης Εικόνα βυζαντινού χειρογράφου

324: Μέγας Κωνσταντίνος 1204: Λατίνοι 1261: Παλαιολόγοι 1450: Κων/νος Παλαιολόγος

Ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος (Αυτοκρατορία της Νίκαιας) ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη. Το Βυζάντιο ξαναζεί, σκιά του παλιού εαυτού του. Μολυβδόβουλο (μολύβδινη σφραγίδα) του Αλέξιου Στρατηγόπουλου, περίπου 1251 Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος 1263: οι Λατίνοι παραχώρησαν το Μυστρά για την απελευθέρωση του Γουλιέλμου Βιλεαρδουίνου και ο Μιχαήλ Παλαιολόγος έκανε την πόλη έδρα του νέου Δεσποτάτου του Μορέως που κυβερνούνταν από τους Παλαιολόγους. Τους επόμενους δύο αιώνες η Βυζαντινή Αυτοκρατορία χάνει ακόμη πιο πολλά εδάφη. Υπάρχει πολιτική αστάθεια, μεγάλη οικονομική και κοινωνική κρίση, αλλά τα γράμματα και οι τέχνες αναπτύσσονται. Την ίδια εποχή δημιουργείται η Οθωμανική Αυτοκρατορία, που σιγά σιγά κατακτά πολλές περιοχές στη Μικρά Ασία και τη Βαλκανική χερσόνησο. 1453: Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς

Η σημαία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας επί Παλαιολόγων, στα μέσα του 14ου αιώνα, σύμφωνα με τον ισπανικό άτλαντα Conoscimento de todos los reinos Οι Παλαιολόγοι ήταν οι πρώτοι βυζαντινοί αυτοκράτορες που χρησιμοποίησαν οικόσημα και θυρεούς με πρότυπο την τότε Δυτική Ευρώπη. Στην αρχή το οικόσημο τους ήταν ένας χρυσός σταυρός σε ερυθρό υπόβαθρο πριν το 1259 (Μιχαήλ Θ ). Μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1261, ο Μιχαήλ Παλαιολόγος πρόσθεσε τα τέσσερα τα ονομαζόμενα Πυρεκβόλα, τα οποία έμοιαζαν στο σχήμα του γράμματος Β και υποδείκνυαν το «Βασιλεύς Βασιλέων, Βασιλεύων Βασιλευόντων». Ένα άλλο, κοινό οικόσημο των Παλαιολόγων ήταν ο δικέφαλος αετός, που μερικές φορές έφερε και το μονόγραμμα του αυτοκράτορα στο κέντρο. Η μοναδική επίσημη σημαία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας της Δυναστείας των Παλαιολόγων, αρχές του 15ου αιώνα Τοιχογραφία του 14ου αιώνα σε ναό.

Ένας κλάδος των Παλαιολόγων έγιναν φεουδάρχες του Μονφεράτου, Ιταλία. Νόμισμα του Γουλιέλμου Θ' Παλαιολόγου, Μαρκησίου του Μονφερράτου (1494-1518), με το βυζαντινό δικέφαλο αετό και το οικόσημο των Παλαιολόγων Το δικαίωμα να φέρουν το δικέφαλο αετό στα οικόσημά τους παραχωρήθηκε σε ορισμένες δυτικές οικογένειες, ενώ χρησιμοποιήθηκε, μαζί με το τετραγραμμικό σταυρό, και από τον κλάδο των Παλαιολόγων που κατέστησαν μαρκήσιοι του Μονφερράτου από το 1301 ως το 1533. Ο Ανδρέας Παλαιολόγος, αυτοκράτορας (-μόνο τίτλος,= επίτιμος) από το 1465. Το 1494 πούλησε τα δικαιώματά του στον Βασιλιά της Γαλλίας και με τη διαθήκη του, το 1502 τα κληροδοτούσε στους Καθολικούς Βασιλείς της Ισπανίας

