Γεωργία Νταβαρούκα geo_ntav@live.com Νηπιοβρεφοκομία Δ εξάμηνου Λάρισα 1-3-2016
1800 1920: Έρευνες στον τομέα της νευρολογίας ξεκίνησαν στην Ευρώπη. Οι απώλειες στη γλωσσική ικανότητα και ομιλία, αποδόθηκαν σε βλάβες σε συγκεκριμένα εγκεφαλικά κέντρα και πήραν ονόματα όπως «λεξική τύφλωση» ή «σύμφυτη λεξική τύφλωση» παρά την καλή γενική ικανότητα όρασης των ατόμων. 1920 1960: Η ερευνητική προσπάθεια μεταφέρθηκε στην Αμερική και περισσότερο μέσα στην τάξη. Ο νευρολόγος Orton (Οrton, 1925) υποστήριξε πως οι Μαθησιακές Δυσκολίες ήταν αποτέλεσμα ενός και μοναδικού παράγοντα ανώριμης εγκεφαλικής ανάπτυξης. (στο Παντελιάδου & Μπότσας, 2007)
1960 1975: Είναι η περίοδος κατά την οποία οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά ονομάζονται Μαθησιακές Δυσκολίες. Παράλληλα με την ονοματοδοσία από τον Kirk, αρχίζουν οι πρώτες απόπειρες να ορισθεί αυτό το φαινόμενο. 1975 1985: Οι γονείς των παιδιών με Μαθησιακές Δυσκολίες, αλλά και οι επαγγελματίες, οργανώνονται και ασκούν πολιτικές πιέσεις σε τοπικό και ευρύτερο επίπεδο. Αναγνωρίζονται οι Μαθησιακές Δυσκολίες ως αυτοτελή ειδική ανάγκη, καθώς και κρίνεται αναγκαία χρήση ιδιαίτερων και εξειδικευμένων υπηρεσιών. (Παντελιάδου & Μπότσας, 2007)
1985 2000 : Μεγάλη αντιπαράθεση για τις διαγνωστικές μεθόδους των Μαθησιακών Δυσκολιών. Ωστόσο, ο ορισμός, οι βιολογικές αιτίες, αλλά και η φωνολογική επεξεργασία, εδραιώθηκαν και αποτέλεσαν κυρίαρχα χαρακτηριστικά τόσο της περιόδου αυτής. 2000 σήμερα: Συνεχίζει η αντιπαράθεση για την παγίωση των αιτιακών παραγόντων, αλλά και ο τρόπος αξιολόγησης και παρέμβασης. Καθώς επίσης, προτείνονται εναλλακτικά μοντέλα (Ανταπόκριση στη Διδασκαλία) με έμφαση στην έγκαιρη ανίχνευση και αντιμετώπιση. (Παντελιάδου & Μπότσας, 2007)
Ο όρος αναφέρεται σε μια ετερογενή ομάδα ατόμων. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο μαθητής χαρακτηρίζουν όλο το φάσμα της ζωής του και όχι μόνο τις ακαδημαϊκές του επιδόσεις. Η διάγνωση πρέπει να αποκλείει άλλου τύπου δυσκολίες ή δυσλειτουργίες ως πρωταρχικές αιτίες, αλλά δεν αποκλείει την ταυτόχρονη εμφάνιση και άλλων δυσλειτουργιών ή διαταραχών (π.χ κώφωση) Τα κριτήρια θα πρέπει να αναφέρονται στο παιδαγωγικό μοντέλο παρέμβασης. Επιπλέον, οι ακαδημαϊκές επιδόσεις των παιδιών με Μ.Δ. υστερούν σημαντικά από το μέσο όρο της τάξης τους και ο μαθητής δεν μπορεί να επωφεληθεί από το «κανονικό» εκπαιδευτικό πρόγραμμα του σχολείου. (Δράκος 1998)
«Οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μια ανομοιογενή ομάδα διαταραχών, οι οποίες εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην πρόσκτηση και χρήση ικανοτήτων ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμού ή μαθηματικής ικανότητας. Οι διαταραχές αυτές είναι εγγενείς στο άτομο, αποδίδονται σε δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος και μπορεί να υπάρχουν σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Προβλήματα σε συμπεριφορές αυτό ελέγχου, κοινωνικής αντίληψης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης μπορεί να συνυπάρχουν με τις Μαθησιακές Δυσκολίες, αλλά δεν συνιστούν από μόνα τους τέτοιες. Αν και οι Μαθησιακές Δυσκολίες μπορεί να εμφανίζονται μαζί με άλλες καταστάσεις μειονεξίας (π.χ. αισθητηριακή βλάβη, νοητική καθυστέρηση, συναισθηματική διαταραχή) ή με εξωτερικές επιδράσεις, όπως οι πολιτισμικές διαφορές ή η ανεπαρκής / ακατάλληλη διδασκαλία, δεν είναι το άμεσο αποτέλεσμα αυτών των καταστάσεων ή επιδράσεων» (Hammill, 1990)
1. Γενικές - Συνήθως Δευτερογενείς Εξωγενείς - Περιβαλλοντικής Αιτιολογίας, στις οποίες το παιδί υστερεί σε όλα τα είδη μαθημάτων και σ όλες τις συνθήκες. 2. Ειδικές - Πρωτογενείς - Βιολογικής αιτιολογίας, στις οποίες το παιδί υστερεί μόνον σε ορισμένα είδη μαθημάτων (π.χ. στα γλωσσικά), ενώ σε άλλα μπορεί να αριστεύει (π.χ. στα πρακτικά) και να υστερεί μόνον σε ορισμένες μόνον συνθήκες (π.χ. στα γραπτά).
Οι μαθησιακές δυσκολίες, σύμφωνα με τα κριτήρια του - DSM-IV διαγνωστικό εγχειρίδιο της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρίας), κατηγοριοποιούνται στις εξής κατηγορίες: Διαταραχή ανάγνωσης Διαταραχή μαθηματικών Διαταραχή γραπτής έκφρασης ΜΔ μη προσδιοριζόμενη αλλιώς (APA, 1994)
Ο όρος «δυσλεξία» που χρησιμοποιείται ευρέως, αναφέρεται στις Διαταραχές Ανάγνωσης και Γραπτής Έκφρασης, που στις περισσότερες περιπτώσεις συνυπάρχουν. Με άλλα λόγια, «δυσλεκτικό» θεωρείται το άτομο που έχει Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία Ανάγνωσης και Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία Γραπτής Έκφρασης. Η δυσλεξία δεν είναι διαταραχή της εκφοράς του λόγου. Η ομιλία και η άρθρωση των δυσλεκτικών ατόμων είναι φυσιολογικές (εκτός αν συμβαίνει συμπτωματικά να υπάρχει και κάποια άλλη διαταραχή μαζί με τη δυσλεξία).
Η επίδοση στην ανάγνωση είναι σημαντικά κάτω από το αναμενόμενο, δεδομένων της χρονολογικής ηλικίας του ατόμου, της μετρηθείσας νοημοσύνης του και της εκπαίδευσης που αντιστοιχεί στην ηλικία. Βασικότερα συμπτώματα: Ανάγνωση αργή, με δισταγμό, χωρίς ροή, συχνά συλλαβισμός. Δυσκολίες στην αποκωδικοποίηση Παράλειψη, πρόσθεση, αντικατάσταση γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων κατά την ανάγνωση Ελλιπής κατανόηση του κειμένου.
