«ΧΩΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΟΧΙΑΚΗ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ ΜΕΣΟΖΩΟ- ΠΛΑΓΚΤΟΝΙΚΩΝ ΨΕΥΔΟΟΜΑΔΩΝ ΚΑΙ ΨΑΡΙΩΝ»

YΠOYPΓEIO ΠAΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Γ.Γ.Ε.Τ. ΕΣΠΑ 2007-2013 ΔΡΑΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ «Αναπτυξιακές προτάσεις ερευνητικών φορέων- ΚΡΗΠΙΣ» ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Ανάπτυξη συστήματος ολοκληρωμένης διαχείρισης λεκανης απορροής και της συνδεόμενης παράκτιας και θαλάσσιας ζώνης ΤΙΤΛΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ 5.5 «ΧΩΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΟΧΙΑΚΗ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ ΜΕΣΟΖΩΟ- ΠΛΑΓΚΤΟΝΙΚΩΝ ΨΕΥΔΟΟΜΑΔΩΝ ΚΑΙ ΨΑΡΙΩΝ» 2015

Οι βιβλιογραφικές αναφορές στις εργασίες της παρούσας έκθεσης παρακαλούμε να γίνονται σύμφωνα με τον ακόλουθο τρόπο: Γιαννουλάκη Μ., Πυρουνάκη Μ. Μ.., Παπαντωνίου Γ. και Μαχιάς Α., 2015. Χωρική και εποχιακή επικάλυψη μεσοζωοπλαγκτονικών ψευδοομάδων και ψαριών. ΚΡΗΠΙΣ-ΙΘΑΒΙΠΕΥ, 22 σελ. 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 1.1. Αντικείμενο και σκοπός της παρούσας μελέτης... 4 1.2 Ομάδα έργου... 5 2. ΜΑΛΙΑΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ... 6 2.1. Γενικά... 6 3. ΧΑΡΤΕΣ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗΣ ΜΕΣΟΖΩΟΠΛΑΓΚΤΟΥ-ΜΙΚΡΩΝ ΠΕΛΑΓΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ... 7 3.1. Εισαγωγή... 7 3.2. Μεθοδολογία... 9 3.2.1 Ανάλυση ακουστικών δεδομένων Μεσοζωοπλαγκτού στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ»... 9 3.2.2 Ανάλυση ακουστικών δεδομένων μικρών πελαγικών ειδών ψαριών στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ»... 10 3.2.3 Επικάλυψη ακουστικών δεδομένων μικρών πελαγικών ειδών ψαριών και υψηλών συγκεντρώσεων μεσοζωοπλαγκτού στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ»... 11 3.3. Χάρτες επικάλυψης υψηλών συγκεντρώσεων Μεσοζωοπλαγκτού και κατανομής μικρών πελαγικών ειδών ψαριών με βάση ακουστικά δεδομένα στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ»... 12 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 19 5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 21 5.1. Ελληνική έντυπη βιβλιογραφία... 21 5.2. Διεθνής έντυπη βιβλιογραφία... 21 3

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Αντικείμενο και σκοπός της παρούσας μελέτης Η παρούσα τεχνική έκθεση συμπεριλαμβάνεται στην ενότητα εργασίας 5 με τίτλο «Παρακολούθηση των μεταβολών στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή, σε συνάρτηση με τις μεταβολές των ποτάμιων εκροών» και αποτελεί το παραδοτέο Π5.5 με τίτλο «Χωρική και εποχιακή επικάλυψη μεσοζωο-πλαγκτονικών ψευδο-ομάδων και ψαριών». Η καθυστέρηση στον εκσυγχρονισμό του υδρακουστικού εξοπλισμού και την επέκταση υπάρχουσας τεχνολογίας και τεχνογνωσίας για την παρακολούθηση των διακυμάνσεων του πλαγκτού και της κατανομής των ψαριών στην ευρύτερη παραθαλάσσια περιοχή της λεκάνης απορροής (πραγματοποιήθηκε τον 11/2015 αντί του προβλεπόμενου 7/2014) είχε ως αποτέλεσμα τη μη εκτέλεση των προβλεπόμενων από το τεχνικό δελτίο δειγματοληψιών σε εποχική βάση. Πραγματοποιήθηκαν τελικά μόνο 2 δειγματοληψίες με τον υφιστάμενο ακουστικό εξοπλισμό που επέτρεπε μόνο μια συνολική αποτίμηση του ήχου που αποδίδεται σε μεσοζωοπλαγκτό χωρίς διάκριση σε ομάδες. Έτσι, στη συγκεκριμένη μελέτη γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της επικάλυψης του ήχου που αποδίδεται σε μεσο-ζωοπλαγκτόν σε σχέση με τη κατανομή του ήχου που αποδίδεται σε μικρά πελαγικά είδη ψαριών στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού Κόλπου με βάση ακουστική δειγματοληψία τον Σεπτέμβιο του 2013 και τον Ιούνιο 2014 που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια του έργου ΚΡΗΠΙΣ. Έτσι δίνεται η δυνατότητα συσχέτισης με την κατανομή των ιχθυοπληθυσμών των μικρών πελαγικών και η κατανόηση του υδάτινου οικοσυστήματος του Μαλιακού κόλπου. 4