Το κόκκινο είναι οι Ενετικές (Βενετοί) κτήσεις

1261-1453: Παλαιολόγοι: Αυτοκράτορες Κωνσταντινούπολης 1261-1282 Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος 1282-1328 Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος 1328-1341 Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος 1341-1391 Ιωάννης Ε Παλαιολόγος 1347-1354 Ιωάννης ΣΤ Καντακουζηνό ς 1391-1425 Μανουήλ Β Παλαιολόγος 1425-1448 Ιωάννης Η Παλαιολόγος 1449-1453 Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος Ενίσχυση των αριστοκρατών της γης, τους οποίους εκπροσωπούσαν οι Παλαιολόγοι. Παραμέληση του ανατολικού τμήματος του κράτους, κυρίως από το Μιχαήλ Η. Στροφή προς τη Δύση και τις ναυτικές ιταλικές δυνάμεις. Σταδιακή παρακμή της αυτοκρατορίας. Αυτήν επέτειναν οι Δύο εμφύλιοι πόλεμοι που ταλαιπώρησαν για πολλά χρόνια το κράτος, το κατέστησαν αδύναμο κρατίδιο και προετοίμασαν το έδαφος για την τελική του πτώση.

Ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του Βυζαντίου, των Παλαιολόγων 1261: Επανακτά την Πόλη και μεταφέρει εκεί το κρατίδιο της Νικαίας Ενισχύει τη βυζαντινή παρουσία με έντονη διπλωματική δραστηριότητα. Επιβάλει φόρους στους Ακρίτες δημιουργώντας δυσφορία και διάλυση του Σώματος των Ακριτών. Λυών το 1274 Ζητάει την ένωση των εκκλησιών νομίζοντας ότι θα βοηθηθεί από τους Λατίνους. Ο λαός αρνείται. Μέχρι την εποχή του θανάτου του θεωρείται από το λαό του προδότης της πίστεως. πάπας Ουρβανός Δ (1261-1264)

Ο καρδινάλιος Bonaventura δέχεται τους έλληνες απεσταλμένους στη Σύνοδο της Λυών (1274). Έργο του ισπανού ζωγράφου Francisco de Zurbaran. Musee du Louvre, Paris.

Υπέρπυρα του Μιχαήλ Η Παλαιολόγου με την Θεοτόκο. Metropolitan Museum of Art Αθήνα, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο

1243: οι Μογγόλοι, νομαδικός λαός στα βόρεια της Κίνας, εισβάλλουν στη Μικρά Ασία. Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι του Ρουμ κρατούν μόνο το δυτικό τμήμα του κράτους τους και πληρώνουν φόρο στο Μογγόλο χάνο. Την ίδια εποχή τουρκικές νομαδικές φυλές δημιουργούν τα δικά τους μικρά κράτη (μπεηλίκια ή εμιράτα) στη δυτική Μικρά Ασία. 1281: Ο μπέης Οσμάν (σε πολλές βυζαντινές πηγές λέγεται Οθωμάν) ίδρυσε κοντά στην Προύσα, στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, το κράτος του Οσμάν το οποίο ονομαζόταν Οθωμανικό Εμιράτο. Με δικαιολογία τον ιερό πόλεμο, αλλά κυρίως για τα λάφυρα που έπαιρναν από τις λεηλασίες, πολλοί μουσουλμάνοι πολεμιστές υπηρέτησαν τον Οσμάν. 1307: Τελικά το Σουλτανάτο του Ρουμ διαλύεται οριστικά. Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα οι αρχηγοί των νομαδικών τουρκικών φυλών, οι μπέηδες, καταλαμβάνουν όλη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία. Το Οθωμανικό Εμιράτο με ηγέτη τον Ορχάν (1326-1362) μεγαλώνει και αναπτύσσεται οικονομικά. Η Προύσα, η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα, ήταν ήδη γύρω στο 1330 σημαντικό εμπορικό κέντρο. Μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα ο Οσμάν και οι διάδοχοί του κατέλαβαν όλα τα βυζαντινά εδάφη στη δυτική Μικρά Ασία, σχεδόν όλα τα εμιράτα της περιοχής και μεγάλες εκτάσεις στα Βαλκάνια. Όταν είναι σουλτάνος ο Βαγιαζίτ Α (1389-1402), το Οθωμανικό Εμιράτο είναι πια πολύ ισχυρό και έχουν σχηματιστεί οι βασικοί θεσμοί του. Από εδώ και πέρα οι ιστορικοί ονομάζουν το κράτος αυτό Οθωμανική Αυτοκρατορία. Πολλοί ορθόδοξοι κάτοικοι φεύγουν και άλλοι γίνονται μουσουλμάνοι. Τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι μουσουλμάνοι.

