Πρόλογος 13 Πρόλογος Τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (ΓΣΠ) έχουν καθιερωθεί παγκοσμίως ως το καταλληλότερο και ικανότερο μέσο και εργαλείο για την επίλυση χωρικών προβλημάτων. Τα πεδία εφαρμογών τους είναι εκατοντάδες και συνεχώς προστίθενται καινούργια. Επί της ουσίας, τα ΓΣΠ εισχωρούν σε κάθε επιστήμη που έχει σχέση με τον χώρο, με την περιγραφή του και την ανάλυση του. Τα βιβλία με αντικείμενο τα ΓΣΠ είναι πολλά, κυρίως όμως ξενόγλωσσα. Στην Ελλάδα, παρότι τα ΓΣΠ έχουν εισχωρήσει για τα καλά στον Δημόσιο και Ιδιωτικό Τομέα, και παρόλο που οι ανάγκες για εξειδικευμένο προσωπικό είναι μεγάλες και συνεχώς αυξάνονται, εντούτοις υπάρχουν λιγοστά βιβλία στην αγορά που στοχεύουν στην εκπαίδευση κάθε ενδιαφερόμενου που επιθυμεί να εντρυφήσει στις βασικές γνώσεις και στις δυνατότητες ανάλυσης και επεξεργασίας χωρικών δεδομένων, μέσω των ΓΣΠ. Περαιτέρω, τα ΓΣΠ υπάρχουν στα προγράμματα σπουδών πολλών ΑΕΙ και ΑΤΕΙ της χώρας, καθώς και στα εκπαιδευτικά προγράμματα πολλών σεμιναρίων που διεξάγονται από διάφορα κέντρα εκπαίδευσης. Οι ανάγκες όμως ενός συγγράμματος για την διδασκαλία των ΓΣΠ στην πράξη (μέσω εργαστηριακών ασκήσεων) και την εκμάθηση ενός από τα διαδεδομένα ΓΣΠ στην αγορά, καλύπτονται κυρίως από διδακτικές σημειώσεις των καθηγητών και εκπαιδευτών, οι οποίες πρώτον ποικίλουν όσον αφορά στο εύρος εφαρμογών που καλύπτουν, και δεύτερον δεν είναι προσιτές από το ευρύ κοινό γιατί δεν είναι διαθέσιμες στην ελεύθερη αγορά. Αυτοί οι λόγοι οδήγησαν στην συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου, κατάλληλα σχεδιασμένου από άποψη δομής και που έχει ως βασικό στόχο την κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών, είτε αυτές είναι σε ατομικό επίπεδο εκπαίδευσης είτε σε επίπεδο ομάδας στα πλαίσια κάποιου εκπαιδευτικού προγράμματος. Το λογισμικό που χρησιμοποιείται είναι το ArcGIS, έκδοση 9.3. της εταιρείας ESRI, το οποίο έχει καθιερωθεί στην πρώτη θέση την τελευταία εικοσαετία στον ελληνικό ακαδημαϊκό, ερευνητικό και επαγγελματικό χώρο. Στο βιβλίο υπάρχουν 9 κεφάλαια, τα οποία αντιστοιχούν σε 9 ενότητες ασκήσεων. Οι ενότητες αυτές καλύπτουν, μέσα από απλές αλλά και σύνθετες εφαρμογές, όλες τις σημαντικές και απαραίτητες δυνατότητες που προσφέρει ένα ΓΣΠ, και τις οποίες πρέπει να γνωρίζει, να διαχειρίζεται και να εφαρμόζει με ευκολία ο κάθε χρήστης του. Καλύπτουν επίσης την εκμάθηση του ΓΣΠ ArcGIS 9.3., μέσα από την πράξη, με πολύ λεπτομέρεια. Ξεκινώντας από μηδενική βάση στα θέματα των ΓΣΠ και των γνώσεων επί του λογισμικού ArcGIS, ο αναγνώστης δύναται να φτάσει σε ένα αρκετά προχωρημένο επίπεδο γνώσεων και ικανοτήτων.
14 Μαθαίνοντας τα GIS στην Πράξη Το ArcGIS 9.3 Αυτές οι γνώσεις και ικανότητες θα του επιτρέψουν να απασχοληθεί με άνεση στο χώρο των εφαρμογών των ΓΣΠ, είτε αυτό γίνεται σε επαγγελματικό επίπεδο, είτε σε ερευνητικό. Βεβαίως, η εκμάθηση δεν τελειώνει ποτέ και η συνεχής ενασχόληση και αναζήτηση καινούργιας γνώσης για τα θέματα των ΓΣΠ, θα τον καθιστά όλο και πιο ικανό να διαχειρίζεται χωρικά προβλήματα και να προτείνει λύσεις μέσα από τα ΓΣΠ και πιο συγκεκριμένα το ArcGIS. Βασικά στοιχεία θεωρίας δίνονται στην εισαγωγή του κάθε κεφαλαίου, καθώς και ενδιάμεσα στο κείμενο τους. Τα στοιχεία θεωρίας αναφέρονται σε θέματα που διαπραγματεύονται στο κάθε κεφάλαιο και επιχειρούν να ενημερώσουν τον αναγνώστη, ο οποίος δεν διαθέτει ικανό θεωρητικό υπόβαθρο στα ΓΣΠ, για το τι πρόκειται να εφαρμόσει επί της πράξεως, στην συνέχεια. Στην αρχή επίσης κάθε κεφαλαίου, υπάρχει μικρό εισαγωγικό σημείωμα για τους στόχους του και στο τέλος του κάθε κεφαλαίου αναπτύσσεται εν συντομία σύνοψη των όσων διδάχτηκαν. Περαιτέρω, προτείνεται σειρά ασκήσεων για περαιτέρω ενασχόληση από τον αναγνώστη, σε προσωπικό επίπεδο και χωρίς να του δίνονται αναλυτικές οδηγίες. Οι λύσεις των προτεινόμενων ασκήσεων μαζί με ενδεικτικά βήματα επίλυσης τους, δίνονται σε παράρτημα στο τέλος του βιβλίου καθώς και σε CD που συνοδεύει το βιβλίο. Στο τέλος του κάθε κεφαλαίου υπάρχει επίσης προτεινόμενη βιβλιογραφία για περαιτέρω μελέτη. Στο βιβλίο αυτό υπάρχουν αναλυτικές και εκτεταμένες εφαρμογές και για τα εργαλεία επεκτάσεις του ArcGIS, το 3D Analyst και το Spatial Analyst, που είτε δεν καλύπτονται καθόλου από άλλα ελληνικά βιβλία, είτε υπάρχουν μικρές αναφορές χωρίς όμως να γίνεται εκτεταμένη ανάπτυξη τους τόσο σε μαθησιακό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο εφαρμογών. Τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται στις εφαρμογές του βιβλίου υπάρχουν στο CD που το συνοδεύει. Αφορούν τμήμα του Νομού Χανίων, στη νήσο Κρήτη και είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να καλύπτουν μόνο τις διδακτικές ανάγκες αυτού του βιβλίου. Τα δεδομένα αυτά είναι σε σημαντικό βαθμό απλοποιημένα και εν μέρει παραποιημένα και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε άλλες εφαρμογές ερευνητικού ή επαγγελματικού χαρακτήρα. Το βιβλίο είναι αρκετά αναλυτικό και λεπτομερές στην καθοδήγηση του αναγνώστη προς την γνώση και έχει δοκιμαστεί επαναλαμβανόμενα για την μαθησιακή του αποτελεσματικότητα, μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία στο Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, στο μάθημα των ΓΣΠ. Οι συγγραφείς του βιβλίου αυτού θα ήθελαν να ευχαριστήσουν θερμά την εταιρεία ArcEnviro Σ. Δασακλής, Γ. Σιγαλός Ο.