ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Στρασβούργο, 15.12.2015 COM(2015) 679 final ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Έκθεση προόδου για την υλοποίηση των κομβικών σημείων (hotspots) στην Ιταλία EL EL
ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Στις 29 Σεπτεμβρίου 2015, η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία περιγράφονται τα άμεσα επιχειρησιακά, δημοσιονομικά και νομικά μέτρα στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού θεματολογίου για τη μετανάστευση, και γίνεται έκκληση για την πλήρη ανάπτυξη του προγράμματος μετεγκατάστασης και των ομάδων στήριξης για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών που δραστηριοποιούνται στις περιοχές των «κομβικών σημείων». Κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής, η Ιταλία υπέβαλε λίγο αργότερα τον χάρτη πορείας της για τη μετεγκατάσταση και για τις ομάδες στήριξης για τα «κομβικά σημεία». Ωστόσο, η εφαρμογή της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά τη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου προχωρεί υπερβολικά αργά στα κράτη μέλη. Συνεπεία αυτού, στις 14 Οκτωβρίου, η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με την πορεία της εφαρμογής των δράσεων προτεραιότητας στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Δράσης για τη Μετανάστευση. Ειδικότερα, η Επιτροπή κάλεσε την Ιταλία να καταστήσει λειτουργικά όλα τα κομβικά σημεία υποδοχής σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, με σκοπό να εξασφαλίσει πλήρη χρήση της υφιστάμενης ικανότητας κράτησης και να εξετάσει το ενδεχόμενο μεταρρύθμισης των υφισταμένων κανόνων σχετικά με την κράτηση, καθώς και ταχεία μεταφορά μεταναστών από τις περιοχές των κομβικών σημείων προς τις εγκαταστάσεις υποδοχής της δεύτερης γραμμής, ή τις εγκαταστάσεις κράτησης. Έκτοτε, οι μεταναστευτικές ροές μέσω Ιταλίας εξακολουθούν να μειώνονται. Σύμφωνα με τον Frontex, 3 227 μετανάστες αφίχθηκαν στην Ιταλία τον Νοέμβριο σε σύγκριση με 8 529 αφίξεις τον Οκτώβριο. Τα στοιχεία αυτά συνάδουν με τις εποχιακές τάσεις. Η άφιξη μεταναστών ιθαγένειας επιλέξιμης για μετεγκατάσταση προς το παρόν περιορίζεται. Η κοινή επιχείρηση «Τρίτων» συνέχισε να στηρίζει τις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης. Παρά τη σταθερή ενθάρρυνση από την Επιτροπή, επί του παρόντος μόνο μία από τις έξι καθορισμένες περιοχές κομβικών σημείων είναι πλήρως λειτουργική, στη Λαμπεντούζα. Η Επιτροπή αναμένει ότι δύο άλλες εγκαταστάσεις, συγκεκριμένα το Pozzalo και το Porto Empedocle/Villa Sikania, θα τεθούν σε λειτουργία εντός των ημερών, μόλις η Ιταλική Κυβέρνηση δώσει τη συγκατάθεσή της. Κατά τη σύνοδο του Συμβουλίου Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων στις 4 Δεκεμβρίου, ο Ιταλός Υπουργός Εσωτερικών ανακοίνωσε ήδη τη λειτουργία δεύτερου κομβικού σημείου. Οι σχετικοί ευρωπαϊκοί οργανισμοί είναι σε επιφυλακή και έτοιμοι να αποστείλουν πρόσθετο προσωπικό, ανάλογα με τις ανάγκες. Τα κομβικά σημεία στον Τάραντα, το Trapani και την Augusta απαιτούν μεγάλα έργα και δεν θα είναι έτοιμα πριν από τις αρχές του 2016. Στις τοποθεσίες αυτές πρέπει να δημιουργηθούν ικανότητες υποδοχής διότι η καταγραφή πραγματοποιείται επί του παρόντος σε σκηνές και δεν υπάρχει χώρος για τη στέγαση