1.2 Ομάδα έργου ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ-ΙΘΑΒΙΠΕΥ Γιαννουλάκη Μαριάννα Μαρία Μυρτώ Πυρουνάκη Γεωργία Παπαντωνίου Αθανάσιος Μαχιάς 5

2. ΜΑΛΙΑΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ 2.1. Γενικά Ο Μαλιακός κόλπος είναι ένας ημίκλειστος, ρηχός, θαλάσσιος κολποειδής σχηματισμός στο κεντρικό τμήμα της χώρας, μεταξύ της Εύβοιας και της Στερεάς Ελλάδας, που χαρακτηρίζεται περιορισμένη κυματική δράση εξαιτίας του σχετικά μικρού του μεγέθους και πλάτους (Ψωμιάδης, 2010; Εικόνα 1). Το εσώτερο τμήμα του κόλπου, κοντά στο στόμιο του ποταμού, είναι το πιο ρηχό. Ο Σπερχειός συναντά την θάλασσα στο νοτιοδυτικό άκρο του κόλπου. Εικόνα 1: Ο Μαλιακός κόλπος Ο εσωτερικός Μαλιακός κόλπος παρουσιάζει μία παράκτια ζώνη στην οποία επικρατούν οι πελματοφόρες δελταϊκές διεισδύσεις της χέρσου στην θάλασσα λόγω της διαρκούς προσχωσιγενούς δράσης του ποταμού και οι πολύ ρηχές περιοχές. Το ανάγλυφο του βυθού είναι ομαλό με πολύ μικρές κλίσεις προς το κέντρο του εσωτερικού κόλπου και μέγιστο βάθος τα 27 6

m. Το εμβαδόν του εσωτερικού Μαλιακού κόλπου ανέρχεται σε 91,5 km 2 περίπου και το μήκος της ακτογραμμής σε 52 km περίπου. Ο εξωτερικός Μαλιακός κόλπος παρουσιάζει μία παράκτια ζώνη σχετικά ομαλή, επίσης το ανάγλυφο του βυθού είναι ομαλό με μέγιστο βάθος που ξεπερνά τα 50 m στην πύλη επικοινωνίας με τον Δίαυλο των Ωρεών και τα 60 m στο στενό επικοινωνίας με το Β. Ευβοϊκό κόλπο. 3. ΧΑΡΤΕΣ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗΣ ΜΕΣΟΖΩΟΠΛΑΓΚΤΟΥ-ΜΙΚΡΩΝ ΠΕΛΑΓΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ 3.1. Εισαγωγή Η κυρίαρχη ομάδα της μεσοζωοπλαγκτικής βιοκοινότητας του Μαλιακού κόλπου, όπως και της πλειοψηφίας των παράκτιων μεσογειακών οικοσυστημάτων, είναι τα Κωπήποδα με κυρίαρχα να είναι τα ευρύθερμα και ευρύαλα είδη Acartia clausi και Oithona similis (Christou et al. 1997). Η αριθμητική κυριαρχία των Κωπηπόδων αναιρείται ανά περιόδους από οργανισμούς όπως τα Κλαδοκεραιωτά οι οποίοι χαρακτηρίζονται από πληθυσμιακές εκρήξεις μικρής διάρκειας κυρίως κατά τη θερινή περίοδο.ενώ οι Κωπηλάτες και οι Χαιτόγναθοι αποτελούν επίσης σημαντκές ολοπλαγκτικές ομάδες της βιοκοινότητας της ευρύτερης περιοχής του Μαλιακού κόλπου (Ramfos et al. 2005). Η χρήση της υδρακουστικής μεθοδολογίας επιτρέπει να συλλεχτεί εύκολα πολυδιάστατη πληροφορία που αφορά το βιοτικό τμήμα του οικοσυστήματος (π.χ. ψάρια, ζωοπλαγκτόν, μέδουσες) καθώς επιτρέπει την συλλογή δεδομένων υψηλής χωρο-χρονικής διακριτικότητας, που καλύπτουν εύκολα και με ακρίβεια μεγάλες περιοχές και διαφορετικά είδη ζωικών οργανισμών (Foote 2009, Southall & Nowacek 2009). Καθώς η ακουστική μεθοδολογία βασίζεται σε συνεχή δειγματοληψία, παρέχει τρισδιάστατη πληροφορία υψηλής ανάλυσης, σε αντίθεση με άλλες μεθόδους που βασίζονται σε σημειακές δειγματοληψίες τυχαίων ή προκαθορισμένων σταθμών. 7