Μπεηλίκι = Φέουδο. Τουρκομανικά εμιράτα ή Μπεηλίκια, αναφέρονται τα διάφορα κρατίδια που ιδρύθηκαν στη Μικρά Ασία, αρχικά στα τέλη του 11ου αιώνα, μετά την μάχη του Μαντζικέρτ (1071) και μετά, κατά την παρακμή του Σελτζουκικού Σουλτανάτου του Ρουμ κατά το δεύτερο μισό του 13ου αιώνα.

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής), ήταν ιδρυτής και σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 1299: αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του ανεξάρτητου κράτους, στο οποίο έδωσε το όνομα του. Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του, αρχικά στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία. Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του. Αλλού: Ιερά Εξέταση (Sacra Inquisition) δικαστήριο της Καθ. Εκκλησίας για την καταπολέμηση των αιρέσεων (13ος-19 ος αι.). «Και ποτέ δεν έχουμε εξαφανίσει ένα χωριό εξοντώνοντας τους κατοίκους του αν πριν δεν τους έχουμε προειδοποιήσει» Κοράνι, 26-208

Το Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά) υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ Χαμίτ Β ), όταν η Αγγλία ζήτησε από την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της, για να το περιλάβει στη συλλογή της. Το Έμβλημα ή θυρεός περιελάμβανε 2 σημαίες: τη σημαία της Οθωμανικής Δυναστείας, αποτελούμενη από μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε κόκκινο φόντο, και τη σημαία του χαλιφάτου, αποτελούμενη από τρεις ημισελήνους σε πράσινο φόντο. Ως Έμβλημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα χρησιμοποιούνταν η τουρά, η προσωπική υπογραφή του εκάστοτε Σουλτάνου.

Αποτελείται από το όνομα, το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου, μαζί με την επίκληση «πάντα νικηφόρος». Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου, ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ. Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο, αλλά και σε νομικά έγγραφα, σε νομίσματα, ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου, και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας. Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι.

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Εμφύλιος Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις της συμφωνίας της Λυών. Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας. Έως το 1311, οι Καταλανοί λυμαίνονταν την ελληνική χερσόνησο Πείνα, φορολογία, ερήμωση της Θράκης και της Ελλαδικής χερσονήσου, Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία. Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος ανέλαβε την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα, στέλνοντάς τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του. Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β' και τον πατέρα του Μιχαήλ Η' παράσταση σε νόμισμα

Ο Ανδρόνικος Β', τοιχογραφία στη Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Στην εικόνα, το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300 ο Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου. Άγιον Όρος, Μονή Βατοπεδίου. Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους, Άθως

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ Βασιλικόν (ή δουκάτον): αργυρό νόμισμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 14ου αιώνα. Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη των χρυσών της αυτοκρατορίας. Συνεχής αλλαγή στην αξία των νομισμάτων και στο είδος του μίγματος ασημιού και μπρούτζου. Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν, με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη, και τους Ανδρόνικο Β' και Μιχαήλ Θ' στην άλλη, κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο. «ΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩN»

συζ.: Άννα της Σαβοΐας Καταπολέμησε τη διαφθορά, Ενίσχυσε το στρατό Επανίδρυσε το ναυτικό, Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα (συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο). Στενός φίλος του, ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος, ο Ιωάννης Καντακουζηνός. Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία (Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας, η Νικομήδεια, η Άγκυρα, η Καλλίπολη). Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία (Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά) Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341, χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο. Ξεκινά εμφύλιος (Από τη μία πλευρά: η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας Από την άλλη: Ο Ιωάννης Καντακουζηνός).

Εμφύλιος Άννα της Σαβοΐας Άννα της Σαβοΐας (α' μισό 14ου αιώνα): Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ' Παλαιολόγου. Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο. Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς ποσού. Στη διάρκειά του εμφυλίου, οι αντίπαλες πλευρές έκαναν συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου, όπως το Στέφανο Δουσάν της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς. Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347, με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο Ιωάννη Ε' Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ' Καντακουζηνό Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

1325-1331: Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα, την οποία έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του. 1337: Κατακτά την Νικομήδεια 1338: Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ Καντακουζηνού Θεοδώρα Μαρία, 1338: Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή των Δαρδανελίων. Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να περάσει απέναντι. 1354: Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας. 1355: Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους την παραχώρησε ο Καντακουζηνός) Κατακτά το Διδυμότειχο Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης. Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων, Έκοψε τα πρώτα νομίσματα. Χρυσά ή αργυρά ήταν ανεικονικά. Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος. (Με νόμο του 1982, το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο). Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα, Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία.

