ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Η αξονική τομογραφία, η ιστορική αναδρομή του αξονικού τομογράφου, τρόποι λειτουργίας της αξονικής τομογραφίας, σε ποιες περιπτώσεις συνίσταται και τα αρνητικά αποτελέσματα που μπορεί να προκαλέσει. Γκαγκαλέτσιου Άννα Α 1 2009-2010
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 1) Η ιστορική αναδρομή της αξονικής τομογραφίας και οι βασικές λειτουργίες της. Τον Απρίλιο του 1972 ο άγγλος ηλεκτρονικός μηχανικός G. Hounsfield ανακοίνωσε στο βρετανικό ακτινολογικό συνέδριο μία νέα επαναστατική απεικονιστική μέθοδο την οποία ονόμασε Computerized Axial Transverse Scanning την επονομαζόμενη Ηλεκτρονική τομογραφία (Computed Tomography)Για την ανακάλυψη αυτή οι Hounsfield και Cormack τιμήθηκαν με βραβείο Nobel Ιατρικής το έτος 1979. Το βραβείο μοιράστηκε ο Hounsfield με τον Cormack διότι ο δεύτερος πολλά χρόνια πριν είχε ανακαλύψει την μαθηματική μέθοδο που επέλυνε τα προβλήματα της ανακατασκευής της εικόνας.η καινοτομία της αξονικής τομογραφίας είχε δύο νέα στοιχεία σε σχέση με την κλασική ακτινολογία. Το ένα ήταν η σύλληψη και η κατασκευή του μηχανήματος όσο αναφορά τα μηχανικά μέρη και το άλλο ήταν η συνεργασία του μηχανήματος με ηλεκτρονικό υπολογιστή που όπως είναι γνωστό επιτελεί αριθμητικές πράξεις. 2) Οι περιπτώσεις στις οποίες είναι απαραίτητη η χρήση αξονικού τομογράφου. Η αξονική τομογραφία μπορεί να δώσει πληροφορίες στους γιατρούς που μπορούν να βοηθήσουν στη διάγνωση μιας ποικιλίας συμπτωμάτων. Σε αντίθεση με άλλες μεθόδους απεικόνισης, η αξονική τομογραφία μπορεί να δώσει μία λεπτομερή εικόνα διαφορετικών τύπων ιστών του σώματος, συμπεριλαμβανομένων των πνευμόνων, των οστών, των μαλακών ιστών και των αιμοφόρων αγγείων. 3) Τα μειονεκτήματα της χρήσης του αξονικού τομογράφου. Η αξονική τομογραφία περιλαμβάνει έκθεση σε ακτινοβολία, με τη μορφή ακτινών-χ. Σε υπερβολικές ποσότητες, ακτινοβολία με ακτίνες Χ μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Ωστόσο, το ποσό της ακτινοβολίας στην οποία οι ασθενείς είναι εκτεθειμένοι είναι ασφαλές και δεν προκαλεί καμιά ζημιά. Ωστόσο, αν δεν έχουν καθόλου συμπτώματα, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Σε σπάνιες περιπτώσεις, το σκιαγραφικό μέσο που χρησιμοποιείται πριν από την αξονική τομογραφία μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση.
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΚΟΠΟΥ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Α. Κύριος λόγος ο οποίος με ώθησε στη δημιουργία αυτής της έρευνας θεωρώ ότι είναι το ενδιαφέρον που μου δημιουργούν τα επιστημονικά επιτεύγματα που έχουν ως στόχο να βοηθήσουν το ιατρικό σώμα από τη μία να εντοπίζει και να γιατρεύει ακόμα και τις πιο δύσκολες ασθένειες και στους ασθενείς από την άλλη οι οποίοι θα έχουν την ευκαιρία για ένα καλύτερο επίπεδο ζωής. Β. Μέσω αυτής της έρευνας οι συμμαθητές μου έχουν την ευκαιρία να ενημερωθούν κατάλληλα για τη χρησιμότητα της αξονικής τομογραφίας στο κοινωνικό σύνολο καθώς και το πόσο χρήσιμη έχει αποδειχθεί η χρήση της αξονικής τομογραφίας. Η βιβλιογραφία η οποία χρησιμοποιήθηκε προέρχεται από σχετικά άρθρα εφημερίδων, αναφορές που έχουν δημοσιεύσει διάφοροι ιατροί και από διάφορες άλλες σχετικές ιστοσελίδες που έχουν σαν σκοπό τους την σωστή ενημέρωση του κοινού.