Δρ. Παρασκευή Βασάλα. Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Νομός Κεφαλληνίας

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΕΙΣΜΟΥΣ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Δρ. Παρασκευή Βασάλα Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Νομός Κεφαλληνίας Περίληψη Το εκπαιδευτικό υλικό "Μαθαίνοντας για τους Σεισμούς" απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και μαθητές της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για τους εκπαιδευτικούς στη διδασκαλία των σεισμών. Αναπτύσσεται σε 18 Σχέδια Εργασίας (Project), τα οποία καλύπτουν διαθεματικά το φαινόμενο του σεισμού, ώστε οι μαθητές να αποκτήσουν γνώσεις για τους σεισμούς και να διαμορφώσουν αντισεισμικές στάσεις και συμπεριφορές. Για την υλοποίηση των Σχεδίων Εργασίας υιοθετούνται εναλλακτικές διδακτικές, οι οποίες εγείρουν το ενδιαφέρον του μαθητή και ενθαρρύνουν την ενεργό συμμετοχή στη διαδικασία της μάθησης. Ο εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει το υλικό ανάλογα με το χρόνο που έχει στη διάθεσή του, τις ιδιαιτερότητες του σχολείου και την ηλικία των μαθητών. Το υλικό θα μπορούσε να αποβεί χρήσιμο σε κυβερνητικούς και μη φορείς, που υλοποιούν προγράμματα για τους σεισμούς, σε Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και σε σεμινάρια επιμόρφωσης εκπαιδευτικών. LEARNING ABOUT EARTHQUAKES: EDUCATIONAL MATERIAL FOR PRIMARY AND SECONDARY SCHOOLS Paraskevi Vassala, Ph.D. Directorate of Secondary Education, Kefallinia Abstract The educational material Learning about Earthquakes addresses the needs of teachers and pupils in Primary and Secondary Education and would provide a useful tool for teachers when teaching about earthquakes. It spans 18 projects that cover the earthquake phenomenon, in a cross-curricular approach, and aims at gaining knowledge and developing attitudes and behavior concerning protection against earthquakes. The projects involve alternative teaching strategies to stimulate students interest and involve them as active participants in the learning process. Teachers have the option to use the material efficiently depending on time available, particularities of the school, and pupils age. This material could also be useful to governmental and non-governmental organizations, which implement programmes for protection against earthquakes, to Environmental Education Centres and also to in-service seminars for teachers. Λέξεις κλειδιά: σεισμοί, εκπαιδευτικό υλικό, εκπαιδευτικά προγράμματα, διαθεματικότητα, καινοτόμες δράσεις, Key words: earthquakes, educational material, project, thematic approach (cross-curricular thematic approach), innovative activities 1. Εισαγωγή Οι σεισμοί από την αρχαιότητα μέχρι και τις αρχές του 19 ου αιώνα θεωρούνταν ως υπερφυσικά φαινόμενα και αποτελούσαν αντικείμενο της απορίας και του ενδιαφέροντος του ανθρώπου. Πολλοί είναι οι μύθοι και οι θρύλοι στις διάφορες κοινωνίες που συνδέονται με τους σεισμούς. Ακόμη και σήμερα οι σεισμοί προκαλούν φόβο και ανασφάλεια στον άνθρωπο γιατί εκδηλώνονται απότομα και χωρίς καμία προειδοποίηση (Bolt, 1991; Λέκκας 1996). Πάνω από 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν στις μεγάλες σεισμικές ζώνες της Γης κάτω από συνεχή απειλή. Σε παγκόσμια κλίμακα, κάθε χρόνο γίνονται αντιληπτά περισσότερα από 3.000 σεισμικά επεισόδια. Από αυτά μόνο τα 7 έως 10 προκαλούν σημαντικές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Οι επιπτώσεις των σεισμών στο δομημένο περιβάλλον και στην οικονομία των περιοχών που πλήττονται είναι συχνά καταστροφικές (Λέκκας, 1996). Η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση από άποψη σεισμικότητας στην Ευρώπη και την έκτη σε παγκόσμιο επίπεδο (Σπυρόπουλος, 1997; Παπαζάχος και Παπαζάχου, 2003). Ζώντας σε μια χώρα που ο σεισμός

