I. ΑΡΘΡΟ 19 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ [Απόρρητο Ανταπόκρισης]

I. ΑΡΘΡΟ 19 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ [Απόρρητο Ανταπόκρισης] 1. Το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο. Νόµος ορίζει τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσµεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων. 2. Νόµος ορίζει τα σχετικά µε τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρµοδιότητες ανεξάρτητης αρχής που διασφαλίζει το απόρρητο της παραγράφου 1. 3. Απαγορεύεται η χρήση αποδεικτικών µέσων που έχουν αποκτηθεί κατά παράβαση του άρθρου αυτού και των άρθρων 9 και 9Α.

ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ( ΕΞΑΜΗΝΟ) ΘΕΜΑ : «Η ΑΜΕΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝ ΡΕΑΣ ΟΝ/ΜΟ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑΣ : ΒΑΡ ΟΥΝΙΩΤΗ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ (Α.Μ.:1340201000023) ΑΘΗΝΑ, ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ: 20112012

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ I. ΑΡΘΡΟ 19 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ II. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΣΕΒΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ.Σελ.1 III. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ...Σελ.23 IV. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Η κατοχύρωση του δικαιώµατος επικοινωνίας στα διεθνή κείµενα.σελ.4 Η κατοχύρωση του δικαιώµατος επικοινωνίας στα ελληνικά Συντάγµατα...Σελ.5 V. ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Σελ.6 VI. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 19 1 Σελ.78 VII. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 19 ΣΕ ΙΑΦΟΡΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΖΩΗΣ Σελ.910 VIII. KAMΨΗ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΑΡΘΡΟ 19 1 Ε β..σελ.11 IX. ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ 19 2 ΚΑΙ 3Σ...Σελ.12 XI. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ..Σελ.13 XII. ΠΕΡΙΛΗΨΗ (στα ελληνικά).σελ.14 XIII. ΠΕΡΙΛΗΨΗ (στα αγγλικά)...σελ.15 XIV. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ..Σελ.16

II. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΣΕΒΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ Άρθρο 2 παρ. 1 Σ «ο σεβασµός της ανθρώπινης αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας» Άνθρωπος και ανθρώπινη αξία είναι δύο έννοιες ταυτόσηµες. Ανθρώπινη αξία, κατά το Σύνταγµα, έχει κάθε άνθρωπος, γι αυτό δικαιούται να απολαµβάνει ελευθερία και ισότητα. Η ανθρώπινη αξία προσδιορίζει την ιδέα του δικαίου. Νοµοθετική διάταξη που έρχεται σε αντίθεση µε την αρχή αυτή δεν έχει θέση στο δικαϊκό µας σύστηµα. Η πολιτεία οφείλει να σέβεται και κατ επέκταση να προστατεύει την ανθρώπινη αξία. Το κράτος πρέπει να εγγυάται τα δικαιώµατα του ανθρώπου ως ατόµου και ως µέλους της κοινωνικής ολότητας.(άρθρο 25Σ). Η «θετικοποίηση» των θεµελιωδών δικαιωµάτων έχει υποχρεώσει την Πολιτεία να θέτει ως πρωταρχικό σκοπό της δραστηριότητάς του την προστασία των δικαιωµάτων. Η θεµελίωση των δικαιωµάτων δεν θέτει απλώς φραγµό και όρια στην άσκηση της κρατικής δραστηριότητας αλλά ανάγεται σε κρατικό σκοπό. Γι αυτό το κράτος έχει την υποχρέωση να επιτρέπει στους φορείς των δικαιωµάτων την ελεύθερη άσκησή τους. Η ανθρώπινη αξία είναι απαραβίαστη, γι αυτό και τα συνταγµατικά δικαιώµατα, που αποτελούν εξειδίκευσή της, είναι απαραβίαστα. Αναπόσπαστο τµήµα της ανθρώπινης αξίας είναι και το δικαίωµα επικοινωνίας, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 19Σ. Σκοπός του άρθρου 19 είναι η προστασία κάθε µορφής παρακολούθησης, ελέγχου, λογοκρισίας ή παρεµπόδισης της επικοινωνίας. 1

III. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ «Φύσει µέν ἐστίν ἂνθρωπος ζῷον πολιτικόν». «λόγον δέ µόνον ἂνθρωπος ἒχει τῶν ζῴων» (ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ). Ήδη από αρχαιοτάτων χρόνων υπάρχει περίτρανη απόδειξη ότι ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως πολιτικό ον. Πιο συγκεκριµένα, η ειδοποιός διαφορά του ανθρώπου από τα υπόλοιπα όντα είναι ο λόγος. Ο άνθρωπος έχει µια έµφυτη τάση προς κοινωνικότητα, µια τάση επικοινωνίας και εξωτερίκευσης των σκέψεων, ιδεών και συναισθηµάτων του µέσα στα πλαίσια ενός κοινωνικού µορφώµατος. Χάρη στο λόγο (λογική) ο άνθρωπος αποκτά την ικανότητα του «σκέπτεσθαι» και κατ επέκταση χάρη στον έναρθρο λόγο(οµιλία) εξωτερικεύει τις σκέψεις του και διευκολύνει την επικοινωνία µε τα υπόλοιπα µέλη της κοινωνίας. Γενικότερα οποιαδήποτε µορφή επικοινωνίας, είτε πρόκειται για λεκτική είτε πρόκειται για χειρονοµίες(χωρίς τη µεσολάβηση κάποιου µέσου) και χρήση συµβόλων, διευκολύνει την καθηµερινότητα του ατόµου, καθώς έρχεται σε επαφή µε άλλους συνανθρώπους του, και τον βοηθά να δώσει λύσεις και απαντήσεις σε ζητήµατα καθηµερινής πρακτικής. Όπως προκύπτει, λοιπόν, από τα παραπάνω, η επικοινωνία, δηλαδή, η µη αποµόνωσή του, εκτός του ότι αποτελεί µια έµφυτη ιδιότητα και ανάγκη του ανθρώπου (homo sociologicus), συνιστά και θεµελιώδες δικαίωµα, το οποίο χρήζει ιδιαίτερης προστασίας. Ο άνθρωπος έχει την ελευθερία να σκέφτεται και να εκφράζεται ελεύθερα, ανεξαρτήτως τρόπου και µέσων έκφρασης. Η επικοινωνία αποτελεί εκδήλωση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας ( Άρθρο 5Σ). Ο συντακτικός νοµοθέτης θεώρησε σκόπιµο να προστατέψει την ιδιωτική σφαίρα και κατοικία (Άρθρο 9Σ), καθώς και την ελεύθερη και εµπιστευτική εκδήλωση και ανακοίνωση στοχασµών και ιδεών (πνευµατική ελευθερία και διακίνηση Άρθρο 14Σ). Σε αντίθεση, όµως, µε το Άρθρο 14, το οποίο προστατεύει την επικοινωνία σε δηµοσιότητα, το Άρθρο 19 αποτελεί ένα δικαίωµα προσωπικής ελευθερίας, καθώς καθιερώνει την προστασία της επικοινωνίας σε οικειότητα. Στόχος, λοιπόν, πρέπει να είναι η ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων και «πιστεύω» χωρίς τον κίνδυνο άσκησης κριτικής και λογοκρισίας. Κάθε άτοµο είναι ελεύθερο να επιλέγει το είδος, το µέσο και τον τρόπο επικοινωνίας σ οποιοδήποτε µέρος της επικράτειας, ακόµη και στο εξωτερικό. Υποκείµενα του δικαιώµατος είναι οι Έλληνες πολίτες όσο και οι αλλοδαποί (εφόσον το Σύνταγµα δεν διακρίνει), όπως επίσης και τα νοµικά πρόσωπα (εφόσον έχουν νοµική προσωπικότηταείναι φορείς δικαιωµάτων και υποχρεώσεων). Απ όλα τα παραπάνω προκύπτει ότι, επικοινωνία είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα µε την οποία ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή, σε συνεννόηση µε άλλους. Επικοινωνία είναι η ανταλλαγή µηνυµάτων µεταξύ ατόµων. Κάθε 2

µετάδοση, από το απλό νεύµα µέχρι τα πολυσύνθετα µηνύµατα που µεταφέρονται σήµερα από τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης, είναι στοιχείο επικοινωνίας. Στα πλαίσια της γενικής αυτής έννοιας η επικοινωνία είναι στοιχείο που συναντάται τόσο στον άνθρωπο όσο και στα ζώα ιδιαίτερα στα αγελαία. Στον άνθρωπο η επικοινωνία γίνεται µέσω λογικής έκφρασης, γεγονός που τον ξεχωρίζει από το ζωικό βασίλειο. Ωστόσο, δεν αποτελεί επικοινωνία µε την έννοια που εδώ διαπραγµατευόµαστε η επαφή του ανθρώπου µε τα ζώα ή πράγµατα, η «επικοινωνία µε το Θείο». Η επικοινωνία διακρίνεται σε δύο είδη, άµεση και έµµεση, διάκριση την οποία θα αναπτύξουµε εξονυχιστικά παρακάτω. Πρώτα, όµως, θα ασχοληθούµε µε την κατοχύρωση του δικαιώµατος επικοινωνίας σε διεθνές και εθνικό(συνταγµατικό) επίπεδο. 3