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Ανατρέχοντας στην ιστορία της ιατρικής, μπορούμε να βρούμε πολύ διαφορετικές προσεγγίσεις σχετικά με το πως οι άνθρωποι διαφορετικών πολιτισμών και εποχών προσπάθησαν να περιγράψουν αυτό που αντιλαμβάνονταν ως υγιή κατάσταση. Είναι ενδιαφέρον πως ο αριθμός των περιγραφών που εντοπίζονται σε όλες τις πηγές δεν είναι άπειρος, αλλά σχετικά εύκολος να καταγραφεί, εάν εξεταστεί συστηματικά. Προφανώς, υπάρχουν ορισμένες μόνο αρχές που χρησιμοποιούνται από τους ανθρώπους για να σκιαγραφίσουν σε θεωρητικό επίπεδο αυτό που έχουν στο μυαλό τους όταν αναφέρονται στην έννοια της Υγείας. Αν εξετασθούν με αυτό τον τρόπο όλες οι σχετικές αναφορές των ιατρικών δογμάτων (συμπεριλαμβανομένης και της Ομοιοπαθητικής του Χάνεμανν), τελικώς φαίνεται πως αποτελούνται από συγκεκριμένους συνδυασμούς αυτών των επαναλαμβανόμενων μοντέλων. 1. Ενα από τα παλαιότερα και ακόμα επικρατούντα μοντέλα είναι η έννοια της υγείας ως μια κατάσταση αρμονίας - με την ευρύτερη έννοια φυσικά. Αυτός ο βασικός τρόπος σκέψης μπορεί να εφαρμοσθεί σε μια ποικιλία σχέσεων, αναλόγως της υποκείμενης οντολογίας. Αναφερόμενοι π.χ. στη σχέση του ανθρώπου με τους θεούς ή με τους προγόνους (όπως συνέβαινε στους προϊστορικούς και αρχαίους πολιτισμούς), ως υγιής ζωή θεωρούταν η ζωή που ευχαριστούσε το Θεό ή τους προγόνους. Το ίδιο αυτό μοντέλο της αρμονίας, ωστόσο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και αναφορικά με τη σχέση του ατόμου με την κοινωνία, την οικογένειά του, ή τον/τη σύντροφό του (όπως γίνεται στα μοντέρνα βιο-ψυχο-κοινωνικά μοντέλα της υγείας), με το περιβάλλον (όπως γίνεται στα οικολογικά μοντέλα) ή με το σύμπαν ως ολότητα (όπως συνέβαινε στα μεσαιωνικά μοντέλα αντιστοιχίας του μικρόκοσμου με τον μακρόκοσμο). Εναλλακτικά, το μοντέλο μπορεί να εστιάζει στη σχέση σώματος και ψυχής (όπως στην ψυχοσωματική ιατρική), στις λειτουργίες του σώματος (όπως τους Ιπποκρατικούς χυμούς, τα τέσσερα βασικά στοιχεία ή τα σύγχρονα άτομα και μόρια), ή τις λειτουργίες του σώματος (όπως την υποκίνηση και τη διέγερση του Μπράουν) τον σπασμό και την ατονία σύμφωνα με το δόγμα του Γουίλιαμ Κάλεν, ή την κατανομή ενός νευρικού ρευστού, όπως στον Μεσμερισμό). Τελικά, ακόμα και η μοντέρνα έννοια της σταθερής κατάστασης (ομοιόσταση) βασίζεται στην ιδέα της αρμονίας μεταξύ των εισερχόμενων και εξερχόμενων στοιχείων. Σε όλες αυτές τις παραλλαγές της έννοιας της υγείας ως αρμονίας, η θεραπεία θα σήμαινε την βασική προσπάθεια για εναρμόνιση, ισορροπία, ή επανόρθωση. 2. Αντίθετα με τον παραπάνω τρόπο σκέψης, η υγεία μπορεί επίσης να περιγραφεί ως αγώνας. Αναλόγως της υποκείμενης οντολογίας, ο θεμελιώδης αυτός αγώνας μπορεί να θεωρηθεί ότι διεξάγεται μεταξύ θεών και δαιμόνων (όπως μεταξύ των Αχούρα Μάζδα και Αχριμάν στην την παλαιά Περσική θρησκεία του Ζωροαστρισμού) ή μεταξύ ψυχικών, θρησκευτικών, ή πολιτικών επιρροών (όπως στην άμυνα έναντι ξένων εισβολέων σύμφωνα με τις θεωρήσεις της δημόσιας υγείας κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα). Το ίδιο μοντέλο μπορεί επίσης να αναγνωρισθεί ως η βασική ιδέα όλων των μικροβιολογικών θεωριών, όπου αναζητούνται σκώληκες, παράσιτα,
