Βασικά σηµεία θέσεων για το ΕΠΧΣΑΑ για τον παράκτιο χώρο

Βασικά σηµεία θέσεων για το ΕΠΧΣΑΑ για τον παράκτιο χώρο 24.10.2002 1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Χωρίς αυτό να υποδηλώνει συµφωνία µε όλα τα νέα στοιχεία (βλέπε παρακάτω), σηµειώνεται ότι στο διάστηµα που µεσολάβησε από την τελευταία συζήτηση στο ΕΣΧΣΑΑ του ΕΠ για τον παράκτιο χώρο, το τελευταίο υπέστη σηµαντική αναµόρφωση, και σε αρκετά σηµεία του υπήρξαν νέες επεξεργασίες και/ή εµβάθυνσή του. 2 ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΧΟΛΙΑ Στη συνέχεια αναφερόµαστε στα κυριότερα σηµεία-θέµατα για τα οποία θεωρούµε ότι το ΕΠ δεν είναι ικανοποιητικό, και σχετικά µε τα οποία θα πρέπει να υπάρξει βελτίωση. Είναι προφανές ότι υπάρχουν και πολλά θετικά στοιχεία για λόγους συντοµίας του παρόντος δεν αναφερόµαστε σε αυτά (σχετικές αναφορές θα γίνουν στην προφορική ανάπτυξη των απόψεών µας) αλλά είναι αυτονόητο ότι υπάρχουν, και για την τελική τοποθέτηση στο προτεινόµενο ΕΠ θα συνεκτιµηθούν µε τις κριτικές παρατηρήσεις. Οι τελευταίες είναι οι εξής: Γενικό σχόλιο Πρέπει να αποσαφηνισθεί περισσότερο η ιδιοµορφία των µικρότερων, ιδίως, νησιών σε σύγκριση µε τον υπόλοιπο παράκτιο χώρο, τόσο σε επίπεδο διαπιστώσεων όσο και σε επίπεδο προτάσεων πολιτικής (βλέπε σχετικά και τις υπάρχουσες αναφορές στο ΓΠΧΣΑΑ, που κανονικά πρέπει να εξειδικευθούν περαιτέρω). Ενδεχοµένως πρέπει να γίνει και µια διευκρίνιση σχετικά µε το κατά πόσον συµπεριλαµβάνονται στο αντικείµενο του ΕΠ και οι λιµναίες ακτές. Τµήµα ΙΙ Εισαγωγή Είναι σκόπιµο να γίνει συγκεκριµένη αναφορά στις διεθνείς συµβάσεις και δεσµεύσεις που αφορούν τον παράκτιο χώρο, άµεσα ή έµµεσα. Τµήµα «Ι.ΙΙ Σκοπός» Είναι σκόπιµο να υπάρξει αναφορά και στην Εθνική Στρατηγική για τη βιώσιµη ανάπτυξη (κατ αντιστοιχία των ανάλογων αναφορών σε άλλα κείµενα στρατηγικής σηµασίας).. Οικονόµου, εκπρόσωπος ΣΕΠΟΧ στο ΕΣΧΣΑΑ 1 από 6

Τµήµα «ΙΙ.ΙΙ. ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΕΠΙΠΕ Α ΑΝΑΦΟΡΑΣ / Εθνικό Επίπεδο» Πρέπει να ληφθεί υπόψη η κατεύθυνση του ΓΠΧΣΑΑ για «Ανάδειξη, ολοκληρωµένη διαχείριση και χωροταξική ολοκλήρωση της πράσινης και γαλάζιας ζώνης περιβάλλοντος». Η τελευταία περιλαµβάνει ως υποσύνολα τις ακτές και τα νησιά (αντικείµενα του ΕΠ) και επιπλέον τους ποταµούς, τις λίµνες, τις θάλασσες και τη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Συνεπώς, πρέπει να γίνει αναφορά στο πως το ΕΠ εντάσσεται ως ειδικότερη συνιστώσα στην ολοκληρωµένη χωροταξική διαχείριση της γαλάζιας ζώνης. Τµήµα «ΙΙ.