ΜΑΘΖΜΑ ΠΔΜΠΣΟ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ: ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ Ή ΜΤΘΟ, ΥΗΜΑΗΡΑ ΚΑΗ ΤΝΧΜΟΗΑ;

ΜΑΘΖΜΑ ΠΔΜΠΣΟ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ: ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ Ή ΜΤΘΟ, ΥΗΜΑΗΡΑ ΚΑΗ ΤΝΧΜΟΗΑ; ΣΟ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΟ ΣΖ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ Οη απφςεηο πνπ αλαπηχζζνληαη ηα ηειεπηαία ρξφληα γηα ηελ παγθνζκηνπνίεζε έρνπλ κία δηηηή θαηεχζπλζε: απφ ηε κηα πιεπξά εθζεηάδνπλ ηηο αλνηθηέο αγνξέο θαη ππεξαζπίδνληαη κε θαλαηηζκφ ηελ παγθνζκηνπνίεζε, ελψ απφ ηελ άιιε ππάξρνπλ νη πνιέκηνη ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, νη νπνίνη επηηίζεληαη ζ απηήλ πξνζπαζψληαο λα αλαδείμνπλ φιεο ηηο αξλεηηθέο πιεπξέο ηεο. Απφ ηελ ζθνπηά απηή ην πεξηερφκελν ηεο παγθνζκηνπνίεζεο παξακέλεη ζνιφ θαη νη ηάζεηο ησλ αλαιχζεσλ δηαθνξνπνηνχληαη. Αθφκε θαη ζ απηνχο ηνπο πνιέκηνπο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο δελ είλαη μεθαζαξηζκέλν αλ απηφ πνπ ππάξρεη ζήκεξα πιεξεί ηηο πξνυπνζέζεηο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ή αλ απιά πξφθεηηαη γηα ηε δηεζλνπνίεζε ηεο νηθνλνκηθήο δσήο. Γελ έρεη δηεπθξηληζηεί δειαδή, αλ είλαη απφξξνηα ηεο επηβνιήο ησλ ηζρπξψλ δπλάκεσλ ηεο θνηλσλίαο, ή αλ είλαη θάηη πξφζθαηξν ή είλαη θάηη ζαλ κχζεπκα ή αλ, ηειηθά, είλαη ε θπζηθή λνκνηέιεηα ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Τπάξρεη κία θαηεγνξία ζεσξεηηθψλ πνπ πηζηεχεη φηη ηειηθά ην πεξηερφκελν ηεο παγθνζκηνπνίεζεο πηζαλφηαηα λα ζπζθνηίδεηαη ζθφπηκα θαη λα παξακέλεη αδηεπθξίληζην θαη αθφκε, ζε ηειεπηαία αλάιπζε, λα παξακέλεη εζειεκέλα ζνιφ ην ηνπίν (Γειηβάλε). Γίλεηαη κία ηεξάζηηα πξνζπάζεηα, ψζηε πνιιέο απφ ηηο θπβεξλήζεηο λα ηαπηηζηνχλ κε ηελ ηδέα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, αθφκε θαη αλ δελ έρεη μεθαζαξηζηεί πιήξσο ην πεξηερφκελν ηεο έλλνηαο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, θαη απηφ νθείιεηαη ζηελ αγσλία ησλ θπβεξλήζεσλ λα κελ απνθιεηζηνχλ απφ ηηο επαλαζηαηηθέο κεηαβνιέο πνπ γίλνληαη ζε φιε ηε δηεζλή νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή εμέιημε, ηδίσο κέζα απφ ηηο επαλαζηαηηθέο δηαδηθαζίεο ηεο ηερλνινγηθήο κεηαβνιήο. Αιιά γηα λα θαηαλνήζνπκε ηελ παγθνζκηνπνίεζε ζα πξέπεη λα δνχκε ηη έρεη αιιάμεη θαη ηη αιιάδεη δηαξθψο ζηνλ θφζκν. Θα πξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη ηα 56

ηειεπηαία ρξφληα πξψελ ζνζηαιηζηηθέο θαη ζνζηαιδεκνθξαηηθέο θπβεξλήζεηο κε ηξφπν απνθαζηζηηθφ έρνπλ δείμεη θαλαηηθή πξνζήισζε ζηελ παγθνζκηνπνίεζε. ην πιαίζην απηψλ ησλ θηλήζεσλ νη επξσπατθέο, θπξίσο, θπβεξλήζεηο δείρλνπλ εθπιεθηηθή πξνζήισζε ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη θπξίσο ζηε Ννκηζκαηηθή Έλσζε πνπ είλαη κία απφπεηξα πξνζαξκνγήο ζηηο παγθφζκηεο αλνηθηέο αγνξέο θαη ππφ κία άπνςε ηε ζκηθξνγξαθία ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. Πνιιέο θπβεξλήζεηο ησλ πξψελ ζνζηαιηζηηθψλ ρσξψλ επηδηψθνπλ λα γίλνπλ ελεξγά κέιε δηεζλψλ εκπνξηθψλ ζπλαζπηζκψλ πξνθεηκέλνπ λα επηβηψζνπλ θαη ε κεηάβαζε ηνπο ζην παγθφζκην θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα λα γίλεη πεξηζζφηεξν νκαιά. Υαξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν απηψλ ησλ πξνζπαζεηψλ είλαη ε ζέιεζε ηεο Κίλαο λα εληαρζεί ζηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Δκπνξίνπ, ελψ πξψελ επξσπατθέο ζνζηαιηζηηθέο ρψξεο πξνζπαζνχλ λα εληαρζνχλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. ηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα αλαζπγθξνηεζνχλ θαη λα βξνπλ θνλδχιηα γηα ηελ αλαπηπμηαθή ηνπο πνξεία θαη ην κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ ζεζκηθνχ ηνπο πιαηζίνπ, απφ θεληξηθά ζρεδηαζκέλεο θνηλσλίεο ζε θνηλσλίεο αλνηθηψλ αγνξψλ, πξνζπαζνχλ λα εληαρζνχλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε απεκπνιψληαο θάζε κνξθή αλεμαξηεζίαο, ζην πιαίζην ηεο αλάγθεο γηα λα επηβηψζνπλ. Αλαδεηνχλ επθαηξίεο πνπ κπνξνχλ λα πξνθχςνπλ κέζα απφ ηελ ειεχζεξε κεηαθίλεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πνπ δηαζέηνπλ, πξνζπαζνχλ λα εθκεηαιιεπηνχλ ηα ζπγθξηηηθά ηνπο πιενλεθηήκαηα, φπσο είλαη ε αγξνηηθή παξαγσγή, ε δπλαηφηεηα πνπ έρνπλ γηα ζεκαληηθφ έιεγρν ησλ ηερλνινγηθψλ θαηλνηνκηψλ θαη αθφκε έλα ζρεηηθά θαιφ επίπεδν εθπαίδεπζεο. Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο επνρήο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο είλαη ε αλάπηπμε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ε κνλνκεξήο θαηεχζπλζε πνπ αθνινπζνχλ ην ζχλνιν ησλ ρσξψλ ζε φιν ηνλ πιαλήηε, πνπ είλαη ε καθξννηθνλνκηθή πνιηηηθή ζηελ πνξεία πξνο ηεο αθξαία κνξθή θηιειεπζεξνπνίεζεο, φπσο απηή εθθξάδεηαη απφ ηελ λενθηιειεχζεξε πνιηηηθή. Παξάιιεια θαζψο ηαπηίδεηαη κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο θαίλεηαη λα εηζβάιιεη παληνχ θαη θπξηαξρεί ζην θαζεκεξηλφ γίγλεζζαη κε θάζε κέζν θαη θπξίσο κε ηα επηθνηλσληαθά κέζα, φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα ηα ΜΜΔ. Σν θπξηφηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο είλαη έρνπλ κεηαβιεζεί ζεκαληηθά νη ηζνξξνπίεο αλάκεζα ζηε δεκφζηα θαη ηδησηηθή δσή. ΟΗ ζρέζεηο ηζνξξνπίαο αλάκεζα ζην Γεκφζην θαη ην ηδησηηθφ ηνκέα, είλαη νη βάζεηο ησλ 57

εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ν ηξφπνο ηεο θαηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο αλάκεζα ζην θεθάιαην θαη ηε εξγαζία πνπ είλαη πάληα ην θαηεμνρήλ θνηλσληθφ πξφβιεκα, αθφκε πνηεο ζα είλαη πιένλ νη ιεηηνπξγίεο, νη ππνρξεψζεηο θαη ην πεξηερφκελν ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο θαη ηέινο, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, ζην πιαίζην ησλ πεξηθεξεηαθψλ ελψζεσλ πνηεο ζα είλαη νη κνξθέο θπξηαξρίαο θξαηψλ ζε άιια θξάηε θαη αθφκε πνηνο ζα είλαη ν βαζκφο θπξηαξρίαο ησλ εζληθψλ θπβεξλήζεσλ. Γίλεηαη ηεξάζηηα πξνζπάζεηα λα πεξάζεη ε άπνςε φηη ε αλάγθε γηα ηε δηαηήξεζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο είλαη πνιχ κεγάιε θαη ε δηακφξθσζε αθφκε θαη ηεο εζληθήο πνιηηηθήο πξνζδηνξίδεηαη απφ απηή ηελ αλάγθε. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα νξηζκέλεο θπβεξλεηηθέο θαη εζληθέο πνιηηηθέο ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο. Οξηζκέλεο κεγάιεο ρψξεο, φπσο γηα παξάδεηγκα ε Γεξκαλία, ε Γαιιία, αιιά θαη άιιεο ρψξεο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα κπνξνχλ λα δηαηεξήζνπλ πνιηηηθέο εξγαζίαο πνπ ζηελ νπζία απμάλνπλ ην θφζηνο εξγαζίαο. Ζ παγθνζκηνπνίεζε φκσο απμάλεη ην ζπλνιηθφ θνηλσληθφ θφζηνο απηήο ηεο επηινγήο (D. Rodrik). Γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη απφ ηε ζηηγκή πνπ ηα επξσπατθά θξάηε πάξνπλ ηελ απφθαζε λα πιεξψζνπλ ην θνηλσληθφ θφζηνο, ηφηε έρνπλ ην δηθαίσκα λα δηαηεξήζνπλ εππξεπείο θαηψηεξνπο κηζζνχο θαη λα πιεξψζνπλ ηηο θνηλσληθέο παξνρέο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηνπο εξγαδφκελνπο. Απηφ φκσο ηειηθά είλαη πνιχ δχζθνιν λα πινπνηεζεί εμαηηίαο ηεο θηλεηηθφηεηαο πνπ παξνπζηάδνπλ νη δηεζληθέο εηαηξείεο θαη παξάιιεια αλεβαίλνπλ ηα επίπεδα αλεξγίαο. Γίλεηαη ζαθέο φηη ηα φξηα αλάκεζα ζηε παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο βξίζθνληαη ζε αληίθαζε θαη δεκηνπξγείηαη ζπλεπψο ζχγρπζε γηα ην πξαγκαηηθφ πεξηερφκελν ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. Ζ δηεζλήο νηθνλνκηθή νινθιήξσζε ζέηεη έλα ζνβαξφ δίιεκκα. Ζ παγθνζκηνπνίεζε απμάλεη ηελ απαίηεζε γηα θνηλσληθή αζθάιηζε θαη παξαδφμσο ηαπηφρξνλα πεξηνξίδεη ηε δπλαηφηεηα πνπ έρνπλ νη θπβεξλήζεηο λα αληαπνθξηζνχλ ζ απηή ηελ απαίηεζε. Απηφ έρεη ζαλ ζπλέπεηα ε παγθνζκηνπνίεζε λα βαζαίλεη απφ ηε κηα κεξηά θαη απφ ηελ άιιε δηαβξψλεηαη ε θνηλσληθή νκνθσλία πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα λα θξαηεζνχλ νη εγρψξηεο αγνξέο αλνηθηέο ζην εγρψξην εκπφξην (D. Rodrik). Απφ φια φζα αλαθέξακε κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηφ φηη αλαιχνληαη νη παξάκεηξνη πνπ αθνξνχλ ηελ παγθνζκηνπνίεζε, ηφζν πεξηζζφηεξν δελ έρεη 58