βακτήρια, ιοί, κλπ. Η θεραπευτική στρατηγική σε όλες αυτές τις περιπτώσεις έγκειται στην προσπάθεια να ξεπεραστεί, να υπερνικηθεί ή να εξολοθρευτεί ο σχετικός εχθρός. Η υγεία θεωρείται ως η τελική νίκη έναντι του απειλητικού παράγοντα. 3. Αντίθετα με τα παραπάνω συγκρουόμενα μοντέλα, η υγεία μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως μέρος μιας διαλεκτικής διαδικασίας. Χωρίς αμφιβολία, αν δεν βιώναμε την ασθένεια, δεν θα μπορούσαμε ούτε να σκεφτούμε την υγεία. Εάν φανταστούμε μια συνεχή κλίμακα που έχει ως άκρα την υγεία και την ασθένεια, η πιο συνήθης κατάσταση θα ήταν ένα μίγμα και των δύο, δηλαδή ούτε η πλήρης υγεία ούτε η πλήρης ασθένεια. Οι δύο πρώτοι που ανέφεραν αυτή την προσέγγιση ήταν οι Αλεξανδρινοί ιατροί Ιερόφιλος και Ερασίστρατος. Αλλοι διάσημοι στοχαστές τόνισαν μια θετική, σχετική, ή παιδαγωγική αξία της ασθένειας, π.χ. για την τελειοποίηση της τέχνης της ζωής ή την ανάπτυξη της ψυχής (όπως ο Γκαίτε και Νοβάλις). Ο γερμανός μύστης Έκχαρτ αποκάλεσε την ασθένεια ως το χρυσό μονοπάτι (via aurea) προς την πραγματική υγεία, δηλαδή την εν Θεώ υγεία. Μεταξύ των μποέμ του 19ου και του 20ου αιώνα η ασθένεια κατά μία έννοια δοξάστηκε, καθώς θεωρήθηκε ως μια προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δημιουργικότητα. Παρόμοια, σε διάφορους εσωτερικούς κύκλους που εμπνεύστηκαν από το κίνημα της Νέας Εποχής, η ασθένεια δεν θεωρούταν ως μια άχρηστη καταστροφή, αλλά ως μια ευκαιρία και βοήθημα για μια μελλοντική ψυχική εξέλιξη. 4. Ένας άλλος τρόπος να προσεγγίσουμε την υγεία είναι η έννοια της ιεραρχικής τάξης. Για παράδειγμα, ο Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης, υπέρμαχος της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας, όρισε την υγεία ως μια κατάσταση ισονομίας, δηλαδή ίση διακυβέρνηση από όλα τα μέρη του οργανισμού, ενώ τη μοναρχία, δηλαδή την κυριαρχία ενός μόνο μέρους, τη θεώρησε ως ασθένεια. Για τον Πλάτωνα, ωστόσο, η υγεία ήταν ξεκάθαρα η κυριαρχία της ψυχής επί του σώματος, και η κυριαρχία του λογικού μέρους επί του επιθυμητικού μέρους μεταξύ των τριών μερών της ψυχής,. Η προσέγγιση του Χέγκελ υποδήλωνε την κυριαρχία του οργανικού επί του ανόργανου, ενώ η έννοια της ζωτικής δύναμης του Ούφελανδ αφορούσε την επικράτησή της επί του υλικού σώματος. Ουσιαστικά, οι θεωρίες αναλογιών, συμμετρίας ή ομορφιάς, βασίζονται όλες στην ιδέα μιας ιεραρχικής ταξινόμησης των σχετικών μελών. Το ίδιο ισχύει και για τον αρχαίο-αιγυπτιακό όρο "ma'at", ο οποίος χρησιμοποιήθηκε με την έννοια της δικαιοσύνης, τόσο για την πολιτική όσο και για την ιατρική υγεία. 5. Η Υγεία ως δυνατότητα είναι μια προσέγγιση που προήλθε από την καθημερινή ζωή των τεχνουργών στις ελληνικές Πόλεις. Για τον Αριστοτέλη η κίνηση ήταν η πραγμάτωση μιας δυνατότητας ή ικανότητας. Για αυτό το λόγο, η υγεία μπορεί να θεωρηθεί ως η προϋπόθεση της ικανότητας κάποιου να κινηθεί ή να επιτύχει ένα σκοπό. Οσο πιο υγιής είναι κάποιος, τόσο περισσότερες δυνατότητες και επιλογές έχει. Κατ'αυτή την έννοια, η Χίλντεγκαρντ της Βουργουνδίας π.χ. όρισε την υγεία ως μια "γονιμότητα" (greenness, viriditas) [ ]. Ο Γερμανικός ιδεαλισμός θεωρούσε την υγεία ως ισοδύναμη της ελευθερίας του μυαλού. Στο πλαίσιο της στρατιωτικής θητείας, η υγεία σημαίνει την ικανότητα για μάχη, ενώ στην αγορά εργασίας, την ικανότητα για εργασία. Για τον Νίτσε η υγεία ήταν η δυνατότητα για αύξηση, εμπλουτισμό και υπέρβαση. Γενικά, το να είναι κανείς υγιής με την έννοια της διάθεσης υψηλών δυνατοτήτων συναντάται π.χ. στη μακροζωϊα, τον οπτιμισμό και την ευθυμία.