IV. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Η κατοχύρωση του δικαιώµατος επικοινωνίας στα διεθνή κείµενα Η πρώτη εµφάνιση της προστασίας της επικοινωνίας σε οποιαδήποτε έκφανσή της, συµπίπτει χρονικά µε τη Γαλλική Επανάσταση. Η Γαλλική Συντακτική Συνέλευση µε ψήφισµά της στις 10 Αυγούστου του 1789 διακήρυξε το απαραβίαστο των επιστολών, που αποτελούσε το µοναδικό µέσο έµµεσης επικοινωνίας εκείνη την εποχή. Η σχετική διακήρυξη, όριζε ότι το απόρρητο των επιστολών είναι απαραβίαστο κι ότι δεν επιτρέπεται η προσβολή του από το κράτος ή από ιδιώτες. Επιπλέον, η Συντακτική Συνέλευση µε ψήφισµά της στις 5 εκεµβρίου του 1789 κατήργησε τις πιστώσεις για το «µαύρο γραφείο» (cabinet noir) που ενεργούσε τον έλεγχο της αλληλογραφίας. Στη ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη η αρχή του απαραβίαστου των επιστολών δεν συµπεριελήφθη µεταξύ των αρχών που διακηρύχθηκαν, στάση που κράτησαν και τα µετέπειτα γαλλικά Συντάγµατα των 1791, 1793 και 1795, ενώ στις Ην. Πολιτείες η προστασία του απορρήτου θεµελιώθηκε στην γενική διάταξη της τέταρτης τροπολογίας του Συντάγµατος που ψηφίστηκε το 1791. Στην ηπειρωτική Ευρώπη στο βελγικό Σύνταγµα του 1831 περιλαµβάνεται διάταξη που θεµελιώνει την αρχή του απαραβίαστου του απόρρητου των επιστολών (Άρθρο 22), αρχή που αναγνωρίστηκε αργότερα και από άλλα Συντάγµατα τα οποία, µάλιστα, επεξέτειναν την προστασία και σε άλλα µέσα ανταπόκρισης. Σήµερα, η προστασία του απορρήτου της επικοινωνίας περιλαµβάνεται σ όλα σχεδόν τα διεθνή κείµενα περί προστασίας ατοµικών δικαιωµάτων και ελευθεριών. Συγκεκριµένα, η Ευρωπαϊκή Σύµβαση για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου (Ε.Σ..Α.Σύµβαση της Ρώµης 1950) στο Άρθρο 8 παρ.1 ορίζει ότι «παν πρόσωπον δικαιούται εις τον σεβασµόν της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του». Επιπλέον, στο Άρθρο 12 της Οικουµενικής ιακήρυξης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου ορίζεται ότι «Κανείς δεν επιτρέπεται να υποστεί αυθαίρετες επεµβάσεις στην ιδιωτική του ζωή, την οικογένεια ή την αλληλογραφία του, ούτε προσβολές της τιµής και της υπόληψής του. Καθένας έχει το δικαίωµα να τον προστατεύουν οι νόµοι από επεµβάσεις και προσβολές αυτού του είδους». Επίσης, στο Άρθρο 17 παρ.1 του ιεθνούς Συµφώνου για τα ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα (1966) κατοχυρώνεται ότι «Κανείς δεν υπόκειται σε αυθαιρεσίες ή παράνοµες παρενοχλήσεις της ιδιωτικής του ζωής, της οικογένειας, της κατοικίας ή της αλληλογραφίας του, ούτε σε παράνοµες προσβολές της τιµής ή της υπόληψής του». 4