ατόμων. Το σχετικά χαμηλό επίπεδο αφίξεων παρέχει την ευκαιρία να εξασφαλιστεί η πλήρης ανάπτυξη της έννοιας του κομβικού σημείου, καθώς και η αντιμετώπιση τυχόν ελλείψεων που έχουν επισημανθεί μέχρι σήμερα. Η υποδομή, ο εξοπλισμός, η στελέχωση, καθώς και η οργάνωση του κομβικού σημείου πρέπει να επισπευστούν. Θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι τα κομβικά σημεία είναι όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά, ώστε να καλύπτουν τον διαχωρισμό, τον έλεγχο των εγγράφων, τη λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων και την καταγραφή. Η υλοποίηση της έννοιας του κομβικού σημείου θα διασφαλίσει επίσης ότι οι μετανάστες ενημερώνονται κατάλληλα και κατευθύνονται είτε στη διαδικασία ασύλου 2
(συμπεριλαμβανομένης της μετεγκατάστασης) είτε στις διαδικασίες επιστροφής. Τα χαρακτηριστικά ασφαλείας θα πρέπει να βελτιωθούν κατά προτεραιότητα. Η επίσημη έναρξη λειτουργίας περισσότερων κομβικών σημείων είναι ουσιώδης ώστε να διασφαλιστεί ότι όλοι οι μετανάστες που αποβιβάζονται στην Ιταλία υποβάλλονται σε αυτή τη διαδικασία κομβικού σημείου. Η αποτελεσματικότητα των κομβικών σημείων σε περιόδους υψηλής ζήτησης θα εξαρτηθεί επίσης από την ετοιμότητα των κρατών μελών να αποστείλουν περισσότερους εμπειρογνώμονες στην Ιταλία. Παράλληλα, η ιταλική κυβέρνηση θα πρέπει να καταβάλει περισσότερες προσπάθειες όσον αφορά το νομικό πλαίσιο για τις δραστηριότητες κομβικού σημείου όλων των ενδιαφερόμενων μερών που εργάζονται επιτόπου. Ομάδα 3 υπαλλήλων της Επιτροπής σταθμεύει πλέον μόνιμα στην Ιταλία για να συνδράμει στον συντονισμό. Τα αποτελεσματικά κομβικά σημεία είναι επίσης σημαντικά για την ομαλή διεκπεραίωση τηςμετεγκατάστασης. Ταυτόχρονα, υποχρέωση συνιστά η ενεργός συμμετοχή όλων των συμμετεχόντων κρατών μελών. Παράλληλα, οι επιλέξιμοι αιτούντες άσυλο πρέπει να ενημερώνονται επαρκώς για τα δικαιώματά και τις υποχρεώσεις τους συμμετοχής στο καθεστώς. Μέχρι σήμερα, μόνο 19 κράτη μέλη έχουν διορίσει αξιωματικούς συνδέσμους για να διευκολύνουν την υλοποίηση του καθεστώτος μετεγκατάστασης και μόνο 12 κράτη μέλη έχουν διαθέσει θέσεις για υποψηφίους μετεγκατάστασης συνολικά 1 041 θέσεις. Ο ρυθμός της μετεγκατάστασης πρέπει να επιταχυνθεί ενόψει των 154 αιτούντων άσυλο που έχουν μετεγκατασταθεί μέχρι σήμερα από την Ιταλία. I. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΩΝ ΚΟΜΒΙΚΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ 1. Έξι περιοχές κομβικών σημείων έχουν οριστεί από την ιταλική κυβέρνηση: Λαμπεντούζα, Pozzalo, Porto Empedocle/Villa Sikania, Trapani, Augusta και Τάραντας. 2. Η Λαμπεντούζα είναι επί του παρόντος το μόνο εν λειτουργία κομβικό σημείο. Έχει δρομολογηθεί η ροή των εργασιών καταγραφής, συμπεριλαμβανομένου του διαχωρισμού, του ελέγχου των εγγράφων, της λήψης και καταχώρισης των δακτυλικών αποτυπωμάτων με την υποστήριξη του Frontex, καθώς και η δυνατότητα υποβολής αίτησης ασύλου και μετεγκατάστασης με την υποστήριξη της EASO. Η έναρξη της λειτουργίας δεύτερου κομβικού σημείου ανακοινώθηκε από τον ιταλό υπουργό Εσωτερικών στη συνεδρίαση του Συμβουλίου Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων στις 4 Δεκεμβρίου. 