μεθαζαξίζεη ην πεξηερφκελν ηεο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα βηψλνπκε κία πεξίνδν φπνπ απμάλνληαη νη θνηλσληθνί πεηξακαηηζκνί, κία πεξίνδν πνπ ε δηακάρε γηα ην αλ ππάξρεη ή φρη παγθνζκηνπνίεζε γίλεηαη έληνλε θαη αθφκε πην έληνλε αλ είλαη πξνζσξηλή, κφληκε ή δελ πθίζηαηαη παξά κφλν ζηε θαληαζία θαη ζηα ζπκθέξνληα νξηζκέλσλ. Ζ αιήζεηα φηη ζηηο δηεζλείο αγνξέο έρεη δηακνξθσζεί έλα πιαίζην δηεζλνχο αθαηαζηαζίαο, δηεζλείο νηθνλνκηθέο θξίζεηο αλαπηχζζνληαη θαη γεληθφηεξα ζα δπζθνιεπζνχλ πνιινί εθείλνη πνπ ρξεηάδνληαη ηελ παγθνζκηνπνίεζε λα επηβάιινπλ ηελ παγθφζκηα ηάμε. Πνιινί είλαη θαη εθείλνη νη νπνίνη ζεσξνχλ φηη ε ζεκεξηλή θαηάζηαζε είλαη κία επηζηξνθή ζηνλ κεζαίσλα θαη ην ζχγρξνλν ζχζηεκα ην ζεσξνχλ ζαλ νινθιεξσηηθφ θαπηηαιηζκφ. ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ: Ζ ΝΔΟΦΗΛΔΛΔΤΘΔΡΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ ΚΑΗ ΟΗ ΘΔΜΟΗ ΣΖ Θα πξέπεη λα γίλεη φηη ε ζεκεξηλή παγθφζκηα νηθνλνκία είλαη πνιχ δηαθνξεηηθή απφ εθείλε πνπ ππήξρε ηνλ 19ν αηψλα θαη αθφκε απφ εθείλε πνπ ππήξρε πελήληα ρξφληα πξηλ. Ζ λέα κνξθή ηεο νηθνλνκίαο είλαη πξντφλ ησλ ηξηψλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ ηνπ εηθνζηνχ αηψλα. Παξάιιεια κε ηε θξίζε ηνπ θευλζηαλνχ θξάηνπο, έρνπκε κία κεηαηφπηζε απφ ηελ θξαηηθίζηηθε θάζε ηεο νηθνλνκίαο, πνπ εμέζξεςε ηελ νηθνλνκία γηα δεθαεηίεο κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν, ζηε λενθηιειεχζεξε θάζε ή λενθηιειεχζεξε λεσηεξηθφηεηα. Σν απνηέιεζκα ηεο λέαο θάζεο πνπ δηαλχεη ε παγθφζκηα νηθνλνκία, ελψ θαίλεηαη λα είλαη ην απνηέιεζκα ηεο δπλακηθήο ηεο απειεπζέξσζεο ησλ αγνξψλ, επαλαιακβάλνληαο ηε δπλακηθή ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο φπσο ήηαλ έλα ή θαη δχν αηψλεο πξηλ, ζηελ νπζία έρνπκε λα θάλνπκε κε έλα λέν θαηλφκελν. Ζ θπξίαξρε άπνςε ε νπνία θαη αθνξά ηε λενθηιειεχζεξε ζθέςε, εκπεξηέρεη ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο νξζφδνμνπο νηθνλνκνιφγνπο, επίζεο ηα ζπληεξεηηθά θφκκαηα θαη αθφκε ηνπο δηεζλείο νξγαληζκνχο θαη ζεζκνχο, φπσο είλαη ην ΓΝΣ, ε Παγθφζκηα Σξάπεδα, ν ΠΟΔ, θαη άιινη νη νπνίνη έρνπλ ρσξίο ελδνηαζκνχο ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηελ παγθνζκηνπνίεζε, δηφηη ππνζηεξίδνπλ φηη ε παγθνζκηνπνίεζε σθειεί κφλν ηνπο θησρνχο (D. Dollar, 59

and A. Kraay, Growth is good for the poor, Washington: World Bank, Μάξηηνο 2000). ην πιαίζην ηεο λενθηιειεχζεξεο πξνζέγγηζεο ε παγθνζκηνπνίεζε είλαη δεκηνπξγία ησλ κεγάισλ ηερλνινγηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ αιιαγψλ, νη νπνίεο δεκηνχξγεζαλ ηελ αλάγθε γηα ην άλνηγκα ησλ αγνξψλ, ην ειεχζεξν εκπφξην, ηηο ηδησηηθνπνηήζεηο ησλ θξαηηθψλ επηρεηξήζεσλ, ηελ ειεχζεξε δηαθίλεζε θεθαιαίνπ, ε λενθηιειεχζεξε παγθνζκηνπνίεζε επηδεηά επίζεο ηελ ειαζηηθνπνίεζε ησλ αγνξψλ, ρσξίο παξάιιεια λα κεξηκλά θαη ηελ ειεχζεξε κεηαθίλεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. ζνη ππνζηεξίδνπλ ηελ παγθνζκηνπνίεζε πηζηεχνπλ φηη ε παγθνζκηνπνίεζε ζα είλαη επεξγεηηθή γηα φινπο θαη ζα επηηξέςεη ηελ πνξεία κηαο πγηνχο αλάπηπμεο ηνπ αληαγσληζκνχ. χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηνπ ΟΖΔ (UN, Human Development Report 1999), ηα 25 ηειεπηαία ρξφληα φζν πην αλνηθηέο γίλνληαη νη αγνξέο ηφζν πην κεγάινο ν βαζκφο ζπγθέληξσζεο ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ηνπ πινχηνπ ζε ιίγα ρέξηα. Έηζη ην εηζνδεκαηηθφ ράζκα αλάκεζα ζην 1/5 ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ πνπ θαηνηθεί ζηηο πινπζηφηεξεο ρψξεο θαη ζην 1/5 πνπ δνχζε ζηηο θησρφηεξεο ρψξεο, ελψ ην 1960 ήηαλ 30 πξνο 1, είρε δηπιαζηαζηεί κέρξη ην 1990 θαη ην 1997 είρε θζάζεη ζην 74 πξνο 1. Ήδε αλαθέξακε θάπνηα ζηνηρεία ηεο παγθφζκηαο εηζνδεκαηηθήο αληζφηεηαο πην πάλσ. Ζ ΤΓΥΡΟΝΖ ΚΔΝΣΡΟΑΡΗΣΔΡΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ ΣΧΝ ΚΤΒΔΡΝΧΝΣΧΝ ΟΗΑΛΗΣΧΝ Οη πην βαζηθνί εθπξφζσπνη ηεο ζπγθεθξηκέλεο θαηεχζπλζεο είλαη ν Anthony Giddens, o