ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ «Μόνο γιατί μ αγάπησες», Μαρία Πολυδούρη Δεν τραγουδώ παρά γιατί μ αγάπησες στα περασμένα χρόνια. Και σε ήλιο, σε καλοκαιριού προμάντεμα και σε βροχή, σε χιόνια, δεν τραγουδώ παρά γιατί μ αγάπησες. Μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου μια νύχτα και με φίλησες στο στόμα, μόνο γι αυτό είμαι ωραία σαν κρίνο ολάνοιχτο κ έχω ένα ρίγος στην ψυχή μου ακόμα, μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου. Μόνο γιατί τα μάτια σου με κύτταξαν με την ψυχή στο βλέμμα, περήφανα στολίστηκα το υπέρτατο της ύπαρξής μου στέμμα, μόνο γιατί τα μάτια σου με κύτταξαν. Μόνο γιατί μ αγάπησες γεννήθηκα γι αυτό η ζωή μου εδόθη στην άχαρη ζωή την ανεκπλήρωτη μένα η ζωή πληρώθη. Μόνο γιατί μ αγάπησες γεννήθηκα. Μονάχα γιατί τόσο ωραία μ αγάπησες έζησα, να πληθαίνω τα ονείρατά σου, ωραίε, που βασίλεψες κι έτσι γλυκά πεθαίνω μονάχα γιατί τόσο ωραία μ αγάπησες. (Οι τρίλιες που σβήνουν, 1928) 1
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Η Μαρία Πολυδούρη ήταν εκπρόσωπος του νεορομαντισμού. Να αναφέρετε δύο στοιχεία του ρεύματος και να τα σχολιάσετε βασισμένοι στο ποίημα. Μονάδες 15 2. Η ποίηση της Μαρίας Πολυδούρη διακρίνεται για το γνήσιο λυρισμό της, τον αυθορμητισμό και την ειλικρίνεια των συναισθημάτων της. Ποια στοιχεία γλώσσας και περιεχομένου αναδεικνύουν αυτά τα γνωρίσματα στο συγκεκριμένο ποίημα; Μονάδες 20 3. Με ποια εκφραστικά μέσα διατυπώνει η ποιήτρια την ένταση του ερωτικού συναισθήματος στο συγκεκριμένο ποίημα; Μονάδες 20 4. Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο το νόημα της τελευταίας στροφής («Μονάχα γιατί ωραία μ αγάπησες»). Μονάδες 25 5. Να συγκρίνετε τα δύο ποιήματα ως προς την προσέγγιση του θέματος του έρωτα από τις δύο ποιήτριες. Μονάδες 20 Ο ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Κ. Δημουλά Ο έρωτας, όνομα ουσιαστικόν, πολύ ουσιαστικόν, ενικού αριθμού, γένος ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού, γένους ανυπεράσπιστου. Πληθυντικός αριθμός οι ανυπεράσπιστοι έρωτες. Ο φόβος, όνομα ουσιαστικόν, στην αρχή ενικός αριθμός και μετά πληθυντικός: οι φόβοι. Οι φόβοι για όλα από δω και πέρα. Η μνήμη, κύριο όνομα των θλίψεων, ενικού αριθμού, μόνον ενικού αριθμού και άκλιτη. Η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη. 2
Η νύχτα, όνομα ουσιαστικόν, γένους θηλυκού, ενικός αριθμός. Πληθυντικός αριθμός οι νύχτες. Οι νύχτες από δω και πέρα. (Το λίγο του κόσμου, 1971) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. Η Μαρία Πολυδούρη είναι ποιήτρια της νεορομαντικής σχολής. Δύο από τα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης σχολής είναι τα εξής: α) τα έργα των νεορομαντικών ποιητών διακρίνονται από μια μελαγχολική διάθεση. Αν στηριχθούμε, για παράδειγμα, στο συγκεκριμένο ποίημα θα διαπιστώσουμε βαθύτατο αίσθημα θλίψης και μελαγχολίας, βασικό αίτιο των οποίων είναι η άχαρη, πλέον, και άσκοπη ζωή της ποιήτριας, καθώς ο αγαπημένος της δεν ζει πια («ωραίε, που βασίλεψες» στ.23) και το μόνο που της έχει απομείνει απ αυτόν είναι οι αναμνήσεις της κοινής ζωής τους («Μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου μια νύχτα και με φίλησες στο στόμα» στ.6-7, «Μόνο γιατί τα μάτια σου με κύτταξαν με την ψυχή στο βλέμμα» στ.11-12 κ.