Οµάδα Εργασίας ΤΕΕ «Σύνταξη προδιαγραφών της ιαγνωστικής Μελέτης σε διεπιστηµονική βάση για έκδοση υπουργικής απόφασης για την υλοποίηση του Ν.3028 (Άρθρο 40, παρ. 4) του Υπουργείου Πολιτισµού για την Προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς» Μέλη Ο.Ε. Αγγελακοπούλου Ελένη Αθανασιάδου Αθηνά Γεωργόπουλος Ανδρέας Γεωργουσόπουλος Γεώργιος ελέγκου Αικατερίνη Καλογεράς Νικόλαος Σβολόπουλος ηµοσθένης Χρονόπουλος Μιλτιάδης Απόφαση.Ε. Τ.Ε.Ε. Συν.10/16.03.2004 Αθήνα, Μάιος 2005
2
3
Περιεχόµενα Περιεχόµενα...4 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ...5 2. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΥΠ.ΠΟ. ΓΙΑ ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ...7 3. ΜΕΛΕΤΕΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΑ ΙΑ - ΣΤΟΧΟΙ...11 4. ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ...19 Α. Προκαταρκτική Μελέτη...20 Β. ιαγνωστική µελέτη...23 5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ...25 Α. Προκαταρκτική Μελέτη...25 Β. ιαγνωστική Μελέτη...25 Γ. Ολοκληρωµένη Μελέτη Επεµβάσεων - Αρχιτεκτονική Μελέτη...26 6. ΟΜΟΣΤΑΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΜΕΛΕΤΗ ΟΜΟΣΤΑΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ / ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ...30 Α. Προκαταρκτική Μελέτη...30 Β. ιαγνωστική Μελέτη...31 Γ. Ολοκληρωµένη Μελέτη Επεµβάσεων οµητικές Επεµβάσεις...33 7. ΜΕΛΕΤΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ ΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ, ΙΑΓΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ, ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΥΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ...37 Α. Προκαταρκτική Μελέτη...37 Β. ιαγνωστική µελέτη...39 Γ. Ολοκληρωµένη Μελέτη Επεµβάσεων - Επιλογή & Σχεδιασµός Υλικών & Επεµβάσεων Συντήρησης...42 8. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...52 4
1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με απόφαση της ιοικούσας Επιτροπής του Τεχνικού Επιµελητηρίου Ελλάδας (Συν.10/16.03.2004) συγκροτήθηκε οµάδα εργασίας για την σύνταξη προδιαγραφών της ιαγνωστικής Μελέτης σε διεπιστηµονική βάση για έκδοση υπουργικής απόφασης για την υλοποίηση του Ν.3028 (Άρθρο 40, παρ. 4) του Υπουργείου Πολιτισµού για την «Προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς». Αντικείµενο της συγκεκριµένης οµάδας εργασίας ήταν η σύνταξη ολοκληρωµένης διεπιστηµονικής πρότασης για την ιαγνωστική Μελέτη και την Μελέτη Σχεδιασµού Συµβατών Επεµβάσεων Αποκατάστασης σε µνηµεία και σε Ιστορικά και Παραδοσιακά Κτίρια. Η εκπόνηση του έργου ξεκίνησε τον Οκτώβρη του 2004 και τελείωσε τον Μάιο του 2005. Η συγκεκριµένη οµάδα εργασίας του ΤΕΕ αξιοποίησε την πρόταση της οµάδας εργασίας του ΤΕΕ του 1992, «Προδιαγραφές Μελετών στα Έργα των Μνηµείων Πολιτιστικής Κληρονοµιάς», επεξεργάστηκε την πρότυπη ολοκληρωµένη επιστηµονική µεθοδολογία που έχει αναπτυχθεί στον ερευνητικό τοµέα, και ενσωµάτωσε τις προτάσεις του ISCARSAH / ICOMOS. Επίσης, επεξεργάστηκε και αξιοποίησε την πολύτιµη εµπειρία που έχει αποκτηθεί τόσο από ερευνητικά προγράµµατα, προτάσεις και εκθέσεις του ΥΠ.ΠΟ., του Ε.Μ.Π., του Α.Π.Θ. και των µελών της οµάδας εργασίας όσο και από την εφαρµογή αντίστοιχων µεθοδολογιών και συστηµάτων σε χώρες του εξωτερικού. Η συγκεκριµένη εργασία αναφέρεται: 1. στο Νοµοθετικό πλαίσιο βάσει του οποίου εκπονούνται οι µελέτες και τα έργα των Μνηµείων Πολιτιστικής Κληρονοµιάς. 2. στην µεθοδολογία εκπόνησης και στις προδιαγραφές των τεχνικών µελετών που σχετίζονται µε όλα τα στάδια µιας ολοκληρωµένης µελέτης έργου Μνηµείων Πολιτιστικής Κληρονοµιάς (Προκαταρκτική µελέτη, ιαγνωστική µελέτη, Μελέτη Επεµβάσεων) και οι οποίες αφορούν: Στην γεωµετρική τεκµηρίωση-µελέτη την οποία συνιστάται να αναλαµβάνουν Αγρονόµοι Τοπογράφοι Μηχανικοί, Στην αρχιτεκτονική µελέτη την οποία συνιστάται να αναλαµβάνουν Αρχιτέκτονες, 5
Στην δοµοστατική µελέτη - µελέτη επεµβάσεων ενίσχυσης την οποία συνιστάται να αναλαµβάνουν Πολιτικοί Μηχανικοί, Στον χαρακτηρισµό των δοµικών υλικών, της διάγνωσης της φθοράς και των επεµβάσεων, του σχεδιασµού Υλικών και Επεµβάσεων Συντήρησης την οποία συνιστάται να αναλαµβάνουν Χηµικοί Μηχανικοί, Μηχανικοί της Επιστήµης των Υλικών καθώς και άλλοι εξειδικευµένοι µηχανικοί. 3. στο σχέδιο προτάσεων σχετικά µε την σύνταξη και την έκδοση σχετικής Υπουργικής Απόφασης ή κανονιστικού πλαισίου το οποίο αφορά στο άρθρο 40, Παρ.4 του Ν.3028. 6
2. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΥΠ.ΠΟ. ΓΙΑ ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Το πλαίσιο σύνταξης µελετών µνηµείων διαµορφώνεται, σε διεθνές επίπεδο, από τις ιεθνείς αρχές προστασίας (Χάρτης της Βενετίας 1964, ιακήρυξη του Άµστερνταµ 1975, ιεθνής χάρτης για την προστασία των ιστορικών πόλεων 1987) και Σύµβαση για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς της Ευρώπης (Σύµβαση Γρανάδας 1985). Από την άλλη πλευρά, σε Εθνικό επίπεδο ισχύει το κάτωθι νοµοθετικό πλαίσιο: Α. ΜΕΛΕΤΕΣ Η εκπόνηση των µελετών από το ΥΠ.ΠΟ γίνεται βάσει του κάτωθι νοµοθετικού πλαισίου. Ν.3028/02 «Για προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονοµιάς». Π.. 99/1922 «Μελέτη και εκτέλεση αρχαιολογικών έργων». Ν. 716/1977 «Περί µητρώου µελετητών και αναθέσεως και εκπονήσεως µελετών». Π..194/1997 σε εκτέλεση του Ν. 716/1977. Π.. 346/1998 «Προσαρµογή της Ελληνικής Νοµοθεσίας για τις δηµόσιες επεµβάσεις υπηρεσιών προς τις διατάξεις της οδηγίας 92/50/ΕΟΚ», όπως αυτό ισχύει τροποποιηµένο και συµπληρωµένο σήµερα. Π.. 696/1974 «Περί αµοιβών µηχανικών για σύνταξη µελετών, επίβλεψη, παραλαβή κ.λ.π Συγκοινωνιακών, Υδραυλικών και Κτιριακών Έργων, ως και Τοπογραφικών, Κτηµατογραφικών και Χαρτογραφικών Εργασιών» όπως ισχύει συµπληρωµένο και τροποποιηµένο σήµερα. Οδηγία 2001/78//ΕΚ Σηµειώνεται ότι η δηµοσίευση του Ν. 3028/02 δεν επέφερε αλλαγή στο νοµοθετικό πλαίσιο για την εκπόνηση µελετών από το ΥΠΠΟ. Σηµαντική τροποποίηση επήλθε µε τη δηµοσίευση του Ν.3316/05 «Ανάθεση και εκτέλεση δηµοσίων συµβάσεων εκπόνησης µελετών και παροχής συναφών υπηρεσιών και άλλες διατάξεις», ο οποίος κατήργησε το Ν716/1977 και το Π. 194/1977. Β. ΕΡΓΑ 7