Η κατοχύρωση του δικαιώµατος επικοινωνίας στα ελληνικά Συντάγµατα Στην Ελλάδα η συνταγµατική κατοχύρωση του απαραβίαστου της αλληλογραφίας και εν γένει επικοινωνίας προκύπτει ήδη από την κατοχύρωση του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής του ατόµου. Στην Ελλάδα, µετά την Επανάσταση της 3 ης Σεπτεµβρίου του 1843, διακηρύχθηκε για πρώτη φορά στο Σύνταγµα του 1844 η προστασία του απορρήτου των ανταποκρίσεων και συγκεκριµένα των επιστολών. Στο Άρθρο 14, κατά πιστή µετάφραση του Άρθρου 22 του βελγικού Συντάγµατος του 1831, ορίζεται ότι «το απόρρητο των επιστολών είναι απαραβίαστο». 20 χρόνια αργότερα στο Σύνταγµα του 1864, εξαιτίας της αυθαιρεσίας της εξουσίας του βασιλιά Όθωνος, προστέθηκε ο όρος «απολύτως». Με το ίδιο περιεχόµενο κατοχυρώθηκε το σχετικό δικαίωµα στο Σύνταγµα του 1911. Στα Συντάγµατα του 1927(Άρθρο 18) και 1952( Αρθρο 20) περιελήφθησαν προσθήκες που αφορούσαν νεότερες µορφές επικοινωνίας από την επιστολή («το απόρρητον των επιστολών, τηλεγραφηµάτων και τηλεφωνηµάτων είναι απολύτως απαραβίαστον» 1927/ «το απόρρητον των επιστολών και της καθ οιονδήποτε άλλον τρόπον ανταποκρίσεως είναι απολύτως απαραβίαστον» 1952). Η κατοχύρωση του απορρήτου της επικοινωνίας περιελήφθη και στο Σύνταγµα του 1968 (Άρθρο 15) µε κάποιες προσθήκες ( «το απόρρητον των επιστολών και της καθ οιονδήποτε άλλον τρόπον ανταποκρίσεως είναι απαραβίαστον. Νόµος ορίζει τας εγγυήσεις υπό τας οποίας η δικαστική αρχή διά λόγους εθνικής ασφαλείας και δηµοσίας τάξεως ή προς διακρίβωσιν απεχθών εγκληµάτων, δεν δεσµεύεται εκ του απορρήτου»). Η ακριβώς ίδια ρύθµιση περιελήφθη και στο Σύνταγµα του 1973(Άρθρο 15) ενώ στο Σύνταγµα του 1975(Άρθρο 19) έγινε, στο πρώτο εδάφιο, προσθήκη του όρου «απόλυτα» δίπλα στον όρο «απαραβίαστο» και του όρου «επικοινωνίας» δίπλα στον όρο «ανταπόκρισης», καθιστώντας σαφές ότι ο συντακτικός νοµοθέτης προστατεύει κάθε µορφή επικοινωνίας, άµεση και έµµεση. Επίσης, προστίθεται ο προσδιορισµός «ελεύθερη» στην λέξη «ανταπόκρισης». Τέλος, µε την αναθεώρηση της 6 ης Απριλίου του 2001 προστίθενται δύο επιπλέον παράγραφοι οι οποίες ορίζουν τα εξής: 2 «Νόµος ορίζει τα σχετικά µε τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρµοδιότητες ανεξάρτητης αρχής που διασφαλίζει το απόρρητο της παραγράφου 1» και 3 «Απαγορεύεται η χρήση αποδεικτικών µέσων που έχουν αποκτηθεί κατά παράβαση του άρθρου αυτού και των άρθρων 9 και 9Α». 5

V. ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Η επικοινωνία διακρίνεται σε δύο κατηγορίες, άµεση και έµµεση. Στην άµεση επικοινωνία υπάρχει προσωπική επαφή των επικοινωνούντων. Οι επικοινωνούντες είναι σωµατικά παρόντες. Λαµβάνει, δηλαδή, χώρα µε φυσική παρουσία των προσώπων. Αντιθέτως, στην έµµεση επικοινωνία η ειδοποιός διαφορά είναι το στοιχείο της απόστασης. εν υπάρχει σωµατική παρουσία των επικοινωνούντων, µε αποτέλεσµα η επικοινωνία να είναι εφικτή µε τη βοήθεια µέσων όπως η αλληλογραφία, το τηλέφωνο, η τηλεοµοιοτυπία, το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο κλπ. Μια άλλη διάκριση της επικοινωνίας είναι σε κρυφή(κλειστή) και φανερή(ανοιχτή). Το κριτήριο που τίθεται στην προκειµένη διάκριση είναι το κατά πόσο οι επικοινωνούντες επιθυµούν να καταστήσουν σε τρίτους γνωστό το περιεχόµενο της µεταξύ τους επικοινωνίας. Ενδέχεται, δηλαδή, οι επικοινωνούντες να επιθυµούν να διασφαλίσουν τη µυστικότητα της µεταξύ τους επικοινωνίας και γι αυτό το λόγο να επιλέγουν µέσα διαφύλαξης προς επίτευξη αυτού του σκοπού. Στο επόµενο κεφάλαιο θα υπογραµµιστεί το προστατευτικό πεδίο του άρθρου 19 και ο σκοπός του συντακτικού νοµοθέτη. 6