ΙΙΙ.IΙΙ. Ζώνες διαχείρισης του παράκτιου χώρου»: Πρέπει να αποσαφηνισθεί η συσχέτιση των ζωνών διαχείρισης που προβλέπει το ΕΠ µε την έννοια του αιγιαλού και τις συναφείς ρυθµίσεις του ΥΠΟΙΚΟ. Αναφέρεται ότι «Το χερσαίο τµήµα της κρίσιµης ζώνης καθορίζεται µέσα από τα Γ.Π.Σ. ή τα ΣΧ.Ο.Ο.Α.Π. του ν. 2508/ 97 και µεταβατικά και από άλλα σχέδια χρήσεων γης (Ζ.Ο.Ε., ιατάγµατα του άρθρου 22 του ν. 1650 / 86) που θα προωθηθούν για θεσµοθέτηση µέχρι την έγκριση των προαναφεροµένων σχεδίων». Η διατύπωση αυτή σηµαίνει ότι µόνο όταν, και αν, προωθηθούν τέτοια σχέδια, θα καθορίζεται η χερσαία ζώνη και θα ισχύουν όσα προβλέπονται για αυτήν; Αν ναι, τότε για αόριστο χρονικά διάστηµα το µεγαλύτερο τµήµα της χερσαίας ζώνης θα παραµείνει πρακτικά εκτός ισχύος του ΕΠ, και θα πρέπει να προβλεφθεί άµεση ισχύς για τον εξωαστικό χώρο. Αναφέρεται ότι «Το ελάχιστο πλάτος του τµήµατος αυτού της κρίσιµης ζώνης ορίζεται για το θαλάσσιο µέτωπο των εξωαστικών, µε τη έννοια των εκτός σχεδίου, εκτός ορίων οικισµών και εκτός των ζωνών επηρεάζονται άµεσα από αυτούς (οικισµούς), περιοχών. Το τελευταίο σκέλος [πλάγιοι χαρακτήρες] µπορεί να ερµηνευθεί ως αναφερόµενο σε εξωαστικές (εκτός σχεδίου και ορίων) περιοχές. Κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά προβληµατικό, τόσο γιατί δηµιουργεί περιθώρια εξαίρεσης από την κρίσιµη ζώνη ενός δυνάµενου να µεγεθυνθεί χωρίς συγκεκριµένο όριο τµήµατος του εξωαστικού χώρου, όσο και γιατί πρόκειται για αυτό ακριβώς το τµήµα του εξωαστικού χώρου που υφίσταται τις µεγαλύτερες πιέσεις, και συνεπώς χρειάζεται κατά προτεραιότητα έλεγχο και προστασία. Τµήµα «ΙΙ.ΙΙΙ.IV Κατευθύνσεις διαχείρισης»/κρίσιµη ζώνη: Η διατύπωση «περιορισµός, στο µέτρο του δυνατού, της δηµιουργίας νέων έργων, εγκαταστάσεων, και δοµικών κατασκευών» είναι προφανώς αόριστη και δεν θα έχει καµιά πραγµατική επίδραση όσον αφορά τον έλεγχο της δόµησης. Το πρόβληµα επιτείνεται από το ότι, παρά την αοριστία αυτή, προστίθεται στη συνέχεια ένας µεγάλος κατάλογος εξαιρέσεων, που ουσιαστικά µπορούν να περιλάβουν σχεδόν τα πάντα (πχ. «συµβολή τους στην τοπική ή και την εθνική οικονοµία, την εθνική άµυνα και την κοινωνική συνοχή, οργανωµένες οικιστικές αναπτύξεις». Αντ αυτών, θα πρέπει να. Οικονόµου, εκπρόσωπος ΣΕΠΟΧ στο ΕΣΧΣΑΑ 2 από 6