Ε. και ιδιαίτερα τον κ. Σ. Δασακλή και την κα Β. Λουκαίδη, οι οποίοι με μεγάλη προθυμία συνέβαλαν στο σχεδιασμό και την δημιουργία των δεδομένων που χρησιμοποιούνται στις εφαρμογές, καθώς και παρείχαν τεχνική υποστήριξη και βοήθεια σε κάθε ζήτημα που προέκυπτε κατά την ανάπτυξη των εφαρμογών αυτών.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΡΧΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟ ARCGIS ΤΟ ARCMAP 1 ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Στόχος του κεφαλαίου 1 είναι να εισάγει τον αναγνώστη στο παραθυρικό περιβάλλον του λογισμικού Arcmap και κατ επέκταση να τον βοηθήσει να γνωρίσει το Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών ArcGIS και να αποκτήσει οικειότητα με αυτό. Με το πέρας του κεφαλαίου αυτού, ο αναγνώστης θα μπορεί να εισαγάγει και να διαχειρίζεται τα δεδομένα του μέσα στο σύστημα και θα μπορεί σε πρώτο στάδιο να τα απεικονίζει σε μια βασική χαρτογραφική μορφή. Συγκεκριμένα ο αναγνώστης ολοκληρώνοντας το κεφάλαιο 1 θα μπορεί: Να εισέρχεται και να εξέρχεται στο βασικό πρόγραμμα του συστήματος ArcGIS το Arcmap και στο βοηθητικό πρόγραμμα ArcCatalog. Να λειτουργεί με οικειότητα μέσα στον Arcmap γνωρίζοντας τα βασικά του μενού, τα υπομενού, τα τμήματα της οθόνης εργασίας του και τις διάφορες βοηθητικές μπάρες εργαλείων (ή αλλιώς εργαλειοθήκες) που έχει στη διάθεση του. Να εισάγει δεδομένα διαφόρων τύπων μέσα στο πρόγραμμα υπό μορφή επιπέδων πληροφορίας και να εξάγει αυτά, να τα ενεργοποιεί, να τα απενεργοποιεί, να ταξινομεί σε σειρά εμφάνισης όπως αυτός επιθυμεί. Να μετακινείτε μέσα στο χώρο εργασίας των δεδομένων του, να προβαίνει σε μεγεθύνσεις ή σμικρύνσεις κατά περίπτωση, να καθορίζει συγκεκριμένη κλίμακα εμφάνισης των δεδομένων του, να μετακινείται οριζόντια και κάθετα μέσα στο χώρο αυτό. Να μορφοποιεί σε πρώτο στάδιο, και με απλοϊκό τρόπο, τα χωρικά δεδομένα που θα έχει στη διάθεση του και να τα εμφανίζει αυτός όπως επιθυμεί, να εισάγει γραφικά στοιχεία (π.χ. κείμενο) στον χώρο εργασίας του και να μορφοποιεί τα στοιχεία αυτά. Να δημιουργεί μια πρώτη μορφή χάρτη από τα δεδομένα που διαθέτει, διαμορφώνοντας τα δεδομένα όπως επιθυμεί να χαρτογραφηθούν, να διαμορφώνει το μέγεθος του χάρτη, να εισάγει χαρτογραφικά στοιχεία όπως τίτλους, υπόμνημα, κλίμακα, συμβολισμό της διεύθυνσης του βορρά, και κάνναβο συντεταγμένων. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ - ΕΝΝΟΙΕΣ Περιβάλλον Εργασίας Arcmap - ArcCatalog Διαχείριση Δεδομένων Μορφοποίηση Εμφάνισης Δεδομένων Απεικόνιση Χαρτογράφηση Δεδομένων.
16 Μαθαίνοντας τα GIS στην Πράξη Το ArcGIS 9.3 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένα Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών (ΓΣΠ) ή κατά την ξένη ορολογία Geographic Information System (GIS) είναι ένα σύστημα, όπως αναφέρει και το όνομα του, βασιζόμενο σε υπολογιστικό εξοπλισμό (computer) το οποίο χαρτογραφεί και αναλύει «αντικείμενα» / οντότητες που υφίστανται στην επιφάνεια της γης (και όχι μόνο) καθώς και γεγονότα που συμβαίνουν σε δεδομένη χρονική πραγματικότητα στον γεωγραφικό της χώρο [Burrough P. A. 1986, Demers M. 2000, Κουτσόπουλος Κ. 2002]. Η ικανότητα των συστημάτων αυτών (ΓΣΠ) να συνδυάζουν τα πλεονεκτήματα των βάσεων δεδομένων με την δυνατότητα ρεαλιστικής οπτικοποίησης και την καταγεγραμμένη χωρική πληροφορία που παρέχουν οι «χάρτες» (σε κάθε τους μορφή, αναλογική, ψηφιακή), τα καθιστούν μοναδικά εργαλεία στην χωρική ανάλυση και τα διαφοροποιούν από άλλα παρεμφερή συστήματα τα οποία διαχειρίζονται πληροφορίες (CAD, Databases, κ.λ.π.) [Burrough P. A. 1986, Longley et. al. 2005]. 1.1.1. Το ARCGIS DESKTOP Το ArcGIS Desktop, στο οποίο αναφέρεται το βιβλίο αυτό, είναι ένα σύστημα από τμήματα λογισμικού, τα οποία μπορούν να εγκατασταθούν σε ένα μεμονωμένο Η/Υ για να γίνεται χρήση από ένα χρήστη κάθε φορά, ή να διατίθενται σε ένα ετερογενές δίκτυο προσωπικών Η/Υ (desktops) ή σταθμών εργασίας (workstations) ή εξυπηρετητών (servers). Οι χρήστες, αναλόγως των αναγκών τους, εγκαθιστούν συγκεκριμένα τμήματα του λογισμικού και να υλοποιήσουν έτσι ένα GIS το οποίο θα εξυπηρετεί αυτούς ή και άλλους χρήστες ταυτόχρονα. Το ArcGIS Desktop, είναι προϊόν της αμερικάνικης εταιρείας ESRI (Environmental Systems Research Institute), και σήμερα κατέχει μια εξέχουσα θέση στην παγκόσμια αγορά των GIS. Έχει ξεκινήσει να κυκλοφορεί ως λογισμικό χωρικής ανάλυσης και διαχείρισης δεδομένων, εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Πρωτοεμφανίστηκε το 1981 με την ονομασία ArcInfo και ήταν σχεδιασμένο για μικροϋπολογιστές [Longley et. al., 2005]. To ArcGIS Desktop είναι διαθέσιμο σε τρεις εκδόσεις (License Type): ArcView (αναλυτική χρήση χωρικών και περιγραφικών δεδομένων, χαρτογράφηση και ανάλυση των δεδομένων αυτών). ArcEditor (ArcView + δυνατότητες δημιουργίας και διόρθωσης δεδομένων καθώς και επιπλέον χωρικές επεξεργασίες). ArcInfo (ArcView + ArcEditor + επιπλέον εργαλεία ανάλυσης χωρικών δεδομένων). Όπως περιγράφεται στα προηγούμενα, οι εκδόσεις αυτές λειτουργούν παρόμοια, διαφέρουν όμως ως προς τις δυνατότητες που έχει η καθεμιά. Το ArcView έχει τις λιγότερες δυνατότητες και το ArcInfo τις περισσότερες.