λπ.), οι οποίες, εν τούτοις, δεν αρκούν για να καλύψουν το κενό της απώλειας. Επιπρόσθετη αιτία για τη μελαγχολία της Πολυδούρη είναι, σαφώς, η δυσμενής κατάσταση της υγείας της, καθώς τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής της (1928-1930) τα πέρασε σε σανατόριο υποφέροντας από φυματίωση και περιμένοντας το θάνατο («πεθαίνω» στ.24). Το «Μόνο γιατί μ αγάπησες» το έγραψε το 1928. β) Όπως και οι συνάδελφοί της, οι οποίοι υπηρετούν την ίδια τεχνοτροπία, έτσι και η Πολυδούρη στηρίζεται στις ρομαντικές και συμβολιστικές καταβολές της, με διάθεση, ωστόσο, να τις αναδιοργανώσει και να τις εκσυγχρονίσει. Πιο συγκεκριμένα χρησιμοποιεί έντονα το προσωπικό βίωμα και τα συναισθήματα όπως η παραδοσιακή ρομαντική σχολή, αλλά από την άλλη τα παρουσιάζει αυθόρμητα, χωρίς πρόσθετη επεξεργασία δίνοντας έτσι έναν πηγαίο και γνήσιο λυρισμό στα ποιήματά της. Όπως αναφέρει και ο ποιητής Κώστας Στεργιόπουλος, τα ποιήματά της έχουν τόσο αυθόρμητο λόγο που μοιάζουν με σελίδες ημερολογίου ή με ερωτικές επιστολές που έχουν συγκεκριμένο αποδέκτη. Μερικά παραδείγματα από το ποίημα «Μόνο γιατί μ αγάπησες» που επιβεβαιώνουν το γνήσιο του λόγου της είναι: «Δεν τραγουδώ παρά γιατί μ αγάπησες στα περασμένα χρόνια» στ.1-2, «Μόνο γιατί μ αγάπησες γεννήθηκα γι αυτό η ζωή μου εδόθη στην άχαρη ζωή την ανεκπλήρωτη μένα η ζωή πληρώθη» στ.16-19, και πολλά άλλα. Και τα δύο προαναφερθέντα στοιχεία επικυρώνουν τη σύνδεση ζωής και έργου που χαρακτηρίζει κατεξοχήν τα έργα των νεορομαντικών ποιητών. 3
2. Σύμφωνα με τον Κ. Στεργιόπουλο «Η Μ. Πολυδούρη έγραφε τα ποιήματά της όπως και το ατομικό της ημερολόγιο. Η μεταστοιχείωση γινόταν αυτόματα και πηγαία, γι αυτήν η έκφραση σήμαινε κατ ευθείαν μεταγραφή των γεγονότων του συναισθηματικού της κόσμου στην ποιητική γλώσσα με όλες τις εξιδανικεύσεις και τις υπερβολές, που της υπαγόρευε η ρομαντική της φύση». Πράγματι, η Μ. Πολυδούρη χαρακτηρίζεται από ένα πρωτογενή λυρισμό. Το αυθόρμητο και ειλικρινές των συναισθημάτων της μεταφέρεται χωρίς επεξεργασία στο χώρο της ποίησης. Στο συγκεκριμένο ποίημα δεν μιλά γενικότερα για την αγάπη. Απευθύνεται σε συγκεκριμένο πρόσωπο, σε ένα «εσύ». Η χρήση του β ενικού προσώπου, όπως και η μουσικότητα που αναδύεται με διάφορα εκφραστικά και τεχνικά μέσα, είναι ενδεικτικά του έντονου λυρισμού της. Μοιάζει το ποίημα με ημερολόγιο, με ερωτική επιστολή που έχει αποδέκτη τον αγαπημένο της. Αντλεί δύναμη, νόημα ζωής, σκοπό ύπαρξης απ τον έρωτά της, αλλά και τον βιώνει μέσα από την ποιητική του έκφραση ακόμη πιο έντονα. Στο ποίημα αυτό προβαίνει σε μια κατάθεση ψυχής, σε μια πηγαία έκφραση του συναισθηματικού της κόσμου. Ο λυρισμός και η αυθορμησία της είναι λοιπόν