ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «η τέχνη της αγάπης», Εκδόσεις Μπουκουμάνη). 1. Σ ένα πολιτισμό όπου επικρατεί το εμπορικό πνεύμα και η υλική επιτυχία θεωρείται σαν η σπουδαιότερη αξία, δεν είναι καθόλου παράξενο που οι ερωτικές σχέσεις των ανθρώπων ακολουθούν το ίδιο υπόδειγμα ανταλλαγής που κυριαρχεί στην αγορά εμπορεύματος και εργασίας 2. Άνθρωποι που προσπαθούν να ξεφύγουν από τη μοναξιά τους καταφεύγοντας στο αλκοόλ ή στα ναρκωτικά, νοιώθουν ακόμα πιο ξεκομμένοι όταν η εμπειρία αυτή πάρει τέλος, και γι αυτό το λόγο παρασύρονται και καταφεύγουν στα ίδια μέσα με όλο και μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση. Σχεδόν παρόμοια είναι και η καταφυγή στη λύση του σεξουαλικού οργίου. Σ ένα ορισμένο βαθμό, η σεξουαλική συνεύρεση είναι μια φυσική και κανονική διέξοδος από τον χωρισμό και κάποια μερική απάντηση στο πρόβλημα της απομόνωσης. Αλλά σε πολλά άτομα στα οποία η μοναξιά δεν ανακουφίζεται με άλλους τρόπους, η αναζήτηση του σεξουαλικού οργασμού γίνεται μια λειτουργία που δεν διαφέρει από τον αλκοολισμό και τα ναρκωτικά. Γίνεται μια απελπισμένη προσπάθεια να ξεφύγουν από την αγωνία που πηγάζει από το χωρισμό, με αποτέλεσμα μια όλο και μεγαλύτερη αίσθηση μοναξιάς- εφόσον η σεξουαλική πράξη χωρίς αγάπη ποτέ δεν γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα σε δύο ανθρώπινα όντα, παρά μόνο στιγμιαία. 3. Για τα περισσότερα παιδιά, ως την ηλικία των 8-10 χρόνων, το πρόβλημα είναι να τα αγαπάνε για ότι ακριβώς είναι. Το παιδί ως αυτή την ηλικία δεν αγαπά ακόμα Τελικά το παιδί, όταν είναι πια έφηβος
ξεπερνά τον εγωκεντρισμό του. Το άλλο άτομο δεν είναι πια ένα μέσο ικανοποίησης των δικών του αναγκών. Οι ανάγκες του άλλου ατόμου είναι εξίσου σημαντικές με τις δικές του ανάγκες. Στην πραγματικότητα έχουν γίνει πιο σημαντικές. Τώρα ικανοποιείται και ευχαριστιέται περισσότερο με την προσφορά παρά με την αποδοχή. Είναι περισσότερο σημαντικό να αγαπά παρά να αγαπιέται. Με το ν αγαπά βγήκε από το κελί της μοναξιάς και της απομόνωσης που αποτελούσε η κατάσταση του ναρκισσισμού και του εγωκεντρισμού. Νιώθει το αίσθημα μιας νέας ένωσης, μιας συνταύτισης, μιας συμμετοχής. Κάτι περισσότερο από αυτό, αισθάνεται την ικανότητα να δημιουργεί αγάπη αγαπώντας τους άλλους και όχι πια την εξάρτηση του να δέχεται την αγάπη των άλλων, που γι αυτό το λόγο ήταν υποχρεωμένος να είναι μικρός, αδύνατος, άρρωστος ή «καλός». Η νηπιακή αγάπη ακολουθεί την αρχή: «αγαπώ γιατί αγαπιέμαι». Η ώριμη αγάπη ακολουθεί την αρχή: «αγαπιέμαι γιατί αγαπώ». Η ανώριμη αγάπη λεει: «σ αγαπώ γιατί σε χρειάζομαι», και η ώριμη: «σε χρειάζομαι γιατί σ αγαπώ.» 4. Η σεξουαλική επιθυμία έχει στόχο της τη συνένωση. Και ασφαλώς δεν είναι μόνο μια σωματική επιθυμία, ή ανακούφιση από μια οδυνηρή ένταση. Ωστόσο όμως η σεξουαλική επιθυμία μπορεί να προκληθεί τόσο από την αγωνία της μοναξιάς, από τον πόθο να κατακτήσεις ή να
κατακτηθείς, από την επιθυμία να πληγώσεις ή και να καταστρέψεις, όσο και από την αγάπη. 