Κεφάλαιο 1 Αρχίζοντας με το ArcGIS Το ArcMAP 17 Κάθε μία από τις εκδόσεις του ArcGIS περιέχει τρεις βασικές εφαρμογές: ArcMap ArcCatalog ArcToolBox. καθώς και προαιρετικές επεκτάσεις (extensions), οι οποίες αν προστεθούν εμπλουτίζουν τις δυνατότητες του λογισμικού Spatial Analyst 3D Analyst Geostatistical Analyst Network Analyst κ.ά. Η εφαρμογή ArcMap αποτελεί την κεντρική εφαρμογή του ArcGIS Desktop και έχει τις δυνατότητες δημιουργίας και επεξεργασίας χαρτών, εμφάνισης και ανάλυσης γεωγραφικών δεδομένων, αναζήτησης και επιλογής χωρικών δεδομένων, δημιουργίας γραφημάτων, και διαμόρφωσης χαρτών για εκτύπωση. Τα αρχεία που δημιουργεί το ArcMap έχουν επέκταση.mxd [ESRI Inc. 2006a, 2006b]. Η εφαρμογή ArcCatalog επιτρέπει στο χρήστη να έχει πρόσβαση και να διαχειρίζεται εύκολα τα γεωγραφικά δεδομένα που είναι αποθηκευμένα στους τοπικούς δίσκους και σε προσβάσιμες βάσεις δεδομένων από το χρήστη. Τα δεδομένα μπορούν να αντιγραφούν, να διαγραφούν, να εμφανιστούν, να μεταβληθούν, εκτελούνται δηλαδή λειτουργίες παρόμοιες με αυτές του Windows Explorer. Ακόμη δίνεται η δυνατότητα δημιουργίας νέων αρχείων δεδομένων [ESRI Inc. 2006a, 2006b]. Η εφαρμογή ArcToolBox, που είναι η τρίτη εφαρμογή του ArcGIS έχει διάφορα εργαλεία γεωεπεξεργασίας. Με την εφαρμογή αυτή ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να μετατρέψει χωρικά δεδομένα από μία μορφή σε μια άλλη, και να αλλάξει το προβολικό σύστημα των δεδομένων του. Το ArcToolBox διανέμεται σε δύο εκδόσεις. Η πρώτη έκδοση είναι η πλήρης έκδοση του Arc/Info, η οποία περιλαμβάνει 150 εργαλεία, ενώ η δεύτερη έκδοση, που αναφέρεται και ως έκδοση του ArcView, περιέχει πολύ λιγότερα εργαλεία. Παρακάτω ακολουθεί μία σύντομη περιγραφή των βασικών αρχείων που υποστηρίζει το ArcGIS: Αρχεία Τύπου Shapefile Ένα σχηματικό αρχείο τύπου shapefile περιέχει γεωγραφικά και περιγραφικά δεδομένα, τα οποία μπορούν να διορθωθούν μέσα από το περιβάλλον του ArcView. Τα αρχεία αυτά δύνανται να περιέχουν είτε μόνο σημεία (points), είτε μόνο γραμμές (lines), είτε μόνο πολύγωνα (polygons), είναι δε διανυσματικού τύπου αρχεία. Χρησιμοποιούνται ως αρχεία ανταλλαγής χωρικών δεδομένων με άλλα λογισμικά χωρικής διαχείρισης.
18 Μαθαίνοντας τα GIS στην Πράξη Το ArcGIS 9.3 Αρχεία Τύπου Coverage Τα αρχεία τύπου coverage μοιάζουν με τα αρχεία τύπου shapefile, εμπεριέχουν όμως επιπλέον πληροφορίες όπως τοπολογικής φύσεως (αρχεία κόμβων nodes) καθώς και πληροφορίες για την γεωαναφορά των δεδομένων του αρχείου αυτού του τύπου (tic files). Επίσης, τα αρχεία αυτά είναι διανυσματικού τύπου. Αρχεία Τύπου CAD (dwg, dxf) Τα αρχεία τύπου cad είναι αρχεία τα οποία προέρχονται από σχεδιαστικά προγράμματα, περιέχουν χωρικές οντότητες όπως σημεία, γραμμές και πολύγωνα αλλά δεν μπορούν να μεταφέρουν περιγραφικές πληροφορίες. Αρχεία Τύπου DBF Τα αρχεία τύπου dbf είναι στην ουσία αρχεία πινάκων που προέρχονται από σχεσιακές βάσεις δεδομένων (και όχι μόνο) όπως είναι η Microsoft Access για παράδειγμα. Τα αρχεία αυτά εμπεριέχουν περιγραφικές πληροφορίες και κατάλληλα πεδία - κλειδιά για να μπορούν να συσχετίζονται μεταξύ τους. Η ύπαρξη σε αυτά κατάλληλων πεδίων με κωδικούς οι οποίοι αναφέρονται σε χωρικά δεδομένα (όπως π.χ. κωδικοί της ΕΣΥΕ για τους Δήμους και Κοινότητες), τότε μπορούν να συσχετιστούν με τους άλλους τύπους αρχείων (π.χ. αρχεία shapefiles, coverages, CAD κ.λ.π.) και να προσδώσουν τις χωρικές οντότητες περιγραφική πληροφορία. Ψηφιδωτά αρχεία Τα αρχεία αυτά αποτελούνται από ψηφιδωτά δεδομένα, κατάλληλα για να περιγράψουν γεωμετρικά φαινόμενα, τα οποία διαφέρουν συνεχώς στο χώρο, όπως το ψηφιακό μοντέλο εδάφους κ.λ.π. Εικόνες (Images) Μπορούν να προστεθούν αεροφωτογραφίες, δορυφορικές εικόνες και σαρωμένα έντυπα μέσα στο περιβάλλον του ArcGIS. Οι εικόνες αυτές, αφού προηγουμένως διορθωθούν γεωμετρικά, μπορούν να αποτελέσουν ένα ιδανικό υπόβαθρο για την παραγωγή σχηματικών αρχείων. Αρχεία Τύπου TIN Τα αρχεία τύπου TIN δημιουργούνται από το ίδιο το σύστημα (ArcGIS), είτε στην έκδοση του που εξετάζεται στο βιβλίο αυτό είτε σε παλαιότερες εκδόσεις και καταγράφουν στην δομή τους την έννοια της τρίτης διάστασης. Τα αρχεία του τύπου αυτού, είναι κατά κάποιον τρόπο διανυσματικής δομής. Αρχεία Τύπου Layer Τα αρχεία τύπου layer, ουσιαστικά αποτελούν αρχεία διαμόρφωσης κάποιου από τους άλλους τύπους αρχείων (π.χ. shapefiles), έτσι ώστε αυτά (τα shapefiles) να εμφανίζονται με ένα συγκεκριμένο τρόπο, ο οποίος και αποθηκεύεται στα αρχεία layer.