Paul Krugman, o Amartya Sen θαη άιινη. Τπάξρνπλ δηάθνξεο ζεσξίεο ζηε ζπγθεθξηκέλε θαηεχζπλζε, αιιά ην θνηλφ ηνπο ζηνηρείν είλαη φηη ε παγθνζκηνπνίεζε είλαη έλα κε αληηζηξέςηκν θαηλφκελν θαη ην κφλν πνπ απνκέλεη είλαη λα βξεζνχλ ηξφπνη ψζηε νη ζπλζήθεο δσήο λα γίλνπλ πην αλζξψπηλνη. Σν λέν ραξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν απηήο ηεο αληίιεςεο είλαη φηη ζεσξείηαη θαη επίζεκα ε κε- επηζηξνθή ζε θάζε κνξθή θξαηηζκνχ φπσο απηφ ζπλέβαηλε κέρξη θαη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70. Ζ πην ζεκαληηθή πξνζέγγηζε απηήο ηεο θαηεχζπλζεο απνηειεί «Ο Σξίηνο Γξφκνο» ηνπ A. Giddens (A. Giddens, The Third Way, Oxford: Polity Press 60

1998), ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν έρνπλ εγθαηαιεηθζεί νη παιηέο ινγηθέο γηα ηα πςειά επίπεδα απαζρφιεζεο, γηα ηελ θνηλσληθή πξφλνηα θαη ηελ ηζφηεηα. Θεσξεί φηη ηα απνηειέζκαηα απηήο ηεο θαηεχζπλζεο έρνπλ πάξεη ζάξθα θαη νζηά απφ ηελ πνιηηηθή ηεο θπβέξλεζεο ηνπ Blair ζηε Μεγάιε Βξεηαλία απφ ην 1997 θαη κεηά. Πάλησο εδψ ζα ζεκεηψζνπκε φηη ηα εηζνδήκαηα ησλ πινπζίσλ έρνπλ ηξεηο θνξέο πην πινχζηα απφ απηά ησλ θησρψλ ζηελ πεξίνδν ηεο εξγαηηθήο δηαθπβέξλεζεο (L. Elliot θ.α., The Guardian, 14/7/2000), ελψ ε Μεγάιε Βξεηαλία παξακέλεη λα έρεη ηα έρεη ρεηξφηεξα επίπεδα θηψρεηαο ζηνλ αλεπηπγκέλν θφζκν (B. Summerski, The Guardian, 18/2/2001). Μία άιιε αληίιεςε πνπ θπξηαξρεί είλαη απηή ηνπ Amartya Sen (εκαληηθή ζεσξείηαη ε εξγαζία ηνπ Σ. Φσηφπνπινπ πνπ θάλεη αλαθνξά ζηα ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα, «Παγθνζκηνπνίεζε, Αξηζηεξά θαη Πεξηεθηηθή Γεκνθξαηία), ν νπνίνο πήξε θαη βξαβείν Νφκπει ζηα νηθνλνκηθά θαη ζήκεξα ζεσξείηαη έλζεξκνο ππνζηεξηθηήο ηνπ ειεχζεξνπ εκπνξίνπ. Ο ζπγθεθξηκέλνο επηζηήκνλαο δελ βιέπεη λα ππάξρεη ηδηαίηεξε ζχγθξνπζε αλάκεζα ζηελ παγθνζκηνπνίεζε θαη ζηηο ζεκειηαθέο αξρέο ηεο δεκνθξαηία θαη ηεο αλάπηπμεο (A. Sen, Freedom s market ). Σν πξφβιεκα πνπ αλέθπςε, ζχκθσλα κε ην ζπγθεθξηκέλα επηζηήκνλα, κε ηελ αληζφηεηα ζηελ παγθφζκηα δχλακε, κπνξεί λα ειεγρζεί ζε εμαηξεηηθφ βαζκφ απφ κε-θπβεξλεηηθνχο νξγαληζκνχο, νη νπνίνη ζα κπνξνχζαλ λα ζπλδξάκνπλ γηα ηε κείσζε ηεο αληζφηεηαο θαη γηα ηε ζσζηή ιεηηνπξγία ηνπ εκπνξίνπ ψζηε λα ζπκπιέεη κε ην δίθαην. Δπνκέλσο απφ εδψ πξνθχπηεη έλα ζπκπέξαζκα φηη ε θνηλσληθή αληζφηεηα είλαη αλεμάξηεηε απφ ην δηεζλέο εκπφξην θαη ηελ νηθνλνκία ηεο αγνξάο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηελ παγθνζκηνπνίεζε. Γελ απαληάεη φκσο ν Sen, πσο εμεγείηαη ε ηεξάζηηα αχμεζε ηεο νηθνλνκηθήο ζπγθέληξσζεο ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, άξα θαη ηεο αλάινγεο πνιηηηθήο δχλακεο, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεη φηη νη πινπζηφηεξνη άλζξσπνη ζηνλ θφζκν έρνπλ δηπιαζηάζεη ηελ πεξηνπζία ηνπο κέζα ζε κηα πεληαεηία θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ πεξίνδν 1994-1999. Σν 1999 ν πινχηνο 200 δηζεθαηνκκπξηνχρσλ έθζαζε ζην πνζφ ηνπ 1 ηξηζεθαηνκκπξίνπ 135 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα, ελψ απφ ηελ άιιε ην ζπλνιηθφ εηήζην εηζφδεκα 582 εθαηνκ. Οη νπνίνη δνχλ ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο ήηαλ 146 εθαη. δνιάξηα, πνπ ζεκαίλεη ην 1/10 ηνπ πινχηνπ ησλ πινπζηνηέξσλ αλζξψπσλ ηεο γεο (UN, Human Development Report 2000 NY: Oxford University Press, 2000). 61

Απφ ηα αλσηέξσ πξνθχπηεη φηη ε ινγηθή ηνπ ηξίηνπ δξφκνπ δελ δηαηππψλεη θάπνην έιεγρν ζηελ νηθνλνκία θαη ζηελ αζπδνζία ηεο αγνξάο θαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο πξνζεγγίδεη ηηο απφςεηο ηεο λενθηιειεχζεξεο άπνςεο, ε νπνία βξίζθεη φρη κφλν άιινζη αιιά θαη λνκηκνπνηείηαη. Ζ ΠΡΟΔΓΓΗΖ ΣΧΝ ΓΗΑΝΟΟΤΜΔΝΧΝ ΣΖ ΤΓΥΡΟΝΖ ΑΡΗΣΔΡΑ χκθσλα κε ηε ζπγθεθξηκέλε αληίιεςε ε παγθνζκηνπνίεζε νθείιεηαη ζε εμσγελείο παξάγνληεο θαη νη αιιαγέο νθείινληαη ζε ιφγνπο πνπ δελ εληάζζνληαη ζην πιαίζην ηεο ινγηθήο ηνπ ζπζηήκαηνο, φπσο γηα παξάδεηγκα ε βίαηε επηβνιή ησλ λενθηιειεχζεξσλ απφςεσλ πνπ εθκεηάιιεπζεθαλ νξηζκέλεο ζπλζήθεο, κε