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε' Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ' Καντακουζηνού (συμβασιλεία 1347-1352). Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού "εν δόξη" και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο αυτοκρατόρων. Αθήνα, ιδιωτική συλλογή Ο Ιωάννης Στ' Καντακουζηνός ως αυτοκράτορας και ως μοναχός. Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών πραγματειών του Ιωάννη Στ' Καντακουζηνού. Paris, Bibliotheque Nationale

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε' Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ' Καντακουζηνού Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο αυτοκράτορες. Πρόκειται για την τελευταία κοπή χρυσού νομίσματος της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αθήνα, ιδιωτική συλλογή

«Αλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα, για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών. Γιατί παλαιότερα, στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη, τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β' Λάσκαρις). Ύστερα, επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου), όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη, εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς, τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο, έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα. Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η', στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ') το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός. Γι' αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν, αν παρουσιάζονταν κάπου, και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείνα». Γεώργιος Παχυμέρης, έκδ. I. Bekker, τόμ. 2 (Βόννη 1835), 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού, Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική) έριδα. 1347: επιδημία πανούκλας. Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και Γενουατών, με πεδίο μάχης την ίδια την Κωνσταντινούπολη. Ο Ιωάννης Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο. Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά, σε εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε', ο οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη, γιο του ίδιου του Καντακουζηνού. Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354, και εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ, αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Ε Παλαιολόγο. Καλλίπολη Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους. Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α.

1361: Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική του πλευρά του Βοσπόρου. Καταλαμβάνει Ελλήσποντο, Θράκη, Μακεδονία, Κεντρική Ελλάδα. 1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία) Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια, αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του πληρώνει φόρο υποτέλειας. Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των Οθωμανών σε Αυτοκρατορία. Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου. Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το 1826 από τον Μαχμούτ Β -σφαγιάστηκαν), καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη, καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και Ευρώπης (Rumeli). Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των Σουλτάνων.

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική αυτοκρατορία). Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α, συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ Αμοιβαίες βαριές απώλειες Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς. Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία. Για την ιστορία, την παράδοση και την εθνική ταυτότητα της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης σημασίας. Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου, οι Τούρκοι έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής χερσονήσου.

1360-1389 Οθωμανοί Μουράτ Α' επαρχίες της Ευρώπης (Rumeli) Δούναβης επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) 1389 Κοσσυφοπέδιο 1354 Καλλίπολη

Εμπλεκόμενες πλευρές Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία Αρχηγοί Σουλτάνος Μουράτ Α' Βαγιαζήτ Α Γιακούμπ Πρίγκιπας Λάζαρ Βουκ Μπράνκοβιτς Βλάτκο Βούκοβιτς Απώλειες Ο Σουλτάνος Μουράτ Α και το μεγαλύτερο μέρος των οθωμανικών στρατευμάτων Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο κύριος όγκος του σερβικού στρατού Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου, οι Τούρκοι έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής χερσονήσου.

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά. Για να αποκτήσουν περισσότερο στρατό στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών (παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα επίλεκτο τάγμα, τους γενίτσαρους (= νέος στρατός) Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική απαγωγής νέων αγοριών, κυρίως χριστιανών των Βαλκανίων, τα οποία εξισλαμίζονταν και εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες κρατικές υπηρεσίες. Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των γενίτσαρων, ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν στο παλάτι του σουλτάνου. Αναφέρεται και ως «φόρος αίματος» σε αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο. Λεγόταν και "παιδολόγι" ή "γενιτσαριά". Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο "κισλάρ αγάς". Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε.

Η σούπα, το κύριο φαγητό των στρατιωτών, είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους. Ο μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους, ευλογήθηκε από έναν Δερβίση, και επειδή έφαγαν μαζί, η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης. Η σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο, το καζάνι, φτιαγμένο από χαλκό. Σε αυτό ορκίζονταν. Το αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν. Η απόκτηση του καζανιού, το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή. Η τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη, και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί. Κάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι, σε ειδική θήκη, στο μέτωπο των επίσημων καλυμμάτων της κεφαλής τους.