Κεφάλαιο 1 Αρχίζοντας με το ArcGIS Το ArcMAP 19 Αρχεία Τύπου DAT Τα αρχεία τύπου dat είναι αρχεία κειμένου τα οποία χρησιμοποιούνται για να εισαχθούν χωρικά δεδομένα στο ArcGIS (θα δούμε στη συνέχεια του βιβλίου την χρησιμότητα τους). Πέραν των τύπων αυτών, χρησιμοποιούνται και αρχεία δεδομένων τα οποία εμπεριέχονται σε μεγάλες βάσεις δεδομένων σε δίκτυα υπολογιστών (όπως π.χ. Oracle, Ingress, κ.λ.π.) και τα οποία είναι προσπελάσιμα μέσω του ArcSDE (Arc Spatial Data Engine), επιπλέον εργαλείου του ArcGIS λογισμικού. Επίσης υπάρχουν και δεδομένα τα οποία είναι διαθέσιμα μέσω του διαδικτύου και καθίστανται προσπελάσιμα μέσω του ArcIMS, ενός επιπλέον εργαλείου του ArcGIS το οποίο περιέχει το απαραίτητο λογισμικό που μας επιτρέπει να διαχειριζόμαστε χωρικά δεδομένα μέσω του διαδικτύου. Το ArcGIS επικοινωνεί αμφίδρομα με διάφορα άλλα πακέτα λογισμικού, τα οποία ομοίως επεξεργάζονται χωρική πληροφορία (AutoCad, ERDAS, Idrisi κ.ά.). Στη συνέχεια θα ασχοληθούμε κυρίως με την έκδοση ArcView 9.3. του λογισμικού της ESRI. Είναι η τελευταία έκδοση του λογισμικού που κυκλοφορεί στην αγορά. Προτού όμως ξεκινήσουμε με το ArcMap ας κάνουμε μια σύντομη αναφορά στο ArcCatalog, το δεύτερο συστατικό του ArcGIS Desktop, έκδοση ArcView. 1.1.2. Περιβάλλον εργασίας στο ArcCatalog Όπως και με το ArcMap, το οποίο θα το δούμε στη συνέχεια, έτσι και με την περίπτωση του ArcCatalog, ο χρήστης έχει διάφορες επιλογές για τον τρόπο με τον οποίο θα καλέσει το πρόγραμμα. Συγκεκριμένα μπορεί να: (α) επιλέξει με διαδοχικά κλικ Start, Programs, ArcGIS, ArcCatalog (β) επιλέξει με διπλό κλικ το αντίστοιχο εικονίδιο που βρίσκεται στην οθόνη εργασίας των Windows.
20 Μαθαίνοντας τα GIS στην Πράξη Το ArcGIS 9.3 Αν δεν υπάρχει το εικονίδιο αυτό, μπορείτε να δημιουργήσετε ένα εικονίδιο συντόμευσης μέσα από τα Windows. Πατώντας δεξί κλικ στην επιφάνεια εργασίας επιλέγετε New και στην συνέχεια Shortcut. Ακολουθείστε τις οδηγίες του λειτουργικού των Windows. (γ) Μέσα από το περιβάλλον του ArcMap με επιλογή του εικονιδίου Το ArcCatalog θα το δούμε πιο αναλυτικά και επί της πράξεως στην συνέχεια των ασκήσεων, μέσα από συγκεκριμένες εφαρμογές του. Το περιβάλλον του ArcCatalog περιλαμβάνει ένα παράθυρο εμφάνισης γεωγραφικών δεδομένων, ένα παράθυρο όπου ο χρήστης μπορεί να πλοηγηθεί στη δενδρική δομή των αρχείων του συστήματος του, ένα μενού επιλογών και πολλά εργαλεία πλοήγησης, γεωγραφίας και μεταδεδομένων. Όπως και με το ArcMap, το περιβάλλον του ArcCatalog μπορεί να διαμορφωθεί ανάλογα με τις απαιτήσεις του χρήστη.
Κεφάλαιο 1 Αρχίζοντας με το ArcGIS Το ArcMAP 21 Εάν τα αρχεία τα οποία ενδιαφέρεται να εμφανίσει ο χρήστης στο χάρτη του, δε φαίνονται στο δενδρόγραμμα, μπορεί από το μενού File, με την επιλογή Connect Folder να οδηγηθεί στο φάκελο όπου είναι τα αρχεία αυτά. Αυτός είναι και ένας τρόπος να ορίσει ο χρήστης την περιοχή στην οποία θέλει να εργαστεί προτού ξεκινήσει τον ArcMap. Το Connect to Folder ενεργοποιείται και από το αντίστοιχο εικονίδιο. Περισσότερα για τον ArcCatalog και την λειτουργία του, θα δούμε στη συνέχεια των ασκήσεων του βιβλίου. 1.2. ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ARCGIS (ARCMAP) Για να ξεκινήσετε το λογισμικό Arcmap θα πατήσετε με το βελάκι από το ποντίκι του υπολογιστή σας, στην επιλογή ΕΝΑΡΞΗ (Start) από την μπάρα των Windows, μετά την επιλογή ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ (Programs), την επιλογή ArcGIS και στη συνέχεια την επιλογή Arcmap. Το πρόγραμμα θα φορτωθεί αυτόματα από τα Windows. Start \ Programs \ ArcGIS \ Arcmap
Κεφάλαιο 1 Αρχίζοντας με το ArcGIS Το ArcMAP 51 Από την μπάρα εργαλείων του Layout επιλέξτε το εικονίδιο PAN και σύρετε το φύλλο χάρτη πάνω στην οθόνη σας. Κάντε κλικ στο εικονίδιο Zoom Whole Page για να ξαναδείτε όλο το παράθυρο του χάρτη (σε οποιανδήποτε περίπτωση χάσετε το πλαίσιο του χάρτη και δεν μπορείτε να βρείτε που βρίσκεστε «πάνω» σε αυτό, επιλέξτε Zoom Whole Page). Εισάγοντας Δομικά Στοιχεία του Χάρτη Ως δομικά στοιχεία του χάρτη νοούνται ο τίτλος, το υπόμνημα, η διεύθυνση του βορρά, το σύμβολο της κλίμακας, ο κάνναβος, κ.λ.π.. Στο κυρίως μενού επιλέξτε INSERT / Title. Δώστε ως τίτλο στο χάρτη «Χάρτης Ευρύτερης Περιοχής Ακρωτηρίου».
