ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ : Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ Αξιότιμη κα ΑΝΥΕΘΑ Αξότιμοι κ. Βουλευτές Αξιότιμοι εκπρόσωποι Διεθνών Οργανισμών και Πρεσβειών Κυρίες και Κύριοι 1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Οι σύγχρονες προσπάθειες για την ανάπτυξη αμυντικής βιομηχανίας στη χώρα μας, ανάγονται στις αρχές της δεκαετίας του 80 και σχετίστηκαν με περιόδους εξοπλισμού της χώρας μας. Οι προσπάθειες αυτές αφορούσαν σε μεταφορά τεχνογνωσίας από τους κατασκευαστικούς οίκους των οπλικών συστημάτων, οι οποίοι κατά κανόνα ήταν από το εξωτερικό. Υλοποιήθηκαν κυρίως μέσω προγραμμάτων ΑΩ και γενικότερα μέσω απαίτησης ύπαρξης εθνικής βιομηχανικής συμμετοχής στα εξοπλιστικά προγράμματα. Κατέστη έτσι δυνατή η ίδρυση σημαντικών για τη χώρα βιομηχανικών εγκαταστάσεων και αποκτήθηκε σχετική τεχνογνωσία. Σε αρκετές περιπώσεις, η συνεργασία της εγχώριας αμυντικής βιομηχανιας με τον κατα κανόνα ξένο κατασκευαστικό οίκο, προχώρησε πέρα από πλαίσιο της αμυντικής προμήθειας που την προκάλεσε αρχικά. Επιπλέον, υπήρξαν προσπάθειες συμμετοχής αμυντικών βιομηχανιών της χώρας μας σε πολυεθνικά προγράμματα ανάπτυξης οπλικών συστημάτων, ενώ υπήρξαν και, δυστυχώς ανεπιτυχείς κατά κανόνα, προσπάθειες ανάπτυξης εθνικών οπλικών συστημάτων. 2. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Το ισχύον θεσμικό πλαίσιο για τους αμυντικούς εξοπλισμούς είναι αποτέλεσμα διεργασιών και συζητήσεων που ξεκίνησαν ουσιαστικά μετά τη Συνθήκη της Λισαβώνας, σε ένα διεθνές περιβάλλον που οι αμυντικές δαπάνες συρικνώνονται διεθνώς, και άρχισαν να υλοποιούνται με τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (EDA) και την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας & Αμυνας (CSDP). Στόχος, είναι η δημιουργία μιας ενιαίας Ευρωπαϊκής αγοράς αμυντικών συστημάτων με άνοιγμα των διαδικασιών στον ανταγωνισμό, αποφυγή επικαλύψεων και διασφάλιση εφοδιαστικών αλυσίδων. Το πλαίσιο αυτό καθορίστηκε με την Κοινοτική Οδηγία (Directive) 2009/81/ΕΚ για την άρση των περιορισμών της πρόσβασης των αμυντικών βιομηχανιών στις αγορές των Κ-Μ (που είχαν κυρίως τη μορφή βιομηχανικών επιστροφών, Αντισταθμηστικών Ωφελημάτων, απαίτηση Εγχώριας Προστιθέμενης Αξίας κτλ), και την Κοινοτική Οδηγία 2009/43/ΕΚ για την ασφάλεια των εφοδιαστικών αλυσίδων.