Γενίτσαροι με πλήρη στολή Διοικητής. Πίνακας του Jean-Baptiste Vanmour (1671-1737) Διοικητής (1809), από ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής, θρησκευτικός λειτουργός, η κεφαλή της μουσουλμανικής κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί. 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική): παιδομάζωμα στην Βουλγαρία. 16 ος αι. Κωνσταντινούπολη, Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί. Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια: Στη Ρώμη υποκλινόμενος, προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Ε (η βοήθεια δεν ήρθε ποτέ). Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως). Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς. Συμφώνησαν την επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και ναυτικές ενισχύσεις, με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο. Στη συμφωνία του αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ' Παλαιολόγος, ήδη συναυτοκράτορας, φίλος των Γενουατών. Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο Μουράτ Α, με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του. 1376. Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ' έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο από το 1376 μέχρι το 1379, φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε και τον αδελφό του Μανουήλ. Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του. Εμφύλιος Ανδρόνικος Δ'

Εμφύλιος Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ' Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε' Παλαιολόγου. με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α ) Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική εκστρατεία των Τούρκων, εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την ώρα σε Βυζαντινά χέρια). Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο, μαχόμενοι εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους. Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου, ο Ιωάννης Ε' επανέκτησε την εξουσία. Βαγιαζήτ Α Ιωάννης Ε Παλαιολόγος Ιππότες της Ρόδου

1390: υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και να του δώσει την κόρη του για σύζυγο, 1393: κατέκτησε τη Βουλγαρία, Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο και να καταστεί υποτελής του. 1396: νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο- Ουγγρικής συμμαχίας. 1397: πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη, αλλά απέτυχε εξαιτίας της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον Ταμερλάνο. Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε. Ιωάννης Ε Παλαιολόγος, Παππούς Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος, εγγονός Μανουήλ Β Παλαιολόγος, γυιός

Τέταρτη φορά Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα βασίλειο ελάχιστης σημασίας. Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων, στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου τους. Η Κωνσταντινούπολη, είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά. Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική. Το ταμείο ήταν άδειο Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του. Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση. Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης, ο Ιωάννης πέθανε το 1391.

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η αυτοκρατορία των Στενών), καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες κτήσεις εκτός από το Μοριά. Οι Οθωμανοί, το1393,1394 και1395 υπέταξαν τη Βουλγαρία, τη Θεσσαλία, εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη. Σταυράτον. Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ Β Παλαιολόγου Βαγιαζίτ Α

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β Παλαιολόγου. Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο. Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι). Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη. Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή. Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία. Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια.

Θρησκευτικός Εμφύλιος 1425: παρέδωσε οικειοθελώς τη Θεσσαλονίκη στους Βενετούς, ελπίζοντας ότι έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον επερχόμενο κίνδυνο. Οι Βενετοί την εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β την κατέλαβε το 1430, Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες. Ο Η' Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία. Τοιχογραφία του B. Gozzoli στο Παλάτι των Μεδίκων στη Φλωρεντία Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η από τον Pisanello, ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της Ιταλίας. Περίπου 1438. ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC. 1431: Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους. 1439: Φεράρα, Ιταλία. Εκεί υπογράφτηκε τελικά η Ένωση των Εκκλησιών. 1442: Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου, αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη.

Οθωμανοί- Βυζαντινοί Σιφωνάτωρ (υγρό πυρ) Σκουτάτος, Σπαχίδες

1428: Υποτάσσει τη Σερβία. 1430: Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη. 1444: Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας. Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες 1446: Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς. 1446: Ο Μουράτ Β εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο: Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος), λεηλατεί την Πελοπόννησο, όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά. Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο. Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του, Μεχμέτ Β' Φατίχ, γνωστότερου ως «Μωάμεθ ο Πορθητής».

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της Παναγίας Αχειροποιήτου. «Ο σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη. 883» (δηλαδή το 1430).

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε υποστηρικτής της Ένωσης των Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39). Στην εικόνα, ο Καρδινάλιος Βησσαρίων. Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana. Πάπας Ευγένιος Δ Ο Μάρκος Ευγενικός, μητροπολίτης Εφέσου, στη διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της Ανατολικής Εκκλησίας. «Καλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους, παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπα». Στην εικόνα, ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή εικόνα, 18ος αιώνας. Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