Τα έργα του ΥΠΠΟ εκτελούνται είτε µε αυτεπιστασία είτε µε εργολαβία. Ανάλογα µε την περίπτωση το νοµοθετικό πλαίσιο που ισχύει είναι το κάτωθι : Β.1. Αυτεπιστασία Π. 99/1992 «Μελέτη και εκτέλεση αρχαιολογικών έργων». Κανονισµός Έργων δι αυτεπιστασίας Β.2. Εργολαβία Ν. 3028/2002 «Περί των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονοµιάς». Π. 99/1992 «Μελέτη και εκτέλεση αρχαιολογικών έργων». Ν. 1418/1984 «ηµόσια Έργα και ρυθµίσεις συναφών θεµάτων» όπως ισχύει τροποποιηµένος και συµπληρωµένος σήµερα. Π. 609/1985 «Κατασκευή δηµοσίων έργων» όπως ισχύει τροποποιηµένο και συµπληρωµένο σήµερα. Π. 334/2000 «Προσαρµογή της Ελληνικής Νοµοθεσίας για τα δηµόσια έργα προς τις διατάξεις της Οδηγίας 93/37/Ε.Ο.Κ όπως τροποποιήθηκε και συµπληρώθηκε. Ν. 2522/1977 «ικαστική προστασία κατά το στάδιο που προηγείται της σύναψης συµβάσεως δηµοσίων έργων, κρατικών προµηθειών και υπηρεσιών σύµφωνα µε την Οδηγία 89/665 Ε.Ο.Κ. Π. 18/1989 «Περί κωδικοποιήσεως των περί Συµβουλίου της Επικρατείας διατάξεων». Σηµαντική τροποποίηση στο ανωτέρω νοµοθετικό πλαίσιο, και συγκεκριµένα τις διατάξεις του Ν. 1418/1984 και Π..609/1985 επήλθε µε τη δηµοσίευση του Ν.3263/2004 «Μειοδοτικό σύστηµα ανάθεσης των δηµοσίων έργων και άλλες διατάξεις». Οι παραπάνω Νόµοι αφορούν το σύνολο των ηµοσίων Έργων και δεν επικεντρώνονται στα Μνηµεία που απαιτούν ειδική αντιµετώπιση. Το Π 99/92 έχει ορισµένες ειδικές διατάξεις οι οποίες όµως δεν αντιµετωπίζουν σφαιρικά και ολοκληρωµένα το πρόβληµα. Bάσει του σηµερινού νοµοθετικού πλαισίου και δεδοµένης της ιδιαιτερότητας που παρουσιάζουν τα έργα και οι µελέτες επί µνηµείων και ιστορικών κτιρίων, η οµάδα εργασίας του ΤΕΕ µε θέµα την «Σύνταξη προδιαγραφών της ιαγνωστικής Μελέτης 8
σε διεπιστηµονική βάση για έκδοση υπουργικής απόφασης για την υλοποίηση του Ν.3028 (Άρθρο 40, παρ. 4) του Υπουργείου Πολιτισµού για την Προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς» έκρινε απαραίτητα τα κάτωθι: Κατηγοριοποίηση των µνηµείων βάσει της αρχαιολογικής, ιστορικής, καλλιτεχνικής, αρχιτεκτονικής, οικοδοµικής/κατασκευαστικής αξίας (µείζονος σηµασίας, ελάσσονος σηµασίας, κ.α.), Έγκριση ειδικού κανονιστικού και νοµοθετικού πλαισίου που θα ισχύει για τις µελέτες και τα έργα επί Μνηµείων, Εξαίρεση των έργων επί Μνηµείων και Ιστορικών Κτιρίων από τα κανονιστικά και νοµοθετικά πλαίσια που αναφέρονται σε προδιαγραφές αντισεισµικής θωράκισης, πυροπροστασίας, Η/Μ µελετών για σύγχρονες κατασκευές (π.χ. Ελληνικός Αντισεισµικός Κανονισµός -Ε.Α.Κ. 2000, κ.α.) και ένταξή τους σε εξειδικευµένα κανονιστικά πλαίσια, τα οποία είναι απαραίτητο να θεσπιστούν, Βελτίωση του νοµοθετικού πλαισίου που αναφέρεται στις νοµικές ευθύνες των εµπλεκοµένων µηχανικών σε έργα αναστύλωσης, αποκατάστασης, συντήρησης λόγω της ιδιαιτερότητας του αντικειµένου (έλλειψη αρχείων και δεδοµένων σχετικά µε την κατασκευή, τον τρόπο δόµησης, τα υλικά, τις φθορές/βλάβες στον χρόνο, τις τυχόν προγενέστερες επεµβάσεις, πολυπλοκότητα τρόπου δόµησης, χρήση µεγάλου πλήθους τεχνικών και υλικών δοµής ανά κατασκευή, µεγάλη διάρκεια ζωής, κ.τ.λ.) και καθιέρωση της συνεπευθυνότητας όλων των κλάδων των επιστηµόνων που συµµετέχουν στην λήψη αποφάσεων για τις επεµβάσεις συντήρησης στα µνηµεία και στα ιστορικά/παραδοσιακά κτίρια (Μελετητές, κατασκευαστές) Θέσπιση ειδικής κατηγορίας Μελετητών / Εργοληπτών ηµ. Έργων για την ανάληψη έργων επί των Μνηµείων Τροποποίηση του Ν.3316, Άρθρο 2 που αφορά στο Πεδίο Εφαρµογής Κατηγορίες Μελετών. Προτείνεται η απόσπαση της κατηγορίας µελέτης αποκατάστασης µνηµείων, διατήρησης παραδοσιακών κτιρίων και οικισµών από την κατηγορία 7 Ειδικές Αρχιτεκτονικές Μελέτες και η προσθήκη νέας ειδικής κατηγορίας µελετών που θα αφορά σε όλες τις µελέτες µνηµείων. Πιο συγκεκριµένα, προτείνεται η ένταξη της κάτωθι κατηγορίας µελετών: 30. Ειδικές µελέτες αποκατάστασης µνηµείων, διατήρησης παραδοσιακών κτιρίων και οικισµών. 9
Α. Αρχιτεκτονικές Β. Στατικές Γ. Υλικών και επεµβάσεων συντήρησης. Ηλεκτροµηχανολογικές Σύνταξη κανονιστικού πλαισίου, το οποίο θα αφορά στο άρθρο 40, Παρ.4 του Ν.3028, και το οποίο θα καλύπτει το κενό της συγκεκριµένης παραγράφου καθορίζοντας το αντικείµενο και τις προδιαγραφές των προτεινόµενων µελετών. 10
3. ΜΕΛΕΤΕΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΑ ΙΑ - ΣΤΟΧΟΙ Στο περιεχόµενο της µελέτης εν γένει περιλαµβάνονται τα ακόλουθα (βλ. Π 696/74, Βιβλίο 2 ο, Τµήµα Ε, άρθρο 221, παρ. 1): Η σύνταξη του προγράµµατος του έργου. Η συγκέντρωση των πληροφοριών και στοιχείων που απαιτούνται για την επιστηµονική αντιµετώπιση του θέµατος. Η επίλυση των λειτουργικών, τεχνικών και µορφολογικών αιτηµάτων που τίθενται από το πρόγραµµα του έργου και η διατύπωση των τεχνικών πληροφοριών που είναι αναγκαίες για την πλήρη και έντεχνη υλοποίηση του προγράµµατος, υπό µορφή σχεδίων, πινάκων, τεχνικών προδιαγραφών, κτλ. Η πρόβλεψη της δαπάνης για την εκτέλεση του έργου στο σύνολό του και κατά τις επιµέρους εργασίες που θα απαιτηθούν. Η υπόδειξη της διαδικασίας και του χρονικού προγραµµατισµού εκτελέσεως του έργου. Τα στάδια εκπονήσεως της µελέτης είναι τα εξής: Προκαταρκτική µελέτη ιαγνωστική Μελέτη Ολοκληρωµένη Μελέτη Επεµβάσεων (Προµελέτη, Οριστική Μελέτη, Μελέτη Εφαρµογής) Το Σχήµα 1 παρουσιάζει το διάγραµµα ροής µε τα απαραίτητα στάδια που πρέπει να περιέχει µια ολοκληρωµένη µελέτη επεµβάσεων. Σηµειώνεται ότι το συγκεκριµένο διάγραµµα ροής αποτελεί το µέγιστο των απαιτήσεων. Ωστόσο, τµήµατα του διαγράµµατος είναι δυνατόν να παραληφθούν, ανάλογα µε τη φύση του αντικειµένου και τον επιδιωκόµενο στόχο της µελέτης, τη σηµασία του υπό µελέτη µνηµείου ή χώρου, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και την κρισιµότητα της κατάστασής του και εφόσον η αναθέτουσα αρχή (ΥΠΠΟ, ΥΠΕΧΩ Ε, κ.α.) το κρίνει απαραίτητο. Πιο συγκεκριµένα, η µελέτη των επεµβάσεων αποτελείται από τα εξής τέσσερα στάδια: 11
1. Τεκµηρίωση Συλλογή εδοµένων Η τεκµηρίωση ενός µνηµείου είναι ουσιαστικώς η διαδικασία συλλογής, επεξεργασίας, απόδοσης και καταχώρισης στοιχείων για το µνηµείο, αποτελεί δε πλήρη και µεθοδική πληροφόρηση, που στηρίζεται σε εξακριβωµένα στοιχεία και πηγές. Η τεκµηρίωση περιλαµβάνει τη συλλογή µιας εκτεταµένης σειράς στοιχείων που αφορούν στο υπό εξέταση µνηµείο και περιλαµβάνουν -µεταξύ άλλωνβιβλιογραφικές αναφορές, κάθε είδους απεικονίσεις (γκραβούρες, σχέδια, παλιές φωτογραφίες), στοιχεία από παλαιότερες πηγές και προγενέστερες επεµβάσεις. Συµπληρώνεται, τέλος, και από στοιχεία για όλα τα διοικητικά µέτρα, τις πράξεις και αποφάσεις, τα έγγραφα και όλη την αλληλογραφία που το αφορούν. Τα αποτελέσµατα της τεκµηρίωσης αυτής παρέχουν στους αρµόδιους µηχανικούς της µελέτης και του έργου (διεπιστηµονική οµάδα) τις απαραίτητες πληροφορίες αναφορικά µε: Το ιστορικό της κατασκευής του κτηρίου και τα τεχνικά στοιχεία όπως τα υλικά, ο τρόπος και το δοµητικό σύστηµα µε το οποίο κατασκευάστηκε το έργο, σε συνάρτηση µε τη διαθέσιµη τεχνογνωσία / τεχνολογία της τότε εποχής. Το ιστορικό των χρήσεων του κτηρίου. Από αυτό είναι δυνατό να προκύψουν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στοιχεία αναφορικά µε τις αντίστοιχες φορτίσεις / καταπονήσεις του κτηρίου, τη στάθµη συντήρησης, κλπ. Το ιστορικό των επεµβάσεων στο κτήριο. Πρόκειται για τα πιο κρίσιµα (και δυστυχώς κατά κανόνα τα πιο δυσεύρετα στοιχεία) καθώς οι κατά καιρούς δοµητικές επεµβάσεις ενδέχεται να είναι δηλωτικές της εν χρόνω συµπεριφοράς και των προβληµάτων του Μνηµείου. Άλλα ιστορικά στοιχεία (π.χ. ιστορικοί σεισµοί, καταγεγραµµένες φθορές και βλάβες, αλλοιώσεις και προσθήκες, κλπ.). 12