Χαρακτηριστική αυτής της στρατηγικής της ΕΕ είναι η Ανακοίνωση COM(2013) 542/2, που εκδόθηκε των Ιούλιο 2013, με θέμα «Towards a more competitive and efficient defence and security sector». Επιπλέον, χρήζουν αναφοράς και τα συμπεράσματα για τη CSDP του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 19-12-13, στα οποία τονίζεται η σημασία της Ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας για τη CSDP. Στη χώρα μας το νομοθετικό πλαίσιο καθορίζεται κυρίως από τους νόμους Ν3883/10 και Ν.3978/11, οι οποίοι ενσωμάτωσαν τις Κοινοτικές Οδηγίες στο Εθνικό Δίκαιο, περιορίζοντας τις δυνατότητες χρηματοδότησης, καθώς δεν επιτρέπονται πλέον ΑΩ, ή οποιασδήποτε μορφής επιχορήγηση όπως η ΕΠΑ. Πρόκειται για ένα πλαίσιο που σαφώς ευνοεί τις ήδη ανεπτυγμένες αμυντικές βιομηχανίες. Εντούτοις, πρόκειται για ένα πλαίσιο το οποίο παρέχει και ευκαιρίες ανάπτυξης, αλλά και δικλίδες ενίσχυσης των εγχώριων αμυντικών βιομηχανιών, καθώς συνεχίζει να υπόκειται στους περιορισμούς του Άρθρου 346 της Συνθήκης της Λισαβώνας, το οποίο επιτρέπει εξαιρέσεις σε εξαιρετικες περιπτώσεις. Και αναμφίβολα, πέρα από τα ζητήματα ασφάλειας πληροφοριών και ασφάλειας της εφοδιαστικής αλυσίδας, στην Ελλάδα της κρίσης η εγχώρια αμυντική βιομηχανία βιώνει μια τέτοια εξαιρετική περίπτωση, καθώς το ζητούμενο είναι να συνεχίσει να υπάρχει η αλυσίδα, για να μπορεί στη συνέχεια να διασφαλιστεί... Το ερώτημα λοιπόν είναι, πως είναι δυνατό να συνεχίσουν να υφίστανται οι Ελληνικές Αμυντικές Βιομηχανίες μεσα σε αυτό το άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον, σε μια Ελλάδα που διέρχεται το 5 ο έτος της πιο μεγάλης οικονομικής κρίσης που γνώρισε στη σύγχρονη ιστορία της. 3. Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ Πρέπει λοιπόν να προετοιμάσουμε την επόμενη μέρα, προσαρμοζόμενοι στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται διεθνώς και εκμεταλλευόμενοι κάθε ευκαιρία που αυτό παρέχει. Για να το κάνουμε αυτό, θα πρέπει πρώτα να σχεδιάσουμε. α. Στρατηγικός Σχεδιασμός Και να σχεδιασουμε κατ αρχάς στρατηγικά. Πέρα από ένα μακρόπνοο Πρόγραμμα Εξοπλισμών, χρειαζόμαστε μια Εθνική Αμυντική Βιομηχανική Στρατηγική (ΕΑΒΣ) με μεσο- μακροπρόθεσμο ορίζοντα, προτείνοντας, παράλληλα, μέτρα διάσωσης για το εγγύς μέλλον. Σε βραχυπρόθεσμο, αλλά και πιο μόνιμο επίπεδο, η ΕΑΒΣ θα πρέπει να εξασφαλίζει την εργοστασιακού επιπέδου συντήρηση κύριων οπλικών συστημάτων των ΕΔ από εγχώριες βιομηχανίες. Για το θέμα αυτό πιστεύω πως θα ακουστούν σε αυτό το συνέδριο ενδιαφέρουσες πληροφορίες, από άλλους πιο αρμόδιους από μένα για το ζήτημα. Σελίδα 2 από 6