Αντιμεταθέσεις, παραλείψεις, προσθήκες γραμμάτων, συλλαβών και λέξεων Τους τουν Πέτρα πέτα Βάρκα??? Ορθογραφικά λάθη Φωνολογικά λάθη β-δ Φ-θ
Δυσκολία απομνημόνευσης γραμματικών κανόνων Θεματικάκαταληκτικά λάθη Μαθητής Γ Δημοτικού
Έλλειψη τριποδικής λαβής Δυσανάγνωστος γραφικός χαρακτήρας Ασκείται πολύ μεγάλη ή πολύ μικρή πίεση στο μολύβι Τα γράμματα δεν βρίσκονται πάνω στη γραμμή Η γραφή συνήθως δεν πάει οριζόντια Η γραφή είναι αργή και κοπιαστική Κακογραφία, μουτζούρες, απουσία σημείων στίξης, κατάργηση των διαστημάτων.
Δυσκολία στην τέλεση απλών μαθηματικών πράξεων Τα εσφαλμένα αποτελέσματα διαφέρουν από τα σωστά, συχνά κατά μία μονάδα. Το παιδί δυσκολεύεται στην αφαίρεση και στη διαίρεση περισσότερο απ' ό,τι στην πρόσθεση. Συχνά το παιδί δυσκολεύεται να προσανατολιστεί στο χώρο, ενώ μπερδεύει το δεξιά με το αριστερά. Δυσκολεύεται στην αντίληψη και κατανόηση ποσοτήτων και μεγεθών.
Ξεχνάει πρόσφατες μαθηματικές έννοιες ή ακόμη και την προπαίδεια. Η εξάσκηση και η μελέτη δεν φέρνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Δεν ξέρει ποιες πράξεις να χρησιμοποιήσει για να λύσει προβλήματα. Το παιδί συχνά «πελαγώνει» με τους μεγάλους αριθμούς (1.000, 10.000 κλπ.).
Σταθερότητα, ισορροπία, έλεγχος και συντονισμός κινήσεων (να ψαλιδίσουν, να γράψουν, να κουμπώσουν, να κάνουν κουτσό, να ισορροπήσουν) Λεπτή και αδρή κινητικότητα Δυσκολία στα αθλήματα Πλευρίωση(δεν χρησιμοποιούνται σταθερά τα όργανα του σώματος) Συνδυασμός ματιού-χεριού (π.χ να πετάξουν την μπάλα, να γράψουν) Στάση σώματος Συχνές πτώσεις
Νευρολογικές - Βιολογικές Κοινωνικο -οικονομικές Κληρονομικές Περιβαλλοντικές Χαμηλή Ευφυΐα Εκπαιδευτικές Ψυχολογικές Λειτουργικές (π.χ. Δυσκολία στην επεξεργασία οπτικο-γλωσσικών και άλλων πληροφοριών. Καθυστέρηση ή ανεπάρκεια γλωσσικής ανάπτυξης. Εσφαλμένες στρατηγικές μάθησης, απομνημόνευσης και ανάκτησης πληροφοριών).
Νευρολογικοί παράγοντες Ο βασικότερος αιτιακός παράγοντας που μέχρι στιγμής είναι ισχυρός είναι τα προβλήματα στη γλωσσική επεξεργασία. Μάλιστα, το έλλειμμα στη φωνολογική επίγνωση, τη γνώση και τη χρήση των φωνημάτων της γλώσσας, θεωρούνται ο σημαντικότερος προβλεπτικός παράγοντας του κυριότερου τύπου Μαθησιακών Δυσκολιών, των αναγνωστικών δυσκολιών. Γενετικοί-κληρονομικοί παράγοντες
Ωστόσο όμως ο οικονομικός, κοινωνικός και πολιτισμικός χώρος στον οποίο αναπτύσσεται ένα παιδί επηρεάζουν τις ικανότητές του για μάθηση, πόσο μάλλον ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες. Βέβαια είναι και η φύση που δίνει στο κάθε παιδί ορισμένες δυνατότητες, αλλά φαίνεται ότι το περιβάλλον είναι που τις βοηθάει να πραγματοποιηθούν ή να μείνουν ανενεργές. (Μυλωνάς, 1998: 88)
Το κυριότερο διαγνωστικό κριτήριο για τις Μαθησιακές Δυσκολίες είναι η απόκλιση μεταξύ του νοητικού δυναμικού και της σχολικής επίδοσης.