3. Δύο άλλες εγκαταστάσεις, συγκεκριμένα στο Pozzalo και στο Porto Empedocle/Villa Sikania, είναι έτοιμες να λειτουργήσουν εντός των ημερών μόλις η ιταλική κυβέρνηση δώσει τη συγκατάθεσή της. Οι σχετικοί ευρωπαϊκοί οργανισμοί είναι σε επιφυλακή και έτοιμοι να αποστείλουν πρόσθετο προσωπικό, ανάλογα με τις ανάγκες. Τα κομβικά σημεία στον Τάραντα, το Trapani και την Augusta απαιτούν μεγάλα έργα και δεν θα είναι έτοιμα πριν από τις αρχές του 2016. Στις τοποθεσίες αυτές, πρέπει να δημιουργηθούν ικανότητες υποδοχής διότι η καταγραφή πραγματοποιείται επί του παρόντος σε σκηνές και δεν υπάρχει χώρος για τη στέγαση ατόμων. 4. Τον Νοέμβριο του 2015, οι ιταλικές αρχές συγκρότησαν ομάδες συντονισμού για την υλοποίηση των κομβικών σημείων, στις οποίες κλήθηκαν να συμμετάσχουν διάφοροι ενδιαφερόμενοι φορείς, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των οργανισμών της ΕΕ και της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους 3
Πρόσφυγες (UNHCR). Μία από τις ομάδες αυτές ασχολείται επί του παρόντος με την εκπόνηση τυποποιημένων διαδικασιών λειτουργίας για τα κομβικά σημεία. 5. Προκειμένου να ενισχυθεί περαιτέρω η ασφάλεια, ο Frontex θα αποστείλει τον Δεκέμβριο 165 επιπλέον εμπειρογνώμονες, συμπεριλαμβανομένων ειδικών εμπειρογνωμόνων στον τομέα των εγγράφων για την εξέταση των εγγράφων. 52 εμπειρογνώμονες του Frontex έχουν επί του παρόντος τοποθετηθεί στα ιταλικά κομβικά σημεία. Επιπλέον εμπειρογνώμονες θα μπορούσαν να τοποθετηθούν αμέσως μόλις τεθούν σε λειτουργία πρόσθετα κομβικά σημεία. Επιπλέον, σε εξέλιξη βρίσκεται ανάλυση σχετικά με τον τρόπο βελτίωσης του ρόλου της Ευρωπόλ στις δραστηριότητες των κομβικών σημείων, ιδίως στον απόηχο των επιθέσεων στο Παρίσι. 6. Κατά τη λήψη των δακτυλικών αποτυπωμάτων των μεταναστών κατά την είσοδό τους δεν διενεργούνται συστηματικοί έλεγχοι κατ αντιπαραβολή με τις ευρωπαϊκές βάσεις δεδομένων. Επί του παρόντος πραγματοποιείται μόνον εθνικός έλεγχος στο αυτόματο σύστημα αναγνώρισης δακτυλικών αποτυπωμάτων (AFIS). Τα ιταλικά συστήματα ΤΠ πρέπει να προσαρμοστούν ώστε να εξασφαλίζονται διασυνδέσεις μεταξύ των εθνικών βάσεων δεδομένων, αφενός, και των βάσεων δεδομένων της ΕΕ και των διεθνών βάσεων δεδομένων, αφετέρου, και να καταστεί δυνατός ο αυτοματοποιημένος, πλήρης έλεγχος των αφικνούμενων μεταναστών κατ αντιπαραβολή με το σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (SIS) II και τις βάσεις δεδομένων της Ιντερπόλ για κλαπέντα και απολεσθέντα ταξιδιωτικά έγγραφα (SLTD). 7. Το ιταλικό Υπουργείο Εσωτερικών θα υποβάλει αιτήσεις έκτακτης ανάγκης για κονδύλια που θα χρηματοδοτήσουν την αγορά φωτογραφικών μηχανών (για ταυτοποίηση φωτογραφιών) και μηχανημάτων λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων, καθώς και την ενίσχυση της ικανότητας διερμηνείας. Τούτο θα επιτρέψει την ενίσχυση των διαθέσιμων αποθεμάτων και την περαιτέρω αύξηση της ικανότητας διαχωρισμού και λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων. Οι ιταλικές αρχές εργάζονται επίσης για την επικαιροποίηση του σχετικού λογισμικού ώστε να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της διαδικασίας και να αποφεύγεται η διπλή λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων. 8. Ένα νέο σύστημα πληροφορικής (διαδικτυακό, μέσω ιδεατού ιδιωτικού δικτύου (VPN)) που θα επιτρέπει την ενσωμάτωση των εργασιών που αφορούν την υποδοχή των μεταναστών και θα συνδέει διάφορα τμήματα της ιταλικής κρατικής αστυνομίας πρόκειται να αναπτυχθεί, αρχής γενομένης από τον Φεβρουάριο του 2016 το σύστημα θα επιτρέπει μεταξύ άλλων τη σύνδεση φωτογραφικών και δακτυλοσκοπικών δεδομένων των εγκληματολογικών υπηρεσιών, θέτοντάς τα στη διάθεση της αστυνομίας συνόρων και μετανάστευσης. 