Εντούτοις, θα ήθελα να επισημάνω ορισμένες βασικές αρχές που προκύπτουν από τα Κοινοτικά κείμενα στρατηγικής, οι οποίες χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής : Η πρώτη αρχή που διέπει την ευρωπαϊκή στρατηγική είναι αυτή της συνεργασίας. Προκρίνονται γενικά μηχανισμοί συνεργασίας των βιομηχανιών, ενώ είναι σαφές ότι προωθείται η προσσέγγιση των «Συνεργατικών Σχηματισμών» (Clusters). Στη χώρα μας λειτουργούν ήδη επιτυχημένοι συνεργατικοί σχηματισμοί στο χώρο της υψηλής τεχνολογίας. Οι συνεργασίες όμως δεν πρέπει να σταματούν στα σύνορα της χώρας. Η στρατηγική της ΕΕ προάγει τις διεθνείς συνεργασίες των αμυντικών βιομηχανιών των Κ-Μ. Θα πρέπει όμως, προκειμένου να είναι δυνατό να αντληθούν τα μέγιστα δυνατά οφέλη για τη χώρα, οι συνεργασίες αυτές να εκδηλώνονται από τα πρώιμα στάδια ανάπτυξης ενός οπλικού συστήματος. Μια άλλη αρχή που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και μελέτης ως προς την εφαρμογή της, είναι αυτή της Έξυπνης Εξειδίκευσης (Smart Specialization). Καθώς είναι βέβαιο ότι δεν μπορούμε να τα κάνουμε όλα, θα πρέπει να επικεντρωθούμε, κατ αρχάς τουλάχιστον, σε αυτά που κάνουμε καλά και για τα οποία υπάρχουν ήδη τεχνογνωσία και υποδομές. Ενδειτικά, εκτιμάται ότι στους τομείς που φαίνονται στη διαφάνεια, είναι απόλυτα ρεαλιστικό να θεωρούμε ότι είναι δυνατό να αναπτυχθούν εθνικές προσπάθειες με σοβαρές πιθανότητες επιτυχίας. β. Διαδικασίες - Δομές Υπόστήριξης Πέρα όμως από το σχεδιασμό, είναι σημαντικό να εξετάσουμε και το αν οι διαδικασίες προμηθειών και οι υποστηρικτικές δομές που υπάρχουν στη χώρα μας είναι επαρκείς για να εξασφαλίσουν την επιβίωση και την ανάπτυξή της Ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας. Όσον αφορά στις διαδικασίες, θα πρέπει να γίνει ιδιαίτερη μνεία στους μηχανισμούς PCP (Pre-Commercial Procurement) και PPI (Public Procurement of Innovation). Πρόκειται για μια «οικογένεια ανταγωνιστικών διαδικασιών», που απευθύνονται κυρίως σε μικρομεσαίες (για τα διεθνή δεδομένα) επιχειρήσεις, από τις οποίες το Δημόσιο προμηθεύεται υπηρεσίες Έρευνας και Ανάπτυξης (Ε&Α, R&D) με ειδικές συμφωνίες σχετικά με την ιδιοκτησία των αποτελεσμάτων (πνευματικά δικαιώματα) και σχετικά με τον τρόπο πληρωμής. Στις συμφωνίες αυτές, συνήθως η Αναθέτουσα Αρχή αναλαμβάνει μέρος του ρίσκου της ανάπτυξης και συμφωνεί να επωφεληθεί από τα αποτελέσματα του προγράμματος σε μεταγενέστερο στάδιο. Η διαδικασία PCP αφορά σε ανάπτυξη προϊόντων που δεν υφίστανται, ενώ η διαδικασία PPI αφορά σε προϊόντα και υπηρεσίες που είτε ήδη έχουν αναπτυχθεί, είτε είναι πολύ κοντά στην εμπορική τους διάθεση. Υπάρχουν διάφορες προσσεγγίσεις για την εφαρμογή των ανωτέρω διαδικασιών, με κυριότερη αυτή του προγράμματος SBIR (Small Business Innovation Research Programme) των ΗΠΑ, το οποίο έχει ζωή πάνω από 30 χρόνια και το SBRI (Small Business Research Initiative) που εφαρμόζεται στην Αγγλία εδώ και μία δεκαετία περίπου. Στην υπόλοιπη Ευρώπη, η συζήτηση για την εφαρμογή των διαδικασιών αυτών διεξάγεται την τελευταία δεκαετία, με τα Κ-Μ να Σελίδα 3 από 6