μπορεί να συμβεί κάθε στιγμή, εκτός από τις αντισεισμικές κατασκευές, σπουδαίο ρόλο έχει η γνώση των σεισμικών φαινομένων και η αντισεισμική συμπεριφορά. Το σχολείο, ως χώρος μάθησης μπορεί να προσφέρει προς αυτήν την κατεύθυνση. Σημαντικό έργο στον τομέα της ενημέρωσης και της αντισεισμικής συμπεριφοράς έχει αναλάβει στη χώρα μας ο Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ΟΑΣΠ) μέσω ενημερωτικών σεμιναρίων για εκπαιδευτικούς και παραγωγής ενημερωτικού υλικού για τους σεισμούς, για όλες τις ηλικίες (Κούρου και Παπαδάκης, 1999). Το σχολικό πρόγραμμα ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια με την εισαγωγή του θεσμού των Σχολικών Δραστηριοτήτων στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, την Ευέλικτη Ζώνη Διαθεματικών και Δημιουργικών Δραστηριοτήτων στην Πρωτοβάθμια (ΥΠΕΠΘ, 2001) και τη Ζώνη Καινοτόμων Δράσεων στη Δευτεροβάθμια (ΥΠΕΠΘ, 2001), δίνει τη δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να υλοποιούν εκπαιδευτικά προγράμματα ποικίλης θεματολογίας με τους μαθητές τους. Στην υλοποίηση αυτών των προγραμμάτων, αλλά και στην καθημερινή διδακτική πράξη, χρήσιμο εργαλείο για τον εκπαιδευτικό είναι το εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο οφείλει να δομείται με τρόπο που να ευνοεί τη διαθεματική προσέγγιση του θέματος (Ματσαγγούρας, 2003) και την ενεργό συμμετοχή των μαθητών (Ματσαγγούρας και Χέλμης, 2003; Φλογαίτη, 2003). Στην εργασία αυτή θα περιγράψουμε ένα εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο θεωρούμε κατάλληλο για την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα σχολεία σχετικά με τους σεισμούς. Αρχικά θα αναφερθούμε στη δομή και στους στόχους του υλικού και θα ακολουθήσει η αναλυτική περιγραφή του. Τέλος θα αναφέρουμε προτάσεις χρήσης και αξιοποίησης του υλικού. 2. Δομή και στόχοι του εκπαιδευτικού υλικού Το εκπαιδευτικό υλικό, "Μαθαίνοντας για τους Σεισμούς" απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και μαθητές της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και εστιάζεται σε μαθητές 11-16 ετών. Φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για τους εκπαιδευτικούς στη διδασκαλία και στην υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τους σεισμούς, προκειμένου οι μαθητές να αποκτήσουν γνώσεις για τα σεισμικά φαινόμενα, να αναπτύξουν ικανότητες και να διαμορφώσουν αντισεισμικές στάσεις και συμπεριφορές. Βασική μέριμνα του υλικού είναι η διαθεματική προσέγγιση του φαινομένου των σεισμών, γι αυτό διαμορφώθηκαν 18 Σχέδια Εργασίας (Project) (Frey, 1984; Χρυσαφίδης, 1994), τα οποία συνθέτουν συνολικά τις διαφορετικές όψεις και διαστάσεις των σεισμικών φαινομένων 1. Τα Σχέδια Εργασίας, απευθύνονται στους μαθητές και περιέχουν κατάλληλα επιλεγμένες δραστηριότητες. Για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων κάθε Σχεδίου Εργασίας δίνονται Οδηγίες στους εκπαιδευτικούς. Επιπλέον το υλικό περιλαμβάνει Παράρτημα, με χρήσιμες πληροφορίες τόσο για τους μαθητές, όσο και για τους εκπαιδευτικούς. Οι γενικοί στόχοι του υλικού για τους μαθητές είναι: Να αποκτήσουν γνώσεις για τους σεισμούς και τις επιπτώσεις των σεισμών, να κατανοήσουν την αναγκαιότητα των μέτρων αντισεισμικής προστασίας, να καταστούν ικανοί να επισημαίνουν τυχόν επικινδυνότητες στο σπίτι και το σχολείο και επίσης να κατανοήσουν το σεισμό ως φυσικό φαινόμενο που μπορεί να αντιμετωπιστεί και να μετριάσουν το φόβο που ο σεισμός προκαλεί. 1 Τα αντικείμενα των 18 project είναι: «Οι σεισμοί στους μύθους των λαών», Οι πρώτες ερμηνείες και καταγραφές των σεισμών», «Οι λιθοσφαιρικές πλάκες, οι σεισμοί και τα ηφαίστεια», «Οι σεισμοί στην Ελλάδα», «Το λεξιλόγιο του σεισμού», «Πώς μετράμε τους σεισμούς;», «Οι επιπτώσεις των σεισμών», «Είναι δυνατή η πρόγνωση των σεισμών;» «Στο σπίτι για το σεισμό έχω φροντίσει», «Παίρνω τα μέτρα μου αν ο σεισμός με βρει στο σχολείο», «Είμαι στο σπίτι και ΣΕΙΣΜΟΣ!!!» «Ο σεισμός με βρήκε στο σχολείο», «Τι κάνω μετά το σεισμό στο σπίτι», «Στο σχολείο μετά το σεισμό τι γίνεται;», «Εθελοντής για σεισμούς!», «Ο σεισμός στην Τέχνη και τη Θρησκεία», «Σεισμοί και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης» και «Κέντρο Ενημέρωσης για τους σεισμούς»

Να αποκτήσουν αισθήματα ενδιαφέροντος για τους μύθους των λαών που αναφέρονται στο φαινόμενο των σεισμών, τις διάφορες μορφές της Τέχνης σχετικά με τους σεισμούς, να κατανοήσουν το ρόλο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και τη σημασία του εθελοντικής δράσης. Να αναπτύξουν ικανότητες αυτοπεποίθησης, συνεργασίας και επικοινωνίας μέσω της ομαδικής εργασίας, κριτικής σκέψης, λήψης αποφάσεων, διασαφήνισης αξιών και έκφρασης αξιολογικών κρίσεων Να καταστούν ικανοί να προτείνουν μέτρα αυτοπροστασίας που μπορούν να ληφθούν προσεισμικά, κατά τη διάρκεια και μετά από το σεισμό στο σπίτι και το σχολείο, να διαμορφώσουν αντισεισμικές στάσεις και να αποκτήσουν αντισεισμική συμπεριφορά.