Στα πλαίσια της παρούσας πρότασης, προτάθηκε η αναβάθμιση του υφιστάμενου ακουστικού εξοπλισμού και η ανάπτυξη κατάλληλης μεθοδολογίας για την εκτίμηση και χαρτογράφηση νέων συνιστωσών του πελαγικού οικοσυστήματος όπως το μεσο-ζωοπλαγκτόν. Η πολύ μεγάλη καθυστέρηση στον εκσυγχρονισμό του υδρακουστικού εξοπλισμού και την επέκταση υπάρχουσας τεχνολογίας και τεχνογνωσίας για την παρακολούθηση των διακυμάνσεων του πλαγκτού και της κατανομής των ψαριών στην ευρύτερη παραθαλάσσια περιοχή της λεκάνης απορροής (πραγματοποιήθηκε τον 11/2015 αντί του προβλεπόμενου 7/2014 με τη λήξη του προγράμματος τον 12/2015) είχε ως αποτέλεσμα τη μη εκτέλεση των προβλεπόμενων από το τεχνικό δελτίο δειγματοληψιών σε εποχική βάση. Πραγματοποιήθηκαν τελικά μόνο 2 δειγματοληψίες με τον υφιστάμενο ακουστικό εξοπλισμό που επέτρεπε μόνο μια συνολική αποτίμηση του ήχου που αποδίδεται σε μεσοζωοπλαγκτό χωρίς τη δυνατότητα διάκρισης σε ομάδες και με το συνεπαγόμενο σφάλμα στον προσδιορισμό του συνολικού αύτου ήχου. Με βάση τα αποτελέσματα από τις 2 αυτές δειγματοληψίες παρατίθενται οι χάρτες επικάλυψης του ήχου που αποδίδεται σε μεσο-ζωοπλαγκτόν σε σχέση με τη κατανομή του ήχου που αποδίδεται σε μικρά πελαγικά είδη ψαριών στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού Κόλπου. 8

3.2. Μεθοδολογία 3.2.1 Ανάλυση ακουστικών δεδομένων Μεσοζωοπλαγκτού στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ» Στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ» απεικονίστηκε η αφθονία μεσοζωοπλαγκτού με τη χρήση ακουστικών δεδομένων από την περιοχή του Μαλιακού κόλπου. Τα ακουστικά δεδομένα συλλέχθηκαν κατά μήκος 4 προκαθορισμένων διατομών στην περιοχή του Μαλιακού κόλπου τον Σεπτέμβριο του 2013 και τον Ιούλιο του 2014 με ένα ηχοβολιστικό σχιστής δέσμης. Το ηχοβολιστικό που χρησιμοποιήθηκε ήταν το Biosonics Split Beam 120 khz DT-X. Το μέγεθος της Στοιχειώδους Δειγματοληπτικής Μονάδας (Elementary Distance Sampling Unit - ESDU) ήταν ένα ναυτικό μίλι. Ως δείκτης αφθονίας μεσοζωοπλαγκτού χρησιμοποιήθηκε η μονάδα μέτρησης του οπισθοανακλώμενου ήχου (Nautical Area Scattering Coefficient - NASC, m 2 /nm 2 ) και δημιουργήθηκαν χάρτες σημείων. Στους χάρτες απεικονίζεται η κατανομή του NASC μεσοζωοπλαγκτού ανά 0,25 nm απόσταση α) στο σύνολο της υδάτινης στήλης, β) στα 20 m από την επιφάνεια, και γ) μεταξύ 20 m από την επιφάνεια και του βυθού. Για την εκτίμηση της αφθονίας του μεσοζωοπλαγκτού ακολουθήθηκε η παρακάτω διαδικασία χρησιμοποιώντας λογισμικό Echoview v.5.40 της Myriax. o Η ανάλυση του οπισθοανακλώμενου ήχου περιορίστηκε στο στρώμα της υδάτινης στήλης μεταξύ των 3 m από την επιφάνεια ως το βυθό. o Αναγνώριστηκαν τα σχολεία ψαριών με βάση ενσωματωμένο αλγόριθμο του Echoview, προσαρμοσμένου για την αναγνώριση μικρού μεγέθους σχολείων που αφθονούν στην περιοχή μελέτης (ελάχιστο ύψος: 1 m, ελάχιστο μήκος: 5 m). o Αφαιρέθηκαν τα σχολεία ψαριών από τα ηχογράμματα εφαρμόζοντας έναν δεύτερο αλγόριθμο, σύμφωνα με τον οποίο ο οπισθοανακλώμενος ήχος των σχολείων ψαριών αντικαταστήθηκε με την τιμή -999 db. 9