1. Τεκµηρίωση Συλλογή εδοµένων 2. Προκαταρκτική Μελέτη Ιστορική Τεκµηρίωση Γεωµετρική Τεκµηρίωση Αρχιτεκτονική Μελέτη οµοστατικός έλεγχος Μελέτη οµικών Υλικών- Φθοράς Γεωτεχνική Μελέτη Ηλεκτροµηχανολογική Μελέτη Πρώτη Προσέγγιση του Μνηµείου και των προβληµάτων του - Καθορισµός απαραίτητων µελετών 3. ιαγνωστική Μελέτη Γεωµετρική Τεκµηρίωση Αρχιτεκτονική Μελέτη οµοστατικός έλεγχος Μελέτη οµικών Υλικών- Φθοράς Γεωτεχνική Μελέτη Ηλεκτροµηχανολογική Μελέτη Ολοκληρωµένη ιαγνωστική Μελέτη του Μνηµείου Πρώτη Προσέγγιση Απαραιτήτων Επεµβάσεων Αποκατάστασης 4. Ολοκληρωµένη Μελέτη Επεµβάσεων (Προµελέτη, Οριστική Μελέτη Αρχιτεκτονική Μελέτη οµοστατικός έλεγχος Μελέτη οµικών Υλικών- Φθοράς Γεωτεχνική Μελέτη Ηλεκτροµηχανολογική Μελέτη Ολοκληρωµένη Μελέτη Επεµβάσεων Αποκατάστασης, Ενίσχυσης, Συντήρησης Σχήµα 1 Μελέτες Μνηµείων Πλαίσιο - Στάδια - Στόχοι 2. Προκαταρκτική Μελέτη Το αντικείµενο της Προκαταρκτικής µελέτης περιλαµβάνει τα ακόλουθα (βλ. Π 696/74, Βιβλίο 2 ο, Τµήµα Ε, άρθρο 223, παρ. 2): Την αρχική προσέγγιση του µνηµείου ή του χώρου και τον κατ αρχάς εντοπισµό των αξιών του και των χαρακτηριστικών στοιχείων του που πρέπει να διασωθούν. 13
Την πρώτη καταγραφή των προβληµάτων του µνηµείου ή του χώρου. Την τεκµηρίωση της σκοπιµότητας του έργου. Τη σύλληψη της ιδέας. Την προετοιµασία και τη σύνταξη του συνολικού προγράµµατος του έργου. Επιθυµητό: Προκαταρκτικός/Ενδεικτικός Προϋπολογισµός. Τη σύνταξη των ειδικών προδιαγραφών για την εκπόνηση της µελέτης. Τη διατύπωση προγράµµατος έρευνας και τεκµηρίωσης για τη συγκέντρωση όσων στοιχείων είναι απαραίτητα για τον τον έλεγχο ή τη συµπλήρωση των αρχικών παρατηρήσεων και για την προώθηση της µελέτης στα επόµενα στάδια. Τη σύνταξη τεχνικής περιγραφής των πρώτων αναγκαίων µέτρων προσωρινού χαρακτήρα συντήρησης, εξασφάλισης και προστασίας. Έκθεση, Σχέδια, Φωτογραφίες Η Προκαταρκτική µελέτη: Είναι προϊόν διεπιστηµονικής συνεργασίας. Προϋποθέτει µια πρώτη προσέγγιση των βασικών δεδοµένων τεκµηρίωσης του µνηµείου ή του χώρου (βιβλιογραφική και αρχειακή ενηµέρωση). Βασίζεται σε µακροσκοπικές παρατηρήσεις (αυτοψίες). Η Προκαταρκτική µελέτη εισάγεται για την κατά νόµο γνωµοδότηση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συµβούλιο και εγκρίνεται µε την έκδοση Υπουργικής Απόφασης (Π 99/92, Κεφάλαιο Β, άρθρο 2, παρ. 2, άρθρ.5). Κατά το στάδιο της προκαταρκτικής µελέτης λαµβάνει χώρα επί τόπου επιθεώρηση αυτοψία του εξεταζόµενου κτιρίου από την διεπιστηµονική οµάδα των υπεύθυνων µηχανικών, οι οποίοι ανταλλάσσουν απόψεις, λαµβάνοντας υπόψη πάντα τις ανάγκες της αναθέτουσας αρχής. Στόχος της συγκεκριµένης µελέτης είναι µια πρώτη προσέγγιση του µνηµείου και των προβληµάτων του από την διεπιστηµονική οµάδα σε συνεργασία πάντα µε την αναθέτουσα αρχή καθώς και ο καθορισµός των απαραίτητων µελετών που πρέπει να λάβουν χώρα για µια ολοκληρωµένη µελέτη αποκατάστασης του µηµείου. Στην συνέχεια λαµβάνει χώρα η συγγραφή των υποχρεώσεων των επι µέρους µελετητών, συναρτήσει των αναγκών του µνηµείου και της αναθέτουσας αρχής. 14
Επιπλέον, κατά την προκαταρκτική µελέτη λαµβάνει χώρα βιντεοληψία και φωτογραφική τεκµηρίωση του κτιρίου από όλες τις οµάδες των µελετητών, δίνοντας έµφαση η κάθε οµάδα στην τεκµηρίωση του δικού της αντικειµένου. Πιο συγκεκριµένα αναπτύσσονται µετρητικά σχέδια της γεωµετρικής του µορφής και της ένταξής του στο περιβάλλον (γεωµετρική γεωγραφική τεκµηρίωση), γίνονται θεµατικές καταγραφές για τα υλικά δοµής και την φθορά τους (τεκµηρίωση δοµικών υλικών - παθολογίας), τις οικοδοµικές φάσεις, την µορφολογία, τον ρυθµό και τον τύπο (αρχιτεκτονική τεκµηρίωση), στοιχεία για την χρονολογία και το πλαίσιο δηµιουργίας του, τις χρήσεις και γενικώς την ιστορία του και την πορεία του στο χρόνο (αρχαιολογική ιστορική τεκµηρίωση). Η τεκµηρίωση ενός µνηµείου συµπεριλαµβάνει επίσης και στοιχεία σχετικά µε την κατάσταση και τη χρήση του, τη στατική του επάρκεια, τυχόν βλάβες που φαίνονται µακροσκοπικά, την επικινδυνότητα του (δοµοστατική τεκµηρίωση) καθώς και στοιχεία του εδάφους (εδαφοτεχνική τεκµηρίωση) και στοιχεία ηλεκτροµηχανολογικών εγκαταστάσεων (ηλεκτροµηχανολογική µελέτη). Η Προκαταρκτική Μελέτη περιλαµβάνει: Την ιστορική τεκµηρίωση την οποία µπορούν να αναλαµβάνουν Ιστορικοί και Αρχαιολόγοι, Την γεωµετρική τεκµηρίωση την οποία συνιστάται να αναλαµβάνουν Αγρονόµοι Τοπογράφοι Μηχανικοί, Την αρχιτεκτονική αποτύπωση και ανάλυση την οποία συνιστάται να αναλαµβάνουν Αρχιτέκτονες, Την κατασκευαστική ανάλυση, αναγνώριση και περιγραφή του δοµικού συστήµατος την οποία συνιστάται να αναλαµβάνουν Πολιτικοί Μηχανικοί, Την χαρτογράφηση και αναγνώριση υλικών, φθορών και προηγούµενων επεµβάσεων την οποία συνιστάται να αναλαµβάνουν Χηµικοί Μηχανικοί, Μηχανικοί της Επιστήµης των Υλικών καθώς και άλλοι εξειδικευµένοι µηχανικοί. Την Γεωτεχνική τεκµηρίωση, την οποία συνιστάται να αναλαµβάνουν Πολιτικοί µηχανικοί-γεωτέχνες. 15
Εξειδικευµένες µελέτες όπως περιβαλλοντική, χωροταξίας, κ.α. οι οποίες µπορούν να απαιτούνται κατά περίπτωση µνηµείου ή ιστορικού κτιρίου. 3. ιαγνωστική Μελέτη Η Προµελέτη αποτελεί ουσιαστικά την ιαγνωστική µελέτη του µνηµείου, όπου λαµβάνουν χώρα όλες οι επιµέρους διαγνωστικές µελέτες (αρχιτεκτονική, δοµοστατική, υλικών και φθοράς, εδαφοτεχνική, κ.α.) οι οποίες έχουν οριστεί κατά την φάση της προκαταρκτικής µελέτης. Η ολοκληρωµένη διαγνωστική µελέτη καταλήγει στην γεωµετρική τεκµηρίωση, στην αρχιτεκτονική και δοµοστατική µελέτη, στον χαρακτηρισµό των υλικών και της φθοράς τους, στην εδαφοτεχνική και ηλεκτροµηχανολογική µελέτη, καθώς και σε µια πρώτη προσέγγιση των απαραιτήτων επεµβάσεων αποκατάστασης που θα πρέπει να λάβουν χώρα. Η ιαγνωστική Μελέτη περιλαµβάνει: Τον χαρακτηρισµό των αρχιτεκτονικών / µορφολογικών / λειτουργικών προβληµάτων των δοµηµάτων που µπορούν να αναλαµβάνουν Αρχιτέκτονες, Την αποτίµηση της ικανότητας του δοµικού συστήµατος στις φορτίσεις και καταπονήσεις που µπορούν να αναλαµβάνουν Πολιτικοί Μηχανικοί, Τον χαρακτηρισµό των υλικών, της προέλευσής τους, των πρώτων υλών και της τεχνολογίας τους, καθώς και την αποτίµηση των φθορών (περιβαλλοντικών επιπτώσεων) και την διάγνωση των µηχανισµών και των περιβαλλοντικών αιτίων που τα προκαλούν, που µπορούν να αναλαµβάνουν Χηµικοί Μηχανικοί, Μηχανικοί της Επιστήµης των Υλικών καθώς και άλλοι εξειδικευµένοι µηχανικοί τη συσχέτιση αστοχιών, φορτίσεων, φθορών και αρχιτεκτονικών αλλοιώσεων ως κοινό συµπέρασµα των επιµέρους µελετών, και το οποίο διατυπώνεται µε την συνεργασία όλων των µελετητών. Τον χαρακτηρισµό του εδάφους (γεωτεχνική µελέτη), την οποία συνιστάται να αναλαµβάνουν Πολιτικοί µηχανικοί-γεωτέχνες. Εξειδικευµένες µελέτες όπως περιβαλλοντική, χωροταξίας, κ.α. µπορούν να απαιτούνται κατά περίπτωση. 16