52 Μαθαίνοντας τα GIS στην Πράξη Το ArcGIS 9.3 Ο χάρτης έχει ως εξής: Τα γράμματα του τίτλου μεταβάλλονται κάνοντας κλικ πάνω στον τίτλο και από την εργαλειοθήκη Drawing μπορεί κανείς να μεταβάλει τα χαρακτηριστικά της γραμματοσειράς. Κάντε κλικ στον τίτλο του χάρτη και σύρεται τον τίτλο για να τον τοποθετήσετε στην αριστερή γωνία του φύλλου του χάρτη. Επιλέξτε μέγεθος γραμμάτων 24 και bold. Κάντε κλικ σε κάποιο τυχαίο σημείο εκτός του τίτλου έτσι ώστε αυτός να αποεπιλεγεί. Από το κυρίως μενού επιλέξτε INSERT / Legend.
Κεφάλαιο 1 Αρχίζοντας με το ArcGIS Το ArcMAP 53 Αφήστε μόνο το επίπεδο με τα όρια των παλαιών δήμων και κοινοτήτων (dimoi_ palaioi) και το επίπεδο των πρωτευουσών (oikismoi). Το akti το επιλέγουμε στο Legend Items και πατάμε αριστερό βελάκι (<) για να φύγει (μεταφέρεται στη στήλη Map Layers). Πατήστε NEXT> Σαν Legend Title γράφουμε «Υπόμνημα». Πατήστε NEXT> Επιλέξτε Border: 2.0 points, Background: yellow και πατήστε NEXT>
54 Μαθαίνοντας τα GIS στην Πράξη Το ArcGIS 9.3 Πατήστε ξανά NEXT> χωρίς να μεταβάλετε κάτι και στη συνέχεια FINISH. Μετακινήστε το υπόμνημα στην πάνω δεξιά γωνία (κάνουμε αριστερό κλικ επάνω του και το σύρουμε). Ο χάρτης που έχετε τώρα είναι της μορφής: Από το κυρίως μενού επιλέξτε Insert / North Arrow. Επιλέξτε το σύμβολο ESRI North 4 και πατήστε OK. Μετακινήστε το σύμβολο του Βορρά κάτω από το Υπόμνημα. Από το κυρίως μενού επιλέξτε Insert / Scale Bar. Επιλέξτε τη μορφή Alternating Scale Bar 1 και πατήστε OK. Μετακινήστε την μπάρα κλίμακας στο κάτω μέρος του φύλλου χάρτη που δημιουργείτε.
Κεφάλαιο 1 Αρχίζοντας με το ArcGIS Το ArcMAP 55 Ο χάρτης που δημιουργείται έχει τώρα την μορφή: Τέλος, για να τοποθετήσουμε κάνναβο στον χάρτη μας, επιλέγουμε με κλικ τον χάρτη στο Layout. Πατάμε δεξί κλικ στο ποντίκι μας και επιλέγουμε Properties στο μενού που εμφανίζεται. Στο παράθυρο διαλόγου επιλέγουμε την καρτέλα Grids και πατάμε New Grid.
56 Μαθαίνοντας τα GIS στην Πράξη Το ArcGIS 9.3 Στο παράθυρο διαλόγου που εμφανίζεται επιλέγουμε «Measured Grid: divides map into a grid of map units», ονομάζουμε τον κάνναβο «Κάνναβος ΕΓΣΑ» και πατάμε NEXT >. Στο καινούργιο παράθυρο διαλόγου καθορίζουμε το βήμα σε μέτρα, που θα έχει αυτός ο κάνναβος κατά Χ (20000 μέτρα) και κατά Υ (20000 μέτρα). Πατάμε NEXT>
Κεφάλαιο 1 Αρχίζοντας με το ArcGIS Το ArcMAP 57 Στη συνέχεια επιλέγουμε NEXT> και FINISH. Στο αρχικό παράθυρο διαλόγου εμφανίζεται Grid με το όνομα που έχουμε καθορίσει («Κάνναβος ΕΓΣΑ»). Πατάμε OK. Ο χάρτης μας είναι έτοιμος και μπορεί να εκτυπωθεί (κυρίως μενού: FILE / Print). Εάν θέλετε να μην βλέπετε τα δεδομένα μέσα από το Layout View, πηγαίνετε στο κυρίως μενού και επιλέγετε VIEW / Data View. Τελειώνοντας, μην ξεχάσετε να αποθηκεύσετε την εργασία σας στο όνομα ask1.mxd. Από το κυρίως μενού επιλέξτε FILE, στην συνέχεια Save. Το ask1 θα φανεί χρήσιμο στη συνέχεια εάν θελήσετε να επαναλάβετε κάποια ενότητα της άσκησης αυτής.
Κεφάλαιο 9 Διαχείριση Ψηφιδωτής Πληροφορίας 483 Το αποτέλεσμα αποθηκεύεται και εισάγεται στον Πίνακα Περιεχομένων. Στη συνέχεια ταξινομείται σε τρεις κατηγορίες κινδύνου. Από το μενού του Spatial Analyst επιλέξτε Reclassify. Στο παράθυρο διαλόγου που εμφανίζεται δηλώστε ότι θα χρησιμοποιήσετε το επίπεδο firemodel. Το σύστημα προεπιλέγει αυτόματα ότι το πεδίο που θα ταξινομηθεί θα είναι το Values. Ελέγξτε ότι ισχύει. Καθορίστε το εύρος τιμών της κάθε κατηγορίας και την καινούργια της τιμή. Καθορίστε τον φάκελο εργασίας και το όνομα του αρχείου που θα δημιουργηθεί (firedanger). Πατήστε OK. Το αποτέλεσμα δημιουργείται και εισάγεται στον Πίνακα Περιεχομένων.