o Από τον εναπομείναντα ήχο, επιλέχθηκε ο οπισθοανακλώμενος ήχος μεταξύ -80 και -60 db. Αυτό το εύρος τιμών οπισθοανακλώμενου ήχου θεωρήθηκε αντιπροσωπευτικό των μεσοζωοπλακτικών ομάδων που κυριαρχούν στην περιοχή όπως τα κωπήποδα, τα κλαδοκεραιωτά, οι κωπηλάτες, οι χαιτόγναθοι, οι προνύμφες δεκαπόδων, οι οποίες σύμφωνα με βιβλιογραφικές αναφορές αποτελούν τις κυρίαρχες ομάδες μεσοζωοπλαγκτού στην περιοχή του Μαλιακού (Papathanasiou& Zenetos 2005, Ramfos et al. 2005). o Τέλος, πραγματοποιήθηκε η εξαγωγή του οπισθοανακλώμενου ήχου του μεσοζωοπλακτού από το λογισμικό Echoview σε μορφή CSV (Comma Separated Values) αρχείου, ανά 10 m βάθος και 0.25 nm απόσταση. 3.2.2 Ανάλυση ακουστικών δεδομένων μικρών πελαγικών ειδών ψαριών στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ» Επιπλέον της ακουστικής δειγματοληψίας που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ» αναλύθηκαν και ιστορικά ακουστικά δεδομένα που συλλέχθηκαν κατά μήκος 4 προκαθορισμένων διατομών στην περιοχή του Μαλιακού κόλπου τον Ιούνιο του 2005, 2006, 2008 με ένα ηχοβολιστικό σχιστής δέσμης. Το ηχοβολιστικό που χρησιμοποιήθηκε ήταν το Biosonics Split Beam 120 khz DT-X. Το μέγεθος της Στοιχειώδους Δειγματοληπτικής Μονάδας (Elementary Distance Sampling Unit - ESDU) ήταν ένα ναυτικό μίλι. Ως δείκτης αφθονίας μεσοζωοπλαγκτού χρησιμοποιήθηκε η μονάδα μέτρησης του οπισθοανακλώμενου ήχου (Nautical Area Scattering Coefficient - NASC, m 2 /nm 2 ) και δημιουργήθηκαν χάρτες σημείων. Στους χάρτες απεικονίζεται η κατανομή του NASC μεσοζωοπλαγκτού ανά 0,25 nm απόσταση α) στο σύνολο της υδάτινης στήλης, β) στα 20 m από την επιφάνεια, και γ) μεταξύ 20 m από την επιφάνεια και του βυθού. Για την εκτίμηση της αφθονίας του μεσοζωοπλαγκτού ακολουθήθηκε η ίδια διαδικασία που περιγράφεται στην Ενότητα 3.2 χρησιμοποιώντας λογισμικό Echoview v.5.40 της Myriax. 10