έχουν αρχίσει τα τελευταία 3-4 χρόνια τα πρώτα δειλά βήματα εφαρμογής τους. Τυποποίηση. Η ανάπτυξη βιομηχανικών προϊόντων στηρίζεται στην τυποποίηση. Δεν είναι δυνατό να υπάρξει βιομηχανική παραγωγή σε οποιοδήποτε τομέα, χωρίς σαφή και σταθερά πρότυπα για τα παραγόμενα προϊόντα. Μηχανισμοί Πιστοποίησης Εξασφάλισης Ποιότητας. Προαπαιτούμενο για την ανάπτυξη βιομηχανικών προϊόντων και υπηρεσιών είναι η ύπαρξη αξιόπιστων μηχανισμών Πιστοποίησης και Διασφάλισης Ποιότητας. Επισης, είναι κρίσιμη η θέσπιση διαδικασιών για τη δευκόλυνση της ένταξης εγχώρια αναπτυσσόμενων συστημάτων στις ΕΔ, από τα στάδια αρχικής παραγωγής. Στο στάδιο αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό να διευκολυνθεί η έκδοση συστάσεων εγχώριων αμυντικών προϊόντων από το ΥΠΕΘΑ. γ. Χρηματοδότικοί Πόροι Βέβαια, για μπορέσουν όλα όσα προαναφέρθηκαν να τεθούν σε εφαρμογή, είναι απαραίτητο να εξευρεθούν οι απαραίτητοι χρηματοδοτικοί πόροι πέραν του Π/Υ. Τέτοιοι πόροι μπορεί να είναι οι ακόλουθοι : Τα υπόλοιπα των προγραμμάτων ΑΩ, για τα οποία έχει ήδη προηγηθεί συζήτηση μεταξύ των αρμόδιων Κρατικών και ιδιωτικών φορέων και έχουν κατατεθεί προτάσεις, για τα οποία εκτιμώ ότι θα ακούσετε περισσότερα κατά τη διάρκεια του συνεδρίου. Είναι όμως δυνατό να αξιοποιηθούν και κοινοτικά κονδύλια από προγράμματα συγχρηματοδότησης, μια τακτική που εφαρμόζεται ευρέως από τις αμυντικές βιομηχανίες άλλων Κ-Μ. Βέβαια, τα προγράμματα που συγχρηματοδοτούνται από την ΕΕ αφορούν σε μη στρατιωτικές εφαρμογές. Εντούτοις, αφενός χρηματοδοτούνται προγράμματα σχετικά με την ασφάλεια και αφετέρου ενθαρύνεται η συγχρηματοδότηση προϊόντων διττής χρήσης (Dual Use), συστηματων Διαχείρισης Κρίσεων και συνεργασίες στρατιωτικού-πολιτικού τομέα (Civ/Mil Synergies). Τέτοια χρηματοδοτικά εργαλεία μπορεί να είναι τα ακόλουθα : (1) FP7 HORIZON 2020: Είναι τα προγράμματα χρηματοδότησης της Ε&Α από την ΕΕ. Το ΥΠΕΘΑ συμμετέχει ήδη στην υλοποίηση τέτοιων προγραμμάτων, μια πρακτική που πρέπει να ενισχυθεί και να γίνει σε συντονισμό με την εγχώρια αμυντική βιομηχανία. (2) Προγράμματα Ε&Α της ΓΓΕΤ: Είναι σε εξέλιξη διαβούλευση για το σχεδιασμό αυτών των προγραμμάτων, στην οποία συμμετέχει το ΥΠΕΘΑ. Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί ότι δεν υπάρχει πρόγραμμα για τον τομέα ασφάλειας κατά τα πρότυπα των FP7-HORIZON 2020/SECURITY. (3) Τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και άλλα Ταμεία (ERDF, ECF, ESF, Internal Affairs Fund, κτλ). Στο πεδίο αυτό έχουν ήδη εκδηλωθεί ενέργειες για τη διευκόλυνση της πρόσβασης των ΕΔ στους πόρους αυτούς. Οι προσπάθειες αυτές συντονίζονται σε Κοινοτικό επίπεδο από τον EDA με σημαντική συνδρομή και Σελίδα 4 από 6