484 Μαθαίνοντας τα GIS στην Πράξη Το ArcGIS 9.3 Παρατηρήστε ότι στην περιοχή μελέτης μας υπάρχει σε αρκετά τμήματα (σύμφωνα πάντα με το μοντέλο αυτό) υψηλός κίνδυνος για πυρκαγιά. 1 Υψηλός Κίνδυνος 2 Μεσαίος Κίνδυνος 3 Χαμηλός Κίνδυνος. Το μοντέλο αυτό είναι σχετικά απλοϊκό αλλά ικανοποιητικό για τις ανάγκες της άσκησης. Αντιλαμβάνεστε ότι για τον κίνδυνο εκδήλωσης πυρκαγιάς διαδραματίζουν ρόλο και άλλοι παράγοντες όπως η θερμοκρασία, η υγρασία της ατμόσφαιρας, η χρονική εποχή, ο πληθυσμός που κατοικεί και μετακινείται σε μια περιοχή, κ.λ.π. Στο επίπεδο των χρήσεων γης υπάρχουν τμήματα της περιοχής μελέτης τα οποία αποτελούν χερσαία ύδατα. Είναι λογικό ότι τα τμήματα αυτά δεν πρέπει να συμμετέχουν στην εκτίμηση επικινδυνότητας για εκδήλωση πυρκαγιάς. Πρέπει λοιπόν να τα εξαιρέσουμε από το τελικό μας αποτέλεσμα. Από το κυρίως μενού του προγράμματος επιλέξτε Selection. Επιλέξτε Select by Attribute. Στο παράθυρο διαλόγου που εμφανίζεται επιλέξτε ότι θέλετε να χρησιμοποιήσετε το επίπεδο xriseis_gis και ότι θέλετε να κάνετε καινούργια επιλογή (Create a new Selection).
Κεφάλαιο 9 Διαχείριση Ψηφιδωτής Πληροφορίας 485 Στη σύνταξη του κριτηρίου βάσει του οποίου θα γίνει η επιλογή πατήστε typos, πατήστε <> και από τις μοναδικές τιμές (Unique Values), επιλέξτε «Νερά». Πατήστε Apply. Υπάρχουν δυο μικρά τμήματα που δεν επιλέγονται (δυο λίμνες). Από τον Πίνακα Περιεχομένων πατήστε δεξί κλικ στο xriseis_gis και στο μενού που εμφανίζεται επιλέξτε Data / Export Data. Επιλέξτε να εξάγεται τα μη χερσαία ύδατα σε καινούργιο αρχείο και ονομάστε το Export_Output_not_nera. Πατήστε OK. Επιλέξτε να εισαχθεί το νέο αρχείο στον Πίνακα Περιεχομένων σας. Από το μενού του Spatial Analyst επιλέξτε να μετατρέψετε το αρχείο αυτό (Export_ Output_not_nera) σε ψηφιδωτό (αυτή τη στιγμή είναι διανυσματικό). Ονομάστε το Grid_not_nera. Με ανενεργό το επίπεδο των χρήσεων γης, κάντε μεγέθυνση στη περιοχή του Ακρωτηρίου, και παρατηρήστε ένα μικρό πολυγωνικό κενό στο ένα εκ των δύο τμημάτων (Λίμνη Τερσανά). Το άλλο τμήμα είναι η Λίμνη στην Αγιά.
486 Μαθαίνοντας τα GIS στην Πράξη Το ArcGIS 9.3 Ενεργοποιείστε τον Arctoolbox. Εντοπίστε την εντολή Extract by Mask στην ομάδα εντολών Extraction στο Spatial Analyst Tools του Arctoolbox. Στο παράθυρο διαλόγου της εντολής, επιλέξτε ότι το αρχείο Raster που θα χρησιμοποιηθεί ως βάση και από αυτό θα εξαχθούν οι τιμές που μας ενδιαφέρουν είναι το firedanger. Επιλέξτε ότι το αρχείο το οποίο θα διαδραματίσει τον ρόλο της μάσκας (mask) θα είναι το Grid_not_nera. Τέλος δηλώστε το όνομα του αρχείου που θα καταγράψει το αποτέλεσμα (epikindynot). Πατήστε OK.
Κεφάλαιο 9 Διαχείριση Ψηφιδωτής Πληροφορίας 487 Το αποτέλεσμα είναι ένας χάρτης όπως τον προηγούμενο που είχαμε δει (firedanger) από τον οποίο όμως λείπουν πλέον τα δύο τμήματα των χερσαίων υδάτων. Κάντε μεγέθυνση στην περιοχή της Λίμνης Αγιάς και δείτε ότι η λίμνη δεν έχει τιμές επικινδυνότητας (NoData). Υπενθυμίζεται ότι οι περιοχές οι οποίες ήταν χαρακτηρισμένες με τιμή No Data, στο τέλος δεν λαμβάνουν μέρος στο μοντέλο και δεν εμφανίζονται στον τελικό χάρτη επικινδυνότητας για πυρκαγιά. Αυτό συμβαίνει στο επίπεδο xriseis_gis στην ψηφιδωτή του μορφή.
488 Μαθαίνοντας τα GIS στην Πράξη Το ArcGIS 9.3 9.4. ΣΕΝΑΡΙΟ 2: ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ ΑΓΩΓΟΥ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Πολλές φορές παρουσιάζεται η ανάγκη να σχεδιαστεί ο άξονας ενός καινούργιου γραμμικού στοιχείου το οποίο θα διασχίζει μια περιοχή μελέτης. Τέτοια γραμμικά στοιχεία μπορούν να είναι ένας καινούργιος δρόμος, ένας αγωγός μεταφοράς νερού ή υγρών αποβλήτων ή και φυσικού αερίου, μια γραμμή μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας (συνήθως υψηλής τάσης) κ.ο.κ. Είναι προφανές ότι κάθε τέτοιο νέο γραμμικό στοιχείο το οποίο θα διασχίζει μια περιοχή, θα επιφέρει σημαντικές μεταβολές σε αυτή και ενδεχομένως να επιφέρει και κάποιες επιπτώσεις (μικρές ή εκτεταμένες) στο ευρύτερο περιβάλλον που θα διέρχεται. Σκοπός του κάθε μελετητή σε μια τέτοια περίπτωση είναι η ελαχιστοποίηση (αν όχι η εξάλειψη) των επιπτώσεων αυτών, στηριζόμενος σε κάποια κριτήρια τα οποία είτε ο ίδιος θέτει, είτε του τα καθορίζει η αρμόδια υπηρεσία που του αναθέτει την μελέτη του γραμμικού στοιχείου. Τα κριτήρια αυτά συνήθως είναι χωρικά. Η χρήση των GIS σε τέτοιες περιπτώσεις είναι ανεκτίμητη, δεδομένου ότι έχουν την δυνατότητα να διαχειρίζονται μεγάλο όγκο χωρικών δεδομένων, να συνθέτουν τα επίπεδα των δεδομένων αυτών και να στηρίζουν τον μελετητή στην απόφαση που θα πάρει. Στην περίπτωση του σχεδιασμού ενός γραμμικού στοιχείου, τα GIS παρέχουν στον μελετητή την δυνατότητα να καθορίσει τα κριτήρια που τον ενδιαφέρουν και χρησιμοποιώντας τα εργαλεία του συστήματος να έχει ως αποτέλεσμα της διαδικασίας την βέλτιστη διαδρομή που θα πρέπει να ακολουθήσει το γραμμικό στοιχείο και που ικανοποιεί στον μέγιστο δυνατό βαθμό τα κριτήρια που έχουν τεθεί. 9.4.1. Το Σενάριο Στο Ακρωτήρι Χανίων, στην θέση πλησίον του οικισμού κοντά στον Προφήτη Ηλία, βρίσκονται οι εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού υγρών απόβλήτων, οι οποίες εγκαταστάσεις καλύπτουν την πόλη των Χανίων και η κάλυψη αυτή επεκτείνεται σταδιακά και προς το Ακρωτήρι. Το φανταστικό σενάριο που θα εξετάσουμε αναφέρει ότι σε συγκεκριμένη τοποθεσία στο Ακρωτήρι, θα δημιουργηθεί δραστηριότητα αναψυχής η οποία λόγω της φύσης της δραστηριότητας και λόγω ότι θα φιλοξενεί πλήθος πελατών, θα παράγει σημαντική ποσότητα υγρών αποβλήτων τα οποία πρέπει να διοχετευτούν προς τις εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού.