6. Υπό τον τίτλο της υγείας ως υπερβατικότητας μπορούμε να συμπεριλάβουμε όλες τις σχετικές θρησκευτικές, πνευματικές, μυστικιστικές ή ασκητικές προσεγγίσεις της υγείας. Για τον Ελληνα φιλόσοφο Διογένη, π.χ. η υγιέστερη ζωή και συμπεριφορά συνίστατο στον ασκητισμό. Η υγιέστερη κατάσταση της ψυχής για τους Στωϊκούς ήταν ένα είδος ψυχραιμίας (απάθεια), ενώ για τον Επίκουρο ήταν η γαλήνη του μυαλού (αταραξία). Ο Μάρκος Αυρήλιος επιδίωκε την ηρεμία του μυαλού (tranquilitas animi) διαμέσου του αυτο-ελέγχου. Στα πρώτα Χριστιανικά χρόνια, το κίνημα "Christus medicus" θεωρούσε την υγεία ως την εγγύτητα στο Θεό και οι άνθρωποι προσπαθούσαν να την κατακτήσουν με την μίμηση της ζωής του Χριστού. Ο διάσημος Πέρσης ιατρός και φιλόσοφος Αβικέννας ισχυρίστηκε πως η ίαση της ψυχής είναι δυνατή μόνο μέσα από την κατανόηση. Στην Αναγέννηση προσπαθούσαν να κατακτήσουν το επονομαζόμενο "σώμα της χάριτος" διαμέσου μυστικιστικής επίτασης, και οι γυναίκες μύστες με χαρά υπέμεναν πόνο, βασανισμούς, και αιμορραγίες, γιατί αυτά θεωρούνταν ως τα "βέλη του Χριστού" στο δικό τους σώμα, διαμέσου των οποίων θα έφταναν πιο κοντά σ' εκείνον και να γίνουν πνευματικά υγιείς. 7. Η υγεία ως αυτονομία δηλώνει πως η υγεία μπορεί να ερμηνευτεί ως το αποτέλεσμα συνειδητής αυτο-υπεύθυνης δράσης. Οι ρίζες αυτής της προσέγγισης μπορούν να ανιχνευτούν στην αρχαιότητα όταν η υγεία θεωρούταν αρετή (Αριστοτέλης, Κικέρωνας, Σενέκας), δηλαδή ένα άμεσο αποτέλεσμα αυτο-ελέγχου και εγκράτειας. Σύμφωνα με την φιλοσοφία της Αναγέννησης, η υγεία ήταν το αποτέλεσμα της σοφίας και της μόρφωσης του αρχηγού της οικογένειας (πάτερφαμίλιας). Ή η υγεία θεωρούταν το αποτέλεσμα της συμμόρφωσης σε μια συγκεκριμένη διατροφή (όπως στα πρώτα καθεστώτα της Ισλαμικής κουλτούρας), η επιλογή μιας μοναχικής και αφοσιωμένης ζωής (vita solitaria et contemplativa, όπως στην περίπτωση του Πετράρχη), ή η αφοσίωση σε μια ηθική ζωή (Ούλριχ φον Χούτεν). 8. Η προσέγγιση που διαφέρει περισσότερο συγκριτικά με όσες αναφέρθησαν έως τώρα, είναι αυτή της αιτιότητας. Αναμφισβήτητα, από τα πανάρχαια χρόνια οι άνθρωποι στοχάζονταν και διενεργούσαν έρευνες σχετικά με την αιτιότητα, το ίδιο και στην ιατρική. Ο Γαληνός για παράδειγμα, διαχώριζε τα υγιεινά, επιβλαβή, ή ουδέτερα αίτια (causae salubres, insalubres, neutrae). Επίσης στην Αναγέννηση οι διάφορες μαγικές τεχνικές εμπεριείχαν ένα μεγάλο βαθμό αιτιώδους λογικής. Μια εντελώς νέα μορφή προσέγγισης, ωστόσο, αναπτύχθηκε με την επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα, όταν η αιτιοκρατική-μηχανική και ποσοτική σκέψη έγινε το βασικό μοντέλο της κατ' εξοχήν επιστήμης. Στην ιατρική, αυτό το είδος απλουστευτικού ορθολογισμού δεν γνώρισε μεγάλη πρόοδο έως τον 19ο αιώνα, αλλά από τότε και ύστερα έχει εκτοπίσει όλες τις άλλες προσεγγίσεις στο παρασκήνιο. Η προσέγγιση αυτή αυτο-περιορίζεται στην διερεύνηση των αλληλεπιδράσεων των υλικών δομών του σώματος. Υπό αυτό το πρίσμα, η υγεία θα ήταν κάτι σαν την πιο αποτελεσματική και οικονομική σειρά φυσικών δράσεων και χημικών αντιδράσεων. 9. Ως μια συνέχεια των μοντέλων της αιτιότητας και της αυτονομίας, οι κυβερνήσεις έλαβαν μέτρα για να επηρεάσουν την υγεία των πολιτών. Τον 18ο αιώνα ιδρυθηκε το κίνημα της δημόσιας υγείας με ιατρική νομοθεσία, ιατρική οργάνωση, και "ιατρική αστυνόμευση". Η εκπαίδευση στην ιατρική πλέον ήταν υποχρεωτική, και τυπώθηκαν ιατρικές οδηγίες για το ευρύ κοινό. Ο Καντ διακήρυττε την υγεία ως καθήκον, γιατί προάγει την ηθική. Το πολιτικό υπόβαθρο των νέων κυβερνητικών προσπαθειών για