9. Οι διαδικασίες αποβίβασης επικαιροποιούνται προκειμένου να αναπτυχθεί περαιτέρω η έννοια του κομβικού σημείου. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Frontex δοκιμάζει επί του παρόντος καινοτόμες λύσεις που θα διευκολύνουν τη διαδικασία αποβίβασης και θα εξασφαλίζουν ταχύτερη διεκπεραίωση στις περιοχές των κομβικών σημείων. 10. Η Ιταλία και ο Frontex παρακολουθούν επί του παρόντος τυχόν μεταναστευτικές κινήσεις στην Αδριατική, για να είναι έτοιμοι να διευρύνουν γρήγορα το επιχειρησιακό πεδίο της κοινής επιχείρησης «Τρίτων», ώστε να είναι προετοιμασμένοι για ενδεχόμενα δευτερογενή φαινόμενα από την Αδριατική ακτή. 4
11. Η Επιτροπή, μολονότι αναγνωρίζει τα μέτρα που έλαβαν οι ιταλικές αρχές για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα των δακτυλικών αποτυπωμάτων των μεταναστών που φθάνουν παράτυπα, στις 10 Δεκεμβρίου 2015 εξέδωσε προειδοποιητική επιστολή για τη μη ορθή εφαρμογή του κανονισμού EURODAC και κάλεσε τις ιταλικές αρχές να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους εντός δύο μηνών. 12. Η Επιτροπή έχει επισημάνει αναντιστοιχίες μεταξύ του αριθμού των παράτυπων αφίξεων και των στατιστικών του EURODAC στον τομέα των δακτυλικών αποτυπωμάτων. Μεταξύ της 20ης Ιουλίου 2015 και του τέλους Νοεμβρίου 2015, από τα αριθμητικά στοιχεία του FRONTEX προκύπτει ότι 65 050 υπήκοοι τρίτων χωρών έφθασαν δια θαλάσσης στην Ιταλία. Σύμφωνα με τις στατιστικές EURODAC ελήφθησαν τα δακτυλικά αποτυπώματα μόνο 29 176 υπηκόων τρίτων χωρών τα οποία και καταχωρίστηκαν στη βάση δεδομένων EURODAC. Τι πρέπει ακόμη να γίνει βραχυπρόθεσμα 1. Τα κομβικά σημεία στις τοποθεσίες Pozzalo και Villa Sikania/Porto Empedocle θα πρέπει να τεθούν σε λειτουργία έως το τέλος του 2015. Οι εργασίες ανακαίνισης για επιπλέον κομβικά σημεία θα πρέπει επίσης να ξεκινήσουν ώστε να έχουν ολοκληρωθεί έως το τέλος Φεβρουαρίου του 2016. 2. Οι ιταλικές αρχές θα πρέπει αμέσως να λάβουν μέτρα για την αύξηση του ιατρικού προσωπικού στα κομβικά σημεία, ώστε να καταστεί δυνατός ο πολλαπλασιασμός των ουρών (αναμονής) για τον διαχωρισμό και τη λήψη των δακτυλικών αποτυπωμάτων, και να μειωθεί έτσι το συνολικό χρονικό διάστημα που χρειάζεται ένας μετανάστης για να ολοκληρώσει όλα τα στάδια/τις διατυπώσεις στο κομβικό σημείο. 3. Οι ιταλικές αρχές θα πρέπει να επισπεύσουν περαιτέρω τις προσπάθειες, και σε νομοθετικό επίπεδο, ώστε να εξασφαλίσουν ένα σταθερότερο νομικό πλαίσιο για την εκτέλεση των δραστηριοτήτων των κομβικών σημείων, το οποίο να επιτρέπει ιδίως τη χρήση βίας (καταναγκαστική λήψη) για τη λήψη των δακτυλικών αποτυπωμάτων και να περιλαμβάνει διατάξεις σχετικά με την παράταση της κράτησης των μεταναστών εκείνων που ανθίστανται στη λήψη των δακτυλικών τους αποτυπωμάτων. Ο στόχος για την επίτευξη ποσοστού λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων 100 % για τους αφικνούμενους μετανάστες πρέπει να επιτευχθεί χωρίς καθυστέρηση. 