στοιχεία εμφανή σε όλο το ποίημα. Τα στοιχεία όμως αυτά αναδεικνύονται και μέσα από τη μορφή του ποιήματος. Η γλώσσα της θυμίζει απλή ομιλία, εξομολόγηση: «Μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου». Δεν βουλιάζει όμως στην πεζολογία, κινείται πάνω από την τριβή, αφού το συναίσθημα είναι υψηλότερο της πραγματικότητας: «περήφανα στολίστηκα το υπέρτατο της ύπαρξής μου στέμμα». Ακόμη, η επανάληψη του πρώτου στίχου στον πέμπτο σε κάθε στροφή (θυμίζει ρεφρέν), το ιαμβικό μέτρο, η ομοιοκαταληξία (1 ος - 5 ος, 2 ος -4 ος ), καθώς και η εναλλαγή δωδεκασύλλαβων, εφτασύλλαβων και ενδεκασύλλαβων στίχων, προσδίδουν στο ποίημα μια μουσικότητα, το κάνουν να μοιάζει με ένα ερωτικό τραγούδι: «Δεν τραγουδώ παρά γιατί μ αγάπησες». Τέλος, η άτεχνη και αδέξια, όπως την χαρακτηρίζουν, ομοιοκαταληξία της φανερώνει το πηγαίο της έμπνευσής της, το λυρισμό της που ξεχειλίζει, την ειλικρίνεια και τον αυθορμητισμό της Μ. Πολυδούρη. 3. Στον κόσμο των αξιών της ζωής και της ποίησης της Μαρίας Πολυδούρη υπέρτατη αξία είναι ο έρωτας. Ύπαρξη φύσει ρομαντική, έζησε δίνοντας στον έρωτα απόλυτη προτεραιότητα. Ομοίως έπραξε και στην ποίηση. Για την Πολυδούρη η ποίηση έχει λόγο ύπαρξης μόνο όταν απευθύνεται σε ένα συγκεκριμένο αποδέκτη και μόνο όταν υμνεί την ερωτική αγάπη. Η ένταση του ερωτικού συναισθήματος και η εξιδανίκευση του έρωτα από την ποιήτρια ίσως να μην ήταν τόσο απόλυτες χωρίς τη συνδρομή εκφραστικών μέσων, όπως: α) το σχήμα κύκλου σε κάθε στροφή (η επανάληψη του 1ου στίχου στο τέλος κάθε στροφής θυμίζει ρεφρέν και κάνει το ποίημα να ακούγεται σαν ένα τρυφερό ερωτικό τραγούδι), β) η επανάληψη λέξεων, όπως «μόνο» (8 φορές), «μονάχα» (2 φορές), «αγάπησες» (7 φορές), «ζωή» (3 φορές), «ωραία» στ.8 (ως επίθετο, που δηλώνει τον αντίκτυπο που έχει στην ποιήτρια η αγάπη του συντρόφου της, κάνοντάς την να νιώθει ωραία και σαν 4
γυναίκα και σαν ύπαρξη)-«ωραία» στ.21 (ως επίρρημα, που τονίζει την ποιότητα της αγάπης εκείνου για την Πολυδούρη)-«ωραίε» στ.23 (ως κλητική προσφώνηση του αγαπημένου προσώπου, με την οποία τα συναισθήματα και το ίδιο το πρόσωπο του αγαπημένου μυθοποιούνται), γ) η παρομοίωση: «ωραία σαν κρίνο ολάνοιχτο» στ.8, δ) η μεταφορά: «κι έχω ένα ρίγος στην ψυχή μου ακόμα» στ.9, «της ύπαρξής μου στέμμα» στ.14, «που βασίλεψες» στ.23, ε) η εικόνα: του ολάνοιχτου κρίνου, στ) η συνεκδοχή: «τα μάτια σου με κύτταξαν» στ.11, (αντί «με κοίταξες με τα μάτια σου»), ζ) η υπερβολή: «Μόνο γιατί μ αγάπησες γεννήθηκα» στ.16, η) η αντίθεση: «στην άχαρη ζωή την ανεκπλήρωτη μένα η ζωή πληρώθη» στ.18-19, θ) η αποστροφή: «ωραίε» στ.23, ι) η εναλλαγή α και β προσώπου: «Δεν τραγουδώ παρά γιατί μ αγάπησες» στ.1, η οποία δημιουργεί την εντύπωση του διαλόγου και προσδίδει παραστατικότητα και ζωντάνια στο ποίημα, ια) η εναλλαγή ενεστώτα και αορίστου: «τραγουδώ», «αγάπησες», «κράτησες», «φίλησες», «είμαι», «έχω» κ.