VI. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 19 1 Το προστατευτικό περιεχόµενο του άρθρου 19 αναφέρεται στην έµµεση επικοινωνία ή ανταπόκριση, κατά παράδοση ( «το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο). Ωστόσο, κατά το γράµµα και πνεύµα του νόµου (σκοπό του συντακτικού νοµοθέτη) προκύπτει ότι το άρθρο 19 θεµελιώνει ένα ευρύτερο δικαίωµα επικοινωνίας, όχι µόνο δικαίωµα απορρήτου. Οπότε θα πρέπει να θεωρηθεί ότι στο προστατευτικό πεδίο του συγκεκριµένου άρθρου περιλαµβάνεται και η µορφή άµεσης επικοινωνίας («µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο»). Συνεπώς, σκοπός του συγκεκριµένου άρθρου είναι η προστασία της οικειότητας µεταξύ δύο (ή περισσότερων) ατόµων, ως εκδήλωση της προσωπικής τους ελευθερίας. Υπάρχει, παρ όλα αυτά, και η αντίθετη άποψη η οποία υποστηρίζει ότι ειδικότερες µορφές επικοινωνίας κατοχυρώνονται σε ειδικές συνταγµατικές διατάξεις, όπως στα άρθρα 16 και 22, τα οποία προστατεύουν την επικοινωνία µαθητή/ φοιτητή και καθηγητή καθώς και γονέα και παιδιού, αντίστοιχα. Μια απ τις θεµελιώδεις αρχές του Συντάγµατος είναι η αρχή του κοινωνικού κράτους. Το κράτος ( η κρατική εξουσία) οφείλει να σέβεται και να προστατεύει την ανθρώπινη αξία ( άρθρο 25 Σ). Το περιεχόµενο της επικοινωνίας συνίσταται σε θετικό και αρνητικό περιεχόµενο. Κάθε άτοµο είναι ελεύθερο να επιλέξει αν θα επικοινωνήσει ή όχι, όπως επίσης και να επιλέξει ελεύθερα το πρόσωπο, τον τρόπο και το µέσο επικοινωνίας. Ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας, ελευθερία επικοινωνίας και πνευµατική ελευθερία αποτελούν ένα τρίπτυχο το οποίο ο συντακτικός νοµοθέτης έκρινε άξιο προστασίας. Σκοπός, λοιπόν, είναι η προστασία της ανθρώπινης αξίας γι αυτό το λόγο ο νοµοθέτης παρέχει στο άτοµο το δικαίωµα της ελεύθερης δράσης και συµµετοχής σε οποιαδήποτε µορφή κοινωνικής δραστηριότητας. Η επικοινωνία, όπως προαναφέρθηκε, εκτός του ότι αποτελεί µια έµφυτη ανάγκη του ανθρώπου, είναι κι ένα δικαίωµα το οποίο παρέχει στο άτοµο τη δυνατότητα να διατηρήσει τη µυστικότητά της και το απόρρητο του περιεχοµένου της µε σκοπό την προστασία της ιδιωτικής του σφαίρας. «Το απόρρητο της επικοινωνίας είναι απόλυτα απαραβίαστο». Ο νόµος απαιτεί αποχή των οργάνων της κρατικής εξουσίας από οποιαδήποτε παραβίαση του απορρήτου της επικοινωνίας και για οποιονδήποτε λόγο. Η κρατική εξουσία οφείλει να διασφαλίζει το απόρρητο ( π.χ. οι δηµόσιες υπηρεσίες, κρατικοί οργανισµοί και εταιρίες που έχουν αναλάβει την ευθύνη για τη διεξαγωγή της ανταπόκρισης, καθορίζουν τα µέσα διεξαγωγής, χωρίς όµως να την καθιστούν στην πράξη αδύνατη, όπως για παράδειγµα µε την επιβολή υπερβολικών τελών ή µε την υποκλοπή τηλεφωνικών συνδιαλέξεων). 7

Αλλά ακόµη κι όταν οι επικοινωνούντες δεν επιλέγουν κάποιο τεχνικό µέσο επικοινωνίας αλλά την άµεση επικοινωνία, την προσωπική επαφή, αν θελήσουν να διατηρήσουν την απόλυτη µυστικότητα της επικοινωνίας τους (π.χ. προσωπική συζήτηση κι όχι δηµόσια διάλεξη), οποιαδήποτε προσβολή κρίνεται αντισυνταγµατική. Οι επικοινωνούντες µε τη δική τους υλική ενέργεια θα προσδώσουν στην επικοινωνία τους το χαρακτήρα της µυστικότητας. Κατά τον αγτόγλου «κάθε µορφή επικοινωνίας που ο αποστολέας της την εννοεί όχι ως απόρρητη, αλλά ως δηµόσια (π.χ. µια «ανοιχτή επιστολή», µια διάλεξη) δεν αποτελεί «ανταπόκριση» ή «επικοινωνία» κατά την έννοια του άρθρου 19 του Συντάγµατος». Κατά τον καθηγητή Ανδρέα ηµητρόπουλο η µυστικότητα συνιστά πραγµατική ιδιότητα της επικοινωνίας την οποία της προσδίδουν οι επικοινωνούντες, ενώ το απόρρητο αποτελεί νοµική έννοια την οποία προσδίδει το δίκαιο και κατ επέκταση δεν αίρεται κι ούτε εξαρτάται από τη βούληση των µερών. Αν κανείς από τα µέρη δεν επιθυµεί τη µυστικότητα της επικοινωνίας, τότε δεν τίθεται θέµα απορρήτου των ανταποκρίσεων, αλλά ελευθερίας και έκφρασης. 8