τεθεί σαφώς ότι στο εξωαστικό τµήµα της κρίσιµης ζώνης απαγορεύεται απολύτως η δόµηση και οι κατασκευές, µε ορισµένες απολύτως απαραίτητες και αιτιολογηµένες εξαιρέσεις (πχ. µείζονα διαπεριφερειακής σηµασίας έργα απαραίτητα για την εθνική οικονοµία, έργα που από τη φύση τους χωροθετούνται σε επαφή µε τη θάλασσα, έργα που συνδέονται µε την Εθνική ασφάλεια.). Για το αστικό τµήµα, ενδεχοµένως επίσης µπορούν να υπάρξουν ορισµένες κατευθύνσεις (που στην περίπτωση αυτή θα έχουν χαρακτήρα επιλεκτικής και όχι γενικής απαγόρευση). Πρέπει να υπάρξουν κάποιες πιο συγκεκριµένες κατευθύνσεις για τις χρήσεις γης που θα επιτρέπονται ανά κατηγορία χώρου και/ή είδος σχεδίου (πχ. ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ ) στον παράκτιο χώρο. Συναφώς, είναι σκόπιµο να υπάρξουν κατευθύνσεις και για άλλες παραµέτρους του σχεδιασµού, πχ. ανάγκη πρόβλεψης φυσικών-αδόµητων χώρων σε κάποιο όχι ασήµαντο ποσοστό κατά µήκος της ακτής, ανάγκη διαµορφώσεων που θα εξασφαλίζουν την ελεύθερη πρόσβαση στις ακτές (για το τελευταίο σηµείο υπάρχουν άλλωστε σχετικές προβλέψεις, και το ΕΠ δεν µπορεί να υστερεί σε σύγκριση µε το υφιστάµενο επίπεδο ρυθµίσεων για τον παράκτιο χώρο αλλά να το προωθεί). Η παρακάτω παράγραφος είναι ασαφής και χρειάζεται επεξήγηση («περιορίζονται»= δεν ισχύουν; πως λαµβάνεται ιδιαίτερη µέριµνα;): «Οι παραπάνω εξαιρέσεις περιορίζονται στις περιοχές που αναφέρονται στο Κεφάλαιο (Προστασία της φύσης και του τοπίου) του ν. 1650/86 «Για την προστασία του περιβάλλοντος» ανάλογα µε τον χαρακτηρισµό της ζώνης σύµφωνα µε τις ειδικότερες ρυθµίσεις για κάθε αντικείµενο προστασίας, ενώ ιδιαίτερη µέριµνα λαµβάνεται και για τη διατήρηση της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας, των παράκτιων δασών, την προστασία αρχαιολογικών πόρων και νεότερων µνηµείων (κηρυγµένων ή µη) καθώς και παραδοσιακών οικισµών, τηρουµένων και των ειδικών κατά περίπτωση διατάξεων.» Τµήµα «ΙΙ.ΙΙΙ.IV Κατευθύνσεις διαχείρισης»/ υναµική ζώνη» Σχετικά µε τη δυναµική ζώνη, προβλέπονται µόνο τα εξής: «, η πολιτική διαχείρισης της δυναµικής ζώνης εστιάζεται στο συντονισµό και στην οργάνωση εν γένει των χωρικών πολιτικών, στον έλεγχο της έντασης των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, καθώς και στην εφαρµογή πρακτικών, φιλικότερων προς το περιβάλλον. Αυτού του τύπου η διαχείριση επιτυγχάνεται µε τον σχεδιασµό του χώρου, στο πλαίσιο του οποίου, πρέπει να γίνεται σωρευτική εκτίµηση και αντιµετώπιση των επιπτώσεων των πολιτικών και τον έλεγχο των παραγόντων που επηρεάζουν άµεσα ή έµµεσα το παράκτιο οικοσύστηµα.». Οι διατυπώσεις αυτές είναι ιδιαίτερα αόριστες, και όπως έχουν συνιστούν απλώς µια δήλωση του αυτονόητου (συντονισµός κλπ. δεν απαιτείται ειδικά στον παράκτιο χώρο αλλά παντού, και αυτό είναι ένας από τους ρόλους της χωροταξίας). Στην περίπτωση του παράκτιου χώρου, αν θεωρηθεί ότι ο συντονισµός κλπ. είναι ακόµα πιο απαραίτητα από ότι αλλού, θα πρέπει να προβλεφθεί και κάποιο συγκεκριµένη. Οικονόµου, εκπρόσωπος ΣΕΠΟΧ στο ΕΣΧΣΑΑ 3 από 6