(Μαύρη Θάλασσα) (Σελτζούκοι)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Η Παλαιολόγου (1425-1449), Από το 1443 έως το 1449, ο Κων/νος ως δεσπότης του Μιστρά, κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη της Βαλκανικής. Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές, ο Μουράτ Β αποχώρησε, αφού πήρε μαζί του χιλιάδες αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα καταβολή φόρου. Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, 6 Ιανουαρίου 1449 στον Άγιο Δημήτριο, τον μητροπολιτικό ναό του Μιστρά. Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της Αυτοκρατορίας: Εκκλησίες με αγιογραφίες και ψηφιδωτά, ανάκτορα, μέγαρα πολυτελή, κάστρα φαινομενικώς απόρθητα. 1448: Οκτώβριος πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Η, άτεκνος. Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κων/νο τον αυτοκρατορικό θρόνο. Ο Κωνσταντίνος πήγε στην Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή. Αλλού 1450: Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452: Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου, στην ευρωπαϊκή πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη. Χρησιμοποιήθηκε για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της Θάλασσας του Μαρμαρά. 1453: Τρίτη, 29 Μαΐου: Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων, καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού. Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο στρατόπεδα: ενωτικοί-ανθενωτικοί. Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν. Ο Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα χρυσά των εκκλησιών. Αδιαφορία της για ενισχύσεις. Μεμονωμένη βοήθεια από o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο, με ελάχιστες δυνάμεις. o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου Γενουάτες. Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των επιθέσεων από την ξηρά. Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου Κόλπου. Ο καρδινάλιος Ισίδωρος αλυσίδα

1452: ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός), αγνώστων λοιπών στοιχείων, έφθασε στην Πόλη, έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες). Η ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ. Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το κανόνι. Το κανόνι ονομάστηκε «Βασιλική». Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του 1453.

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό, μισθωμένο- επιστρέφουν στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα, στρατιώτες και σιτάρι. Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία, που τόλμησαν να παραβιάσουν τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας. Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος Λεκανέλλα). Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του Βοσπόρου. Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου, ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα.

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας, επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β - τα οθωμανικά πλοία, που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε τροχούς. Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα. Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν τα καράβια αποτυγχάνει.

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος.

Θάλασσα του Μαρμαρά ή Προποντίδα Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται (1282-1328 Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος).

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την Πόλη. Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο αυτοκράτορας. «Εάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα υπάρχοντά σου, και ο λαός δε θα πάθει τίποτε από μας» Ο Αυτοκράτορας, δίνει την απάντηση : «Το να σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς που κατοικούν σ αυτή. Γι αυτό με κοινή απόφαση, και με τη θέλησή μας θα πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή μας»

Η Πύλη του Χαρίσιου από την οποία μπήκε στην Κωνσταντινούπολη ο Μωάμεθ Β ο Πορθητής όπως είναι σήμερα. Υπάρχει στα δεξιά μαρμάρινη επιγραφή που υπενθυμίζει το γεγονός. Η πολιορκία διήρκεσε από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη, 29 Μαΐου 1453. 57 μέρες πολιορκίας, μετά από 1123 χρόνια πορείας Ο Αυτοκράτορας, πολεμώντας ως απλός στρατιώτης, έπεσε στην μάχη. Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να σπάσουν τη γραμμή άμυνας των τειχών, παρά μόνο όταν από εσωτερική προδοσία μπήκαν από την Κερκόπορτα και περικύκλωσαν τους αμυνόμενους. Ήταν προδοσία; Κι αν ναι από ποιους; Η αλήθεια χάθηκε. Θρύλοι κράτησαν το όνομά της ζωντανό.

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ, λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης, 1870-1934)

Αγία Σοφία Η είσοδος του Μωάμεθ Β στην Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean- Joseph Benjamin-Constant, 19ος αιώνας). 1453: Φυγή των Ελλήνων σοφών από την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία.

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Στην εικόνα, O Μωάμεθ Β ο Πορθητής παραχωρεί τα προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο. Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά. 1461: Καταλαμβάνονται η Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου της Ηπείρου. 1462: Κατάληψη Μυτιλήνης, Χαλκίδας 1475: Η Κριμαία υποτελές κράτος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Αγία Σοφία Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος ήταν: «Ἀνακάλημα τῆς Κωνσταντινούπολης». Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος. Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν. Πολίτη στην συλλογή του «Ἐκλογαὶ ἀπὸ τὰ τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦ». «Σημαίνει ο Θεός, σημαίνει η γη σημαίνουν τα επουράνια, Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι, Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες, Κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος. Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης, Κι απ' την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι κολόνες. Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας, Φωνή τους ήρθε εξ' ουρανού κι απ αρχαγγέλου στόμα. «Πάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τ άγια, παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε, γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει. Μόν στείλτε λόγο στη Φραγκιά, να ρτούνε τρία καράβια Το να να πάρει το Σταυρό και τ'άλλο το Βαγγέλιο, Το τρίτο,το καλύτερο, την Αγια Τράπεζά μας, Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη μαγαρίσουν». Η Δέσποινα ταράχτηκε,κι εδάκρυσαν οι εικόνες. Σώπασε κυρά Δέσποινα, και μην πολυδακρύζεις, πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας θα ναι!». Φρίξον ήλιε, στέναξον γη, Εάλω ή Πόλις...