VII. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 19 ΣΕ ΙΑΦΟΡΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΖΩΗΣ Στον οικογενειακό χώρο Το απόρρητο επικοινωνίας οφείλει να γίνει απόλυτα σεβαστό και να µην παραβιάζεται στον οικογενειακό χώρο. Ο οικογενειακός θεσµός και το δικαίωµα των µελών της οικογένειας να επικοινωνούν µεταξύ τους προβλέπεται στο άρθρο 21 παρ. 1 του Συντάγµατος. Επιπλέον, σύµφωνα µε το άρθρο 1520 εδάφιο α του Αστικού Κώδικα «ο γονέας µε τον οποίο δεν διαµένει το τέκνο, διατηρεί το δικαίωµα της προσωπικής επικοινωνίας µε αυτό». Το νόηµα αυτού του άρθρου είναι ότι το δικαίωµα επικοινωνίας πηγάζει από το βιολογικό και συναισθηµατικό σύνδεσµο παιδιού και γονέα και έχει ως σκοπό την προστασία των συµφερόντων του τέκνου. Το δικαίωµα, αυτό, ακόµη και µετά τη λύση του γάµου µεταξύ των γονέων, διατηρείται και οποιαδήποτε παραβίασή του θεωρείται αντισυνταγµατική. Σε περίπτωση, βέβαια, που το τέκνο διατρέχει κίνδυνο από την επικοινωνία, τότε το ζήτηµα αυτό ρυθµίζεται ειδικώς. Πάντως, ακόµη κι αν η λύση του γάµου οφείλεται σε υπαιτιότητα απαγορεύεται ο πλήρης αποκλεισµός της επικοινωνίας. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να αναφερθεί ότι το δικαίωµα αυτό δεν περιορίζεται µόνο στη σχέση γονέαπαιδιού αλλά επεκτείνεται και στη σχέση παιδιού και λοιπών ανιόντων (σχετική απόφαση Α.Π. ΤΜ. Γ 1465/1988). Το απόρρητο της επικοινωνίας επεκτείνεται και στη σχέση µεταξύ των συζύγων και συγκεκριµένα θα πρέπει να προσαρµοστεί στο θεσµό του γάµου, ο οποίος προστατεύεται επίσης συνταγµατικά. Το δικαίωµα του απορρήτου δεν επεκτείνεται σε ζητήµατα συζυγικής πίστης εφόσον η συζυγική πίστη, η συµβίωση και η κοινωνία του συζυγικού βίου ανήκουν στα αντικειµενικά στοιχεία του θεσµού του γάµου. Έτσι, λοιπόν, ότι είναι κοινό, κατά το άρθρο 21Σ δεν µπορεί να είναι απόρρητο κατά το άρθρο 19Σ. Συνεπώς, το απόρρητο µεταξύ των συζύγων αφορά άλλα ζητήµατα όπως π.χ. το επαγγελµατικό απόρρητο ( σχετική απόφαση Α.Π. Τµ. Γ 381/1987). 9

Στον εργασιακό χώρο Το απόρρητο της επικοινωνίας τυγχάνει εφαρµογής και στον εργασιακό τοµέα. Ο εργοδότης δεν δικαιούται να περιορίσει το απόρρητο επικοινωνίας των υπαλλήλων του, επικαλούµενος ακόµη και τον κίνδυνο του αθέµιτου ανταγωνισµού. εν επιτρέπεται να ελέγχει, να επικοινωνεί και να καταγράφει την προσωπική επικοινωνία του εργαζοµένου, όπως για παράδειγµα να έχει πρόσβαση στις τηλεφωνικές του συνοµιλίες, χωρίς τη θέλησή του. Όπως υπαγορεύει και το άρθρο 19Σ, ο εργοδότης δεν επιτρέπεται να παραβιάζει τις επιστολές των εργαζοµένων του. Πρόκειται, δηλαδή, για ανοµοιογενή αντίθεση ανάµεσα στο δικαίωµα στην επικοινωνία, από την µια πλευρά, και στο δικαίωµα που αφορά την ιδιωτική ζωή του ανθρώπου και στο περιεχόµενο της σχέσης εργασίας που αφορά την οικονοµική και επαγγελµατική ζωή στην επικοινωνία από την άλλη. Στον χώρο των φυλακών Οι αρχές οφείλουν να εξασφαλίζουν σε κάθε κρατούµενο τη δυνατότητα προσωπικής επικοινωνίας (επισκεπτήριο) και δυνατότητα ανταπόκρισης (ταχυδροµείο), καθώς και οι κρατούµενοι είναι φορείς των θεµελιωδών ανθρωπίνων δικαιωµάτων και η παραχώρηση του δικαιώµατος απορρήτου επικοινωνίας αποτελεί έκφραση του σεβασµού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. υνατότητα κάµψης υπάρχει µόνο για τη διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων (αρ 19 παρ.1 εδ β). Σύµφωνες µε το άρθρο 19Σ είναι οι διατάξεις των άρθρων 4 και 53 του νέου Σωφρονιστικού Κώδικα.(Νόµος 2776/1999). 10