την υγεία, ωστόσο, ήταν χρησιμοθηρικό και εμποροκρατικό. Με βάση το ίδιο πνεύμα εισήχθησαν και άλλες νέες επιστήμες, όπως π.χ. η κοινωνιολογία ως η "φυσική της κοινωνίας" (από τον Αύγουστο Κοντ) και η υγιεινή ως το "δόγμα της επιστήμης της υγείας " (του Μαξ φον Πεττενκόφερ). Στην Γερμανία το πρόγραμμα σπουδών των ιατρών επίσης μεταρρυθμίστηκε νομοθετικά: από το 1861 οι εξετάσεις στη φιλοσοφία εγκαταλήφθηκαν, και αντικαταστάθηκαν από εξετάσεις στις βιολογικές επιστήμες (tentamen physicum). 10. Ανέκαθεν, ωστόσο, εκτός των κυρίως προσεγγίσεων, υπήρχαν επίσης και δευτερεύουσες τάσεις. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στη μεταμοντέρνα εποχή, όπου μια πληθώρα τάσεων συνυπάρχουν ταυτόχρονα. Στην ιατρική αγορά, π.χ. υπάρχει ένας πλουραλισμός ή ευρεία ποικιλία εναλλακτικών προσεγγίσεων για την υγεία. Παρ' όλ' αυτά, η κάθε μία από αυτές έχει προέλθει από ένα συνδυασμό των βασικών μοντέλων που αναφέρθησαν παραπάνω. Μπορεί να εμπνέονται από στοιχεία της κβαντικής φυσικής, τη συστημική θεωρία, τις θεωρίες του χάους, τη θεωρία της αυτοοργάνωσης, την αυτοποίηση, κλπ, ενώ ανασυνδυάζονται ευρέως μεταξύ τους. Τόσο η ύπαρξη όσο και η έλξη που εξασκούν οι θεωρίες αυτές προς ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού ίσως είναι ένα σημάδι ότι η απλή αιτιοκρατική-μηχανική σκέψη, που κυριαρχεί στην σημερινή ιατρική σκέψη, δεν εξηγεί επαρκώς διάφορα φαινόμενα της πραγματικής ζωής των ασθενών αλλά και το πώς συλλαμβάνουν την έννοια της υγείας. Έτσι λοιπόν, τον 21ο αιώνα υπάρχει ακόμα η ανάγκη της προσφυγής και σε αυτά τα - φαινομενικά παρωχημένα - μοντέλα. Ορισμός της Υγείας: στο πέρασμα των αιώνων, οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν διάφορες προσεγγίσεις για να περιγράψουν αυτό που αντιλαμβάνονταν ως υγιή κατάσταση. Τελικά φαίνεται πως αποτελούνται από συγκεκριμένους συνδυασμούς επαναλαμβανόμενων μοντέλων, αναλόγως με τις υποκειμενικές αρχές και πεποιθήσεις του κάθε ερευνητή.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΞΟΝΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ Η αξονική τομογραφία εισήχθη στην ιατρική διαγνωστική τη δεκαετία του 1970 και έφερε επανάσταση στο χώρο. Ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και το πρώτο όργανο που μελετήθηκε με αυτήν ήταν ο εγκέφαλος. Η μέθοδος έτυχε ταχέως καθολικής αποδοχής, κυρίως, για το ότι δεν προκαλεί καμία ταλαιπωρία στους ασθενείς και έχει μεγάλη διαγνωστική ακρίβεια. Η αξονική τομογραφία ή αξονική τομογραφία σάρωσης για πρώτη φορά εφευρέθηκε από Godfrey Hounsfield στις αρχές της δεκαετίας του 1970 στο ΕΝΙ, εργαστήριο στην Αγγλία. Αναφέρεται επίσης ως CAT scan (Computerized Axial Tomography). ΒΑΣΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΑΞΟΝΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΑ ΜΕΡΗ ΑΞΟΝΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ Κάθε συγκρότημα ηλεκτρονικού τομογράφου αποτελούν τα εξής βασικά μέρη. Η μονάδα σάρωσης στην οποία υπάρχει ενσωματωμένη η ακτινολογική λυχνία και οι ανιχνευτές. H τράπεζα εξέτασης στην οποία τοποθετείται ο ασθενής και περνά μαζί με αυτόν μέσα από το άνοιγμα της μονάδας σάρωσης. Η γεννήτρια ακτίνων Χ και η μονάδα χειρισμού και ελέγχου. Η μονάδα επεξεργασίας που αποτελείται από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή που επεξεργάζεται τα δεδομένα και ανασυνθέτει εικόνες. Το σύστημα προβολής εικόνων που έχει την δυνατότητα της άμεσης προβολής εικόνων της εξεταζόμενης περιοχής. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΑΞΟΝΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ Με την ηλεκτρονική τομογραφία γίνονται εγκάρσιες τομές της περιοχής του σώματος που εξετάζεται. Δηλαδή ακτινογραφικές τομές κάθετες προς τον επιμήκη άξονα του σώματος.