4. Η παρουσία της Ευρωπόλ σε επιχειρήσεις των κομβικών σημείων πρέπει να επεκταθεί, να βελτιωθεί και να αποσαφηνιστεί ώστε να ενταθεί η έρευνα κατά της παράνομης διακίνησης μεταναστών. Η ιταλική κρατική αστυνομία και οι δικαστικές αρχές πρέπει να εκδώσουν σαφείς, τυποποιημένες διατάξεις προκειμένου να καταστεί δυνατή η πρόσφορη ανταλλαγή (σε πραγματικό χρόνο) πληροφοριών με την Ευρωπόλ, τόσο με το επιπλέον προσωπικό που θα τοποθετηθεί επιτόπου όσο και μέσω επαφών με την έδρα της στη Χάγη, όποτε κρίνεται αναγκαίο, μέσω της πλατφόρμας SIENA. 5. Τα συστήματα ΤΠ θα πρέπει να επικαιροποιηθούν χωρίς καθυστέρηση προκειμένου να εξασφαλιστούν διασυνδέσεις μεταξύ των εθνικών και ευρωπαϊκών/διεθνών βάσεων δεδομένων, καθιστώντας έτσι δυνατό τον πλήρη έλεγχο των αφικνούμενων μεταναστών κατ αντιπαραβολή με τις βάσεις δεδομένων SIS ΙΙ/Interpol STLD. 5
6. Οι ιταλικές αρχές θα πρέπει να συνεχίσουν να βελτιώνουν το σύστημα των μεταφορών από τα κομβικά σημεία προς την ηπειρωτική χώρα, ιδίως με την ανάπτυξη συστήματος αεροπορικών μεταφορών. Εν ανάγκη, η προσέγγιση αυτή θα μπορούσε να υποστηριχθεί από το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (ΤΑΜΕ εθνικό πρόγραμμα). II. ΜΕΤΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ 1. Μια πρώτη πτήση μετεγκατάστασης από την Ιταλία προς τη Σουηδία με 19 αιτούντες άσυλο πραγματοποιήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2015. Έκτοτε, άλλοι 125 αιτούντες άσυλο μεταφέρθηκαν στη Φινλανδία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ισπανία και τη Σουηδία, με την υποστήριξη του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ). Περαιτέρω μετεγκαταστάσεις έχουν προγραμματιστεί για τις 17 Δεκεμβρίου (Βέλγιο και Πορτογαλία), τις 22 Δεκεμβρίου (Ισπανία), καθώς και για τις αρχές του 2016 (Γαλλία και Λετονία). Συνολικά, επί του παρόντος έχουν προσδιοριστεί 186 υποψήφιοι μετεγκατάστασης και 171 έχουν υποβληθεί προς έγκριση από τις ιταλικές αρχές σε άλλα κράτη μέλη. 2. Προς το παρόν, μόνο 12 κράτη μέλη έχουν διαθέσει 1 041 θέσεις για υποψηφίους μετεγκατάστασης, ενώ 19 κράτη μέλη έχουν διορίσει αξιωματικούς συνδέσμους. Έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές συνεδριάσεις αξιωματικών συνδέσμων στην Ιταλία, η τελευταία εκ των οποίων στις 10 Δεκεμβρίου 2015. 3. Πληροφορίες στους πρόσφυγες σχετικά με το πρόγραμμα μετεγκατάστασης παρέχονται στη Λαμπεντούζα και σε άλλα σημεία και κόμβους αποβίβασης. Η EASO έχει αποστείλει 4 εμπειρογνώμονες. Επιπλέον, οι ιταλικές αρχές έχουν υπογράψει ειδική επιχορήγηση με την UNHCR για τη στήριξη της διαδικασίας μετεγκατάστασης, ιδίως όσον αφορά την παροχή πληροφοριών. 4. Η EASO τοποθέτησε ακόμη 9 εμπειρογνώμονες οι οποίοι επικουρούν τις ιταλικές αρχές στην καταχώριση των αιτήσεων μετεγκατάστασης σε διάφορες τοποθεσίες, καθώς και στην ιταλική μονάδα του Δουβλίνου στη Ρώμη. Πρόσφατα αυξήθηκε το προσωπικό του ιταλικού Υπουργείου Εσωτερικών που ασχολείται με τη μετεγκατάσταση. 5. Η διαδικασία μετεγκατάστασης από την Ιταλία πλήττεται σήμερα από την έλλειψη δυνητικών υποψηφίων λόγω του χαμηλού αριθμού αφίξεων, η ιθαγένεια των οποίων δεν τους καθιστά επιλέξιμους για μετεγκατάσταση. 