VIII. ΚΑΜΨΗ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΑΡΘΡΟ 19 1 Ε β Σύµφωνα µε το Άρθρο 19 παρ. 1 εδ β, το απόρρητο της επικοινωνίας δεν προστατεύεται σε δύο περιπτώσεις: για λόγους εθνικής ασφαλείας ή προς διακρίβωση ιδιαίτερων σοβαρών εγκληµάτων. Πρέπει να διασαφηνιστεί ότι µε τον όρο «εθνική ασφάλεια» εννοούµε όχι γενικά τη δηµόσια ασφάλεια αλλά την προάσπιση της χώρας έναντι εξωτερικών κινδύνων. Το αν συντρέχουν ή όχι τέτοιοι κίνδυνοι και το αν παραβιάζεται, κατ επέκταση το απόρρητο, θα κριθεί από τη δικαστική αρχή. Επιπλέον, την έννοια των ιδιαιτέρως σοβαρών εγκληµάτων ο νοµοθέτης την ερµηνεύει στενότερα από κείνη του κακουργήµατος Στις δύο αυτές περιπτώσεις η επικοινωνία είναι µεν µυστική, δεν είναι όµως απόρρητη κι ως εκ τούτου δεν προστατεύεται η µυστικότητά της. Σκοπός του συντακτικού νοµοθέτη είναι να επιτρέψει την ελεύθερη χρήση της µυστικής επικοινωνίας αλλά παράλληλα θέτει ένα όριο το οποίο πρέπει να γίνεται σεβαστό από τους φορείς του δικαιώµατος. Κατ επέκταση το νόηµα του άρθρου δεν είναι η απαγόρευση της επικοινωνίας, αλλά η άρση του απορρήτου της. Ο νοµοθέτης θέτει εννοιολογικές οριοθετήσεις, που καθορίζουν τα ειδικά συνταγµατικά όρια του δικαιώµατος. Η γνωστοποίηση του µηνύµατος θα εξαρτηθεί από το αν το περιεχόµενο του ανάγεται σ έναν από τους δύο περιοριστικούς λόγους του άρθρου, για τους οποίους υπάρχει δεσµευµένη εξουσιοδότηση νόµου όπου ορίζονται οι εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσµεύεται από το απόρρητο. 11

IX. ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ 19 2 και 3 Σ Παρά την ύπαρξη συνταγµατικών διατάξεων και κοινής νοµοθεσίας για την προστασία του απορρήτου των ανταποκρίσεων, υπάρχει πλήθος περιπτώσεων υποκλοπών και παραβίασης της προσωπικής επικοινωνίας, λόγο που παρέπεµψε τον νοµοθέτη στη θέσπιση της παραγράφου 2. Έτσι, λοιπόν, υπάρχει για τη συγκρότηση, λειτουργία και τις αρµοδιότητες ανεξάρτητης αρχής µε σκοπό τη διασφάλιση του απορρήτου της επικοινωνίας. Με το νόµο 3115/2003 συστάθηκε η ανεξάρτητη Αρχή ιασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (Α ΑΕ). Σύµφωνα µε την τρίτη παράγραφο του άρθρου, κρίνεται αντισυνταγµατική όχι µόνο η χρήση αποδεικτικών µέσων που γίνεται κατά παράβαση των άρθρων 9 και 9 Α του Συντάγµατος, αλλά και όσων αποκτώνται κατά παράβαση των άρθρων 2 παρ. 1, 7 παρ.2 και 5 παρ.5 Σ, σύµφωνα µε τη συζήτηση στην Ζ Αναθεωρητική Βουλή. Σκοπός της απαγόρευσης των αποδεικτικών µέσων είναι η προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων και των εννόµων αγαθών του ατόµου, τα οποία τίθενται σε κίνδυνο από την προσανατολισµένη στην υλοποίηση των σκοπών της ποινικής δίκης δράσης των κρατικών οργάνων. Συνεπώς, µε το να απαγορεύει ο νοµοθέτης την αξιοποίηση παράνοµων αποκτηµένων αποδείξεων έχει ως στόχο την προστασία του προστατευόµενου εννόµου αγαθού από νέα προσβολή στα πλαίσια της ποινικής δίκης αλλά και γενικά και αφηρηµένα να προστατευτεί από µελλοντικές προσβολές. 12