από άλλους Οργανισμούς, όπως οι EOS (European Organization for Security) και ASD (Aeronautics Space & Defence). Σε εγχώριο επίπεδο έχουν γίνει αρχικές συζητήσεις μεταξύ του ΥΠΕΘΑ και του ΥΠΑΝ και είναι σημαντικό να τονιστεί η αναγκαιότητα να αποκτήσει το ΥΠΕΘΑ ένα πιο αποφασιστικό ρόλο στη διαχείριση τέτοιων κονδυλίων με τη δημιουργία αντίστοιχης αρχής ή φορέα. (4) Ένα ακόμη χρηματοδοτικό εργαλείο που λόγω της δημοσιονομικής κρίσης δεν αξιοποιήθηκε επαρκώς στο παρελθόν είναι τα ΣΔΙΤ. Οι ΕΔ διαθέτουν σημαντικό αριθμό υποδομών και μέσων, τα οποία θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν μέσω συμπράξεων, ενώ είναι δυνατή και η ανάπτυξη νέων υποδομών και δυνατοτήτων μέσω προγραμμάτων ΣΔΙΤ. δ. Συνεργασία Είναι προφανές ότι όλα όσα προαναφέρθηκαν απαιτούν τη συνεργασία πολλών φορέων του Κράτους, αρμόδιων για θέματα Άμυνας και Ασφάλειας. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί η πρωτοβουλία του ΥΠΕΘΑ, υπό το συντονισμό του ΓΕΕΘΑ, για τη Διαλειτουργικότητα ΕΔ και ΣΑ, για την οποία εκτιμώ ότι ακούσετε περισσότερα στη συνέχεια του συνεδρίου. Θα αναφερθώ μόνο στην πρόταση για δημιουργία Συντονιστικής Επιτροπής Αξιοποίησης Συγχρηματοδοτούμενων Προγραμμάτων στους Τομείς Ασφάλειας και Άμυνας (ΣΕΑΣΠ), από τις αρμόδιες Υπηρεσίες του ΥΠΕΘΑ, του ΥΠΠΡΟΠΟ και του ΥΝΑ, στην οποία δύναται κατά περίπτωση να συμμετάσχουν και φορείς της ΓΓΕΤ. Στο διάλογο αυτό είναι ανάγκη να συμμετάσχει και η αμυντική βιομηχανία της χώρας, κάτι που έχει ήδη ξεκινήσει με πρωτοβουλία της ΓΔΑΕΕ. Το ΥΠΕΘΑ λοιπόν και μπορεί να διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο για τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων με την αμυντική βιομηχανία φορέων και έχει αναλάβει σχετικές πρωτοβουλίες. 4. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Είναι σαφές ότι, το όποιο μέλλον της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα τυχαίων γεγονότων και ενεργειών, ούτε να εναπόκειται στον «καλό Θεό της Ελλάδας». Η επόμενη μέρα θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα Ενδελεχούς μελέτης της νέας πραγματικότητας που διαμορφώνεται, Συντονισμένου σχεδιασμού με καθορισμό βραχυ-, μεσο- και μάκροπρόθεσμων προγραμμάτων, μέτρων και ενεργειών, Βελτίωσης του θεσμικού πλαισίου με αξιοποίηση νέων εργαλείων και μετεξέλιξη δομών, όπου απαιτείται και Προσήλωσης και επιμονής στην υλοποίηση των σχεδιασμών. Είναι σαφές λοιπόν ότι πρέπει να αλλάξουμε, να προσαρμοστούμε. Και πρέπει να αλλάξει το Κράτος, αλλά θα πρέπει να αλλάξει και ο ιδιωτικός τομέας. Η επόμενη μέρα θα προκύψει μέσα από ένα Εθνικό Όραμα, που με Συνεργασία και Συνεννόηση ΟΛΩΝ των εμπλεκόμενων, Κρατικών και Σελίδα 5 από 6
ιδιωτικών, φορέων της χώρας, θα δημιουργήσει το απαραίτητο Αναπτυξιακό Πλαίσιο για την Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία. Το μόνο σίγουρο είναι ότι, εάν το θέλουμε, εργαζόμενοι όλοι μαζί, μπορούμε να το καταφέρουμε. Σας ευχαριστώ. Σελίδα 6 από 6