2. Περιγραφή περιεχομένου Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε αναλυτικά το εκπαιδευτικό υλικό. 2.1. Τα Σχέδια Εργασίας (για το μαθητή) Κάθε Σχέδιο Εργασίας είναι αυτοτελές και περιλαμβάνει κατάλληλα επιλεγμένες δραστηριότητες, που επιτρέπουν στο μαθητή να κατανοήσει σταδιακά το φαινόμενο του σεισμού. Οι δραστηριότητες απαιτούν για την υλοποίησή τους εναλλακτικές διδακτικές, όπως μελέτη στο πεδίο, παιχνίδι ρόλων, χαρτογράφηση εννοιών, βιβλιογραφική έρευνα, μελέτη περίπτωσης, διασαφήνιση αξιών, debate, καταιγισμό ιδεών, επίλυση προβλήματος, κ.ά. Οι διδακτικές αυτές τεχνικές εφαρμόζονται ανεξάρτητα η μία από την άλλη ή σε συνδυασμό, αναπτύσσουν την αλληλεπίδραση μεταξύ του εκπαιδευτικού και του μαθητή αλλά και μεταξύ των ίδιων των μαθητών. Δίνουν την ευκαιρία στους μαθητές να εργαστούν τόσο στην αίθουσα διδασκαλίας όσο και στο πεδίο, να αναζητούν και να επεξεργάζονται πληροφορίες, να αναπτύσσουν την κριτική τους ικανότητα, να επεξεργάζονται λύσεις, να μαθαίνουν πράττοντας (Φλογαίτη και Βασάλα, 1999; Ματσαγγούρας, 2002; Κοσσυβάκη, 2003). Σε κάθε Σχέδιο Εργασίας, ο μαθητής εργάζεται σύμφωνα με συγκεκριμένες γραπτές οδηγίες που περιέχονται σε αυτό ή σύμφωνα με τις υποδείξεις και οδηγίες του εκπαιδευτικού. Στα Σχέδια εργασίας δίνονται επίσης συμπληρωματικές πληροφορίες σε ένθετα κείμενα καθώς και διαγράμματα, ιστογράμματα και σκίτσα, όπου κρίνεται απαραίτητο για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων. Ο μαθητής υλοποιεί τις δραστηριότητες και σημειώνει τις απόψεις του και το τελικό προϊόν της εργασίας του στον κενό χώρο μεταξύ των δραστηριοτήτων. Έτσι το εκπαιδευτικό υλικό αποτελεί ταυτόχρονα το «βιβλίο» του και το «τετράδιό» του (1). 2.2 Οδηγίες για την υλοποίηση των Σχεδίων εργασίας (για τον εκπαιδευτικό) Για την υλοποίηση κάθε Σχεδίου Εργασίας δίνονται οδηγίες στους εκπαιδευτικούς (1). Οι οδηγίες περιλαμβάνουν τους στόχους του Σχεδίου Εργασίας,, κατάλογο των απαιτούμενων για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων υλικών, διδακτικές επισημάνσεις για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων καθώς και συγκεκριμένες προτάσεις για την αξιολόγηση των δραστηριοτήτων. Διευκρινίζεται ότι οι οδηγίες έχουν στόχο να βοηθήσουν τον εκπαιδευτικό στο έργο του, να του δώσουν ιδέες. Ο εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα ανάλογα με την ηλικία των μαθητών, το χρόνο που έχει στη διάθεσή του, καθώς και τις ιδιαιτερότητες του σχολείου και της περιοχής να προσθέσει, να αφαιρέσει, να τροποποιήσει δραστηριότητες και επίσης να δώσει έμφαση και να εμβαθύνει σε επιμέρους δραστηριότητες (Φλογαίτη και Βασάλα, 1999). Σε κάθε περίπτωση ο εκπαιδευτικός μελετά το υλικό και παρουσιάζει τη δομή του στους μαθητές, τονίζοντας ότι το εκπαιδευτικό αυτό υλικό λειτουργεί ταυτόχρονα ως «βιβλίο» και ως «τετράδιο» για το μαθητή. Επίσης ο εκπαιδευτικός μπορεί να ζητήσει από τους μαθητές να έχουν συμπληρωματικά ένα φάκελο, στον οποίο θα τοποθετούν επιπλέον εργασίες τους, φωτογραφικό υλικό που θα συλλέγουν, δικά τους σχεδιαγράμματα, σκίτσα και ζωγραφικές. Κατά την υλοποίηση των Σχεδίων Εργασίας οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες και ατομικά. Σε κάθε περίπτωση καθορίζονται επιμέρους θέματα εργασίας και διαμορφώνεται ένα "συμβόλαιο" διαπροσωπικών σχέσεων και κανόνων ομαδικής εργασίας μεταξύ των μελών. Πριν την υλοποίηση ενός Σχεδίου Εργασίας ο εκπαιδευτικός συζητά το θέμα με τους μαθητές και τους ενημερώνει για τους στόχους που επιδιώκονται. Διαπιστώνει τις γνώσεις που ήδη έχουν, συζητά στην τάξη για τον τρόπο εργασίας και δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να εκφράσουν και τις δικές τους απόψεις προκειμένου ο τρόπος εργασίας να διαμορφωθεί τελικά με τη συμμετοχή