XIII. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Άµεση επικοινωνία είναι η λεκτική επικοινωνία αλλά και η κίνηση των χεριών, η στάση του σώµατος, χωρίς τη µεσολάβηση κάποιου τεχνικού µέσου. Το Σύνταγµα κατοχυρώνει την ελεύθερη επικοινωνία(και τις δύο µορφές της άµεση και έµµεση ύστερα από την αναθεώρηση του 2001) στο άρθρο 19. Για την επίτευξη της άµεσης επικοινωνίας απαιτείται η φυσική παρουσία των προσώπων. Η επαφή µε τους άλλους δεν συνιστά µόνο αδήριτη ανάγκη του ανθρώπου να εκθέσει τους προβληµατισµούς του και να αναπτύξει τους στοχασµούς του αλλά και θεµελιώδες δικαίωµα. Η άµεση επικοινωνία καθίσταται απαραβίαστη ως άµεση απόρροια του άρθρου 5 που διασφαλίζει την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Επιπλέον, ειδικότερες εκφάνσεις του δικαιώµατος προστατεύονται στα άρθρα 16 και 21 Σ. Το άρθρο 19 ενισχύει το απόρρητο της επικοινωνίας µε σκοπό την προστασία της ιδιωτικής σφαίρας αλλά παράλληλα εισάγει και κάποιες περιοριστικές εξαιρέσεις, µε αποτέλεσµα να καθίσταται θεµιτή η κάµψη του. Θεµελιώδης αρχή της δηµοκρατικής κοινωνίας είναι ο σεβασµός της ανθρώπινης αξίας και αξιοπρέπειας. Το δικαίωµα της επικοινωνίας αποτελεί συµπλήρωµα της πνευµατικής ελευθερίας, της ιδιωτικής ζωής και της προσωπικότητας του ατόµου γι αυτό η προστασία του κρίνεται απαραίτητη και απόλυτη. 13

XI. ΠΕΡΙΛΗΨΗ (στα ελληνικά) Σύµφωνα µε το άρθρο 19 παρ. 1 εδ α «το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο». Η αρχή της ελεύθερης επικοινωνίας διακρίνεται σε άµεση και έµµεση. H άµεση επικοινωνία αποτελεί τη λεκτική επαφή µεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων. Πεδίο εφαρµογής του άρθρου αυτού είναι ενδεικτικά ο οικογενειακός και ο εργασιακός χώρος καθώς και ο χώρος των φυλακών. H άµεση επικοινωνία είναι απαραβίαστη, ως άµεση απόρροια του άρθρου 5Σ που προστατεύει το δικαίωµα στην προσωπικότητα. Το άρθρο 19 προστατεύει την οικειότητα µεταξύ των ανθρώπων, ως εκδήλωση της προσωπικής ελευθερίας. Τόσο το ελληνικό Σύνταγµα, όσο και η κοινή νοµοθεσία περιλαµβάνουν ρυθµίσεις για το συγκεκριµένο θέµα. 14

XII. ΠΕΡΙΛΗΨΗ (στα αγγλικά) According to the constitutional article 19 par.1a the privacy of the right to free correspondence or communication is by no means be violated. The principle of free communication is divided into immediate and indirect. Immediate communication consists the verbal contact between two or more people. The field of application of this article is indicatively the family and working area, as well as the legal companies. The immediate communication is inviolate, as direct result of article 5 that protects the right of personality. Τhe article 19 protects the familiarity between the people as result of the individual liberty. The Greek Constitution and the common legislation as well include settings on this specific subject. 15

XIV. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ αγτόγλου Π.., «Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα Α», 2 η έκδοση, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2005 ηµητρόπουλος Α., «Συνταγµατικά ικαιώµατα, Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου» Τόµος ΙΙΙ, Αθήνα 2004 ηµητρόπουλος Α., «Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου», τοµ.3, Ηµ. Β, Αθήνα 2005 Μάνεσης Α., «Ατοµικές Ελευθερίες», 4 η έκδοση, Αθήνα Θεσσαλονίκη 1982 Μαυριάς Κώστας Παντελής Αντώνης, «Συνταγµατικά Κείµενα», εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, 2007 Παπαχρίστου Θανάσης, «Εγχειρίδιο Οικογενειακού ικαίου», 3 η έκδοση, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα Σπυράκος., «Το απόρρητο της επικοινωνίας. Βασικές αρχές και επιλογές για τη δικαιοπολιτική αντιµετώπισή του.», το Σύνταγµα, τόµος 19, 1993 Τσίρης Π., «Η συνταγµατική κατοχύρωση του δικαιώµατος του απορρήτου της επικοινωνίας», εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή, 2002 Χρυσόγονος Κ., «Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα», 2 η έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2002 ιαδικτυακές πηγές: lawnet.gr greeklaws.com ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ: Α.Π. ΤΜ. Γ 381/1987 Α.Π. ΤΜ. Γ 1465/1988 16