Κεφάλαιο 9 Διαχείριση Ψηφιδωτής Πληροφορίας 489 Αρχικά είχε διερευνηθεί το σενάριο να δημιουργηθούν εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού πλησίον της νέας δραστηριότητας οι οποίες θα εξυπηρετούσαν τις ανάγκες της δραστηριότητας, αλλά τελικώς κρίθηκαν ασύμφορες. Αποφασίστηκε έτσι ο σχεδιασμός και η κατασκευή αγωγού μεταφοράς των υγρών αποβλήτων προς τις εγκαταστάσεις στον βιολογικό καθαρισμό. Επίσης, δεδομένου ότι αυτή την στιγμή δεν υπάρχει ενεργό τμήμα δικτύου υγρών απόβλήτων στο οποίο θα μπορούσε να συνδεθεί ο αγωγός, ο σχεδιασμός θα συνδέσει την θέση που θα δημιουργηθεί η δραστηριότητα με την θέση λειτουργίας των εγκαταστάσεων. Καλείστε να διερευνήσετε το σενάριο αυτό σύμφωνα με τα κριτήρια που σας δίνονται στη συνέχεια. Σκοπός είναι να εντοπίσετε την βέλτιστη δυνατή διαδρομή από την θέση της δραστηριότητας μέχρι τη θέση των εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισμού, η οποία διαδρομή θα ελαχιστοποιεί το κόστος, έτσι ώστε να εκτιμηθεί εάν είναι συμφέρουσα απόφαση η κατασκευή ενός τέτοιου αγωγού. Τα κριτήρια που ενδιαφέρει να πληρούνται είναι: Κριτήριο 1 - Απόσταση από Άξονες Οδικού Δικτύου κατηγορίας 2. Μας ενδιαφέρει ο άξονας του αγωγού να είναι όσο πιο κοντά γίνεται σε οδούς κατηγορίας 2 έτσι ώστε να είναι εύκολη η κατασκευή του και η επίσκεψη του για έλεγχο και συντήρηση. Κριτήριο 2 Διέλευση Αγωγού Εκτός Οικιστικών Περιοχών και Επιφανειακών Νερών. Δεν είναι επιθυμητό ο αγωγός να διασχίζει οικιστικές περιοχές ή επιφανειακά νερά (π.χ. λίμνες) στις οποίες περιοχές το κόστος κατασκευής είναι πολύ μεγάλο και σε περίπτωση ύπαρξης κάποιου προβλήματος και ενδεχόμενης διαρροής υγρών αποβλήτων, να μην υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις. Κριτήριο 3 Διέλευση Αγωγού Μακριά από το Επιφανειακό Υδρογραφικό Δίκτυο. Ο αγωγός απαγορεύεται να πλησιάζει το υδρογραφικό δίκτυο (ποτάμια και ρέματα) σε απόσταση μικρότερη των 100 μέτρων και είναι επιθυμητό να κατασκευαστεί όσο το δυνατόν πιο μακριά από αυτά. Κριτήριο 4 Διέλευση Αγωγού από Περιοχές με Ήπιες Κλίσεις του Φυσικού Αναγλύφου. Ο αγωγός είναι επιθυμητό να διέρχεται από περιοχές όπου η κλίση του φυσικού αναγλύφου να είναι όσο το δυνατόν μικρότερη. Αυτό τίθεται ως κριτήριο γιατί συνήθως η κατασκευή έργων σε μεγάλες κλίσεις είναι χρονοβόρα και κοστίζει πολύ.
490 Μαθαίνοντας τα GIS στην Πράξη Το ArcGIS 9.3 9.4.2. Οι Θέσεις της Δραστηριότητας και των Εγκαταστάσεων Βιολογικού Καθαρισμού Στον ArcMap εστιάστε στην περιοχή του Ακρωτηρίου Χανίων και απενεργοποιείστε όλα τα επίπεδα πληροφορίας από τον Πίνακα Περιεχομένων, έτσι ώστε να μην είναι ορατά, διατηρώντας ενεργά μόνο το επίπεδο της ακτογραμμής (akti). Εισάγεται το επίπεδο του υδρογραφικού δικτύου (ydro_diktyo) και απενεργοποιείστε το επίσης. Στην εικόνα που ακολουθεί μπορείτε να δείτε την θέση των εγκαταστάσεων του βιολογικού καθαρισμού και της τοποθεσίας που θα εγκατασταθεί η δραστηριότητα. Παρατηρήστε την θέση στην οποία σχεδιάζεται να υλοποιηθεί δραστηριότητα αναψυχής και την θέση των υφιστάμενων εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισμού υγρών αποβλήτων. Οι συντεταγμένες των δύο αυτών θέσεων σας δίνονται στον πίνακα που ακολουθεί. Σημειώνεται ότι οι συντεταγμένες είναι στο σύστημα αναφοράς ΕΓΣΑ 87. Α/Α ΘΕΣΗ X Y 1 Σχεδιαζόμενη Δραστηριότητα 510545.74 3935691.39 Αναψυχής 2 Εγκαταστάσεις Βιολογικού Καθαρισμού 504534.84 3932382.95
Κεφάλαιο 9 Διαχείριση Ψηφιδωτής Πληροφορίας 491 Πρέπει να δημιουργήσετε ένα καινούργιο σημειακό επίπεδο πληροφορίας το οποίο να περιέχει το σημείο θέση των εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισμού (biologikos) και ένα άλλο καινούργιο σημειακό επίπεδο πληροφορίας το οποίο θα περιέχει το σημείο - θέση της σχεδιαζόμενης δραστηριότητας αναψυχής (drastiriotita). Για να μπορέσετε να εισάγετε τις ακριβείς θέσεις των σημείων που σας ενδιαφέρουν ακολουθείτε την διαδικασία που περιγράφεται στη συνέχεια. Ανοίξτε το πρόγραμμα Excel του Microsoft Office. Στα πρώτα τέσσερα (2Χ2) κελιά του πληκτρολογήστε σαν τίτλους των δύο στηλών X και Y και από κάτω δώστε τις συντεταγμένες του σημείου της θέσης των εγκαταστάσεων του βιολογικού καθαρισμού, όπως φαίνεται στην εικόνα που ακολουθεί. Επιλέξτε τα τέσσερα αυτά κελιά και κάντε COPY (αντιγραφή). Ανοίξτε το σημειωματάριο των Windows (Notepad) και στο κενό αρχείο κάντε PASTE (επικόλληση). Το σημειωματάριο ανοίγει από το κάτω αριστερά κουμπί στην οθόνη του υπολογιστή σας με την ονομασία ΕΝΑΡΞΗ (Έναρξη / Προγράμματα / Βοηθήματα / Σημειωματάριο). (Στην περίπτωση που τα Windows σας είναι αγγλικά, τότε επιλέγετε Start / Programs / Accessories / Notepad). Αποθηκεύστε το αρχείο αυτό στον φάκελο εργασίας σας (\arcgis_exerc_data\) με την ονομασία biologikos.txt. Στον ArcMap επιλέξτε από το κυρίως μενού Tools \ Add XY Data.