5. Φαίνεται πως η σεξουαλική επιθυμία εύκολα μπορεί να αναμιχθεί ή να διεγερθεί από οποιαδήποτε δυνατή συγκίνηση, μια από τις οποίες είναι η αγάπη. Εξ αιτίας του ότι η σεξουαλική επιθυμία είναι στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων ζευγαρωμένη με την ιδέα της αγάπης, εύκολα οδηγούνται στο λαθεμένο συμπέρασμα ότι αγαπάνε ο ένας τον άλλο, όταν ποθούνται σωματικά. Η αγάπη μπορεί να εμπνεύσει την επιθυμία για σεξουαλική ένωση. Σ αυτή την περίπτωση η σωματική σχέση δεν χαρακτηρίζεται από την απληστία ούτε από τη επιθυμία να κατακτήσεις ή να κατακτηθείς, αλλά είναι γεμάτη τρυφερότητα. Αν η επιθυμία για σωματική ένωση δεν προκαλείται από την αγάπη, αν η ερωτική αγάπη δεν είναι επίσης αδερφική, ποτέ δεν οδηγεί τη συνένωση σε κάτι περισσότερο από ένα οργιαστικό παροδικό αίσθημα. Η σεξουαλική έλξη δημιουργεί προσωρινά την ψευδαίσθηση της συνένωσης. Ωστόσο, χωρίς αγάπη αυτή η «ένωση» αφήνει το ζευγάρι τόσο ξένους τον ένα με τον άλλο, όσο και πριν. Κάποτε τους κάνει να ντρέπονται ή και να μισούν ο ένας τον άλλο, γιατί όταν η αυταπάτη φύγει, νιώθουν ακόμα πιο δυνατά από πριν την αποξένωσή τους. Η τρυφερότητα δεν είναι καθόλου, όπως πίστευε ο Φρόιντ, μια εξιδανίκευση του σεξουαλικού ενστίκτου. Είναι το άμεσο αποτέλεσμα της αδελφικής αγάπης και υπάρχει τόσο σε σωματικές όσο και σε μη σωματικές μορφές αγάπης Μπορεί να βρει κανείς συχνά, δύο «ερωτευμένους» που δεν νιώθουν αγάπη για κανένα άλλο.
Στην πραγματικότητα η αγάπη τους είναι ένας «εγωισμός εις διπλούν». Η ερωτική αγάπη είναι αποκλειστική στο αγαπημένο πρόσωπο, όμως αναφέρεται σ όλο το ανθρώπινο γένος, με την έννοια ότι μπορώ να συνενώσω ολοκληρωτικά και έντονα τον εαυτό μου μ ένα μόνο πρόσωπο. 6. Στα χρόνια μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, κυριαρχούσε η αντίληψη για την αγάπη σύμφωνα με την οποία η αμοιβαία σεξουαλική ικανοποίηση θεωρούνταν σαν βάση για αρμονικές ερωτικές σχέσεις και ιδιαίτερα για έναν ευτυχισμένο γάμο. Πίστευαν τότε ότι οι αιτίες για τη συχνή αποτυχία του γάμου βρίσκονταν στο γεγονός ότι οι δύο εταίροι δεν είχαν κάνει ένα «πετυχεμένο σεξουαλικό ταίριασμα». Για να θεραπεύσουν μάλιστα το λάθος έδιναν βιβλία και συμβουλές για τη σωστή σεξουαλική συμπεριφορά και υπόσχονταν αόριστα ότι η αγάπη θα ακολουθήσει. Η αγάπη δεν είναι καρπός μιας ικανοποιητικής σεξουαλικής σχέσης, αλλά αντίθετα η σεξουαλική ευχαρίστηση, ακόμα και η γνώση της αποκαλούμενης σεξουαλικής τεχνικής, είναι καρπός της αγάπης. Αν για την επιβεβαίωση αυτής της άποψης δεν αρκεί η καθημερινή παρατήρηση, η απόδειξη μπορεί να βρεθεί στο πλούσιο υλικό των ψυχαναλυτικών δεδομένων. Η μελέτη των πιο συχνών σεξουαλικών προβλημάτωνψυχρότητα στις γυναίκες και ψυχολογική ανικανότητα στους άντρες, σοβαρής ή ελαφριάς
μορφής- δείχνει ότι η αιτία δεν βρίσκεται στην άγνοια της τεχνικής, αλλά στους φόβους και τους φραγμούς που κάνουν αδύνατη την αγάπη. Φόβος ή μίσος για το άλλο φύλο βρίσκονται στη βάση των δυσκολιών αυτών. Αν το σεξουαλικά εμποδισμένο άτομο μπορέσει ν απελευθερωθεί από το φόβο ή το μίσος και να γίνει έτσι ικανό για την αγάπη τότε τα σεξουαλικά προβλήματα βρίσκουν τη λύση τους. Αν όχι η όποια γνώση της σεξουαλικής τεχνικής δεν προσφέρει καμιά βοήθεια. 6. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, η απόλυτη και χωρίς περιορισμούς ικανοποίηση όλων των επιθυμιών των ενστίκτων θα μπορούσε να δημιουργήσει διανοητική υγεία και ευτυχία. Αλλά τα πραγματικά κλινικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι οι άντρες και οι γυναίκες που αφιερώνουν τη ζωή τους στη χωρίς περιορισμούς σεξουαλική απόλαυση δεν κερδίζουν την ευτυχία και πολύ συχνά υποφέρουν από σοβαρές νευρωτικές καταστάσεις και εσωτερικές συγκρούσεις. Η ολοκληρωτική ικανοποίηση όλων των ενστικτωδών επιθυμιών όχι μόνο δεν αποτελεί βάση για την ευτυχία, αλλά ούτε καν εγγύηση για τη διανοητική υγεία.