διαδικασία για την προώθησή του. Με τις σηµερινές διατυπώσεις, η δυναµική ζώνη ουσιαστικά µένει εκτός ορίζοντα του ΕΠ. Γενικότερες ελλείψεις του ΕΠ σχετικά µε τις κατευθύνσεις σχεδιασµού Πέρα από τις παραπάνω διορθωτικές παρατηρήσεις, επισηµαίνεται ότι υπάρχουν σε ορισµένα θέµατα κενά (δηλαδή δεν υπάρχει καµία ουσιαστική αναφορά). Συγκεκριµένα: εν υπάρχει κατεύθυνση για τις διαδικασίες οικιστικής ανάπτυξης/επέκτασης. Αν ληφθεί υπόψη ότι το ΓΠ ήδη περιλαµβάνει σχετικές κατευθύνσεις 1, αυτό που αναµένεται από το ΕΠ είναι η εξειδίκευση των κατευθύνσεων αυτών. Μια τέτοια θα ήταν η πλήρης απαγόρευση νέων επεκτάσεων ή αναπτύξεων στην κρίσιµη ζώνη, και συγκεκριµένοι περιορισµοί (πχ. όσον αφορά το συντελεστή κορεσµού) στη δυναµική ζώνη. εν υπάρχουν κατευθύνσεις για τον περιορισµό της εκτός σχεδίου δόµησης. Και πάλι, το ΓΠ έχει σχετική πρόβλεψη 2. Το ΕΠ πρέπει κατά πρώτον να υλοποιήσει τη σχετική κατεύθυνση του ΓΠ, και κατά δεύτερον να την εξειδικεύσει κάτι που λαµβανοµένων υπόψη του χαρακτήρα και των πιέσεων του παράκτιου χώρου σηµαίνει προφανώς αυστηρότερα µέτρα περιορισµού. Πρακτικά, η άµεση κατάργηση των παρεκκλίσεων (παρόδιων και ζώνης πόλεων) είναι το αναµενόµενο ελάχιστο. εν υπάρχει αναφορά στο πρόβληµα της αυθαίρετης δόµησης, που έχει ιδιαίτερη ένταση και ειδικά χαρακτηριστικά στον παράκτιο χώρο (αφενός ιδιαίτερη ευαισθησία του χώρου, αφετέρου δεν αφορά κάλυψη πρωταρχικών στεγαστικών αναγκών αλλά παραθεριστική κατοικία ή δραστηριότητες τουρισµού-αναψυχής). Και πάλι το ΓΠ έχει (βλέπε παραπάνω) σχετική αναφορά, που πρέπει να εξειδικευθεί στο ΕΠ, προς την κατεύθυνση πχ. της πλήρους απαγόρευσης της ένταξης σε σχέδιο πόλης/όρια οικισµών 1 165) «Όσον αφορά στην οικιστική ανάπτυξη, βασικοί άξονες πρέπει να είναι (α) η υιοθέτηση της αρχής της «συµπαγούς πόλης» προσαρµοσµένης στα πραγµατικά µεγέθη και στις ελληνικές συνθήκες, (β) η αποφυγή περαιτέρω κλασικών επεκτάσεων που αυξάνουν ακόµα περισσότερο τις χαµηλές πυκνότητες των περιαστικών ζωνών, εντείνουν τις δυσκολίες ολοκλήρωσης των αστικών υποδοµών, και µετατοπίζουν προς τα έξω το µέτωπο της οικιστικής ανάπτυξης, και (γ) η προώθηση νέου τύπου µορφών οικιστικής ανάπτυξης (ΠΕΡΠΟ, πιλοτική δηµόσια πολεοδόµηση περιοχών που δεν είναι ήδη δοµηµένες µε διάσπαρτη δόµηση). 