492 Μαθαίνοντας τα GIS στην Πράξη Το ArcGIS 9.3 Στο παράθυρο διαλόγου που θα εμφανιστεί, δηλώστε ότι επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το αρχείο biologikos.txt και καθορίστε ότι οι τετμημένες X βρίσκονται στη στήλη με τίτλο X και οι τεταγμένες Y στην στήλη με τίτλο Y.
Κεφάλαιο 9 Διαχείριση Ψηφιδωτής Πληροφορίας 493 Πατήστε OK. Το σύστημα μας ενημερώνει ότι τα στοιχεία που εισάγονται από το αρχείο biologikos.txt δεν εμπεριέχουν ID (το σημείο δηλαδή δεν έχει κάποιο κωδικό). Πατήστε OK. Η θέση των εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισμού εισάγεται σαν σημειακό επίπεδο στον Πίνακα Περιεχομένων. Το επίπεδο αυτό όμως δεν είναι shape file αλλά ένα αρχείο κειμένου (txt) το οποίο αξιοποιείται από το πρόγραμμα για να απεικονιστούν οι θέσεις των σημείων που περιέχει (στην περίπτωση μας ένα σημείο). Εμείς θα το εξάγουμε σε αρχείο shape file για να μπορούμε στην συνέχεια να το επεξεργαζόμαστε. Στον Πίνακα Περιεχομένων πατήστε δεξί κλικ στο σημειακό αρχείο της θέσης του βιολογικού καθαρισμού (biologikos) και στην συνέχεια επιλέξτε Data \ Export Data. Στο παράθυρο διαλόγου καθορίστε το φάκελο εργασίας και το όνομα του καινούργιου αρχείου (biologikos.shp). Πατήστε OK. Στη προτροπή για να εισαχθεί το καινούργιο αρχείο στον Πίνακα Περιεχομένων πατήστε YES. Πατήστε δεξί κλικ στο επίπεδο biologikos.txt και κάντε Remove. Διατηρούμε το shape file. Πατήστε κλικ πάνω στο σημειακό σύμβολο της θέσης του βιολογικού καθαρισμού και αλλάξτε το σε εξάγωνο, πράσινου χρώματος και μεγέθους 30.
494 Μαθαίνοντας τα GIS στην Πράξη Το ArcGIS 9.3 Ακολουθώντας την ίδια διαδικασία δημιουργείστε αρχείο txt με την ονομασία drastiriotita.txt και εισάγετε το σημείο αυτό στο ArcMap ως σημειακό επίπεδο πληροφορίας. Εξάγετε αρχείο shape file με την ίδια ονομασία (drastiriotita.shp) και εισάγετε το στον Πίνακα Περιεχομένων. Αφαιρέστε το drastiriotita.txt από τον Πίνακα Περιεχομένων. Αλλάξτε το σύμβολο του επιπέδου αυτού σε τριγωνικό, μοβ χρώματος και μεγέθους 30. Η εικόνα που θα πάρετε είναι η ακόλουθη. Σημειώνεται ότι και τα δυο σημειακά επίπεδα πληροφορίας που έχουμε δημιουργήσει και εισάγει είναι διανυσματικής μορφής (vector). Στη συνέχεια θα εφαρμόσουμε τα τέσσερα κριτήρια για να μπορέσουμε να εντοπίσουμε την βέλτιστη διαδρομή του αγωγού που σχεδιάζουμε. 9.4.3. Κριτήριο 1 - Απόσταση από Άξονες Οδικού Δικτύου κατηγορίας 2 Το πρώτο κριτήριο για την εύρεση της βέλτιστης διαδρομής διέλευσης του αγωγού υγρών αποβλήτων είναι το κριτήριο της απόστασης από τις οδούς κατηγορίας 2 του οδικού δικτύου. Είναι επιθυμητό ο άξονας του αγωγού να διέρχεται όσο το δυνατόν πιο κοντά από οδούς αυτής της κατηγορίας έτσι ώστε να είναι πιο οικονομική και εύκολη η κατασκευή του και να καθίσταται δυνατή η επίσκεψη του είτε για λόγους συντήρησης είτε για λόγους ελέγχου του.
Κεφάλαιο 9 Διαχείριση Ψηφιδωτής Πληροφορίας 495 Μας ενδιαφέρουν οι οδοί κατηγορίας 2 γιατί είναι καλής ποιότητας και σε περίπτωση που χρειαστεί να μεταβούν σε κάποια θέση του αγωγού μεγάλα και βαριά μηχανοκίνητα μηχανήματα, αυτό θα είναι εφικτό. Από τον Πίνακα Περιεχομένων ενεργοποιείστε το επίπεδο του οδικού δικτύου (odiko_diktyo). Από το κυρίως μενού του προγράμματος επιλέξτε Selection \ Select by Attribute. Στο παράθυρο διαλόγου δηλώστε ότι θέλετε να επιλέξετε τις οδούς με κωδικό 2 και πατήστε Apply. Αφού επιλεγούν οι οδοί με κωδικό 2, από τον Πίνακα Περιεχομένων πατήστε δεξί κλικ στο επίπεδο του οδικού δικτύου και επιλέξτε Data. Επιλέξτε Export Data και δώστε σαν όνομα του νέου αρχείου που θα δημιουργηθεί odoi2.shp Επιλέξτε να εισαχθεί το νέο αρχείο στον Πίνακα Περιεχομένων. Από το κυρίως μενού επιλέξτε Selection \ Clear Selected Features. Απενεργοποιείστε το επίπεδο του οδικού δικτύου (odiko_diktyo). Σύμφωνα με το κριτήριο 1 χρειαζόμαστε τις αποστάσεις από τις οδούς κωδικού 2 έτσι ώστε να τις ταξινομήσουμε δίνοντας σε αυτές βάρη βάσει της τιμής τους. Τα βάρη αυτά θα έχουν τον ρόλο του κόστους και στο τελικό στάδιο της διαδικασίας θα έχουμε μια επιφάνεια κόστους βάσει της οποίας θα υπολογιστεί η βέλτιστη διαδρομή για τον αγωγό.