απνηέιεζκα απηή ε πνξεία λα είλαη αληηζηξέςηκε, έζησ θαη αλ απηφ ζα πξέπεη λα γίλεη αθφκε θαη κέζα ζην πιαίζην ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο. Πξνηείλνπλ δηάθνξεο κεηαξξπζκίζεηο πνπ ζα ζπκβάιινπλ νπζηαζηηθά ζηε ιεηηνπξγία ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο θαη ζηελ νπζία απνξξίπηνπλ ηελ έλλνηα ηεο παγθνζκηνπνηεκέλεο νηθνλνκίαο. Μία ζεκαληηθή πηέξπγα επηθξίλεη ηηο ζπλέπεηεο ηεο ζχγρξνλεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη θάπνηνη άιινη πξνηείλνπλ ελαιιαθηηθέο ιχζεηο, νη νπνίεο ζε ηειηθή αλάιπζε δελ απνξξίπηνπλ ηελ ππάξρνπζα δηεζλή νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή θαηάζηαζε. Γίλεηαη ζαθέο φηη ζηε ζπγθεθξηκέλε θαηεχζπλζε ππάξρεη έλαο πινπξαιηζκφο κε ζεσξεηηθνχο δηάθνξσλ απνρξψζεσλ φπσο, Pierre Buordieu, Jonh Gray, Samir Amin, N. Chomsky, I. Wallerstein, Leo Panitch, E. Hobsawm, φπσο θαη Έιιελεο: γηα παξάδεηγκα ν Κ. Βεξγφπνπινο θαη άιινη, νη νπνίνη παίξλνπλ κία αξλεηηθή ζηάζε ζηε λενθηιειεχζεξε παγθνζκηνπνίεζε. Απφ ηα αλσηέξσ γίλεηαη ζαθέο φηη ππάξρνπλ πνιιέο πξνζεγγίζεηο ζ απηή ηελ θαηεχζπλζε. Σν πιένλ ραξαθηεξηζηηθφ θνηλφ ζηνηρείν φισλ απηψλ ησλ αληηιήςεσλ είλαη: ε παγθνζκηνπνίεζε δελ είλαη έλα θαηλνχξγην θαηλφκελν αιιά ζηελ νπζία ππήξμε θαη πάιη ζην ηέινο ηνπ 19 νπ αηψλα θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα. Γηαηεξνχλ επνκέλσο κία πνιεκηθή ζηάζε απέλαληη ζηελ παγθνζκηνπνίεζε θαη ζηεξίδεηαη ζηελ άπνςε φηη ε παγθνζκηνπνίεζε έρεη δεκηνπξγήζεη πνιιέο ζπλέπεηεο ζηελ αλζξψπηλε θνηλσλία, πάλσ ζηελ εξγαζία θαη επηπιένλ ζην 62

πεξηβάιινλ θαη επηπιένλ δελ κπνξεί λα ζπκβαδίζεη κε ηελ έλλνηα ηεο δεκαθξαηίαο φπσο απηή ελλνείηαη ζήκεξα. Πνιινί απφ απηνχο πηζηεχνπλ ζηελ ηζρχ ηνπ θξάηνπο θνηλσληθήο πξφλνηαο κε ηηο πξνεθηάζεηο ηνπ ζηηο δηεζλείο ζπλαιιαγέο θαη ηειηθά ζεσξνχλ φηη ε παγθνζκηνπνίεζε είλαη πξντφλ λενθηιειεχζεξσλ επηινγψλ. Ο Bourdie ζεσξεί φηη ν λενθηιειεπζεξηζκφο είλαη κία νπηνπία ν νπνίνο επηβιήζεθε απφ ηελ ακεξηθάληθε ειίη ζπκπεξαίλεη φηη ζα πξέπεη λα ζηξαθνχκε θαη πάιη ζην έζλνο-θξάηνο θαη πξνρσξψληαο αθφκε παξαπέξα πξνηείλεη έλα ππεξεζληθφ θξάηνο, ραξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν ην επξσπατθφ θξάηνο θαη αθφκε θαιχηεξα έλα παγθφζκην θξάηνο, ην νπνίν ζα κπνξνχζε λα ειέγρεη ηηο θηλήζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηηο ρξεκαηνπηζησηηθέο αγνξέο θαη λα πξνθπιάζζεη ηνπο εξγαδφκελνπο απφ ηηο ζπλέπεηεο πνπ δεκηνπξγεί ζήκεξα ε λενθηιειεχζεξε παγθνζκηνπνίεζε ηφζν ζηελ εξγαζία φζν θαη ζην πεξηβάιινλ (P. Bourdieu, The essence of neoliberalism: utopia of endless exploitation). Τπ απηήλ ηελ έλλνηα ε παγθνζκηνπνίεζε δελ είλαη κία αλάγθε ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο, αιιά κία πνιηηηθή πξαγκαηηθφηεηα (πξφθεηηαη γηα κία ζπλέληεπμε ηνπ P. Bourdie ζην πεξηνδηθφ Socialist Review η.ρ. 242, Ηνπλ. 2000) ε νπνία έξρεηαη λα ηθαλνπνηήζεη ζπγθεθξηκέλεο ζθνπηκφηεηεο θαη λα επηβιεζεί ζε νιφθιεξν ηνλ θφζκν ην ακεξηθάληθν κνληέιν επηβάιινληαο ελ ηέιεη ηελ Pax Americana. Δπνκέλσο κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε φηη ε παγθνζκηνπνίεζε ή παγθφζκηα νηθνλνκία είλαη πεξηζζφηεξν ην απνηέιεζκα κηαο ζπλεηδεηήο πνιηηηθήο πνπ επηβάιιεηαη κε έλα ζχλνιν ζεζκψλ θαη θνξέσλ, π.ρ. ν ΠΟΔ θ.α., θαη απνηειεί ην ζχλνιν ησλ ζηνηρείσλ κηαο νηθνλνκίαο πνπ είλαη πξντφλ κηαο ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξίαο κηαο θνηλσληθήο δνκήο θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηεο ηζηνξίαο θαη ηεο θνηλσληθήο ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ Ακεξηθήο (Σ. Φσηφπνπινο, «Παγθνζκηνπνίεζε, Αξηζηεξά θαη Πεξηεθηηθή Γεκνθξαηία». Αλάινγε ηνπνζέηεζε έρνπλ θαη άιινη ζεσξεηηθνί φπσο ν Leo Panitch (L. Panitch, The New Imperial State, New Left Review, Μάξηηνο-Απξίιηνο 2000), o N. Chomsky (N. Chomsky, Power in the Global Arena, New Left Review, Ηνχιηνο-Αχγνπζηνο 1998), θαη άιινη φπσο ε Γειηβάλε (πλσκνηηθή Παγθνζκηνπνίεζε) ζηελ Διιάδα, νη νπνίνη πηζηεχνπλ φηη ε παγθνζκηνπνίεζε δελ απνηειεί θαηλνηφκν ζηνηρείν ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία, αιιά ζηελ νπζία αληηπξνζσπεχεη έλα είδνο ζπλσκνζίαο πνπ έρεη ακεξηθάληθε πξνέιεπζε θαη ν 63