2 (166) Όσον αφορά στον εξωαστικό χώρο, βασικοί άξονες είναι δύο: (α) η δηµιουργία αποτελεσµατικού µηχανισµού πρόληψης και / ή άµεσης καταστολής της αυθαίρετης δόµησης, (β) η σταδιακή κατάργηση της νόµιµης εκτός σχεδίου δόµησης µε την άµεση εφαρµογή ενός σχεδίου δράσης (πρώτο βήµα: κατάργηση παρεκκλίσεων), και (γ) η γρήγορη προώθηση των σχεδίων χρήσεων γης διαφόρων τύπων στον εξωαστικό χώρο (στο πεδίο αυτό ο νέος χωροταξικός νόµος προσφέρει αξιόλογα νέα εργαλεία ΠΕΧΠ, ΠΟΑΠ ενώ υπάρχει και το ζήτηµα της αξιοποίησης / θεσµοθέτησης σχεδίων όπως οι ΕΠΜ και οι ΕΧΜ / ΖΟΕ, αρκετές από τις οποίες εκκρεµούν ως µελέτες).. Οικονόµου, εκπρόσωπος ΣΕΠΟΧ στο ΕΣΧΣΑΑ 4 από 6

συγκεντρώσεων αυθαιρέτων κτισµάτων, και της κατά προτεραιότητα κατεδάφισης των τελευταίων. (Είναι προφανές, βέβαια, ότι η αποτελεσµατική αντιµετώπιση του προβλήµατος απαιτεί γενικότερες ρυθµίσεις και κατάλληλους µηχανισµούς ). εν υπάρχουν κατευθύνσεις για τη χωροθέτηση δρόµων στην παράκτια ζώνη. Η απαγόρευση δρόµων παράλληλων προς την ακτή (όλων των κατηγοριών) στην κρίσιµη ζώνη αλλά και σε τµήµα της δυναµικής είναι ένα προφανές µέτρο 3 ). Οι προτάσεις για την πολιτική γης είναι επίσης αόριστες, λιγότερο σαφείς από τις αντίστοιχες του ΓΠ 4, που στην περίπτωση του παράκτιου χώρου θα έπρεπε να εξειδικευθούν περαιτέρω. Αν το ζήτηµα των αντισταθµιστικών µηχανισµών είναι µεν θεµελιώδες αλλά απαιτεί ευρύτερη ρύθµιση, ένα προφανές µέτρο πολιτικής γης ειδικά για τον παράκτιο χώρο είναι η δηµιουργία τράπεζας γης. 5 εν υπάρχουν συγκεκριµένες αναφορές στον τουρισµό, και στην ανάγκη περιορισµού-ελέγχου της χωροθέτησής του, όταν αυτός είναι µείζον πηγή προβληµάτων στον παράκτιο χώρο (βλ. τις σχετικές αναφορές τόσο του ΓΠ όσο και της Στρατηγικής για τη βιώσιµη ανάπτυξη). Είναι αναγκαίο να υπάρξει ένας κατάλογος των κατηγοριών χώρου η διατήρηση των οποίων κρίνεται αναγκαία στο πλαίσιο της γενικότερης βιώσιµης διαχείρισης του παράκτιου χώρου (και πέραν της κρίσιµης ζώνης) (πχ. αµµοθίνες, υγρότοποι, κρηµνώδεις ακτές κλπ.) και να διατυπωθούν κατευθύνσεις για τη χρήση τους. εν υπάρχουν προβλέψεις και ρυθµίσεις για το θαλάσσιο τµήµα του παράκτιου χώρου. Και πάλι, τα σχετικά περιθώρια είναι ευρύτατα. Πρόγραµµα δράσης Πρέπει να προσδιοριστεί σαφώς το είδος της δεσµευτικότητας του ΕΠ. Ανάλογα κείµενα (οδηγίες) στο διεθνή χώρο περιλαµβάνουν µείγµα διατάξεων, ορισµένες