λπ. (ο αόριστος δείχνει ότι η ευτυχία για τον έρωτα στον οποίο αναφέρεται με το ποίημά της η Πολυδούρη έχει παρέλθει πια, καθώς ο αγαπημένος της έχει «βασιλέψει» ο ενεστώτας δείχνει ότι τα αποτελέσματα αυτής της μεγάλης αγάπης αγγίζουν ακόμα και το παρόν της ποιήτριας). Συνοψίζοντας, ο έρωτας δεν καταξίωσε μόνο τη ζωή της ποιήτριας αλλά και την ίδια την τέχνη της ποίησης («Δεν τραγουδώ, παρά γιατί μ αγάπησες»). Η Πολυδούρη γράφει ποίηση μόνο επειδή αγαπήθηκε. 4. Στην τελευταία στροφή η ποιήτρια αποκαλύπτει ότι η ζωή της απέκτησε νόημα εξαιτίας της αγάπης εκείνου. Ο τρόπος με τον οποίο της εκδήλωσε τα συναισθήματά του («τόσο ωραία μ αγάπησες») ήταν αυτός που μίλησε στην καρδιά της και έδωσε σκοπό στη μέχρι τότε μάταιη ζωή της: να τον αποσπάσει από την πεζή πραγματικότητα και να τον «ταξιδέψει» στη χώρα του ονείρου. («έζησα, να πληθαίνω τα όνειρά σου»). Τώρα λίγο πριν από το δικό της τέλος και ενώ ο αγαπημένος της, ο ιδανικός «ωραίος» της ερωτευμένης ψυχής, δεν είναι πια κοντά της («που βασίλεψες»), νιώθει ολοκληρωμένη απ όσα έχει γευτεί μαζί του και περιμένει χωρίς φόβο, αλλά με γλυκιά εγκαρτέρηση, το θάνατο («έτσι γλυκά πεθαίνω»). 5. Και οι δύο ποιήτριες αναφέρονται στο θέμα του έρωτα. Αν και με διαφορετικό τρόπο, η κάθε μία προσεγγίζει το θέμα τονίζοντας τη σημασία του έρωτα. Για την Πολυδούρη ο έρωτας είναι σημαντικός, καθώς αποτελεί πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Με στοχαστική, φιλοσοφική σχεδόν διάθεση τονίζει πως τον θεωρεί σκοπό της ζωής της («στην άχαρη ζωή την ανεκπλήρωτη μένα η ζωή πληρώθη»). Για την ποιήτρια ακόμα και ο θάνατος είναι γλυκός, αφού ο έρωτας τής έχει προσφέρει τα δώρα του. Αυτός ο έρωτας όμως που συνεπαίρνει ακόμα την Πολυδούρη έχει τελειώσει με την απώλεια του αγαπημένου προσώπου («ωραίε που βασίλεψες»), αλλά παρόλα αυτά η ανάμνησή του είναι εκείνη που την κάνει να συνεχίζει να εμπνέεται απ αυτόν και να αισθάνεται την ομορφιά του. 5
Για την Κ. Δημουλά ο έρωτας είναι εξίσου σημαντικός, καθώς προσδίδει νόημα και ουσία στη ζωή («όνομα ουσιαστικό, πολύ ουσιαστικό»). Με λόγο κοφτό ελλειπτικό, χαρακτηριστικό του ύφους της, επισημαίνει την επίδραση του έρωτα στους ανθρώπους που είναι ευάλωτοι στην επιρροή του («ανυπεράσπιστοι έρωτες»). Για την ποιήτρια όμως η ομορφιά του έρωτα χάνεται μετά την απώλεια του αγαπημένου προσώπου, καθώς οι φόβοι και οι υπαρξιακές αγωνίες «πνίγουν» το ποιητικό υποκείμενο. Οι αναμνήσεις που επανέρχονται διαρκώς αποτελούν πηγή πόνου και οδύνης για την ποιήτρια, ενώ η θλίψη είναι η μόνιμη ψυχική συναισθηματική κατάσταση που θα χαρακτηρίζει τη ζωή της μετά από την απώλεια του έρωτα («οι νύχτες από εδώ και πέρα»). Σε αυτό το σημείο οι ποιήτριες διαφοροποιούνται ως προς τον τρόπο που αντιμετωπίζουν την απώλεια του έρωτα. Για τη Δημουλά αυτή η απώλεια είναι σχεδόν καταστροφική, σκοτεινιάζει το φως της ζωής της. Για την Πολυδούρη αντίθετα, η ανάμνηση του έρωτα όχι μόνο συνεχίζει να της δίνει ζωή και δημιουργικότητα («δεν τραγουδώ παρά γιατί μ αγάπησες»), αλλά γλυκαίνει και αυτήν την ιδέα του επερχόμενου θανάτου της («έτσι γλυκά πεθαίνω»). 6