Για την λήψη κάθε τομής η ακτινολογική λυχνία διαγράφει μία περιστροφική κίνηση 360ο γύρω από τον επιμήκη άξονα του σώματος του ασθενούς. Ταυτόχρονα με την περιστροφική αυτή κίνηση η λυχνία εκπέμπει μία λεπτή δέσμη ακτινοβολίας πάχους 1 έως 10mm που ακτινοβολεί το εξεταζόμενο θέμα από διαφορετικές προβολικές κατευθύνσεις. Η ακτινική αυτή δέσμη περνά έτσι από όλα τα σημεία της τομής και βγαίνει εξασθενημένη σε ποσοστό που εξαρτάται κυρίως από την πυκνότητα και την ατομική σύσταση των υλικών που παρεμβάλλονται στην διαδρομή της. Η ένταση της ακτινοβολίας πριν προσβάλει το εξεταζόμενο θέμα μετράτε από ένα ανιχνευτή αναφοράς. Κατά την έξοδο της από το σώμα του ασθενούς οι τιμές εξασθένησης της ακτινοβολίας καταγράφονται με την βοήθεια άλλων ανιχνευτών που βρίσκονται σε αντιδιαμετρική θέση με την εστία της ακτινολογικής λυχνίας και έτσι προσδιορίζεται ο συντελεστής εξασθένησης για την δεδομένη τομή.όταν τελειώσει ο προσδιορισμός των συντελεστών εξασθένησης τα αποτελέσματα καταγράφονται στη μνήμη του υπολογιστή ο οποίος μπορεί να ανασυνθέσει την εικόνα τομής μέσα σε πολύ λίγο χρόνο.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ Ο ΑΞΟΝΙΚΟΣ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΣ Αρχικά χρησιμοποιήθηκε μόνο σε εξετάσεις εγκεφάλου και σπονδυλικής στήλης. Στη συνέχεια σε εξετάσεις κοιλίας,πνευμόνων,οστών και μαλακών μορίων, με περιορισμό των άλλων ακτινολογικών μεθόδων.επειδή μπορεί να γίνει σαφής εντοπισμός εσωτερικών εστιών στα διάφορα όργανα του σώματος, γίνονται βιοψίες με την καθοδήγηση του ΑΤ. ανώδυνα και ακίνδυνα,και με εξαιρετική ακρίβεια,με συνέπεια την έγκαιρη θεραπεία του ασθενούς και τον περιορισμό ημερών νοσηλείας. Επίσης γίνονται παροχετεύσεις συλλογών και κύστεων. Τελευταία χρησιμοποιείται για τοπική θεραπεία όγκων του ήπατος με έγχυση ουσιών(αλκοόλης), Laser και ραδιοσυχνότητες κ.λ.π. Με την συνεχή βελτίωση των υπολογιστών οι οποίοι έχουν άμεση σχέση με τα προγράμματα του Α.Τ. έχουμε φθάσει σε επίπεδο ενδοσκοπικής μελέτης των κοίλων οργάνων εικονικά, λαμβάνοντας τις συνήθεις τομές, (κολονοσκόπηση, κυστεοσκόπηση κ.λ.π.) Με την αξονική τομογραφία μπορούν να εντοπιστούν παθολογικά ευρήματα σε όλο το σώμα: κεφαλή, τράχηλο, θώρακα, κοιλιακή περιοχή, άνω και κάτω άκρα, σπονδυλική στήλη. Με τους εξελιγμένους αξονικούς τομογράφους μπορεί να μελετηθεί και το παχύ έντερο αλλά και όλα τα κοίλα όργανα όπως η τραχεία και η ουροδόχος κύστη. Επανάσταση αποτελεί και η αξονική στεφανιογραφία, δηλαδή η απεικόνιση των στεφανιαίων αγγείων χωρίς καθετηριασμό. Αντίστοιχα, γίνεται και αξονική αγγειογραφία και στα υπόλοιπα αγγεία του σώματος µε μεγάλη αξιοπιστία, πάλι χωρίς καθετηριασμό. Η αξονική τομογραφία χρησιμοποιείται πλέον και ως διαγνωστική μέθοδος και στην οδοντιατρική, καθώς δίνει αναλυτικές πληροφορίες για την κατάσταση των οστών και την έκταση της βλάβης, ενώ μπορεί ακόμη να χρησιμοποιηθεί και για την πρώιμη διάγνωση της οστεοπόρωσης. Ο ασθενής δε χρειάζεται να μπει σε «κουβούκλιο», όπως γίνεται στις άλλες τομογραφίες, για να υποβληθεί σε αυτή την εξέταση, η οποία δίνει στο θεράποντα οδοντίατρο τρισδιάστατες πληροφορίες για τα οστά. Το πλεονέκτημα της αξονικής τομογραφίας, σε σύγκριση με την πανοραμική ακτινογραφία, που είχαν στη διάθεσή τους οι οδοντίατροι έως πρόσφατα, είναι ότι δίνει τρισδιάστατα στοιχεία, ενώ η πανοραμική δίνει δυσδιάστατα. Αυτό βοηθά τους οδοντιάτρους να κάνουν διάγνωση διαφόρων παθήσεων, ακόμη και καρκίνου, με μεγαλύτερη σαφήνεια. Στην περίπτωση, δε, που θα χρειαστεί να κάνουν εμφύτευση δοντιών, η αξονική τομογραφία συμβάλλει στη σωστότερη και ακριβέστερη εμφύτευση, καθώς και στην επιλογή των καταλληλότερων υλικών. Κίνδυνο οστεονέκρωσης ενέχει η επίσκεψη οστεοπορωτικών στον οδοντίατρο. Αντιμέτωπα με τον κίνδυνο, σε πολύ υψηλό ποσοστό, της οστεονέκρωσης μπορούν να βρεθούν τα άτομα που κάνουν μακροχρόνια χρήση διφωσφονικών, είτε για τη θεραπεία της οστεροπόρωσης, είτε