Η ολοκληρωµένη αυτή διεπιστηµονική τεκµηρίωση και διάγνωση έχει ως στόχο την ενιαία διαχείριση δεδοµένων και στην κλίµακα του µνηµείου και του περιβάλλοντός του. 4. Ολοκληρωµένη Μελέτη Επεµβάσεων Η Ολοκληρωµένη Μελέτη Επεµβάσεων περιλαµβάνει τις παρακάτω επιµέρους µελέτες: Μελέτη Αρχιτεκτονικής-Μορφολογικής Αποκατάστασης ή / και Προσαρµογής σε Νέα Χρήση την οποία συνιστάται να αναλαµβάνουν Αρχιτέκτονες, Μελέτη οµικής Αποκατάστασης και Ενίσχυσης του Μνηµείου την οποία συνιστάται να αναλαµβάνουν Πολιτικοί Μηχανικοί, Μελέτη Επιλογής και Σχεδιασµού Υλικών και Επεµβάσεων Συντήρησης την συνιστάται να αναλαµβάνουν Χηµικοί Μηχανικοί, Μηχανικοί της Επιστήµης των Υλικών καθώς και άλλοι εξειδικευµένοι µηχανικοί. Για εξειδικευµένες ανάγκες συντήρησης έργων και αντικειµένων (π.χ. ψηφιδωτά, ζωγραφισµένες επιφάνειες) µπορούν στην οµάδα µελέτης να µετέχουν και συντηρητές τέχνης. Γεωτεχνική Μελέτη, την οποία συνιστάται να αναλαµβάνουν Πολιτικοί µηχανικοί-γεωτέχνες. Εξειδικευµένες µελέτες όπως περιβαλλοντική, χωροταξίας, κ.α. µπορούν να απαιτούνται κατά περίπτωση. Η Μελέτη Επεµβάσεων θα πρέπει να αποτελείται από τις ακόλουθες φάσεις, από την Προµελέτη, την Οριστική Μελέτη, και την Μελέτη Εφαρµογής. Στην φάση της προµελέτης προτείνονται οι εναλλακτικές επεµβάσεις τόσο από την Μελέτη Αρχιτεκτονικής και Μορφολογικής Αποκατάστασης, και Προσαρµογής σε Νέα Χρήση, όσο και από την Μελέτη οµικής Αποκατάστασης και Ενίσχυσης, και την Μελέτη Επιλογής και Σχεδιασµού Υλικών και Επεµβάσεων Συντήρησης. Στην οριστική µελέτη επιλέγονται οι επεµβάσεις εκείνες που εξασφαλίζουν για όλους τους ελέγχους αποδεκτές λύσεις. Στην µελέτη εφαρµογής δίνονται όλα τα 17
απαραίτητα στοιχεία για την δηµοπράτηση και απρόσκοπτη εκτέλεση του έργου, αναλυτική περιγραφή εργασιών, και τεχνικές προδιαγραφές υλικών και µεθόδων εφαρµογής τους. Η Ολοκληρωµένη Μελέτη Επεµβάσεων θα πρέπει να περιλάβει τους παρακάτω ελέγχους για όλες τις προτάσεις από τις διακριτές µελέτες επεµβάσεων: έλεγχο διατήρησης των µορφολογικών και αρχιτεκτονικών στοιχείων και τεχνικών δόµησης, έλεγχο συµβατότητας της ιστορικής µνήµης και της αισθητικής αξίας του µνηµείου µε την προτεινόµενη χρήση (για προσαρµογή του µνηµείου σε νέα χρήση), έλεγχο εξασφάλισης στατικής επάρκειας µε τις προτεινόµενες επεµβάσεις, έλεγχο συµβατότητας, και ανθεκτικότητας των υλικών, και αναστρεψιµότητας των προτεινόµενων επεµβάσεων. 18
4. ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ Η Γεωµετρική τεκµηρίωση µνηµείου (ή συνόλου µνηµείων) είναι η καταγραφή της θέσης του και της πραγµατικής, υπάρχουσας µορφής, σχήµατος και µεγέθους του στο χώρο των τριών διαστάσεων σε µια δεδοµένη χρονική στιγµή. Η ανάγκη αποτύπωσης και ειδικότερα γεωµετρικής -αλλά όχι µόνο- τεκµηρίωσης των µνηµείων δεν είναι νέα, αφού ήδη από το 1964 αναφέρεται ρητώς στο άρθρο 16 της Χάρτας της Βενετίας, κατά το οποίο: «Οι εργασίες συντήρησης, αποκατάστασης και ανασκαφής θα πρέπει να βασίζονται σε εξακριβωµένη τεκµηρίωση, δηλαδή σε αναλυτικές και κριτικές εκθέσεις, εικονογραφηµένες µε σχέδια και φωτογραφίες. Όλες οι φάσεις των εργασιών για την απάλειψη των νεότερων στοιχείων, τη στερέωση, την ανασύνθεση και την ένταξη νέων στοιχείων, καθώς και όλα τα τεχνικά και µορφολογικά στοιχεία, που θα εξακριβώνονται κατά τη διάρκεια των εργασιών, θα πρέπει να καταγράφονται λεπτοµερειακά. Αυτή η τεκµηρίωση θα κατατίθεται στα αρχεία ενός δηµόσιου ιδρύµατος και θα είναι προσιτή στους ερευνητές. Συνιστάται η δηµοσίευσή τους». Κάθε µνηµείο ορίζεται στον τρισδιάστατο χώρο από άπειρο αριθµό σηµείων. Η γεωµετρική τεκµηρίωση καταγράφει τη θέση στο χώρο υποσυνόλου αυτού του αριθµού σηµείων. Εποµένως η πιστότητα της γεωµετρικής τεκµηρίωσης εξαρτάται τόσο από το πλήθος των επιλεγµένων να περιγράψουν και να αναπαραστήσουν το µνηµείο σηµείων, όσο και από την κατανοµή τους και την επιλογή αυτή καθ εαυτή. Παράλληλα µε την µετρητική πληροφορία, τα επιλεγόµενα σηµεία µεταφέρουν και ποιοτική πληροφορία, η οποία επίσης καταγράφεται αναδεικνύοντας έτσι, εκτός από τα γεωµετρικά χαρακτηριστικά, τη µορφή, τη δοµή και την υφή του αντικειµένου. Η αναπαράσταση αυτών των σηµείων γίνεται συνήθως µε τη βοήθεια σχεδίων, τα οποία ουσιαστικώς αποτελούν προβολές των σηµείων σε προσεκτικά επιλεγµένα οριζόντια ή κατακόρυφα επίπεδα. Στόχος των σχεδίων αυτών είναι να τεκµηριώσουν γεωµετρικά το µνηµείο µε αναµφισβήτητο τρόπο, ενώ παράλληλα διασφαλίζουν άµεση συσχέτιση των σηµείων µεταξύ τους στο χώρο των τριών διαστάσεων. Ο προσδιορισµός της θέσης των σηµείων στο χώρο οφείλει να ακολουθεί 19
συγκεκριµένους κανόνες ακρίβειας, δηλαδή αβεβαιότητας του τελικού αποτελέσµατος, ώστε να µην επηρεάζεται σηµαντικά το τελικό προϊόν. Α. Προκαταρκτική Μελέτη Η γεωµετρική τεκµηρίωση ενός µνηµείου λαµβάνει χώρα στις φάσεις της Προκαταρκτικής µελέτης και της Προµελέτης. Η διαδικασία για την πραγµατοποίηση της Γεωµετρικής Τεκµηρίωσης (ΓΤ) ενός µνηµείου φαίνεται στο σχήµα 2. Πιο συγκεκριµένα, κατά το στάδιο της Προκαταρκτικής µελέτης λαµβάνουν χώρα τα εξής στάδια: Πριν από κάθε ενέργεια πρέπει να προηγείται µια επί τόπου λεπτοµερής επίσκεψη στο µνηµείο, κατά προτίµηση µαζί µε όλη την διεπιστηµονική οµάδα. Κατά την επίσκεψη αυτή καθορίζονται οι ανάγκες που πρόκειται να εξυπηρετήσει η γεωµετρική τεκµηρίωση. Η ενέργεια αυτή είναι ιδιαιτέρως σηµαντική και πρέπει στις όποιες αποφάσεις να λαµβάνονται υπόψη όλα τα ιστορικά και αρχαιολογικά δεδοµένα, αλλά και ταυτόχρονα τα αρχιτεκτονικά και δοµικά εκείνα στοιχεία που θα καθορίσουν αποφασιστικά τις επιλογές στο στάδιο αυτό. Με βάση τις προηγούµενες θεωρήσεις και τις αποφάσεις της διεπιστηµονικής αυτοψίας, καθορίζονται το είδος και η θέση των οριζοντίων και κατακορύφων επιπέδων για τα παραδοτέα σχέδια ή απεικονίσεις, τα σχέδια λεπτοµερειών που ενδεχοµένως θα απαιτηθούν. Παράλληλα στο στάδιο αυτό λαµβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες του προς τεκµηρίωση µνηµείου ως προς την σηµασία, την πολυπλοκότητα, την θέση, τον περιβάλλοντα χώρο, το µέγεθος, το ανάγλυφο που παρουσιάζει, τα υλικά κατασκευής, την ιστορία και τη σηµερινή χρήση. Για την προσαρµογή αυτή των προδιαγραφών λαµβάνονται σοβαρά υπόψη οι απαιτήσεις των τελικών χρηστών των προϊόντων της Γεωµετρικής Τεκµηρίωσης. Στο στάδιο αυτό καθορίζονται οι κλίµακες απόδοσης των τελικών προϊόντων καθώς και ο βαθµός αναλυτικότητας των γραµµικών σχεδίων. ευτερευόντως επιθυµητό είναι να καθορίζονται και µια σειρά άλλων παραµέτρων, όπως ο όποιος συµβολισµός στα γραµµικά σχέδια, η γραµµογραφία, ο βαθµός αφαίρεσης, η µορφή των τελικών παραδοτέων και άλλα. Αποτέλεσµα των µέχρι το στάδιο αυτό ενεργειών είναι η Τεχνική Συγγραφή Υποχρεώσεων, που καθορίζει λεπτοµερώς όλες τις σχέσεις, τεχνικές, συµβατικές και οικονοµικές, του αναδόχου µε τον εργοδότη 20