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη την Πόλη την μεγάλη. Σαράντα μέρες έκαμεν ο 'γούμενος το ψάρι στα χείλη του να βάλη. Απ' τες σαράντα κι ύστερα, πεθύμησε να φάγη τηγανισμένο ψάρι. Αν μας φυλάγ' η Παναγιά καθώς μας'ε φυλάγει, την Πόλη ποιος θα πάρη; Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό, τρία ψαράκια πιάνει, Θεός να τα βλογήση! Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ' αργυρό τηγάνι, για να τα τηγανίση. Τα τηγανίζ' από την μια, και πά' να τα γυρίση κι από το άλλο μέρος. Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση, και τάχασεν ο γέρος! Μην τηγανίζης, γέροντα, και μόσχισε το ψάρι στην Πόλη την μεγάλη! Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν πάρει, μας κόβουν το κεφάλι! Στην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού ποδάρια! Με φαίνεται σαν ψεύμα! Μ' αν είν' αλήθεια το κακό, να σηκωθούν τα ψάρια να πέσουν μες στο ρεύμα! Ακόμ' ο λόγος βάσταγε, τα ψάρι' απ' το τηγάνι, την μια μεριά ψημένα, πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την λεκάνη, γερά, ζωντανεμένα. Ακόμ' ώς τώρα πλέουνε, κόκκιν' από το μέρος, όπου τα είχε ψήσει. Φυλάγουν το Βυζάντιο ν' αναστηθή κι ο γέρος να τ' αποτηγανίση. Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε τους μουσουλμάνους να ορμούν στο πλήθος των πιστών, εξαφανίσθηκε μέσα στον τοίχο, πίσω από το Άγιο Βήμα, που άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό. Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών, ο ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να συνεχίσει την λειτουργία. Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την δύση) συμβολίζει τη Ρώμη, ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη. Ο σταυρός και η σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα. Ο αετός στέκει επάνω σε δάφνινο στεφάνι.

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος Αυτοκράτορας, καθώς και ότι δεν διασώθηκαν πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο πεδίο της μάχης, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του «μαρμαρωμένου βασιλιά» με την ελπίδα για την απελευθέρωση και την αποκατάσταση της αυτοκρατορίας. «Όταν μπήκαν οι Τούρκοι στην Κωνσταντινούπολη, ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά. Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν, άγγελος Κυρίου τον άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά. Εκεί βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του. Όταν γίνει αυτό, ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)». Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα, Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς (νεότερο τραγούδι, Μουσική: Απόστολος Καλδάρας, Στίχοι: Πυθαγόρας) Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα. τόνα σκοτώθηκε, τ άλλο λαβώθηκε δε γύρισε κανένα. Για το μαρμαρωμένο βασιλιά ούτε φωνή, ούτε λαλιά, τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά, σαν παραμύθι ἡ γιαγιά. Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά δυό πετροχελιδόνια, μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε σε δακρυσμένα χρόνια. Για το μαρμαρωμένο βασιλιά ούτε φωνή, ούτε λαλιά, τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά, σαν παραμύθι η γιαγιά. Στους συμβολισμούς της παραδόσεως, γιαγιά είναι οι παλιές γενιές, και εγγονός η νέα γενιά, η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της. Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος (1882) Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου, γιαγιὰ τὸν Βασιλέα ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε, σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε, σὰν παραμύθι τάχα; - Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου, ὡσὰν καὶ σένα νέα, Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν, κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι σὰν νἄταν χθὲς μονάχα. - Ἀπέθανε, γιαγιά; - Ποτέ, παιδάκι μου, κοιμᾶται. - Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση; - Ὤ, βέβαια! Καιρούς καιρούς, σηκώνει τὸ κεφάλι, καὶ βλεπ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή, πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει. - Πότε, γιαγιά μου, πότε; - Ὅταν τρανέψῃς, γιόκα μου, νὰ ἀρματωθῇς, καὶ κάμῃς, τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά, σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία, θὰ σώσετε τὴν χώρα. Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ. Καὶ χτύπα-χτύπα, θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη μηλιά, καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο, ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ!