των μαθητών. Συντονίζει τις εργασίες, προετοιμάζει τις δραστηριότητες στο πεδίο, λύνει απορίες, ενθαρρύνει τους μαθητές σε όλη τη διάρκεια της εργασίας τους και φροντίζει να διαμορφώνεται κλίμα ευχάριστο και ενδιαφέρον. Δημιουργεί τις προϋποθέσεις που του παρέχουν τη δυνατότητα να παρεμβαίνει μόνο όταν οι μαθητές χρειάζονται βοήθεια. Ακόμη και τότε όμως δεν αναλαμβάνει να λύσει τα προβλήματα, αλλά υποδεικνύει πιθανούς τρόπους για την επίλυσή τους. Επίσης ο εκπαιδευτικός σχεδιάζει, συντονίζει και σε μερικές περιπτώσεις συμμετέχει και ο ίδιος στην αξιολόγηση. Όσον αφορά το γνωστικό μέρος (γνώσεις του εκπαιδευτικού για τα σεισμικά φαινόμενα) υπάρχουν απαραίτητες γνωστικές πληροφορίες, που επιτρέπουν ακόμη και στο μη ειδικό εκπαιδευτικό να αξιοποιήσει το υλικό, στα Σχέδια Εργασίας, στο Παράρτημα και στον Οδηγό για τον εκπαιδευτικό. Επίσης ο εκπαιδευτικός μπορεί να ανατρέξει στο πλουσιότατο ενημερωτικό υλικό του Ο.Α.Σ.Π., το οποίο διανέμεται δωρεάν ή να συμβουλευτεί, ακόμα και να προσκαλέσει στο σχολείο ειδικούς επιστήμονες. 2.3 Το Παράρτημα (για το μαθητή και τον εκπαιδευτικό)

Το Παράρτημα περιλαμβάνει χρήσιμες πληροφορίες και στοιχεία για το μαθητή και τον εκπαιδευτικό σχετικά με τους σεισμούς, που αποβλέπουν να βοηθήσουν στη διεύρυνση των γνώσεων και στην υλοποίηση των δραστηριοτήτων των Σχεδίων Εργασίας. Ειδικότερα το Παράρτημα περιλαμβάνει: Επεξηγήσεις όρων (λεξιλόγιο). Πρόκειται για επεξηγήσεις της επιστημονικής ορολογίας σε σχέση με τα σεισμικά φαινόμενα Φορείς για τους σεισμούς στην Ελλάδα. Δίνονται πληροφορίες για τον Οργανισμό Αντισεισμικής Προστασίας (Ο.Α.Σ.Π.), το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο, τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας και το Ινστιτούτο Τεχνικής Σεισμολογίας και Αντισεισμικών Κατασκευών (Ι.Τ.Σ.Α.Κ.) Βιβλία για τους σεισμούς στην ελληνική γλώσσα. Περιλαμβάνονται τίτλοι επιστημονικών και λογοτεχνικών βιβλίων για τους σεισμούς. Δημοσιεύματα εφημερίδων για σεισμούς, που έγιναν στην Ελλάδα και άλλες σε χώρες. Μαθητές και εκπαιδευτικοί στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του προγράμματος έχουν τη δυνατότητα να επισκεφτούν τους δικτυακούς τόπους των συγκεκριμένων φορέων και επίσης να αναζητήσουν και άλλους φορείς, που δραστηριοποιούνται σε τομείς επιστημονικής έρευνας και εκπαίδευσης, ενημέρωσης του πληθυσμού, παροχής βοήθειας σε σεισμοπαθείς, κ.λπ. (Πανεπιστημιακά Τμήματα, Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, κ.λπ.). Επίσης μπορούν να αναζητήσουν επιπλέον βιβλία που κυκλοφορούν στην Ελλάδα σχετικά με τους σεισμούς καθώς και δημοσιεύματα εφημερίδων. Με αυτόν τον τρόπο το Παράρτημα είναι δυναμικό, εμπλουτίζεται διαρκώς και μαθητές και εκπαιδευτικοί συμμετέχουν στον εμπλουτισμό και την ανανέωσή του. 3. Χρήση και αξιοποίηση του υλικού Το εκπαιδευτικό υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης Διαθεματικών και Δημιουργικών Δραστηριοτήτων, στη Δευτεροβάθμια στο πλαίσιο της Ζώνης Καινοτόμων Δράσεων και τόσο στην Πρωτοβάθμια όσο και στη Δευτεροβάθμια στο πλαίσιο των Σχολικών Δραστηριοτήτων. Επίσης το εκπαιδευτικό υλικό μπορεί να αξιοποιηθεί στην καθημερινή διδακτική πράξη. Σε κάθε περίπτωση, το υλικό είναι δομημένο κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ποικίλους τρόπους επιτρέποντας στον εκπαιδευτικό ανεξάρτητα από την ειδικότητά του να το χειριστεί ανάλογα με την εμπειρία και τις δυνατότητες της τάξης τους. Ειδικότερα ο εκπαιδευτικός (μόνος του ή σε συνεργασία με άλλο συνάδελφό του) θα μπορούσε: να εφαρμόσει το εκπαιδευτικό υλικό ως έχει, δηλ. να θέσει το σύνολο των στόχων, να αξιοποιήσει όλα τα Σχέδια Εργασίας και να υλοποιήσει το σύνολο των δραστηριοτήτων που εμπεριέχονται σε αυτά κατά την κρίση του. να εφαρμόσει