Η επόµενη ενέργεια του αναδόχου στο στάδιο αυτό είναι η επιλογή της ενδεδειγµένης µεθοδολογίας και του κατάλληλου εξοπλισµού. Είναι προφανές ότι η επιλογή αυτή οφείλει να εξυπηρετεί τις απαιτήσεις ακρίβειας που υπαγορεύονται από την επιλογή ή/και τον καθορισµό της τελικής κλίµακας των σχεδίων. Μολονότι η ενέργεια αυτή είναι ευθύνη αποκλειστικά του αναδόχου, είναι επιθυµητό να πραγµατοποιείται σε συνεργασία και συνεννόηση µε τον εργοδότη, ώστε να είναι από αµφοτέρους παραδεκτό ότι θα διασφαλιστούν οι προδιαγραφές που τέθηκαν προηγουµένως. 21
Γεωµετρική Τεκµηρίωση Μνηµείων Αρχιτεκτονικά & οµικά εδοµένα Χαρακτηριστικά του Μνηµείου: Μέγεθος - Έκταση Θέση Περιβάλλων χώρος Υλικά κατασκευής Πολυπλοκότητα Ανάγλυφο Αναγνώριση Μνηµείου - Αυτοψία Καθορισµός σχεδίων & παραδοτέων Καθορισµός σχεδίων λεπτοµερειών Προσαρµογή γενικών προδιαγραφών σε ειδικές για κάθε µνηµείο Επιλογή κλίµακας Καθορισµός αναλυτικότητας - λεπτοµέρειας Ιστορική & Αρχαιολογική Τεκµηρίωση Ανάγκες Χρηστώ ν ΤΕΧΝΙΚΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ Επιλογή Μεθοδολογίας και Εξοπλισµού ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ Μετρήσεις παρακολούθησης µικρο- µετακινήσεων και παραµορφώσεων Ίδρυση, Μέτρηση και Επίλυση ικτύου Πολυγωνοµετρικών, Τοποσταθερών και Φωτοσταθερών σηµείων Γεωδαιτικές µετρήσεις σηµείων τοµών και λεπτοµερειών * Π Μετρητικές και Τεκµηριωτικές λήψεις * Π Π * Αναλόγως προδιαγραφέντων παραγώγων Σαρώσεις µε laser * Π ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΡΑΦΕΙΟΥ Υπολογισµοί Γραµµικά Σχέδια Απόδοση γραµµών τοµής Π Π Προσανατολισµοί εικόνων Συστήµατα πληροφοριών Π Π Στερεοσκοπικές αποδόσεις Εικονιστικά παράγωγα Π Αναγωγές Ορθοφωτογραφίες - Φωτοµωσαϊκά Μονοεικονικές αποδόσεις Αναπτύγµατα Π Π ΤΕ 3D απεικονίσεις Π Π Ειδικές Προδιαγραφές Αποτελέσµατος Σχήµα 2 Στάδια Υλοποίησης Γεωµετρικής Τεκµηρίωσης ΤΕ ΤΕΛ 22
Β. ιαγνωστική µελέτη Οι εργασίες συλλογής των απαραίτητων µετρήσεων και δεδοµένων στο πεδίο απαιτεί την διενέργεια µιας σειράς εργασιών, αναλόγως των προδιαγραφέντων προϊόντων. Οι εργασίες αυτές περιλαµβάνουν κατ αρχάς την ίδρυση, επισήµανση και µέτρηση πολυγωνοµετρικού δικτύου, τον προσδιορισµό και µέτρηση τοποσταθερών και φωτοσταθερών σηµείων, καθώς και την µέτρηση διαφόρων απαραίτητων σηµείων λεπτοµερειών. Στα σηµεία αυτά βασίζεται συνήθως η παραγωγή των προϊόντων της γεωµετρικής τεκµηρίωσης και, ως εκ τούτου, οφείλουν να υπακούουν σε συγκεκριµένους κανόνες, οι οποίοι έχουν ήδη καθοριστεί στις προηγούµενες ενέργειες, αναλόγως των προδιαγραφέντων προϊόντων. Στα σταθερά αυτά σηµεία βασίζεται και η ενδεχόµενη παρακολούθηση των παραµορφώσεων ή µικροµετακινήσεων του µνηµείου, εφόσον αυτές θεωρηθούν απαραίτητες. Η συλλογή των δεδοµένων υπαίθρου αφορά σε µετρήσεις µηκών και γωνιών, σε λήψη αναλογικών ή ψηφιακών, µετρητικών ή µη εικόνων καθώς και σε λήψη νεφών σηµείων της επιφάνειας του µνηµείου µε τη βοήθεια σαρωτών laser. Τα δεδοµένα αυτά είναι απαραίτητα για την παραγωγή των διαφόρων παραγώγων και πρέπει να συλλέγονται αναλόγως των προδιαγραφών που έχουν συνταχθεί σε προηγούµενο στάδιο της διαδικασίας. Το επόµενο στάδιο της διαδικασίας περιλαµβάνει τις πάσης φύσεως επεξεργασίες των συλλεγέντων δεδοµένων µε στόχο την κατάλληλη εκµετάλλευσή τους για την παραγωγή των τελικών απαιτουµένων παραγώγων. Κατά την επεξεργασία αυτή ακολουθούνται οι ειδικές προδιαγραφές για κάθε επί µέρους ενδιάµεσο προϊόν, οι οποίες καθοδηγούν ανάδοχο και εργοδότη για την καλύτερη παρακολούθηση της πορείας του έργου της Γεωµετρικής Τεκµηρίωσης. Στο στάδιο αυτό ο ανάδοχος οφείλει να τεκµηριώσει ότι οι πάσης φύσεως υπολογισµοί και διαδικασίες επεξεργασίας παράγουν αποτελέσµατα σύµφωνα µε τις τεθείσες προδιαγραφές. Επίσης θα µπορούσε ενδεχοµένως τα αποτελέσµατα του σταδίου αυτού να αποτελέσουν ενδιάµεσο παραδοτέο. Αναλόγως των προδιαγραφών που τέθηκαν αρχικώς ακολουθεί η παραγωγή των τελικών προϊόντων. Τα παραδοτέα θα µπορούσε να είναι είτε τα κλασικά γραµµικά σχέδια, είτε εικονιστικά προϊόντα, δηλαδή ορθές προβολές µε φωτογραφική πληροφορία, είτε τρισδιάστατες απεικονίσεις µε δυνατότητα 23
µέτρησης, είτε αναπτύγµατα των επί µέρους επιφανειών του µνηµείου ή ειδικές κατάλληλες χαρτογραφικές προβολές επιφανειών δευτέρου βαθµού, ακόµα και η πληροφορία παραµόρφωσης ή µικροµετακίνησης στο χρόνο. Επίσης υπάρχει η δυνατότητα ενσωµάτωσης όλων των ποιοτικών πληροφοριών σε ειδικά ανεπτυγµένα συτήµατα πληροφοριών µνηµείων (Monument Information Systems MIS) µε κατάλληλη γεωαναφορά. Στην παραγωγή των τελικών προϊόντων είναι απαραίτητη η συµβολή περισσότερων ειδικοτήτων από τη διεπιστηµονική οµάδα, ώστε αυτά να είναι αξιοποιήσιµα από όλους τους χρήστες. Αντιστοίχως τίθονται και οι επί µέρους προδιαγραφές για κάθε είδος τελικού προϊόντος. 24
5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Α. Προκαταρκτική Μελέτη Η αρχιτεκτονική Προκαταρκτική µελέτη περιλαµβάνει τα ακόλουθα στάδια: Εργασίες προσέγγισης και αποκάλυψης αφανών περιοχών του µνηµείου ή του χώρου που πρέπει να µελετηθούν στα πλαίσια των υπολοίπων ερευνών και εργασιών του ως άνω προγράµµατος (αποψιλώσεις, καθαρισµοί, αποχωµατώσεις, ανασκαφές, ηλεκτρονικές διασκοπήσεις, διευθετήσεις, καθαιρέσεις κονιαµάτων, κτλ). Αρχιτεκτονική αποτύπωση, καταγραφή - αποτύπωση διασπάρτου οικοδοµικού υλικού, αποτύπωση φέρουσας κατασκευής, χαρτογράφηση υλικών. Αρχιτεκτονική - οικοδοµική έρευνα. Αναπαράσταση του µνηµείου. Παθολογία του µνηµείου: µακροσκοπική καταγραφή και διάγνωση αρχιτεκτονικών λειτουργικών - µορφολογικών προβληµάτων. Μελέτη µέτρων ηµιµόνιµου χαρακτήρα συντήρησης, εξασφάλισης και προστασίας του µνηµείου. Β. ιαγνωστική Μελέτη Το αντικείµενο της Αρχιτεκτονικής Προµελέτης είναι: Η ανάλυση και ο έλεγχος της εγκεκριµένης Προκαταρκτικής µελέτης. Η βασική επίλυση των τεχνικών, µορφολογικών και λειτουργικών προβληµάτων που ετέθησαν από την Προκαταρκτική µελέτη. Η σύνταξη προσεγγιστικού προϋπολογισµού δαπάνης για το σύνολο του µελετώµενου έργου. Η Αρχιτεκτονική ιαγνωστική Μελέτη περιλαµβάνει: i) Τεχνική έκθεση που περιέχει: Την ανάλυση και αξιολόγηση της Προκαταρκτικής µελέτης, των τοπογραφικών, εδαφολογικών και κλιµατολογικών δεδοµένων, καθώς και των δεσµεύσεων στις οποίες ενδεχοµένως υπόκειται η ανάπτυξη του εγκεκριµένου προγράµµατος. 25