για τη θεραπεία καρκίνου, όταν χρειαστεί να υποβληθούν σε εξαγωγή δοντιού ή οδοντιατρική χειρουργική επέμβαση. Στις περιπτώσεις αυτές, ο οδοντίατρος πρέπει να συνεργαστεί με το θεράποντα ιατρό του ασθενούς, προκειμένου να σταματήσει, για ένα διάστημα, η χορήγηση διφωσφονικών και να χορηγηθεί στον ασθενή αντιβίωση για διάστημα μεγαλύτερο των οκτώ ημερών, που συνήθως χορηγούνται ώστε να μπορέσουν να γίνουν οι αιματικές οδοντιατρικές πράξεις. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δείξουν οι γυναίκες που παίρνουν διφωσφονικά φάρμακα για την οστεροπόρωση, είτε σε ενέσιμη μορφή είτε από το στόμα. Η αξονική τομογραφία είναι µία ακτινολογική εξέταση (ακτίνες Χ).Η ακτινοβολία που δέχεται ο ασθενής είναι ανάλογη (και ορισμένες φορές μικρότερη) µε άλλων ακτινολογικών εξετάσεων (ακτινογραφία κ.λπ.), γι αυτό και πρέπει να υπάρχουν ενδείξεις για την εφαρμογή της. Συνεπώς δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση αλλά ούτε και να αποφεύγεται εξαιτίας της ακτινοβολίας, γιατί τα οφέλη που προκύπτουν από την έγκαιρη διάγνωση μίας παθολογικής κατάστασης είναι περισσότερα από την επίπτωση της ακτινοβολίας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΞΟΝΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ Οι δόσεις ακτινοβολίας κατά τη διάρκεια μιας αξονικής τομογραφίας είναι από 100 έως 500 φορές μεγαλύτερες από μία συμβατική ακτινογραφία, ανάλογα με το μέρος του σώματος στο οποίο γίνονται. Σύμφωνα με τους κατασκευαστές των μηχανημάτων αυτών, όσο μεγαλύτερη είναι η δόση που χρησιμοποιείται τόσο καλύτερη είναι η ποιότητα μιας αξονικής. Επίσης στις νέες τεχνικές αξονικής τομογραφίας χρησιμοποιούνται ακόμη μεγαλύτερες δόσεις ακτινοβολίας. Παρ' όλο που οι νέες αυτές εξελιγμένες τεχνικές φαίνεται να έχουν ένα ρόλο στη διαγνωστική προσέγγιση, δεν υπάρχουν ακόμη οι κατευθυντήριες εκείνες οδηγίες, οι οποίες να βασίζονται σε καλά τεκμηριωμένες αποδείξεις σχετικά με την αναγκαιότητα χρήσης τους. Επίσης ο τρόπος χρήσης αυτών των τεχνικών ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των διαφόρων νοσηλευτικών ιδρυμάτων. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στις διαφορετικές εκτιμήσεις των ιατρών, αλλά και την προώθηση των τεχνικών αυτών από τους κατασκευαστές. Το θέμα είναι ότι δεν βασίζεται σε επιστημονικά τεκμηριωμένες αποδείξεις για την κλινική χρησιμότητά τους. Παρ' όλο που δεν έχει αποδειχθεί άμεσα ότι η αξονική τομογραφία αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο, η ακτινοβολία είναι γνωστό ότι αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην εμφάνιση του καρκίνου. Ακόμη και σήμερα δεν υπάρχει κάποιος κυβερνητικός οργανισμός που να συλλέγει στοιχεία για τη μελέτη της σχέσης της ακτινοβολίας από τη χρήση ιατρικών διαγνωστικών τεχνικών, με την καρκινογένεση. Απ' ό,τι φαίνεται από διάφορες μελέτες οι ιατροί δεν γνωρίζουν αρκετά πράγματα για το θέμα αυτό. Δεν υπάρχουν κατευθυντήριες οδηγίες για το ποιες είναι οι απαιτούμενες δόσεις, οι τεχνολόγοι δεν γνωρίζουν πότε το ποσό της ακτινοβολίας είναι υπερβολικό, ενώ ακόμη και σε αρκετές πολιτείες των ΗΠΑ δεν είναι πιστοποιημένοι. Η δόση ακτινοβολίας της Α.Τ. είναι λιγότερη από τις κλασσικές τομογραφίες και αγγειογραφίες και μεγαλύτερη από τις απλές ακτινογραφίες. Μεγαλύτερη επίσης από τις απλές ακτινογραφίες είναι η δόση όταν λαμβάνονται πολλές τομές στο ίδιο σημείο, αλλά αυτό είναι σπάνιο ή σε ειδικές τεχνικές όπως η High resolution τεχνική αλλά και αυτή η μέθοδος γίνεται σε άκρως επιλεγμένες περιπτώσεις. Γι'αυτό η εξέταση με Α.Τ. γίνεται μετά από κλινική ένδειξη. Αν και είναι γνωστό ότι προκαλούνται αντιδράσεις από την χορήγηση σκιαστικών ο ακριβής λόγος δεν είναι γνωστός. Γενικά υπάρχουν δύο θεωρίες οι οποίες προσπαθούν να περιγράψουν αυτό το φαινόμενο.