3.2.3 Επικάλυψη ακουστικών δεδομένων μικρών πελαγικών ειδών ψαριών και υψηλών συγκεντρώσεων μεσοζωοπλαγκτού στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ» Για τη απεικόνιση της επικάλυψης των ακουστικών δεδομένων μικρών πελαγικών ειδών ψαριών και υψηλών συγκεντρώσεων μεσοζωοπλαγκτού στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ» προσδιορίστηκε το επίπεδο υψηλών συγκεντρώσεων μεσοζωοπλαγκτού με βάση τη τιμή του ήχου που αντιστοιχεί > 75% της αθροιστικής καμπύλης της κατανομής των τιμών του ήχου (βλέπε Πίνακας 1 αναλυτικά). Πίνακας 1: Οι απόλυτες τιμές ήχου με βάση τις οποίες προσδιορίστηκε το επίπεδο υψηλών συγκεντρώσεων μεσοζωοπλαγκτού και αντιστοιχούν στο 75% της αθροιστικής καμπύλης της κατανομής των τιμών του ήχου. Κατηγορία Μεσοζωοπλαγκτού Απόλυτη τιμή NASC (m 2 /nm 2 ) Σύνολο 2013 95 Κατώτερο τμήμα στήλης νερού (20 μ- Πυθμένα) για 2013 Ανώτερο τμήμα στήλης νερού (0 20 μ) για 2013 50 36 Σύνολο 2014 31 Κατώτερο τμήμα στήλης νερού (20 μ- Πυθμένα) για 2014 Ανώτερο τμήμα στήλης νερού (0 20 μ) για 2014 25 8 11

Στη συνέχεια έγινε απεικόνιση της οριζόντιας κατανομής του μεσοζωοπλαγκτού με τη μέθοδο της παρεμβολής με αντίστροφη απόσταση σε Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφορίας όπου φαίνονται διακριτά περιοχές χαμηλών και υψηλών τιμών μεσοζωοπλαγκτού. Πάνω σε αυτό το χάρτη και για κάθε χρονιά δειγματοληψίας έγινε απεικόνιση της κατανομής του οπισθοανακλώμενου ήχου της σαρδέλας, του γαύρου και του συνόλου των μικρών πελαγικών για κάθε σημείο ακουστικής δειγματοληψίας. 3.3. Χάρτες επικάλυψης υψηλών συγκεντρώσεων Μεσοζωοπλαγκτού και κατανομής μικρών πελαγικών ειδών ψαριών με βάση ακουστικά δεδομένα στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ» Το 2013 καταγράφηκαν υψηλότερες τιμές του οπισθοανακλώμενου ήχου (NASC, m2/nm2) μεσοζωοπλαγκτού σε σχέση με το 2014 σε όλη περιοχή μελέτης τόσο στο σύνολο της υδάτινης στήλης όσο και στο επιφανειακό υδάτινο τμήμα (0 20 m). Στο βαθύτερο τμήμα της υδάτινης στήλης (20 m βυθός) οι τιμές του οπισθοανακλώμενου ήχου (NASC, m 2 /nm 2 ) το 2013 ήταν επίσης υψηλότερες των αντίστοιχων του 2014 σε όλη την περιοχή μελέτης εκτός του Βόρειου Ευβοϊκού. Στη περιοχή του Βόρειου Ευβοϊκού καταγράφηκαν υψηλότερες τιμές στο βαθύτερο τμήμα της υδάτινης στήλης σε σχέση με το επιφανειακό. Το ίδιο παρατηρήθηκε και το 2014 όπου οι υψηλές τιμές ολικού οπισθοανακλώμενου ήχου (NASC, m2/nm2) στον Βόρειο Ευβοϊκό αποδίδονται κυρίως στις αυξημένες τιμές οπισθοανακλώμενου ήχου στο βαθύτερο (20 m βυθός) τμήμα της υδάτινης στήλης. Το 2014 καταγράφηκαν υψηλότερες τιμές οπισθοανακλώμενου ήχου (NASC, m 2 /nm 2 ) για το σύνολο των μικρών πελαγικών ψαριών σε σχέση με το 2013. Η κατανομή του γαύρου και τις δύο χρονιές ήταν πιο ομοιογενής σε σχέση με της σαρδέλας το 2014. Υψηλότερες τιμές βιομάζας τόσο για το γαύρο όσο και για το σύνολο των πελαγικών ψαριών καταγράφηκαν στον Μαλιακό κόλπο, στα στενά των Ωρεών και στον κόλπο της Αιδηψού σε σχέση με τις ενδιάμεσες περιοχές. Αντιθέτως η κατανομή της σαρδέλας το 2013 χαρακτηρίστηκε από κατακερματισμό με τον σχηματισμό πυρήνων με υψηλές τιμές οπισθοανακλώμενου ήχου. 12