ένα ή περισσότερα Σχέδια Εργασίας και να υλοποιήσει το σύνολο ή ορισμένες από τις δραστηριότητες που εμπεριέχονται σε αυτά. να επιλέξει ένα μέρος του εκπαιδευτικού υλικού και να σχεδιάσει ένα μικρής ή μεγάλης διάρκειας δικό του πρόγραμμα για τους σεισμούς. να εφαρμόσει κάποιες δραστηριότητες επιλεκτικά από τις προτεινόμενα Σχέδια Εργασίας προκειμένου να εμπλουτίσει σε έννοιες, στόχους και παιδαγωγικές προσεγγίσεις θέματα που επεξεργάζεται στην καθημερινή διδακτική πράξη στο πλαίσιο του αναλυτικού προγράμματος, που έχουν σχέση με τους σεισμούς. Επίσης το εκπαιδευτικό υλικό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από Φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης καθώς και άλλους Φορείς που προσφέρουν εκπαιδευτικά προγράμματα με στόχο τη διαμόρφωση αντισεισμικών στάσεων και την εκδήλωση αντισεισμικών συμπεριφορών. Τέλος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και σε σεμινάρια επιμόρφωσης εκπαιδευτικών. 5. Συμπεράσματα Από την εποχή του Πλίνιου είναι γνωστό ότι «όπου έσεισε θα σείση», όμως λόγω της μεγάλης περιοδικότητας των σεισμών, αυτά τα λόγια σπάνια λαμβάνονται υπόψη. Ωστόσο οι σεισμοί είναι ένα φυσικό φαινόμενο που μπορεί να προκαλέσει πολλές απώλειες τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και σε υλικά αγαθά. Ζούμε μαζί με τους σεισμούς, οφείλουμε επομένως να είμαστε ενημερωμένοι και σωστά προετοιμασμένοι. Το θεσμικό πλαίσιο του σχολείου, παρέχει δυνατότητες επεξεργασίας διαφόρων θεμάτων μέσω των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. (Σχολικές δραστηριότητες, Ευέλικτη Ζώνη, Ζώνη Καινοτόμων Δράσεων). Το εκπαιδευτικό υλικό «Μαθαίνοντας για τους σεισμούς» διαρθρωμένο σε 18 ευέλικτα ως προς τις επιμέρους δραστηριότητες Σχέδια Εργασίας συνιστά ιδέες και προτάσεις εναλλακτικής διδασκαλίας των σεισμικών φαινομένων. Φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα σύγχρονο εργαλείο για τον εκπαιδευτικό και μπορεί

να το αξιοποιήσει ανάλογα με το χρόνο που έχει στη διάθεσή του, τις ιδιαιτερότητες του σχολείου και την ηλικία των μαθητών. Καινοτομία του υλικού είναι η διαθεματική προσέγγιση των σεισμών και οι εναλλακτικές διδακτικές, αφού σύμφωνα με τη σύγχρονη παιδαγωγική ο μαθητής μαθαίνει καλύτερα, όταν ο ίδιος παίρνει πρωτοβουλίες και κατακτά τη μάθηση με δικές του ενέργειες. Το υλικό θα μπορούσε να αποβεί χρήσιμο και σε κυβερνητικούς και μη φορείς, που υλοποιούν προγράμματα για τους σεισμούς καθώς και σε Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και σε σεμινάρια επιμόρφωσης εκπαιδευτικών. Παράρτημα 1 Παράδειγμα Σχεδίου Εργασίας (Φύλλο Εργασίας για το μαθητή και Οδηγίες για τον εκπαιδευτικό): Σχέδιο Εργασίας 1 (για το μαθητή) Οι σεισμοί στους μύθους των λαών 1. Για αιώνες οι σεισμοί ήταν ένα μυστήριο και οι λαοί έπλασαν μύθους για να τους εξηγήσουν. Διάβασε στο ένθετο, μερικές από τις μυθολογικές ερμηνείες των αρχαίων Ελλήνων. Αναζητείστε στην ομάδα σας: δύο παραλλαγές του μύθου της Τιτανομαχίας δύο παραλλαγές του μύθου της Γιγαντομαχίας δύο ακόμα αρχαιοελληνικούς μύθους σχετικά με τη δράση του Ποσειδώνα που προσπαθούν να εξηγήσουν το φαινόμενο των σεισμών. Γράψετε αυτούς τους μύθους με δικά σας λόγια (80-100 λέξεις), εικονογραφείστε τους και οργανώστε όλες οι ομάδες μαζί μια παρουσίαση της εργασίας σας σε μαθητές μικρότερων τάξεων του σχολείου σας. Στην αρχαία Ελλάδα θεωρούσαν υπεύθυνο για τους σεισμούς τον Εγκέλαδο, ο οποίος ήταν ένας από τους Γίγαντες της αρχαιοελληνικής μυθολογίας, γιος του Τάρταρου και της Γης. Σε μία από τις σωζόμενες παραλλαγές του μύθου της Γιγαντομαχίας παρουσιάζεται ο Εγκέλαδος ως αντίπαλος της Αθηνάς. Η Αθηνά τελικά τον νίκησε ρίχνοντας πάνω του τη Σικελία. Ο καταπλακωμένος Εγκέλαδος προσπαθούσε κατά καιρούς να ξεφύγει από