Μύθος: Οι Μαθησιακές Δυσκολίες δεν αποτελούν ειδική εκπαιδευτική ανάγκη. Μύθος: Ο μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες έχουν χαμηλή νοημοσύνη Μύθος: Οι μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες δεν μπορούν να μάθουν Μύθος: Οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι αποτέλεσμα ανεπαρκούς διδασκαλίας Μύθος: Οι μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες είναι απλά τεμπέληδες. Μύθος: Οι μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες αντιμετωπίζουν προβλήματα μόνο στα μαθήματα του σχολείου. Μύθος: Οι Μαθησιακές Δυσκολίες ξεπερνιούνται με τον καιρό.
Έκθεση δυσλεξικού παιδιού 10 ετών και 2 μηνών κανονικής ευφυίας. Γράφει: «Το σχολείο μου είναι χρωματιστό, έχει μεγάλη ταράτσα και μεγάλες αυλές. Η δασκάλα μου είναι κακιά και των Αγγλικών σαν ιπποπόταμος.» Ίσως το δυσλεξικό παιδί αποδίδει στους δασκάλους του μερικά από τα συναισθήματα που από άγνοιά τους του δημιουργούν στο σχολείο.
Αρίθμηση δυσλεξικού αγοριού 8 ετών και 8 μηνών, κανονικής ευφυίας. Γράφει το 3 διαφορετικά χωρίς να το αντιλαμβάνεται αντιστρέφει το 9 και παραλείπει αριθμούς. Προφορικά η αρίθμηση του είναι άριστη.
Βέβαια η δυσλεξία δεν εξαλείφεται, αλλά με μια σωστή αντιμετώπιση και με κατάλληλο τρόπο διδασκαλίας οι δυσλεξικοί μαθητές μπορούν να μάθουν και έτσι να μη μετατραπούν τα σχολικά τους χρόνια σε εφιαλτικά. Είμαστε όμως επαρκώς ενημερωμένοι ώστε να μπορούμε να αντιμετωπίζουμε τέτοιες καταστάσεις;
Σημαντικό είναι να κατανοήσουν οι γονείς, ότι το κάθε παιδί αποτελεί μια ξεχωριστή και μοναδική προσωπικότητα, ώστε να αποφεύγουν τη σύγκριση μεταξύ των επιδόσεων, συμπεριφορών και δυνατοτήτων ανάμεσα στα παιδιά τους ή ανάμεσα στα δικά τους παιδιά με παιδιά φίλων και συγγενών. Η σύμπραξη, εκπαιδευτικού ή ομάδας ειδικών με τους γονείς θα αποφέρει θετικότερα αποτελέσματα.
American Psychiatric Association, (1994). Lessons from research on dyslexia: Implications for a classification system for learning disabilities. Learning Disability Quarterly, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV). Washington D.C American Psychiatric Association-Padget,21, 167-178. Δράκος, Γ.Δ. (1998). Ειδική παιδαγωγική των προβλημάτων λόγου και ομιλίας. Αθήνα: Περιβολάκι & Ατραπός. Hammill, D.D. (1990), A brief history of learning disabilities. Στο P. Myers & D.D. Hammill (Επιμ.) Learning disabilities: Basic concepts, assessment practices and instructional strategies, Austin, TX: Pro-Ed. Μυλωνάς, Θ. (1998). Κοινωνιολογία της Ελληνικής εκπαίδευσης Συμβολές. Αθήνα: Gutenberg. Παντελιάδου, Σ. & Μπότσας, Γ. (2007). Μαθησιακές δυσκολίες: Η ελληνική πραγματικότητα. Στο Παντελιάδου, Σ. & Μπότσας, Γ., (επιμ). Μαθησιακές Δυσκολίες- Βασικές έννοιες και χαρακτηριστικά. Εκδόσεις: ΓΡΑΦΗΜΑ, Θεσσαλονίκη.