Στα πλαίσια της μελέτης των συγκεντρώσεων των ψαριών σε συνδυασμό με τις συγκεντρώσεις του μεσοζωοπλαγκτού και της σύνθεσης των Παραδοτέων 5.1 και 5.2 του έργου στις Εικόνα 2 ως Εικόνα 7 παρουσιάζεται η επικάλυψη του οπισθοανακλώμενου ήχου της σαρδέλας, του γαύρου και του συνόλου των μικρών πελαγικών με τις περιοχές χαμηλής και υψηλής συγκέντρωσης μεσοζωοπλαγκτού για κάθε σημείο της ακουστικής δειγματοληψίας. ( α ) ( β) ( γ) Εικόνα 2: Χάρτης επικάλυψης του οπισθοανακλούμενου ήχου (Nautical Area Scattering Coefficient, m2/nm2) της σαρδέλας και του ήχου του μεσοζωοπλαγκτού α) στο ανώτερο τμήμα της στήλης του νερού (0-20μ) β) στο κατώτερο τμήμα της στήλης του νερού και γ) στο σύνολο της στήλης του νερού στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού το Σεπτέμβριο του 2013. 13

( α ) ( β) ( γ) Εικόνα 3: Χάρτης επικάλυψης του οπισθοανακλούμενου ήχου (Nautical Area Scattering Coefficient, m2/nm2) της σαρδέλας και του ήχου του μεσοζωοπλαγκτού (α) στο ανώτερο τμήμα της στήλης του νερού (0-20μ) β) στο κατώτερο τμήμα της στήλης του νερού και γ) στο σύνολο της στήλης του νερού στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού τον Ιούλιο του 2014. 14

( α ) ( β) ( γ) Εικόνα 4: Χάρτης επικάλυψης του οπισθοανακλούμενου ήχου (Nautical Area Scattering Coefficient, m2/nm2) του γαύρου και του ήχου του μεσοζωοπλαγκτού (α) στο ανώτερο τμήμα της στήλης του νερού (0-20μ) β) στο κατώτερο τμήμα της στήλης του νερού και γ) στο σύνολο της στήλης του νερού στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού το Σεπτέμβριο του 2013. 15

( α ) ( β) ( γ) Εικόνα 5: Χάρτης επικάλυψης του οπισθοανακλούμενου ήχου (Nautical Area Scattering Coefficient, m2/nm2) του γαύρου και του ήχου του μεσοζωοπλαγκτού (α) στο ανώτερο τμήμα της στήλης του νερού (0-20μ) β) στο κατώτερο τμήμα της στήλης του νερού και γ) στο σύνολο της στήλης του νερού στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού τον Ιούλιο του 2014. 16

( α ) ( β) ( γ) Εικόνα 6: Χάρτης επικάλυψης του οπισθοανακλούμενου ήχου (Nautical Area Scattering Coefficient, m2/nm2) του συνόλου των μικρών πελαγικών και του ήχου του μεσοζωοπλαγκτού (α) στο ανώτερο τμήμα της στήλης του νερού (0-20μ) β) στο κατώτερο τμήμα της στήλης του νερού και γ) στο σύνολο της στήλης του νερού στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού το Σεπτέμβριο του 2013. 17

( α ) ( β) ( γ) Εικόνα 7: Χάρτης επικάλυψης του οπισθοανακλούμενου ήχου (Nautical Area Scattering Coefficient, m2/nm2) του συνόλου των μικρών πελαγικών και του ήχου του μεσοζωοπλαγκτού (α) στο ανώτερο τμήμα της στήλης του νερού (0-20μ) β) στο κατώτερο τμήμα της στήλης του νερού και γ) στο σύνολο της στήλης του νερού στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού τον Ιούλιο του 2014. Σε αμφότερες τις περιόδους δειγματοληψίας παρατηρείται σταθερότητα ως προς τις περιοχές επικάλυψης υψηλών συγκεντρώσεων μεσοζωοπλαγκτού και μικρών πελαγικών. Και τις δύο περιόδους δειγματοληψίας στο εσωτερικό τμήμα του Μαλιακού κόλπου παρατηρούνται υψηλές συγκεντρώσεις μικρών πελαγικών με χαμηλές συγκεντρώσεις μεσοζωοπλαγκτού. Επίσης και στις δυο περιόδους δειγματοληψίας στον κόλπο της Αιδηψού παρατηρούνται υψηλές τιμές βιομάζας σαρδέλας και γαύρου σε συνδυασμό με με υψηλές συγκεντρώσεις μεσοζωοπλαγκτού στα βαθύτερα στρώματα της υδάτινης στήλης (20 μ - πυθμένας). Αντίθετα, στο Στενό των Ωρεών οι υψηλές τιμές βιομάζας σαρδέλας και γαύρου συνδυάζονται με υψηλές τιμές μεσοζωοπλαγκτού στο επιφανειακό τμήμα της υδάτινης στήλης (0-20 μ). 18