βαζηθφ ζηφρνο είλαη λα πξνσζεζνχλ θαη λα θπξηαξρήζνπλ ηα ζπκθέξνληα ηνπ ακεξηθάληθνπ κνλνπσιηαθνχ θαπηηαιηζκνχ. Πξνηείλνπλ φηη ζην θίλεκα θαηά ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ζθνπφο ηειηθά είλαη λα αζθεζεί ηεξάζηηα πίεζε ελαληίνλ ηεο παγθφζκηαο ειίη θαη ηεο θπξίαξρεο κεξίδαο ηνπ παγθφζκηνπ θεθαιαίνπ θαη ην έζλνο-θξάηνο λα παίμεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ δηαδηθαζία αληίζηαζεο ελαληίνλ ηεο λενθηιειεχζεξεο παγθνζκηνπνίεζεο. Με έλα αλάινγν ηξφπν ν I. Wallerstein πηζηεχεη φηη ε παγθνζκηνπνίεζε έρεη εμσγελή ραξαθηεξηζηηθά. Πξνζπαζεί λα θαηαλνήζεη ηελ ηεξάζηηα ζπδήηεζε πνπ γίλεηαη ζην φλνκα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ζην πιαίζην ηεο νπνίαο ζπδεηείηαη ε εμαζζέληζε ησλ θξαηψλ, φηη ε απνζχλζεζε ηεο θνηλσλίαο είλαη ηέηνηα φπνπ ππάξρεη ηεξάζηηα αδπλακία γηα εθείλνπο πνπ πξνζπαζνχλ λα αληηζηαζνχλ, ελψ ε πνιηηηζηηθή ηαπηφηεηα θνληεχεη λα εμαθαληζηεί. Γηα ηνλ Wallerstein φια απηά απνηεινχλ κία ηεξάζηηα παξεξκελεία θαη αθφκε κία απηαπάηε ηελ νπνία πξνζπαζνχλ λα επηβάιινπλ νη θπξίαξρεο ειίη ζηνλ πιαλήηε. Γελ πξέπεη λα ππάξρεη θαηάζηαζε απφγλσζεο απφ ηε ζηηγκή πνπ ην παγθφζκην θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα θπξηαξρεί ζηνλ πιαλήηε εδψ θαη 500 πεξίπνπ ρξφληα, φπσο ν ίδηνο αλέθεξε ζε πξνεγνχκελα έξγα ηνπ. O E. Hobsawm, αιιά θαη ν J. Gray, έρνπλ δηαθεξχμεη ην ηέινο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο (J. Gray, Goodbye to globalisation, The Guardian, 27/2/2001. Σν ζπκπέξαζκα βγαίλεη απφ ηε ζεκεξηλή θξίζε ηεο ακεξηθάληθεο νηθνλνκίαο θαη ηεο πεξαηηέξσ αλακελφκελεο χθεζεο. Σα θπξηφηεξα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ φια φζα αλαθέξακε είλαη, φηη γηα λα ππάξμνπλ θαη πάιη αλζξψπηλεο ζπλζήθεο πάλσ ζηε γε ζα πξέπεη λα δηακνξθσζεί έλα θίλεκα αληηπαγθνζκηνπνίεζεο απφ ηα θάησ πνπ ζα έρεη ζηφρν ηελ ίδηα ηνλ λενθηιειεχζεξε παγθνζκηνπνίεζε θαη ηελ αλαηξνπή ηεο, ή λα ππνρξεψζεη ηηο ζεκεξηλέο ζνζηαιηζηηθέο θεληξναξηζηεξέο θπβεξλήζεηο λα δηαπξαγκαηεπηνχλ θαη πάιη ην πεξηερφκελν ηεο θαη ηνπο θαλφλεο ηεο θαη θπξίσο εθείλνπο ηνπο θαλφλεο πνπ αθνξνχλ ηνπο δηεζλείο ζεζκνχο, φπσο γηα ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Δκπνξίνπ (P. Bourdie, ζπλέληεπμε ζηελ Hangyoreh Shinmum ζηηο 4/2/2000, S. Amin, Δθεκεξίδα Δπνρή, 16/4/2000). Γηα λα κπνξέζνπκε λα έρνπκε κία νινθιεξσκέλε εηθφλα γχξσ απφ ην ζπγθεθξηκέλν ξεχκα ζα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηηο απφςεηο ησλ P. Hirst-G. Thompson απφ ην έξγν ηνπο «Globalisation in Question θαη ηνπ P. Hirst, ζηνλ Οηθνλνκηθφ Σαρπδξφκν ζηηο 8/12/2001 κε ηίηιν «Ζ Γηεζλήο Οηθνλνκία δελ 64

είλαη παγθφζκηα». Σν λα είλαη ε παγθνζκηνπνίεζε έλαο κχζνο ή κηα ηδενινγία βαζίδεηαη θαη ζηελ άπνςε φηη αθφκε θαη ζήκεξα ην έζλνο θξάηνο εμαθνινπζεί λα παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζ απηφ πνπ νλνκάδνπκε Γηεζλνπνίεζε ηεο Οηθνλνκίαο ηεο Αγνξάο. Σα επηρεηξήκαηα ηνπο είλαη ηα αθφινπζα (εκαληηθή θξηηηθή απέλαληη ζ απηέο ηηο απφςεηο απνηειεί ην έξγν ηνπ Σ. Φσηφπνπινπ, «Παγθνζκηνπνίεζε, Αξηζηεξά θαη Πεξηεθηηθή Γεκνθξαηία»): Α. ήκεξα έρνπκε έλα βαζκφ δηεζλνπνίεζεο ηεο νηθνλνκίαο ν νπνίνο δελ μεπεξλά ηνλ αληίζηνηρν βαζκφ αλνίγκαηνο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο ηελ πεξίνδν 1913, ν νπνίνο ήηαλ πην ςειφο ζε ζρέζε κε ηελ πεξίνδν πνπ αθνινχζεζε κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν (ζει. 27). Β. Ζ παγθφζκηα νηθνλνκία δελ είλαη παγθφζκηα απφ ηε ζηηγκή πνπ ην εκπφξην, νη άκεζεο μέλεο επελδχζεηο θαη νη ξνέο θεθαιαίνπ ζπγθεληξψλνληαη ζηελ ηξηάδα, δειαδή ελλνεί ηηο ηξεηο βαζηθέο νηθνλνκηθέο πεξηθέξεηεο πνπ είλαη ε Δπξσπατθή Έλσζε, ε Βφξεηνο Ακεξηθή θαη ε Ηαπσλία καδί κε ηελ ΝΑ Αζία (ζει.3, P. Hirst, Οηθνλνκηθφο Σαρπδξφκνο, 8/12/2001). Γ. Οη πνιπεζληθέο θαη νη ππεξεζληθέο επηρεηξήζεηο είλαη ζπάληεο θαη νη πεξηζζφηεξεο επηρεηξήζεηο έρνπλ εζληθή έδξα (P. Hirst-G. Thompson, ζει. 3, P. Hirst, Οηθνλνκηθφο Σαρπδξφκνο, 8/12/2001). Υξεζηκνπνηνχλ ζπγαηξηθέο εηαηξείεο γηα λα θάλνπλ εκπφξην ζην εμσηεξηθφ. Οη πεξηζζφηεξεο πνιπεζληθέο ή ππεξεζληθέο επηρεηξήζεηο έρνπλ θαη απηέο σο βάζε ηελ ηξηάδα. Οη κεγάιεο επηρεηξήζεηο κε ην πςειφηεξν επίπεδν δηεζλνπνίεζεο ηείλνπλ λα πξνέξρνληαη απφ κηθξέο ρψξεο, νη νπνίεο είλαη πξνζαλαηνιηζκέλεο ζηηο εμαγσγέο, φπσο ε Οιιαλδία θαη ε Διβεηία (Οηθνλνκηθφο Σαρπδξφκνο,8/12/2001). Γ. Οη κεγάιεο νηθνλνκηθέο δπλάκεηο έρνπλ ηελ θαζνδεγεηηθή ηθαλφηεηα λα αζθνχλ πηέζεηο ζηηο αγνξέο θεθαιαίνπ θαη ζε άιιεο νηθνλνκηθέο ηάζεηο νη νπνίεο δελ έρνπλ ηελ ίδηα ηζρχ. Οη παγθφζκηεο αγνξέο κπνξνχλ επνκέλσο κε πξνυπνζέζεηο λα πθίζηαληαη ηνλ έιεγρν θαη λα ξπζκίδνληαη (P; Hirst-G. Thompson, ζει. 4). Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αλσηέξσ απφςεσλ είλαη φηη δελ αλαγλσξίδνπλ φηη ε ζεκεξηλή δηεζλνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο είλαη πνζνηηθά θαη πνηνηηθά εληειψο δηαθνξεηηθή απφ ηελ πξψηε παγθνζκηνπνίεζε. Οη θξηηηθνί ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζέζεσλ, πηζηεχνπλ φηη νη ζεσξεηηθνί ησλ ζπγθεθξηκέλσλ απφςεσλ ρξεζηκνπνηνχλ έλα ζηαηηζηηθφ δείγκα ην νπνίν δελ έρεη θαζνιηθή ηζρχ (Σ. Φσηφπνπινο, «Παγθνζκηνπνίεζε, Αξηζηεξά θαη Πεξηεθηηθή 65

Γεκνθξαηία, ζει. 44). Αθφκε φηη ε πξνεγνχκελε δηεζλνπνίεζε ήηαλ βαζηζκέλε ζην έζλνο-θξάηνο, ελψ ε ζεκεξηλή παγθνζκηνπνίεζε βαζίδεηαη ζηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο. ζνλ αθνξά ην δήηεκα ησλ ππεξεζληθψλ θαη πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ην δεηνχκελν είλαη ε εμνπζία πνπ αζθνχλ νη ζπγθεθξηκέλεο επηρεηξήζεηο. ΟΗ ΝΔΟΣΔΡΔ ΜΑΡΞΗΣΗΚΔ ΑΝΣΗΛΖΦΔΗ Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΤΠΔΡΔΘΝΗΚΖ ΚΑΠΗΣΑΛΗΣΗΚΖ ΣΑΞΖ Οη βαζηθέο αληηιήςεηο γηα ηελ παγθνζκηνπνίεζε πνπ εθθξάζηεθαλ απφ ην λεφηεξν καξμηζηηθφ ρψξν αθνξνχλ ηνπο L. Sklair θαη M. Hardt, A. Negri. Σν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο ζηνηρείν είλαη φηη αθφκε θαη αλ μεθηλνχλ απφ δηαθνξεηηθή αθεηεξία ζε πνιιά δεηήκαηα ζπγθιίλνπλ κε ηηο πξνεγνχκελεο αληηιήςεηο. Ο πξψηνο πηζηεχεη ζηελ χπαξμε κηαο ππεξεζληθήο ηάμεο θαη μεθηλά απφ κία επηζεηηθή θξηηηθή πνπ θάλεη ελαληίνλ ησλ αληηιήςεσλ εθείλσλ πνπ πηζηεχνπλ φηη ε παγθνζκηνπνίεζε είλαη ηδενιφγεκα, κχζνο ή ρίκαηξα. Θεσξεί φηη ε παγθνζκηνπνίεζε θαηεπζχλεηαη απφ ζπγθεθξηκέλεο δπλάκεηο, νη νπνίεο ιεηηνπξγνχλ κέζα απφ ζεζκνχο θαη νη νπνίνη είλαη ππφ ηνλ έιεγρν ησλ ζπγθεθξηκέλσλ δπλάκεσλ (L. Sklair, The Transnational Capitalist Class, ζει. 1). Πηζηεχεη φηη απαηηείηαη έλαο αγψλαο γηα ηελ ππνλφκεπζε ηεο θαπηηαιηζηηθήο εγεκνλίαο ζε παγθφζκηα θιίκαθα ψζηε λα αληηθαηαζηαζεί απφ κία πην γλήζηα δεκνθξαηία. Δπνκέλσο ε ζπγθεθξηκέλε άπνςε δελ δηαθέξεη θαη παξά πνιχ απφ ηελ πξνεγνχκελε πνπ αλαθέξακε πην πάλσ, θαη αλαθέξεηαη ζπγθεθξηκέλα ζηε δεκηνπξγία ελφο θηλήκαηνο αληηπαγθνζκηνπνίεζεο, πνπ απνηειεί κία άπνςε κέζα απφ ηελ νπνία εθθξάδεηαη ην ζχλνιν ησλ ζεσξεηηθψλ ηεο ζχγρξνλεο αξηζηεξάο, θαη ζην πιαίζην ηεο νπνίαο αληηζηέθνληαη ζηελ παγθνζκηνπνίεζε. Σν λέν ζηνηρείν πνπ δηαθνξνπνηεί απηή ηελ άπνςε απφ ηηο πξνεγνχκελεο καξμηζηηθέο είλαη φηη δελ ζεσξεί πιένλ φηη ν θαπηηαιηζκφο νξγαλψλεηαη κέζα απφ ηηο εζληθέο νηθνλνκίεο θαη φηη ε ζχγρξνλε νηθνλνκία ηεο αγνξάο είλαη έλα λέν θαηλφκελν. Γελ ζα πξέπεη λα μερλάκε φκσο φηη ν Wallerstein, έρεη ήδε αλαιχζεη φηη ν θαπηηαιηζκφο είλαη απφ ηελ έλαξμε ηνπ είλαη έλα παγθφζκην ζχζηεκα. Ζ 66