το βάρος, με αποτέλεσμα να σείεται το έδαφος και να γίνεται σεισμός. Άλλη ομάδα μύθων σχετίζεται με τους Τιτάνες, τους γιους του Ουρανού και της Γης που νικήθηκαν από το Δία και καταποντίστηκαν στα Τάρταρα. Ένας από τους Τιτάνες ήταν ο Άτλας, ο οποίος καταδικάστηκε από το Δία να κρατάει στους ώμους του και με τα χέρια του τη Γη. Κάθε που ο Άτλας κουραζόταν, άλλαζε θέση και τότε γινόταν σεισμός! Άλλοι αρχαιοελληνικοί μύθοι αποδίδουν τους σεισμούς στον Ποσειδώνα που όταν βαδίζει κάνει τα βουνά να τρέμουν, όταν ταρακουνά τη Γη προκαλεί στον Άδη τρόμο, μήπως ανοίξει η γη και φανεί ο Κάτω Κόσμος, όταν θέλει να καταπλακώσει τον Πολυβώτη, κόβει με την τρίαινά του ένα κομμάτι από την Κω, και όταν θέλει να πνίξει τον Αίαντα κόβει μια άκρη από τα Γιούρα... 2. Διάβασε στο ένθετο, μύθους διαφόρων λαών που αναφέρονται στο φαινόμενο των σεισμών. Χωριστείτε σε πέντε ομάδες και κάθε ομάδα να αναζητήσει δύο ακόμα μύθους από κάθε ήπειρο. Η 1 η ομάδα να αναζητήσει μύθους των χωρών της Ασίας, η 2 η της Αφρικής, η 3 η της Ευρώπης, η 4 η της Ωκεανίας και η 5 η της Αμερικής. Κάθε ομάδα να αναζητήσει επίσης σχετικό φωτογραφικό υλικό, σκίτσα, κ.λπ. Συγκεντρώστε το υλικό σας, εικονογραφείστε το και παρουσιάστε το με έναν πρωτότυπο τρόπο στην τάξη. Ποια είναι τα κοινά σημεία των μύθων όλου του κόσμου για τους σεισμούς; Υπάρχουν διαφορές μεταξύ των αρχαιοελληνικών μύθων και των μύθων άλλων λαών;

Μύθοι για τους σεισμούς από τις πέντε ηπείρους Ασία: Στην Ιαπωνία πίστευαν ότι τους σεισμούς τους προκαλούσε ένα ψάρι, ένα τεράστιο γατόψαρο, το Ναμαζού που ζούσε μέσα στη Γη κάτω από τα νησιά της Ιαπωνίας, ακίνητο γιατί το επιτηρούσε πάντα ένας θεός που κρατούσε ένα μεγάλο ξύλινο σφυρί. Όταν όμως η επιτήρηση χαλάρωνε, το Ναμαζού προκαλούσε σεισμούς χτυπώντας και ταρακουνώντας το σώμα του. Αμερική: Οι ιθαγενείς της Βόρειας Αμερικής πίστευαν ότι μια τεράστια χελώνα σήκωνε τη Γη στην πλάτη της. Κάθε φορά που βάδιζε, γινόταν αισθητός παντού ένας ισχυρός σεισμός. Ευρώπη: Στη Νορβηγία πίστευαν ότι θεός Λόκι σκότωσε τον αδελφό του, και τιμωρήθηκε για την πράξη του. Βρίσκεται, από τότε, δεμένος σε ένα βράχο μέσα σε μια υπόγεια σπηλιά. Πάνω από το πρόσωπό του είναι ένα φίδι που στάζει δηλητήριο. Η αδελφή του Λόκι κρατάει ένα δοχείο και μαζεύει το δηλητήριο, αλλά κάθε που αδειάζει το δοχείο το δηλητήριο πέφτει στο πρόσωπο του Λόκι. Καθώς αυτός κουνιέται για να το αποφύγει, γίνεται σεισμός. Αφρική: Στη Δυτική Αφρική πίστευαν ότι η Γη είναι ένας τεράστιος επίπεδος δίσκος. Από τη μια μεριά στηρίζεται σε ένα γιγάντιο βουνό και από την άλλη σε έναν γίγαντα που η γυναίκα του κρατάει τον ουρανό. Όταν ο γίγαντας αγκαλιάζει τη γυναίκα του η γη σείεται. Ωκεανία: Στη Νέα Ζηλανδία πίστευαν ότι η μητέρα γη έχει ένα μωρό στην κοιλιά της, τον Ρου. Όταν το μωρό τεντώνεται και κλωτσάει μέσα στην κοιλιά της τότε γίνεται σεισμός. 3. Οργανώστε στην ομάδα σας μια μικρή έρευνα σε κατοίκους της περιοχής σας προκειμένου να μάθετε μύθους και θρύλους της περιοχής σας σχετικά με τους σεισμούς. Διαμορφώστε σύντομες ερωτήσεις, χρησιμοποιείστε μαγνητόφωνα για την ηχογράφηση και απομαγνητοφωνείστε χωρίς να αλλάξετε την αρχική διήγηση. Παρουσιάστε το υλικό της έρευνάς σας στην τάξη. 4. Γράψε ένα δικό σου πρωτότυπο μύθο σχετικά με το φαινόμενο των σεισμών (50-80 λέξεις). Αν θέλεις ζωγράφισε το μύθο που σκέφτηκες. Διάβασε το μύθο σου στην τάξη. Οδηγίες για τον εκπαιδευτικό Στόχοι Να αποκτήσουν γνώσεις των μύθων των αρχαίων ελλήνων και άλλων λαών για τους σεισμούς. Να εξοικειωθούν με τη λέξη «σεισμός», να κατανοήσουν το σεισμό ως φυσικό φαινόμενο που συνδέεται με την ιστορία της γης και να αρχίσουν να μετριάζουν το φόβο που ο σεισμός προκαλεί. Να καταστούν ικανοί να αναζητούν, επεξεργάζονται, αξιολογούν και