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το 2014 παρατηρήθηκαν υψηλότερες συγκεντρώσεις σαρδέλας, γαύρου αλλά και του συνόλου των μικρών πελαγικών σε σχέση με το 2013 στην ευρύτερη περιοχή μελέτης. Η αύξηση των συγκεντρώσεων αμφότερων των υπό εξέταση ειδών αλλά και του συνόλου των μικρών πελαγικών συμπίτπει με τις υψηλότερες τιμές αφθονίας μεσοζωοπλαγκτού στον Βόρειο Ευβοϊκό (κόλπο Αιδηψού) το 2014. Αντίθετα στον Μαλιακό κόλπο η αύξηση αμφότερων των υπό μελέτη ειδών και του συνόλου των μικρών πελαγικών φαίνεται να είναι ανεξάρτητη των επιπέδων που του μεσοζωοπλαγκτού καθώς εκτιμήθηκαν χαμηλές συγκεντρώσεις μεσοζωοπλαγκτού. Σταθερή περιοχή επικάλυψης υψηλών τιμών NASC μικρών πελαγικών και υψηλών τιμών μεσοζωοπλαγκτού αποτελεί ο Βόρειος Ευβοϊκός (κόλπος Αιδηψού) και το βορειότερο τμήμα των Στενών των Ωρεών. Ειδικότερα, το ανώτερο τμήμα της υδάτινης στήλης χαρακτηρίστηκε από υψηλές τιμές μεσοζωοπλαγκτού στην περιοχή του Στενού των Ωρεών ενώ στο κατώτερο τμήμα της υδάτινης στήλης ήταν πιο άφθονο ως προς το μεσοζωοπλαγκτόν στην περιοχή του Βόρειου Ευβοϊκού (κόλπος Αιδηψού). Οι διαφορές που εντοπίστηκαν ανάμεσα στα στρώματα της υδάτινης στήλης ήταν σταθερές ανάμεσα στις δύο περιόδους δειγματοληψίας. Η μεσοζωοπλαγκτική αφθονία του Μαλιακού κόλπου έχει βρεθεί χαμηλή σε σχέση με ανάλογα παράκτια οικοσυστήματα γεγονός που έχει αποδοθεί στην αυξημένη τύρβη που χαρακτηρίζει την υδάτινη στήλη του Κόλπου (Christou et al. 1997). Ωστόσο τα σταθερά χαμηλά επίπεδα που βρέθηκαν για το μεσοζωοπλαγκτού στο εσωτερικό του Μαλιακου κόλπου στα πλαίσια της παρούσας έρευνας πιθανόν να οφείλονται στην ακαταλληλότητα των διαθέσιμων συχνοτήτων (38 and 120kHz) δειγματοληψίας για τις ομάδες μεσοζωοπλαγκτού που αφθονούν στη περιοχή (βλέπε Παραδοτέο 5.1). Ο οπισθοαντανακλώμενος ήχος από ζωοπλαγκτικούς οργανισμούς επηρεάζεται με ένα πολυποίκιλο τρόπο τόσο από τις τρισδιάστατες διακυμάνσεις των χαρακτηριστικών τους, το σχήμα και το μέγεθος τους καθώς και από τη γωνία πρόσπτωσης του ήχου πάνω στον εκάστοτε οργανισμό (Stanton et al. 1998, Lavery et al. 2007). Οι μεσοζωοπλαγκτικές βιοκοινότητες των παράκτια δυναμικών μεσογειακών οικοσυστήματων όπως ο Μαλιακός κόλπος κυριαρχούνται 19