Τη διατύπωση πρότασης, ενδεχοµένως και εναλλακτικών προτάσεων, και την αιτιολόγηση των επιλογών. Σηµειώνεται ότι η αιτιολόγηση των επιλογών αφορά όχι µόνο στην τεχνική αρτιότητά τους αλλά και στη συµφωνία τους µε τη δεοντολογία των επεµβάσεων σε µνηµεία και αρχαιολογικούς χώρους. Τη γενική τεχνική περιγραφή του µελετώµενου έργου. ii) Σχέδια προτάσεων που θα αποδίδουν γραφικώς τα αναφερόµενα στην έκθεση. Σε αυτά περιλαµβάνονται: Γενικό τοπογραφικό σχέδιο. Κατόψεις, όψεις, απαραίτητες τοµές. Σχηµατικά προοπτικά ή αξονοµετρικά σχέδια, εφ όσον αυτό κρίνεται σκόπιµο προκειµένου να καταστεί κατανοητή η προτεινόµενη λύση. Πρόπλασµα, εφ όσον αυτό κρίνεται σκόπιµο προκειµένου να καταστεί κατανοητή η προτεινόµενη λύση. Οι κλίµακες των σχεδίων της προµελέτης ορίζονται κατ αρχήν για τα µεν τοπογραφικά σχέδια οι 1:1000 ή 1:500 ή 1:200, και για τα υπόλοιπα σχέδια οι 1:200 ή 1:100 ή 1:50 (ενδεχοµένως και 1:20). Σηµειώνεται ότι ο ακριβής προσδιορισµός των κλιµάκων εξαρτάται από την έκταση και τη φύση του υπό µελέτη έργου. Είναι επιθυµητό στα ως άνω σχέδια να σηµειώνονται οι προσεγγιστικές διαστάσεις και στάθµες. iii) Προσεγγιστικό προϋπολογισµό δαπάνης για το σύνολο του µελετώµενου έργου. Ο προϋπολογισµός υπολογίζεται βάσει της έκτασης ή του όγκου του έργου και βάσει τιµών µονάδος εγκεκριµένων ή που προκύπτουν από στατιστικά στοιχεία κόστους παροµοίων έργων. Γ. Ολοκληρωµένη Μελέτη Επεµβάσεων - Αρχιτεκτονική Μελέτη Γ1. Προµελέτη Οριστική Μελέτη Το αντικείµενο της Αρχιτεκτονικής µελέτης επεµβάσεων (προµελέτη και οριστική µελέτη) είναι: i) Η πλήρης επίλυση των τεχνικών, µορφολογικών και λειτουργικών προβληµάτων του προς µελέτη έργου. 26
ii) Η σύνταξη προϋπολογισµού δαπάνης για το σύνολο του προς µελέτη έργου. Η Αρχιτεκτονική µελέτη επεµβάσεων (προµελέτη και οριστική µελέτη) περιλαµβάνει: i) Τεχνική έκθεση που περιέχει: α) Τον έλεγχο και της αξιολόγηση των δεδοµένων που προκύπτουν από το πρόγραµµα ερευνών και εργασιών τεκµηρίωσης, σε περίπτωση που αυτό εξελίσσεται παράλληλα µε την εκπόνηση της µελέτης. β) Τη συνοπτική περιγραφή των προβλεποµένων εργασιών και µεθόδων. ii) Σχέδια που θα εκφράζουν πλήρως τη δοµή, τη µορφή και τη λειτουργία του υπό µελέτη έργου. Σε αυτά περιλαµβάνονται: α) Γενικό τοπογραφικό σχέδιο. β) Κατόψεις, όψεις, απαραίτητες τοµές. γ) Προοπτικά ή αξονοµετρικά σχέδια, εφ όσον κάτι τέτοιο κρίνεται σκόπιµο. Οι κλίµακες των σχεδίων της Οριστικής µελέτης ορίζονται κατ αρχήν για τα µεν τοπογραφικά σχέδια οι 1:1000 ή 1:500 ή 1:200, και για τα υπόλοιπα σχέδια οι 1:100 ή 1:50 ή 1:20. Σηµειώνεται ότι ο ακριβής προσδιορισµός των κλιµάκων εξαρτάται από την έκταση και τη φύση του υπό µελέτη έργου. Στα ως άνω σχέδια σηµειώνονται οι γενικές διαστάσεις και στάθµες, καθώς και τα οικοδοµικά στοιχεία. iii) Προϋπολογισµό δαπάνης για το σύνολο του υπό µελέτη έργου. Ο προϋπολογισµός υπολογίζεται βάσει της έκτασης ή του όγκου του έργου και βάσει τιµών µονάδος εγκεκριµένων ή που προκύπτουν από στατιστικά στοιχεία κόστους παροµοίων έργων. Γ1. Μελέτη Εφαρµογής Το αντικείµενο της Αρχιτεκτονικής µελέτης εφαρµογής είναι: Η προετοιµασία των στοιχείων που είναι απαραίτητα για τη δηµοπράτηση και την απρόσκοπτη εκτέλεση του έργου. Η οργάνωση και ο χρονικός προγραµµατισµός του έργου. 27
Η σύνταξη προµέτρησης και προϋπολογισµού. Η Αρχιτεκτονική µελέτη εφαρµογής περιλαµβάνει: i) Τεχνική περιγραφή που περιέχει την πλήρη εικόνα και τη λεπτοµερή ανάλυση των εργασιών καθώς και την επεξήγηση και συµπλήρωση των σχεδίων της µελέτης, ούτως ώστε να είναι δυνατός ο έλεγχος και η απρόσκοπτη εκτέλεση του έργου. Σηµειώνεται ότι θα πρέπει να υπάρχει κωδικογράφηση των εργασιών επί των κατασκευαστικών σχεδίων. ii) Πλήρη σχέδια για την εκτέλεση των εργασιών που απαιτούνται για την πραγµατοποίηση του έργου, στα οποία θα σηµειώνονται οι βασικές διαστάσεις των οικοδοµικών στοιχείων και το είδος αυτών. Σε αυτά περιλαµβάνονται: α) Γενικό τοπογραφικό σχέδιο για την ακριβή ένταξη του έργου στον χώρο. β) Κατασκευαστικά σχέδια κατόψεων, όψεων και απαραίτητων τοµών. Στα παραπάνω σχέδια θα πρέπει να αναγράφονται όλες οι διαστάσεις, γενικές και επιµέρους, οι σχετικές στάθµες µε κατάλληλη σταθερή χωροσταθµική αφετηρία, καθώς και οι περιοχές των απαιτούµενων ειδικών λεπτοµερειών µε χαρακτηριστικούς κωδικούς συµβολισµούς σε συνάρτηση µε τους αντίστοιχους συµβολισµούς των σχεδίων λεπτοµερειών. Επίσης επί των κατασκευαστικών σχεδίων θα πρέπει να υπάρχει κωδικογράφηση των προβλεπόµενων εργασιών σε αντιστοιχία µε την τεχνική έκθεση. γ) Σχέδια λεπτοµερειών στα οποία παρουσιάζονται αναλυτικά οι διαστάσεις, καθώς και η διάρθρωση και το είδος των υλικών και των διαφόρων στοιχείων του έργου. Σηµειώνεται ότι σε αυτά µπορεί να περιλαµβάνονται προοπτικά ή αξονοµετρικά κατασκευαστικά σχέδια, εφ όσον κάτι τέτοιο κρίνεται σκόπιµο. δ) Προπλάσµατα των κατασκευαστικών λεπτοµερειών, εφ όσον κάτι τέτοιο κρίνεται σκόπιµο. Οι κλίµακες των σχεδίων της µελέτης εφαρµογής ορίζονται κατ αρχήν για τις µεν κατόψεις, τις όψεις και τις τοµές η 1:50 ή µεγαλύτερη κλίµακα, και για τα σχέδια λεπτοµερειών οι 1:20 ή 1:10 ή 1:5 ή ακόµα και 1:1. Σηµειώνεται ότι ο ακριβής προσδιορισµός των κλιµάκων εξαρτάται από την έκταση και τη φύση του υπό µελέτη έργου. 28
iii) Οργάνωση του εργοταξίου, µε τη µορφή τεχνικής έκθεσης συνοδευόµενης από τα απαραίτητα σχέδια. Αυτή θα αναφέρεται στον απαιτούµενο µηχανικό εξοπλισµό και στο αναγκαίο έµψυχο δυναµικό, στη διάταξη του χώρου εργασίας, στις προσβάσεις εργατοτεχνικού δυναµικού και οχηµάτων, στην προστασία του µνηµείου και του περιβάλλοντος αρχαιολογικού χώρου, στην ασφάλεια εργαζοµένων και επισκεπτών και στις απαραίτητες διευθετήσεις γύρω από τον εργοτάξιο για την εύρυθµη λειτουργία του αρχαιολογικού χώρου. iv) Στοιχεία του χρονικού προγραµµατισµού του υπό µελέτη έργου, στα οποία περιλαµβάνονται οι προτεραιότητες, η αλληλουχία και ο συνολικός χρόνος για την εκτέλεση των προβλεπόµενων εργασιών. v) Προµέτρηση και προϋπολογισµό δαπάνης για το σύνολο του υπό µελέτη έργου. Ο προϋπολογισµός υπολογίζεται βάσει της έκτασης ή του όγκου του έργου και βάσει τιµών µονάδος εγκεκριµένων ή που προκύπτουν από στατιστικά στοιχεία κόστους παροµοίων έργων. 29
6. ΟΜΟΣΤΑΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΜΕΛΕΤΗ ΟΜΟΣΤΑΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ / ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Α. Προκαταρκτική Μελέτη Γενικά, η Προκαταρκτική Μελέτη ενός Μνηµείου περιλαµβάνει την σε πρώτη φάση δοµητική προσέγγιση του κτηρίου (δηλαδή την αναγνώριση και περιγραφή του δοµητικού συστήµατος του κτηρίου και των προβληµάτων που αυτό παρουσιάζει) από τον Μηχανικό. Αναλυτικά, περιλαµβάνονται τα εξής στάδια ενέργειες: 1. Βιβλιογραφική και ιστορική αναζήτηση Μελέτη εδοµένων Τεκµηρίωσης του Μνηµείου 2. Επιτόπου αυτοψία του Μηχανικού στο κτήριο, έρευνες, µετρήσεις, κλπ. Κατά τη διάρκεια αυτής ο Μηχανικός προβαίνει σε: Αναγνώριση της µορφής του κτηρίου (βασικά γεωµετρικά στοιχεία, δοµητικό σύστηµα, κύρια υλικά και σύστηµα κατασκευής, κλπ.). ιαπίστωση της γενικής κατάστασης του κτηρίου, σύγκριση αυτής µε την προσδοκώµενη για τα δεδοµένα του κτηρίου. Σχηµατισµός πρώτης εικόνας για τις φθορές και τις βλάβες που εµφανίζει το κτήριο καθώς και για την εν χρόνω εξέλιξή τους. Εκτίµηση / εντοπισµός των βασικότερων προβληµατικών περιοχών του κτηρίου (γενικότερη συµπεριφορά στο πέρασµα του χρόνου, σεισµική απόκριση, απόκριση σε εδαφικές παρενέργειες, κλπ.). Λήψη φωτογραφιών, σχετικών µε τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, σε αντιπροσωπευτικές θέσεις (χαρακτηριστικά δοµικά µέλη, τεχνικές και µέθοδοι κατασκευής, φθορές βλάβες, κλπ.). Συµπλήρωση των σχεδίων της προκαταρκτικής αρχιτεκτονικής µελέτης µε στοιχεία για τα υλικά, τη δόµηση, την κατάσταση, τα προβλήµατα, κλπ. Σχηµατισµός πρώτης εικόνας για τις απαιτούµενες επεµβάσεις επισκευής ή και ενίσχυσης, ενδεχοµένως, σε συνδυασµό µε πρόσθετες ή ειδικές έρευνες, µετρήσεις, κλπ. 30
Προσδιορισµός κατάλληλων εργασιών για την παρακολούθηση παραµορφώσεων και µικροµετακινήσεων. 3. Συµπεράσµατα / Τεχνική Έκθεση Όλα τα δεδοµένα που προκύπτουν από τα δύο προηγούµενα παράλληλα στάδια καταγράφονται, κωδικοποιούνται και συνεκτιµώνται, ώστε να προκύψουν οι κύριες κατευθύνσεις που θα πρέπει να ακολουθηθούν στη συνέχεια. Η σχετική Τεχνική Έκθεση θα πρέπει να είναι λεπτοµερής και πλήρης, µε συγκεκριµένα συµπεράσµατα για τις προτεινόµενες πρόσθετες ενέργειες, µετρήσεις, µελέτες, κλπ., ίσως σε συνδυασµό µε τη λήψη προσωρινών µέτρων προστασίας και ασφαλείας (αν απαιτούνται). Β. ιαγνωστική Μελέτη Γενικά, η ιαγνωστική Μελέτη περιλαµβάνει τη διερεύνηση και τον ακριβή (όσο αυτό είναι δυνατό) εντοπισµό όλων εκείνων των στοιχείων κ των προβληµάτων (και των αιτίων τους) που συναποτελούν τη λεγόµενη αποτίµηση της κατάστασης του κτηρίου, στην οποία συµπεριλαµβάνεται και η παθολογία του. Το στάδιο αυτό είναι πολύ σηµαντικό και απαραίτητο για τη µετέπειτα Μελέτη Επεµβάσεων του Μνηµείου, ενώ συµπληρώνει και ολοκληρώνει την Προκαταρκτική Μελέτη. Ενδεικτικά, περιλαµβάνονται τα εξής στάδια ενέργειες: Λεπτοµερής σχεδιαστική αποτύπωση του φέροντος οργανισµού του κτηρίου, µαζί µε κατασκευαστικές λεπτοµέρειες). Αναγνώριση / καταγραφή των υλικών και των µεθόδων κατασκευής, µε έµφαση σε θέµατα τρωτότητας. ιενέργεια επιτόπου µη καταστροφικού ελέγχου ή εργαστηριακών ελέγχων και δοκιµών σε αντιπροσωπευτικές θέσεις, στοιχεία, υλικά, κλπ. Εκτίµηση των µηχανικών ιδιοτήτων των υλικών κατασκευής (χαρακτηριστικές αντοχές, ελαστικές σταθερές) (συνεργασία µε Χηµικούς Μηχανικούς, Μηχανικούς Υλικών ή άλλους εξειδικευµένους µηχανικούς) o Σύγκριση µε διαθέσιµα στοιχεία (π.χ. πειραµατικά δεδοµένα) από ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία. o Εφόσον είναι δυνατή η δοκιµιοληψία από το κτήριο, διενέργεια και ειδικών εργαστηριακών δοκιµών (αν απαιτούνται). 31
ιερεύνηση, εντοπισµός και καταγραφή των φθορών και των βλαβών που εµφανίζει το κτήριο. o Αίτια, ένταση και έκταση, επιπτώσεις, εν χρόνω εξέλιξη. o Εκτενής φωτογραφική και σχεδιαστική τεκµηρίωσή των παραπάνω. Πρόσθετα πολύτιµα συµπεράσµατα (κυρίως αναφορικά µε τον εντοπισµό των αιτίων προέλευσης των φθορών και των βλαβών του κτηρίου) µπορούν να προκύψουν µε την διαχείριση των δεδοµένων αυτού του σταδίου µέσω ενός Συστήµατος Πληροφοριών Μνηµείων (M.I.S.). ιερεύνηση, εντοπισµός και καταγραφή των προγενέστερων επεµβάσεων στο κτήριο. o Αίτια, υλικά, τεχνολογία, επιπτώσεις. Έλεγχος των κρίσιµων δοµικών στοιχείων, φερόντων ή µη: o Θεµελίωση Ικανότητα ανάληψης φορτίων ανωδοµής και σεισµικών φορτίων Έλεγχος του υπεδάφους (ενδεικτικά αναφέρονται: καταγραφή υλικών, καθιζήσεις, ρήγµατα, υδροφόρος ορίζοντας). Το επίπεδο της έρευνας µπορεί να κυµανθεί από απλές τοπικές διερευνητικές εκσκαφές, έως εκτεταµένες γεωτεχνικές ή άλλες ειδικές έρευνες. o άπεδα, στέγες Κυρίως έλεγχος της κατάστασής τους, καθώς και της συνεργασίας τους µε την υπόλοιπη κατασκευή. Τα στοιχεία αυτά µπορούν να παίζουν κρίσιµο ρόλο για τη συµπεριφορά της κατασκευής στην περίπτωση σεισµικής καταπόνησης ή εδαφικών παρενεργειών. o Ανοίγµατα, κάθε είδους Συνήθως είναι από τα πλέον ευάλωτα σηµεία των ιστορικών κατασκευών. Έτσι, η γνώση των λεπτοµερειών τους είναι απαραίτητη για την ορθολογική αποτίµηση. o Κλιµακοστάσια ιερεύνηση, εντοπισµός και καταγραφή οποιωνδήποτε άλλων παραγόντων που επιβαρύνουν την κατασκευή µε οποιοδήποτε άλλο τρόπο (π.χ. 32
ανεπιθύµητη βλάστηση, δράση ριζών, θαλάσσιο περιβάλλον, κλιµατολογικές συνθήκες). Γ. Ολοκληρωµένη Μελέτη Επεµβάσεων οµητικές Επεµβάσεις Αποτελεί το κύριο µέρος των µελετών για τις δοµητικές επισκευές και ενισχύσεις και τις επεµβάσεις άλλου είδους σε Μνηµεία, ενσωµατώνοντας τις παρατηρήσεις και τα συµπεράσµατα από τις δύο προηγούµενες φάσεις, που εκπονούνται σε διεπιστηµονική βάση. Κατά τα κρατούντα, διακρίνεται σε τρία βασικά στάδια, µε βάση όσα προδιαγράφονται και από τη σχετική ισχύουσα νοµοθεσία: Γ1. Προµελέτη Γ2. Οριστική Μελέτη Γ3. Μελέτη Εφαρµογής Λόγω ιδιαιτερότητας, και δεδοµένου του ότι έχουν προηγηθεί οι διεπιστηµονικές προκαταρκτικές και διαγνωστικές µελέτες, η όλη µελέτη των δοµητικών επεµβάσεων µπορεί να ολοκληρωθεί σε δύο µόνο στάδια: Αυτό της Οριστικής Μελέτης, µε ενσωµάτωση όλων των στοιχείων των αρχικών µελετών (Προκαταρκτική, ιαγνωστική και Προµελέτη), και Αυτό της Μελέτης Εφαρµογής, µε πλήρη και αναλυτικά τεύχη και σχέδια, λεπτοµερή στοιχεία δηµοπράτησης του έργου, κλπ. Σχετικώς, και λόγω της σπουδαιότητας του κάθε είδους των επεµβάσεων σε Μνηµεία, ενδέχεται να απαιτηθούν - κατά περίπτωση δύο πρόσθετες δέσµες δοµητικών µελετών, ως εξής: i. Μελέτη δοκιµαστικών εφαρµογών (pilot applications), µε µελέτη, επίβλεψη και παρακολούθηση εναλλακτικών επιτόπου εφαρµογών διαφόρων υλικών και µεθόδων, έτσι ώστε να διασφαλιστεί τόσο η εφικτότητα, όσο και η αποτελεσµατικότητα της εφαρµογής, και ii. Μελέτη εναλλακτικών τύπων και µεθόδων επέµβασης, αναλόγως του Μνηµείου και των προβληµάτων του, µε στόχο την προσέγγιση της βέλτιστης λύσης, που θα συνδυάζει και θα µεγιστοποιεί τα περισσότερα πλεονεκτήµατα για το συγκεκριµένο Μνηµείο. 33