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ = εχθροί ΤΖΙΧΑΝΤ ΛΑΦΥΡΑ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ Στρατιωτική τακτική: ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ Οι Οθωμανοί κατέλαβαν γρήγορα και εύκολα τις περιοχές στη Μικρά Ασία και τη Βαλκανική χερσόνησο διότι: ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ Δυναστικοί πόλεμοι Πολιτική τακτική: ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΑΚΡΙΤΕΣ: Κατάργηση μετά το 1261

Οθωμανική Αυτοκρατορία, 1299 1923 Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε στο απόγειό της, απειλώντας την Βιέννη. 330 μ.x. -1453 μ.x

1261: Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η : Αλλά Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή. της Μικράς Ασίας. Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης. Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο. Εμφύλιοι πόλεμοι. Στρατιωτική κατάρρευση: Μείωση στρατού και στόλου, επικράτηση μισθοφόρων. Οικονομική κατάρρευση: Υποτίμηση νομίσματος. Βαριά φορολογία και επαναστάσεις. 1274: σύνοδος στη Λυών: Μιχαήλ Η : ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία). Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό. 1438-39: σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση. Ιωάννης Η : ένωση. Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό. Αποτέλεσμα: Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς, οι οποίοι: Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261. Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ). Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων. 1354: κατέλαβαν Καλλίπολη, Περνούν στην Ευρώπη. 1389: υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου. 1453: Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και θρήνησαν την άλωση της Πόλης. Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες τουρκοκρατίας. Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών, λόγιοι αλλά και έμποροι, ναυτικοί αγρότες, στρατιώτες, ζωγράφοι και αγιογράφοι, λόγιοι, φιλόσοφοι, επιστήμονες πήγαν στη Δύση (Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Αγγλία,) μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα, αρχαίων Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως και την γνώση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και φιλοσοφίας και τις ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού. Αναγέννηση - Ανθρωπισμός Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς δρόμους της Ανατολής. Οι Ευρωπαιοι αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους. Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων (1360-1452) Βησσαρίων (1403-1472) Γεώργιος Τραπεζούντιος (1395-1472) Θεόδωρος Γαζής (1400-1475) Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις. Κωνσταντίνος Λάσκαρης (1434-1501) Ιωάννης Αργυρόπουλος (1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση: Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους. Οι Ρώσοι θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής Παράδοσης. Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι. τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη, η πόλη που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό, ενώ η Ορθοδοξία συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου, χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν: Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη, Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης Η οθωμανική αρχιτεκτονική, Η νομική παράδοση, Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών, από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο, τα μεσαιωνικά βαλκανικά κράτη, η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος, Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής, Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση), Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά), Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσεις/εκφράσεις) του πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη. Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης.

Αγία Σοφία (532-537) Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη (Sultanahmet Camii) (1609-1616) κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία.

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία B Γυμνασίου, ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ Byam, M., ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ, εκδ. Αστέρης Δεληθανάσης Στήβεν Ράνσιμαν, Η άλωση της Κωνσταντινούπολης, 1453, (μετάφραση-επιμέλεια: Νίκος Νικολούδης), Εκδόσεις Δ. Παπαδήμα, Αθήνα 2002. Τεύχος 238 του Περιοδικού "Ιστορικά" της "Ελευθεροτυπίας" Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας. 1997. Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της Μόδενας, Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ. ΕΙΕ The Metropolitan Museum of Art, New York. http://collections.vam.ac.uk http://el.travelogues.gr, Ίδρυμα Αικ. Λασκαρίδη http://el.wikipedia.org http://el.wiktionary.org http://en.wikipedia.org http://museum.doaks.org, The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard http://tughra.com http://users.uoa.gr, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) http://www.eie.gr/byzantineattica, Εθνικό 'Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ) http://www.flickr.com/photos/atroxfatalis http://www.heraldica.org/topics/national/byzantin.htm http://www.ime.gr/chronos, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ) http://www.medievalcollectibles.com, Medieval Collectibles http://www.ottomancoins.com http://artanas.net https://www.rijksmuseum.nl/jean-baptiste Vanmour painter, Rijksmuseum, Amsterdam, the museum of the Netherlands