τόσο ως προς την αφθονία όσο και ως προς τη βιομάζα (Calbet et al. 2001, Siokou-Frangou et al. 2009) από μικρά είδη με αποτέλεσμα να καθιστούν την αποτύπωσή τους ακόμα πιο δύσκολη. Η ικανότητα διάκρισης ασθενών στόχων όπως το μεσοζωοπλαγκτόν συσχετίζεται άμεσα με τη ακουστική συχνότητα που χρησιμοποιείται επομένως για την παρακολούθηση των διακυμάνσεων του πλαγκτού καθίσταται αναγκαία τουλάχιστον μια επιπρόσθετη συχνότητα 200 khz. Συνεπώς, η πολύ μεγάλη καθυστέρηση στον εκσυγχρονισμό του υδρακουστικού εξοπλισμού και την επέκταση υπάρχουσας τεχνολογίας και τεχνογνωσίας για την παρακολούθηση των διακυμάνσεων του πλαγκτού και της κατανομής των ψαριών στην ευρύτερη παραθαλάσσια περιοχή της λεκάνης απορροής (πραγματοποιήθηκε τον 11/2015 αντί του προβλεπόμενου 7/2014 με τη λήξη του προγράμματος τον 12/2015) είχε ως αποτέλεσμα να πραγματοποιήθουν τελικά δύο δειγματοληψίες με τον υφιστάμενο ακουστικό εξοπλισμό που επέτρεπε μόνο μια συνολική αποτίμηση του ήχου που αποδίδεται σε μεσοζωοπλαγκτό χωρίς τη δυνατότητα διάκρισης σε ομάδες και με το συνεπαγόμενο σφάλμα στον προσδιορισμό του συνολικού αυτού ήχου. 20

5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 5.1. Ελληνική έντυπη βιβλιογραφία Ψωμιάδης Ε. (2010). Έρευνα γεωμορφολογικών και περιβαλλοντικών μεταβολών στην υδρολογική λεκάνη του Σπερχειού ποταμού με χρήση νέων τεχνολογιών. Διδακτορική Διατριβή. Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα. 5.2. Διεθνής έντυπη βιβλιογραφία Calbet A, Garrido S, Saiz E, Alcaraz M, & Duarte CM (2001) Annual zooplankton succession in coastal NW Mediterranean waters: the importance of the smaller size fractions. Journal of Plankton Research, 23, 3, 319-331. Christou E.D., Pagou K., Christianidis S., Papathanasiou E., 1997. Temporal and spatial variability of plankton communities in a shallow embayment of the eastern Mediterranean. Oceanographic Literature Review, 44, 2, 113. Foote, K.G. (2009) Acoustic methods: Brief review and prospects for advancing fisheries research. In: Beamish, R.J. & Rothschild, B.J. (eds) The future of Fisheries Science in North America. Springer Sci-ence, pp 313-343. Lavery A. C.,Wiebe P. H., Stanton T. K., Lawson G., Benfield M. C., and Copley N., 2007. Determining dominant scatterers of sound in mixed zooplankton populations. Journal of the Acoustical Society of America, 122, 3304 3326. Papathanasiou E. & Zenetos A. 2005. State of the Hellenic Marine Environment. National Center of Marine Research (NCMR), Greece, 194-200. Ramfos A., Somarakis S., Koutsikopoulos C., Fragopoulu N., 2005. Summer mesozooplankton distribution in coastal waters of central Greece (eastern Mediterranean). II. Species assemblages. Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom 85, 765 774. Ross, T., Gaboury, I., and Lueck, R., 2007. Simultaneous acoustic observations of turbulence and zooplankton in the ocean. Deep Sea Research I, 54, 143 153. Simmonds J, MacLennan D (2005) Fisheries Acoustics,Theory and Practice, 2 nd edn. Oxford: Blackwell Publishing, 437 p. Siokou-Frangou I., Christaki U., Mazzochi M., Ribera d Alcala M., Vaque D., Zingone A., 2009. Plankton in the open Mediterranean Sea: a review. Diosciences Discuss., 6, 11187-111293. Southall, B.L., Nowacek, D.P. (2009) Acoustics in marine ecology: innovation in technology expands the use of sound in ocean science. Marine Ecology Progress Series 395, 1-3. 21

Stanton, T. K., Chu, D., Wiebe, P. H., Martin, L. V., and Eastwood, R. L., 1998. Sound scattering by several zooplankton groups. 1. Experimental determination of dominant scattering mechanisms. Journal of the Acoustical Society of America, 103, 225 235. 22