πξνζέγγηζε ηεο ππεξεζληθήο θαπηηαιηζηηθήο ηάμεο βιέπεη ηελ παγθνζκηνπνίεζε ζαλ έλα θαηλνχξγην θαηλφκελν θαη απνηέιεζκα ηεο ηερλνινγηθήο επαλάζηαζεο, ησλ λέσλ πνιηηηζηηθψλ πξνηχπσλ θαη αθφκε ησλ νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ θαηλνηνκηψλ, πνπ παίξλνπλ ζάξθα θαη νζηά κεηά ηε ιήμε ηνπ Β Παγθφζκηνπ Πνιέκνπ. Υαξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν ηεο λέαο νηθνλνκίαο είλαη νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο δηαθέξνπλ ξηδηθά απφ ηηο επηρεηξήζεηο ηνπ παξειζφληνο, αθφκε απφ ηηο αληίζηνηρεο πνιπεζληθέο ζηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ εηθνζηνχ αηψλα. Απηή ήηαλ θαη ε πην ζεκαληηθή εμέιημε, ζχκθσλα κε ην ζπγγξαθέα, ε νπνία νδήγεζε ζηε ζχγρξνλε ππεξεζληθή θαπηηαιηζηηθή ηάμε ε νπνία απνηειείηαη απφ ζηειέρε εηαηξεηψλ, γξαθεηνθξάηεο πνιηηηθνχο, αθαδεκατθνχο, νη νπνίνη θηλνχληαη ζε παγθφζκην επίπεδν θαη ηέινο δηακφξθσζε ηηο παγθφζκηεο θαηαλαισηηθέο ειίη. Απηή ε λέα ηάμε μεθηλά πιένλ λα ιεηηνπξγεί σο ππεξεζληθή ηάμε, ε νπνία είλαη θπξίαξρε ζε δχν ζεκαληηθέο ζθαίξεο θαη ηηο νπνίεο αληηιακβάλεηαη σο εμήο: α: ηε ηαπηφρξνλε δεκηνπξγία θηψρεηαο απφ ηε κία κεξηά θαη απμαλφκελνπ πινχηνπ απφ ηελ άιιε θαη β: ηε κε βησζηκφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο, θπξίσο ηελ νηθνινγηθή βησζηκφηεηα. Ζ ζεκαληηθφηεξε θξηηηθή πνπ ζα κπνξνχζε θάπνηνο λα θάλεη ζ απηή ηελ άπνςε, θαηά ηα άιια πνιχ ζεκαληηθή φπσο θαη νη πξνεγνχκελεο απφςεηο ησλ ζεσξεηηθψλ ηεο ζχγρξνλεο αξηζηεξάο πνπ ήδε αλαθέξακε, είλαη φηη έηζη φπσο αλαπηχζζεη ηε ινγηθή ηεο ε ζπγθεθξηκέλε άπνςε, θαίλεηαη λα ζεσξείηαη ε δεκηνπξγία ηεο ππεξεζληθήο ηάμεο ζαλ ε αηηηαθή θαηάζηαζε γηα ηε δεκηνπξγία ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ελψ ζηελ νπζία είλαη ην απνηέιεζκα ηεο. Ο ίδηνο ν ζπγγξαθέαο βιέπεη ηελ ππεξεζληθή ειίη λα ζπλαξηά ηα ζπκθέξνληα ηεο κε ηηο δηεζλείο, παξά κε ηηο ζπγθεθξηκέλεο εζληθέο αγνξέο. Ζ ππεξεζληθή ειίη πξνσζεί ηε δηαδηθαζία ηεο παγθνζκηνπνίεζεο κε ζεζκηθέο ξπζκίζεηο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ε Δπξσπατθή ηξνγγπιή Σξάπεδα Βηνκεράλσλ πνπ απνηειεί ζπκκαρία ησλ δηεπζπληηθψλ ζηειερψλ ζηηο κεγαιχηεξεο επξσπατθέο επηρεηξήζεηο, ε νπνία ζρεδηάδεη πνιηηηθέο κε απψηεξν ζηφρν ηελ πηνζέηεζε απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή. Ζ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ ΑΝ ΑΤΣΟΚΡΑΣΟΡΗΑ Μία άιιε αληίιεςε πνπ εθθξάζηεθε απφ ηνπο Hardt,. Negri (M. Hardt-A. Negri, Labor of Dionysus, Minneapolis: University of Minnesota, 1994, θαη 67

Empire ) απνηειεί κία πην επγεληθή πεξίπησζε θαπηηαιηζηηθήο ζπλσκνζίαο. χκθσλα κε απηή ηελ αληίιεςε, ην θεθάιαην επεηδή αληηκεηψπηζε κία θξίζε ηεο ηθαλφηεηαο ηνπ λα θπξηαξρήζεη ζηε ζχγθξνπζε ηνπ απέλαληη ζηελ εξγαζία, απνθάζηζε κία δηπιή επίζεζε θαηά ηεο εξγαζίαο. Α: κία επίζεζε θαηά ηνπ ζπλδηθαιηζηηθνχ θηλήκαηνο θαη ησλ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ θαη Β: αλαδεηά έλα λέν ηξφπν νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο, δειαδή ηελ αλαδηνξγάλσζε ηεο, θαη απηφ έγηλε ζην πιαίζην ηεο λέαο ηερλνινγίαο, δειαδή κε ηελ απηνκαηνπνίεζε ηεο εξγαζίαο θαη ηεο εηζαγσγήο ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ, πνπ ζηελ θπξηνιεμία απνκάθξπλαλ ηελ εξγαζία ηνπ εξγαδφκελνπ απφ ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία (Hardt-Negri, Labor of Dionysus, ζει. 240-241). Γηα ηνπο ζπγγξαθείο ν λενθηιειεπζεξηζκφο ήηαλ κία επαλάζηαζε απφ ηα πάλσ. Δδψ δελ ζα πξέπεη λα μερλάκε φηη νη ζεσξεηηθνί ηεο ζχγρξνλεο αξηζηεξάο κίιεζαλ γηα έλα θίλεκα ηεο αληηπαγθνζκηνπνίεζεο πνπ λα μεθηλά, φπσο ήδε αλαθέξακε, απφ ηα θάησ. Οη ζπγγξαθείο πηζηεχνπλ φηη ε ζεκεξηλή παγθνζκηνπνίεζε, ηελ νπνία νλνκάδνπλ απηνθξαηνξία, δελ βαζίδεηαη ζε θάπνην θέληξν εμνπζίαο θαη δελ ζηεξίδεηαη ζε ζηαζεξά ζχλνξα. Απνηειεί επνκέλσο έλα απνθεληξσκέλν ρψξν, έλα κεραληζκφ εμνπζίαο ν νπνίνο δελ έρεη ζχλνξα θαη ζηαδηαθά ελζσκαηψλεη ην ζχλνιν ηνπ ρσξψλ ηνπ πιαλήηε ζε δηαξθψο θαη πην αλνηθηά ζχλνξα. Τπ απηή ηελ έλλνηα ε παγθνζκηνπνίεζε είλαη θαινδερνχκελε, γηαηί απνηειεί παξαρψξεζε ηνπ θεθαιαίνπ ζηε δχλακε ηνπ επαλαζηαηεκέλνπ πιήζνπο θαη εκπεξηέρεη ηηο βάζεηο κηαο ελαιιαθηηθήο παγθνζκηνπνίεζεο. Ζ αλαδήηεζε ζα πξέπεη λα βξεη λένπο ηξφπνπο γηα ηελ αλαδηνξγάλσζε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. 68