παρουσιάζουν πληροφορίες. Να αναπτύξουν καλλιτεχνικές ικανότητες καθώς και ικανότητες προσεκτικής ακρόασης, κριτικής σκέψης, λήψης απόφασης, εργασίας σε ομάδα, υπευθυνότητας, δημιουργικής φαντασίας, γραπτής και προφορικής έκφρασης. Υλικά Σημειωματάρια, μολύβια, τετράδια ζωγραφικής, κέρινα χρώματα, νερομπογιές, μαρκαδόροι, μαγνητόφωνα Διδακτικές επισημάνσεις Για τη μελέτη του σεισμού στη μυθολογία (δραστηριότητες 1 και 2) υιοθετείται η διδακτική τεχνική της βιβλιογραφικής έρευνας. Οι μαθητές μπορούν να αναζητήσουν πληροφορίες από έντυπα υλικά και από το διαδίκτυο. Σε κάθε περίπτωση χρήσιμο είναι να εξηγήσετε πώς αναζητείται και συλλέγεται η πληροφορία. Οι μαθητές πρέπει να διατυπώσουν τις πληροφορίες που συγκέντρωσαν με δικά τους λόγια

και να αναφέρουν τη βιβλιογραφική τους πηγή. Γι αυτό είναι σημαντικό να εξηγήσετε πως αναγράφεται η βιβλιογραφία. Στη δραστηριότητα 1, οι μαθητές θα αναζητήσουν παραλλαγές του μύθου της Γιγαντομαχίας, της Τιτανομαχίας και της δράσης του Ποσειδώνα (ο Ποσειδώνας λατρευόταν και ως Γαίης κινητήρ, Γαιήοχος, Μοχλευτήρ, Σεισίχθων, Δαμασίχθων, Ελασίχθων, κ.λπ., αλλά και ως ως Εδραίος, Ασφάλειος, Θεμελιούχος, Τειχοποιός, κ.λπ). Στη δραστηριότητα 3, θα μπορούσατε να βοηθήσετε τους μαθητές να διαμορφώσουν 1-2 σύντομες ερωτήσεις και να τους εξηγήσετε ότι πρέπει να ζητούν τα στοιχεία των ανθρώπων που δέχτηκαν να διηγηθούν μύθους και θρύλους για τους σεισμούς (ονοματεπώνυμο, ηλικία, επάγγελμα, τόπος διαμονής), τα οποία θα γράψουν στην αντίστοιχη διήγηση. Θα μπορούσατε επίσης, να ενθαρρύνετε τους μαθητές να διαμορφώσουν με το υλικό της έρευνάς τους ένα μικρό φυλλάδιο με τίτλο «Μύθοι και θρύλοι της περιοχής μου για τους σεισμούς». Επίσης θα μπορούσαν να παρουσιάσουν στην τάξη ή στην αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου με έναν πρωτότυπο τρόπο, το υλικό της βιβλιογραφικής τους έρευνας, το υλικό από τις συνεντεύξεις, καθώς και τους μύθους που οι ίδιοι δημιούργησαν. Αξιολόγηση Στο πλαίσιο των στόχων που τέθηκαν σε αυτό το Σχέδιο Εργασίας, μπορείτε να αξιολογήσετε τα εξής: α) Γνώσεις Μπορούν οι μαθητές να αναφέρουν και ερμηνεύουν έναν τουλάχιστον μύθο από την ελληνική μυθολογία που έχει σχέση με το φαινόμενο των σεισμών; Μπορούν οι μαθητές να αναφέρουν και ερμηνεύουν δύο τουλάχιστον μύθους από την παγκόσμια μυθολογία που έχουν σχέση με το φαινόμενο των σεισμών. β) Ικανότητες Το βαθμό ανάπτυξης των ικανοτήτων προσεκτικής ακρόασης, λήψης απόφασης, εργασίας σε ομάδα, υπευθυνότητας, αναζήτησης, αξιολόγησης και παρουσίασης πληροφοριών, σε ατομικό επίπεδο και ως ομάδα. γ) Έγερση ενδιαφέροντος και στάσεις Το ενδιαφέρον των μαθητών για μελέτη των μύθων διαφόρων λαών. Το ενδιαφέρον των μαθητών για την ενημέρωση μαθητών μικρότερης ηλικίας για τους μύθους σχετικά με το φαινόμενο των σεισμών. Η διαπίστωση των γνώσεων, ικανοτήτων και στάσεων των μαθητών θα μπορούσε να γίνει μέσω γραπτού ερωτηματολόγιου. Ένα παράδειγμα για το ερωτηματολόγιο υπάρχει στο ένθετο πλαίσιο. Επισημαίνεται ότι έχετε τη δυνατότητα τροποποίησης του ερωτηματολογίου (προσθήκη ή αφαίρεση ερωτήσεων). Επίσης, οι ερωτήσεις 1-2 με μικρές αλλαγές, π.χ. "σε ενδιαφέρει η μυθολογία», «διαβάζεις βιβλία μυθολογίας ;», «ξέρεις μύθους σχετικά με τους σεισμούς;» θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και για μια σύντομη διαπίστωση των αρχικών γνώσεων των μαθητών. Θα μπορούσατε αν θεωρείτε σκόπιμο να διαπιστώσετε κατά πόσο τα αντικείμενα και ο τρόπος υλοποίησης των δραστηριοτήτων ικανοποίησαν τους μαθητές. Ερωτήσεις που θα μπορούσαν να τεθούν είναι: "Τι (δεν) σας άρεσε στις εργασίες του Σχεδίου Εργασίας 1;", "Τι έπρεπε να γίνει ώστε οι εργασίες στο Σχεδίου Εργασίας 1 να γίνουν περισσότερο ενδιαφέρουσες;", κ.