Η πρώτη θεωρία είναι η φυσιοχημειοτοξική.σύμφωνα με αυτήν οι αντιδράσεις προκαλούνται εξαιτίας της ικανότητας των σκιαστικών να μεταβάλουν την ομοιόσταση του οργανισμού ειδικά του αίματος και της κυκλοφορίας του. Οι μεταβολές αυτές σχετίζονται με τα εξής : - Τα χημικά στοιχεία από τα οποία αποτελείται το σκιαστικό. Αν είναι δηλαδή ιονικό η μη ιονικό. - Την συγκέντρωση του ιωδίου. Όσο υψηλότερη η συγκέντρωση τόσο μεγαλύτερος και ο κίνδυνος για αντιδράσεις. - Την ταχύτητα έγχυσης του σκιαστικού. Η αύξηση της ταχύτητας έγχυσης μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο κίνδυνο αντιδράσεων. - Την γλοιώτητα του σκιαστικού. Ό όρος γλοιώτητα περιγράφει την αντίσταση στην ροή ενός σκιαστικού. Όσο μικρότερη γλοιώτητα έχει ένα σκιαστικό τόσο λιγότερος είναι ο κίνδυνος για αντιδράσεις.μείωση της γλοιώτητας και συνεπώς του κινδύνου επιτυγχάνεται με την θέρμανση της σκιαγραφικής ουσίας έως του βαθμού της θερμοκρασίας του σώματος ήτοι 36 ο C. - Το συνολικός όγκος του σκιαστικού. Αύξηση του όγκου δηλαδή της ποσότητας του σκιαστικού σημαίνει αύξηση του κινδύνου για αντιδράσεις. Η δεύτερη θεωρία περιγράφει τις ιδιοπαθείς αντιδράσεις.οι ιδιοπαθείς ομοιάζουν με τις αλλεργικές αντιδράσεις η με υπερευαισθησία σε συγκεκριμένες ουσίες στην περίπτωσή μας στο ιώδιο. Ο κοινά χρησιμοποιούμενος όρος για αυτές τις αντιδράσεις είναι αντιδράσεις αναφυλαξίας.σε απάντηση στα αντιγόνα (σκιαστικό) ο οργανισμός παράγει αντισώματα.αυτή η διαδικασία οδηγεί στην απελευθέρωση ισταμίνης. Όταν απελευθερώνεται μεγάλη ποσότητα ισταμίνης στο σώμα και το κυκλοφορικό σύστημα υπερφορτώνεται τότε η ισταμίνη βγαίνει από τα αγγεία στους περιβάλλοντες ιστούς. Αυτό προκαλεί το οίδημα. Συμπτώματα που σχετίζονται με αναφυλακτικές αντιδράσεις είναι: υγρά μάτια, μύτη που τρέχει, πονοκέφαλος, ναυτία, εμετός, λαρυγκόσπασμος και βρογχόσπασμος. Οι ιδιοπαθείς αντιδράσεις χωρίζονται σε ήπιες και σοβαρές.υπάρχει ως ένα βαθμό κάποια συσχέτιση ανάμεσα στη σοβαρότητα των αντιδράσεων και το χρόνο στον οποίο συμβαίνουν. Όσο ποιο σοβαρή είναι μία αντίδραση τόσο ποιο σύντομα λαμβάνει χώρα. Καθώς λοιπόν το πέρας λίγου χρόνου από την έγχυση δεν εξασφαλίζει την πιθανότητα να μην εμφανιστούν αντιδράσεις αργότερα είναι επιβεβλημένο ο ασθενής στον οποίο χορηγήθηκε σκιαστικό να παρακολουθείται για τουλάχιστον μισή ώρα μετά το τέλος της εξέτασης.