Επισηµαίνεται πως τα συµπεράσµατα των προηγούµενων ιδιαιτέρων και ξεχωριστών δοµητικών µελετών που ενδέχεται κατά περίπτωση να απαιτούνται, ίσως είναι κρίσιµα για την τελική λήψη αποφάσεων για τις επεµβάσεις (σε διεπιστηµονική βάση) και έτσι επιβάλλεται να διατίθενται πριν τη σύνταξη της Οριστικής Μελέτης (ή, έστω, της Μελέτης Εφαρµογής). Εννοείται πως η διαµόρφωση των προτάσεων για ειδικές µελέτες δοκιµαστικών εφαρµογών ή εναλλακτικών µεθόδων επέµβασης θα γίνεται σε διεπιστηµονική βάση, αναλόγως της σπουδαιότητας και της ιδιαιτερότητας κάθε Μνηµείου. Γ1. Προµελέτη Βασικές παράµετροι ανασχεδιασµού που πρέπει να έχουν διευκρινιστεί και αποφασιστεί στη φάση της Προµελέτης, κατά προτίµηση µέσω εγγράφων πρακτικών διεπιστηµονικών συναντήσεων που θα επισυνάπτονται στα τεύχη των µελετών, είναι ενδεικτικά οι εξής: Προβλεπόµενη ή σκοπούµενη χρήση του Μνηµείου, πιθανολογούµενες επεκτάσεις και προσθήκες, περιεχόµενο, αριθµός χρηστών / επισκεπτών και σπουδαιότητα (και σχετικές επιπτώσεις όσον αφορά στο µέγεθος των τυχηµατικών δράσεων σεισµός και πυρκαγιά). έσµη οµικών Κανονισµών που θα εφαρµοστούν κατά τις µελέτες, µε ειδικές αναφορές (και έγγραφες αποφάσεις) όσον αφορά στα επίπεδα επιτελεστικότητας σε σχέση µε τα θέµατα ασφαλείας (αντοχών), λειτουργικότητας, ανθεκτικότητας, παραµέτρων κατοικησιµότητας και χρηστικότητας, κλπ. Στάθµη δράσεων (και φορτίσεων) που θα ληφθούν υπόψη κατά τις δοµητικές µελέτες, σε σχέση µε τη δέσµη των οµικών Κανονισµών (βλ. πριν), µε ειδικές αναφορές (και έγγραφες αποφάσεις) όσον αφορά σε ενδεχόµενες διαφοροποιήσεις που πρέπει να ληφθούν δεσµευτικώς υπόψη για το συγκεκριµένο Μνηµείο. Ενδεχόµενες κοινώς αποδεκτές υπερβάσεις όσον αφορά σε επιµέρους παραµέτρους της µελέτης του Μνηµείου (π.χ. αποδεκτά επίπεδα βλαβών ή φθορών εν χρόνω, σε τµήµατα ή επιµέρους στοιχεία του Μνηµείου). Επίσης, κατά περίπτωση, αναλόγως της σπουδαιότητας και της ιδιαιτερότητας του κάθε Μνηµείου (φθορές και βλάβες, κατάσταση διατήρησης, χρήση, κλπ.), πρέπει 34
στη φάση της Προµελέτης να διευκρινιστεί και αποφασιστεί αν οι επόµενες φάσεις (Οριστική Μελέτη, Μελέτη Εφαρµογής) θα καλύψουν αποκλειστικά θέµατα των προτεινόµενων επεµβάσεων ή αν θα πρέπει µα γίνουν και έλεγχοι του Μνηµείου ως έχει (χωρίς επεµβάσεις) και µάλιστα παραµετρικώς (ενδεχοµένως) όσον αφορά στις δράσεις και στις αντιστάσεις. Σε ιδιαίτερες περιπτώσεις, λαµβάνονται υπόψη και όσα αναφέρονται για τις βασικές παραµέτρους ανασχεδιασµού στις προηγούµενες παραγράφους (i) έως και (iv), ενδέχεται οι υπόψη παραµετρικές διερευνήσεις και δοµητικές µελέτες (βεβαίως προχωρηµένες και υψηλού βαθµού αξιοπιστίας) να οδηγήσουν σε από κοινού λήψη αποφάσεων περί µη δραστικών και ενεργητικών δοµητικών επεµβάσεων, οπότε αντιστοίχως θα περιοριστούν και οι επόµενες φάσεις των δοµητικών µελετών (Οριστική και Εφαρµογής). Γ2. Οριστική Μελέτη Περιλαµβάνει ό,τι προβλέπεται στη ισχύουσα νοµοθεσία και καλύπτει (όσο το δυνατόν πιο προχωρηµένα) όλες τις βασικές δοµητικές επεµβάσεις, τόσο τις ενισχύσεις όσο και τις επισκευές, ακόµα και τις πιο απλές και συνηθισµένες. Σχετικώς, στη φάση της Οριστικής Μελέτης θα πρέπει να έχουν αποφασιστεί και καλυφθεί µελετητικώς όλα τα θέµατα δοµητικού ανασχεδιασµού του Μνηµείου στην τελική κατάσταση, όπως θα έχει διαµορφωθεί µετά τις κάθε είδους προβλεπόµενες επεµβάσεις, επεκτάσεις, προσθήκες, κλπ. Επίσης, και όσον αφορά ειδικώς στα θέµατα των βασικών ελέγχων επάρκειας (σύγκριση δράσεων αντιστάσεων), ενδέχεται να απαιτείται κατά περίπτωση και µετά από έγγραφη εντολή της Υπηρεσίας προσφυγή σε περισσότερες της µίας µεθόδου ανάλυσης και επανελέγχου, µε σύγκριση και βαθµονόµηση των σχετικών αποτελεσµάτων, έτσι ώστε τελικώς να επιλεγεί η πιο πρόσφορη διαστασιολόγηση και εφαρµογή των επεµβάσεων, όχι µόνο από τεχνικο οικονοµική άποψη, αλλά και από άποψη «σεβασµού» της ακεραιότητας και αυθεντικότητας του Μνηµείου. Εννοείται πως οι αποφάσεις για την τελική εφαρµογή θα ληφθούν από κοινού και σε διεπιστηµονική βάση, συνεκτιµώντας τις διάφορες παραµέτρους που υπεισέρχονται στη διαµόρφωση των τελικών δοµητικών επεµβάσεων κάθε είδους. 35
Γ3. Μελέτη Εφαρµογής Περιλαµβάνει ό,τι προβλέπεται στη ισχύουσα νοµοθεσία και καλύπτει πλήρως και λεπτοµερώς όλες τις κάθε είδους δοµητικές επεµβάσεις, ακόµα και τις πιο απλές και συνηθισµένες, µε πλήρη σχέδια και εκτενείς αναφορές. Ιδιαίτερη σηµασία για τις επεµβάσεις σε Μνηµεία έχουν και τα εξής θέµατα, τα οποία πρέπει να καλύπτονται πλήρως και επαρκώς από τη Μελέτη Εφαρµογής: Λεπτοµερείς αναφορές για όλα τα υλικά και όλες τις τεχνικές, τις µεθόδους εφαρµογής, περιλαµβανοµένου ακόµη και του εξοπλισµού κατά περίπτωση. Το θέµα αυτό είναι ιδιαίτερα κρίσιµο σε περιπτώσεις νέων υλικών και τεχνικών ή τεχνολογιών «εξωσυµβατικών», που δεν καλύπτονται από Κανονισµούς, Πρότυπα και Προδιαγραφές, ή (έστω) Συστάσεις. Λεπτοµερείς αναφορές για την απαιτούµενη διασφάλιση ποιότητας και αποτελεσµατικότητας των κάθε είδους επεµβάσεων, µε σαφείς ελέγχους και κριτήρια αποδοχής ή απόρριψης. Και αυτό το θέµα είναι ιδιαίτερα κρίσιµο και αποφασιστικής σηµασίας, και έτσι δεν πρέπει να αφήνεται στην κρίση του Επιβλέποντα Μηχανικού ή του Αναδόχου. 36
7. ΜΕΛΕΤΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ ΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ, ΙΑΓΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ, ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΥΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ Η συγκεκριµένη µελέτη των υλικών (χαρακτηρισµού, διάγνωσης της φθοράς, σχεδιασµού υλικών και επεµβάσεων συντήρησης) αποτελείται από τα ακόλουθα στάδια: Α. Προκαταρκτική Μελέτη Β. ιαγνωστική Μελέτη Γ. Μελέτη Σχεδιασµού Υλικών και Επεµβάσεων συντήρησης. Η συγκεκριµένη µελέτη αποτελείται από Την Προµελέτη Την Οριστική Μελέτη Την Μελέτη Εφαρµογής Πιο συγκεκριµένα για κάθε στάδιο προτείνεται η ακόλουθη µεθοδολογίαπροδιαγραφές: Α. Προκαταρκτική Μελέτη Το Σχήµα 2 παρουσιάζει την προτεινόµενη µεθοδολογία που αφορά στην προκαταρκτική µελέτη των υλικών ενός µνηµείου, ιστορικού ή παραδοσιακού κτιρίου. Ειδική συγγραφή υποχρεώσεων Έπι τόπου Αυτοψία Τεχνική έκθεση Τεκµηρίωση (Ιστορικά / Αρχιτεκτονικά / οµικά / Περιβαλλοντικά δεδοµένα ) Σχήµα 3 Στάδια Υλοποίησης της Προκαταρκτικής µελέτης των υλικών Το πρώτο στάδιο κατά την προκαταρκτική µελέτη των υλικών είναι η συγκέντρωση δεδοµένων που σχετίζονται µε τα ιστορικά αρχιτεκτονικά, δοµητικά και περιβαλλοντικά στοιχεία για το εξεταζόµενο µνηµείο, ιστορικό κτίριο/σύνολο. Αν αυτά τα δεδοµένα δεν είναι διαθέσιµα από την αναθέτουσα αρχή (ΥΠΠΟ) θα 37