ά. Τέλος, εάν θεωρείτε σκόπιμο θα μπορούσατε να θέσετε ερωτήσεις που αφορούν στην ικανοποίηση των μαθητών από τη συνεργασία μαζί σας, κατά τη διάρκεια υλοποίησης των δραστηριοτήτων. Παράδειγμα ερωτηματολογίου 1. Να γράψεις και να ερμηνεύσεις δύο μύθους από την παγκόσμια μυθολογία, που αναφέρονται σε σεισμούς 2. Να γράψεις και να ερμηνεύσεις ένα μύθο από την ελληνική μυθολογία, που προσπαθεί να εξηγήσει το φαινόμενο των σεισμών.... 3. Σκέψου πόσο σε βοήθησε η συμμετοχή σου στις δραστηριότητες του Φύλλου Εργασίας 1 να αναπτύξεις ή να βελτιώσεις τις παρακάτω ικανότητες. Βαθμολόγησε για κάθε ικανότητα από 1-5 (5 η υψηλότερη βαθμολογία = πάρα πολύ, 1 η μικρότερη βαθμολογία = καθόλου) να ακούς τους συμμαθητές σου με προσοχή να παίρνεις αποφάσεις να εργάζεσαι σε ομάδα

να είσαι υπεύθυνος να αναζητάς πληροφορίες να αξιολογείς πληροφορίες να παρουσιάζεις πληροφορίες E5K142 4. Σκέψου πόσο οι δραστηριότητες βοήθησαν τα μέλη της ομάδας σου να αναπτύξετε ως ομάδα ή να βελτιώσετε τις παρακάτω ικανότητες. Βαθμολόγησε για κάθε ικανότητα από 1-5 (5 η υψηλότερη βαθμολογία = πάρα πολύ, 1 η μικρότερη βαθμολογία = καθόλου) να ακούτε ο ένας τον άλλο με προσοχή να παίρνετε αποφάσεις να εργάζεστε σε ομάδα να είστε υπεύθυνοι να αναζητάτε πληροφορίες να αξιολογείτε απόψεις να παρουσιάζετε πληροφορίες 5. Αν σου δοθεί η ευκαιρία θα ήθελες να διαβάζεις μύθους που αναφέρονται σε σεισμούς και γιατί; 6. Αν σου δοθεί η ευκαιρία θα ήθελες να παρουσιάζεις τις εργασίες σου για τους σεισμούς σε άλλους μαθητές και γιατί;. Βιβλιογραφία Bolt, A. B., 1991: Σεισμοί. Εκδόσεις Τροχαλία, Αθήνα Frey, K., 1986: H "Μέθοδος Project" (μτφση Κλ. Μάλλιου) Εκδόσεις Κυριακίδης, Θεσσαλονίκη Κοσσυβάκη, Φ., 2003: Εναλλακτική Διδακτική. Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα Κούρου, Α., Π. Παπαδάκης, 1999: Σεισμός Η γνώση είναι προστασία, Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας, Αθήνα Λέκκας, Ε., 1996: Φυσικές και Τεχνολογικές Καταστροφές. Εκδόσεις Access Pre-Press, Αθήνα Ματσαγγούρας, Η., Σ. Χέλμης, 2003: Παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού στην εκπαίδευση: Θεωρητικές παραδοχές και τεχνικές προδιαγραφές, Πανελλήνιο Συμπόσιο της Ελληνικής Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς για το Σχεδιασμό και Παραγωγή Παιδαγωγικού Υλικού για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Αθήνα 21-23 Φεβρουαρίου 2003, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, (σελ. 63-106) Ματσαγγούρας, Η., 2002: Στρατηγικές Διδασκαλίας, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα Ματσαγγούρας, Η., 2003: Η διαθεματικότητα στη σχολική γνώση, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα Παπαζάχος, Β., Κ. Παπαζάχου, 2003: Οι σεισμοί της Ελλάδας (Γ έκδοση), Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη Σπυρόπουλος, Π., 1997: Χρονικό των Σεισμών της Ελλάδος. Εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα ΥΠΕΠΘ, 2001: Οδηγός για την Εφαρμογή της Ευέλικτης Ζώνης (Βιβλίο για το Δάσκαλο). ΥΠΕΠΘ, Αθήνα ΥΠΕΠΘ, 2001: Οδηγός για την Εφαρμογή της Ευέλικτης Ζώνης Καινοτόμων Δράσεων (Βιβλίο για τον Καθηγητή). ΥΠΕΠΘ, Αθήνα Φλογαίτη, Ε., Π. Βασάλα, 1999: Το ενεργειακό Ζήτημα Εκπαιδευτικό υλικό για Σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα Φλογαίτη, Ε., 2003: Το παιδαγωγικό υλικό στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Πανελλήνιο Συμπόσιο της Ελληνικής Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς για το Σχεδιασμό και Παραγωγή Παιδαγωγικού Υλικού για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Αθήνα 21-23 Φεβρουαρίου 2003, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, (σελ. 107-118) Χρυσαφίδης, Κ., 1994: Βιωματική- Επικοινωνιακή Διδασκαλία (Η εισαγωγή της μεθόδου Project στο σχολείο) Gutenberg, Αθήνα