6. Η Επιτροπή πρόκειται να διαθέσει στην Ιταλία, μέσω του αντίστοιχου εθνικού προγράμματος ΤΑΜΕ, τη συμφωνηθείσα χρηματοδότηση (500 ευρώ ανά μετεγκαθιστώμενο πρόσωπο) για τη στήριξη των μεταφορών στο πλαίσιο του προγράμματος μετεγκατάστασης. Η Ιταλία έχει συνάψει συμφωνία με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ) για την κάλυψη του κόστους των μεταφορών στο πλαίσιο του καθεστώτος μετεγκατάστασης. Ο ΔΟΜ συμφώνησε να προχρηματοδοτήσει τις μεταφορές εν αναμονή της σύναψης της επίσημης συμφωνίας επιχορήγησης που θα υπογραφεί τον Ιανουάριο του 2016. Στις αρχές Δεκεμβρίου του 2015, ο ΔΟΜ υπέβαλε αίτηση έκτακτης ανάγκης στο πλαίσιο του ΤΑΜΕ για συμπληρωματικές δράσεις προς στήριξη του προγράμματος μετεγκατάστασης, ιδίως παροχή προσανατολισμού πριν από την αναχώρηση και διενέργεια υγειονομικών ελέγχων ώστε να εξασφαλίζεται ένα ασφαλές και αξιοπρεπές ταξίδι. 6
7. Ομάδα εργασίας συντονιζόμενη από τις ιταλικές αρχές, με τη συμμετοχή εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των οργανισμών της ΕΕ, του ΔΟΜ και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες συνεδριάζει τακτικά με σκοπό της βελτιστοποίηση της διαδικασίας μετεγκατάστασης. 8. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει τη διαδικασία μετεγκατάστασης, παρέχοντας στοχευμένη νομική υποστήριξη στην Ιταλία μέσω ομάδας 3 υπαλλήλων που εδρεύουν στη Ρώμη. Νομικές διευκρινίσεις έχουν ήδη παρασχεθεί σε αρκετές περιπτώσεις και, το σημαντικότερο, στον τομέα της διευκόλυνσης της ανταλλαγής δακτυλικών αποτυπωμάτων μεταξύ των κρατών μελών. Στις 16 Δεκεμβρίου 2015 θα οργανωθεί στις Βρυξέλλες ειδικό φόρουμ μετεγκατάστασης για να συζητηθούν αυτά τα θέματα. Τι πρέπει ακόμη να γίνει 1. Για να αποφεύγεται η σύγχυση όσον αφορά την παροχή πληροφοριών σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μεταναστών, καταρτίζεται επί του παρόντος ένα κοινό μήνυμα για όλους όσοι εμπλέκονται στις δραστηριότητες του κομβικού σημείου και στη διαδικασία της μετεγκατάστασης. 2. Οι ιταλικές αρχές θα πρέπει να θεσπίσουν στις αρχές του 2016, ειδική διαδικασία βάσει της οποίας θα επιτρέπεται η μεταφορά ασυνόδευτων ανηλίκων στο πλαίσιο του καθεστώτος μετεγκατάστασης. 3. Η EASO θα πρέπει να τοποθετήσει πάραυτα πολιτιστικούς διαμεσολαβητές, παράλληλα με τις ομάδες της, προκειμένου να αυξηθεί ο αντίκτυπος των αποστολών της και να μην αναμένεται στήριξη από τις εθνικές αρχές. 4. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να μειώσουν σημαντικά τον χρόνο απόκρισης στις αιτήσεις μετεγκατάστασης που υποβάλλουν οι ιταλικές αρχές. 5. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αυξήσουν περαιτέρω τις δεσμεύσεις τους στο πλαίσιο του προγράμματος μετεγκατάστασης και να παρατείνουν την ισχύ των δεσμεύσεων που έχουν ήδη αναληφθεί προκειμένου να ληφθεί υπόψη το σημερινό χαμηλό επίπεδο αφίξεων στην Ιταλία. 6. Η διαδικασία μετεγκατάστασης θα πρέπει να βελτιστοποιηθεί περαιτέρω, με βάση τις συστάσεις της ομάδας εργασίας και τα αποτελέσματα του Φόρουμ για τη μετεγκατάσταση, της 16ης Δεκεμβρίου 2015. 7
III. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ 1. Σύμφωνα με τις ιταλικές αρχές, 14.113 άτομα επέστρεψαν από την Ιταλία το 2015. Το 2015, η Ιταλία συμμετείχε σε 11 κοινές πτήσεις επιστροφής συντονιζόμενες από τον FRONTEX. Πολλές από τις επιστροφές πραγματοποιήθηκαν ήδη πριν αρχίσει να αναπτύσσεται η προσέγγιση του κομβικού σημείου. 2. Οι ιταλικές αρχές συνήψαν κατά το παρελθόν διμερείς επιχειρησιακές συμφωνίες με την Αίγυπτο και την Τυνησία, οι οποίες έχουν θεσπίσει 48ωρες διαδικασίες επιστροφής. Η Ιταλία εργάζεται επί του παρόντος για τη σύναψη παρόμοιων συμφωνιών μέχρι το τέλος του 2015 με ορισμένες βασικές υποσαχάριες χώρες (Σενεγάλη, Νιγηρία, Ακτή Ελεφαντοστού). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρίσταται ως παρατηρητής και βοηθά στη διαδικασία. 3. Μη υποβοηθούμενες επιχειρήσεις οικειοθελούς επιστροφής πραγματοποιούνται από τον Ιούλιο του 2015, οπότε έληξε η τελευταία συμφωνία επιχορήγησης με τον ΔΟΜ. Ένα νέο πρόγραμμα υποστηριζόμενης οικειοθελούς επιστροφής αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή μόλις την άνοιξη του προσεχούς έτους, λόγω καθυστερήσεων που συνδέονται με τις διαδικασίες σύναψης συμβάσεων σε εθνικό επίπεδο. 4. Προξενικοί αξιωματικοί-σύνδεσμοι από πολλές αφρικανικές χώρες θα τοποθετηθούν στα ιταλικά κομβικά σημεία για να στηρίξουν τις επιχειρήσεις διαχωρισμού (screening) και εκ νέου έκδοσης εγγράφων ώστε να διασφαλίζεται η ταχεία επιστροφή. Τι πρέπει ακόμη να γίνει 1. Οι ιταλικές αρχές πρέπει να ενισχύσουν τον διάλογό τους με τις κύριες χώρες προέλευσης παράτυπων μεταναστών και να εξορθολογίσουν τις διοικητικές τους διαδικασίες προκειμένου να εξασφαλίσουν την ταχεία υλοποίηση των αναγκαστικών επιστροφών. 2. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι, μεταξύ των μεταναστών που φθάνουν στην Ιταλία, αυξάνεται σταθερά το ποσοστό εκείνων που δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας (αυτή τη στιγμή ανέρχεται σε 50 % σύμφωνα με τις ιταλικές αρχές), μπορεί να θεωρηθεί ότι η τρέχουσα ικανότητα κράτησης στην Ιταλία (περίπου 604 θέσεις συνολικά) είναι ήδη ανεπαρκής. Θα πρέπει να εξεταστεί η πλήρης αξιοποίηση της υπάρχουσας ικανότητας κράτησης, η οποία έχει ήδη προβλεφθεί να χρηματοδοτηθεί από το εθνικό πρόγραμμα ΤΑΜΕ, καθώς και ο (επείγων) σχεδιασμός της (προσωρινής) διεύρυνσης της ικανότητας κράτησης της Ιταλίας. 3. Η Ιταλία έχει ήδη προκηρύξει διαγωνισμό και θα πρέπει να επαναλάβει το ταχύτερο δυνατόν το πρόγραμμα υποστηριζόμενης οικειοθελούς επιστροφής ώστε να μειωθεί ο σημαντικός διοικητικός φόρτος των προσώπων που είναι έτοιμα να επιστρέψουν, εξετάζοντας πιθανώς το ενδεχόμενο υποβολής αίτησης για βοήθεια έκτακτης ανάγκης από το ΤΑΜΕ που θα καλύψει τη μεταβατική περίοδο μέχρι την έναρξη ισχύος του νέου προγράμματος υποστηριζόμενης οικειοθελούς επιστροφής. 4. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υποστηριζόμενη από τα κράτη μέλη, θα πρέπει να εντείνει περαιτέρω τη συνεργασία με τρίτες χώρες για τη διευκόλυνση της επανεισδοχής των μεταναστών που δεν δικαιούνται διεθνούς προστασίας, μεταξύ άλλων με τη στοχοθετημένη χρήση του καταπιστευματικού ταμείου για την Αφρική. 8
IV. ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ 1. Η επιχείρηση «Τρίτων» του Frontex αναπτύσσεται στην περιοχή της Κεντρικής Μεσογείου με 4 περιπολικά σκάφη ανοικτής θαλάσσης (OPV), 2 αεροσκάφη σταθερών πτερύγων (FWA), 2 ελικόπτερα (HELO), 5 περιπολικά σκάφη της ακτοφυλακής (CPV), 1 παράκτιο περιπολικό σκάφος (CPB) και 2 κινητά γραφεία. Από την έναρξη της επιχείρησης, η επιχείρηση «Τρίτων» συνέβαλε στη διάσωση 56 163 ανθρώπινων ζωών στη θάλασσα. Στο πλαίσιο της επιχείρησης είναι επί του παρόντος υπό δοκιμή πολλές βελτιώσεις για τη διευκόλυνση της αποβίβασης στο πλαίσιο των κομβικών σημείων. Οι ιταλικές αρχές συζητούν επί του παρόντος με τον FRONTEX πιθανή επέκταση της επιχειρησιακής περιοχής «Τρίτων» προκειμένου να καλυφθούν πιθανές δευτερογενείς επιπτώσεις από τη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων. 2. Η επιχείρηση EUNAVFOR MED τέθηκε στη φάση λειτουργίας 2 στις 7 Οκτωβρίου χρησιμοποιεί 7 ναυτικές μονάδες επιφανείας και 6 αεροπορικά μέσα. Τι πρέπει ακόμη να γίνει 1. Λαμβανομένων υπόψη των πιθανών κινδύνων από την αύξηση των αφίξεων στα σύνορα Σλοβενίας-Ιταλίας, οι ιταλικές αρχές θα πρέπει να καταρτίσουν σχέδια έκτακτης ανάγκης, και να εξετάσουν το ενδεχόμενο να ζητήσουν συμπληρωματική βοήθεια από τον Frontex/την EASO (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το άσυλο). 2. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να συνεχίσουν να εξασφαλίζουν τη διάθεση των απαιτούμενων μέσων για τις επιχειρήσεις «Τρίτων» και EUNAVFOR MED στη Μεσόγειο. V. ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΥΠΟΔΟΧΗΣ 1. Σύμφωνα με τις ιταλικές αρχές, η Ιταλία έχει ικανότητα υποδοχής 101.933 θέσεων για αιτούντες άσυλο συμπεριλαμβανομένων των περιοχών των κομβικών σημείων, αποτελούμενη από 19 715 θέσεις στο σύστημα προστασίας για τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες (σύστημα SPRAR), το οποίο διαχειρίζονται οι δήμοι, 7 663 θέσεις στα κέντρα φιλοξενίας αιτούντων άσυλο (CARA) και 74 555 θέσεις στα κέντρα ειδικής υποδοχής (CAS). Η ικανότητα αυτή θεωρείται ότι συνάδει με τις ανάγκες του ιταλικού συστήματος ασύλου. 2. Ειδικές εγκαταστάσεις υποδοχής για μετεγκατάσταση έχουν καταγραφεί στη Villa Sikania, τον Κρότωνα, το Μπάρι και το Castelnuovo di Porto (Ρώμη). 3. Η ιταλική ικανότητα διεκπεραίωσης αιτήσεων ασύλου έχει αναβαθμιστεί και σήμερα λειτουργούν συνολικά 41 τοπικές επιτροπές με αποτέλεσμα να μειωθεί ο αριθμός των εκκρεμών αιτήσεων κατά τους τελευταίους μήνες. 4. Οι ιταλικές αρχές μελετούν την αναθεώρηση του ιταλικού συστήματος ασύλου και υποδοχής, με στόχο την αύξηση της αποτελεσματικότητας και τον εξορθολογισμό των διαδικασιών, ιδίως όσον αφορά τις προσφυγές. 9
Τι πρέπει ακόμη να γίνει 1. Οι εν εξελίξει εργασίες για τη μεταρρύθμιση του συστήματος ασύλου και υποδοχής πρέπει να συνεχιστούν και να οδηγήσουν σε μια πιο ευέλικτη διαδικασία ασύλου, ιδίως όσον αφορά τη διαδικασία προσφυγής και τη μείωση του κατακερματισμού όσον αφορά την ποιότητα της διαδικασίας λήψης αποφάσεων σε ολόκληρη τη χώρα. 2. Θα πρέπει να ενισχυθούν τα συστήματα παρακολούθησης, ώστε να μειωθούν οι διαφορές στην ποιότητα των συνθηκών υποδοχής σε ολόκληρη τη χώρα και να αποφεύγονται οι κίνδυνοι διαφθοράς στη διαχείριση της υποδοχής. 3. Θα πρέπει να θεσπιστεί ενιαία βάση δεδομένων που να συνδέει τις διαδικασίες ασύλου και υποδοχής προκειμένου να διευκολύνεται η διαχείριση της ροής. 4. Οι ιταλικές αρχές θα πρέπει να ολοκληρώσουν χωρίς καθυστέρηση την πρόσκληση υποβολής προσφορών για τη θέσπιση συστήματος πτήσεων για την μεταφορά των μεταναστών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενδέχεται να εξετάσει το ενδεχόμενο να υποστηρίξει το καθεστώς προσωρινά και για περιορισμένο χρονικό διάστημα μέχρι να τεθεί πλήρως σε εφαρμογή η επιλεγείσα προσφορά. 10