από τις οποίες είναι άµεσα εφαρµόσιµες (όχι κατ ανάγκην κανονιστικές, χωρίς όµως αυτό να αποκλείεται) και ορισµένες προϋποθέτουν την προώθηση άλλων υποκείµενων σχεδίων. Οσον αφορά τα δεύτερα, εξάλλου, είναι αναγκαίο επίσης να γίνει σαφής αναφορά στο βαθµό κατά τον οποίο οι κατευθύνσεις του ΕΠ είναι υποχρεωτικές (όλα τα παραπάνω, σε εξειδίκευσης των γενικότερων διατάξεων του Ν. 2742 για τις επιπτώσεις από τη θεσµοθέτηση των χωροταξικών πλαισίων). 3 Πρβλ. τη Γαλλική νοµοθεσία (Νόµος για τις ακτές) που προβλέπει ότι οι νέοι δρόµοι πρέπει να απέχουν 2 χλµ. από την ακτή. 4 «Αµεση ανάγκη προώθησης νέων εργαλείων πολιτικής γης, όπως οι αντισταθµιστικοί µηχανισµοί και η ενεργητική πολιτική δηµόσιας γης (αξιοποίηση-χρήση κτηµατικής περιουσίας δηµοσίου, δηµιουργία τραπεζών γης)». 5 Βλ. για παράδειγµα το Γαλλικό Conservatoire de l espace littoral et des ravages lacustres.. Οικονόµου, εκπρόσωπος ΣΕΠΟΧ στο ΕΣΧΣΑΑ 5 από 6

Ορισµένα στοιχεία του προγράµµατος δράσης απαιτούν περαιτέρω αποσαφήνιση. Συγκεκριµένα: «προσδιορισµός ευρύτερων φυσικών και ανθρωπογεωγραφικών χωρικών ενοτήτων του εθνικού παράκτιου χώρου και η εξειδίκευση των κατευθύνσεων για τη χωροταξική οργάνωση και τη βιώσιµη ανάπτυξή τους». Αυτό θα γίνει µέσω κάποιων σχεδίων; Αν ναι, εννοείται κάποιο από αυτά που ήδη προβλέπονται από την κείµενη νοµοθεσία, ή κάποιο άλλο (νέο, ad hoc κλπ.); «.. εξειδίκευση για τον παράκτιο χώρο και τις ευρύτερες, κατά τα παραπάνω, ενότητές του, των επιµέρους τοµεακών πολιτικών για την ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων, την κατανοµή των οικισµών και των υποδοµών καθώς και την προστασία των φυσικών οικοσυστηµάτων.» Ανάλογο ερωτηµατικό µε το προηγούµενο, όσον αφορά όχι κάποιο σχέδιο (κατ ανάγκην) όσο κάποια συγκεκριµένη διαδικασία. Είναι σκόπιµο να γίνει ρητή αναφορά στη χρήση του ΕΠ κατά τη διαδικασία ενδιάµεσης αναθεώρησης του Γ ΚΠΣ (τέλος 2003). 3 ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗΣ Η σηµερινή µορφή του ΕΠ για τον παράκτιο χώρο έχει αισθητές βελτιώσεις, σε σύγκριση µε το προηγούµενο σχέδιο. Από την άλλη πλευρά, παρουσιάζει ακόµα αρκετές ελλείψεις. Κατ αρχήν, θα ήταν επιθυµητό οι τελευταίες να αντιµετωπισθούν στο σύνολό τους. Ωστόσο, πρέπει να συνεκτιµηθεί επίσης το ότι κάτι τέτοιο ενδέχεται να οδηγήσει σε περαιτέρω διαιώνιση της διαδικασίας θεσµοθέτησης του ΕΠ ενδεχόµενο εµφανές αν ληφθεί υπόψη η µέχρι τώρα εµπειρία. Συνεπώς, θα πρέπει να επιδιωχθεί µια ενδιάµεση λύση, που θα επιτρέψει τη βελτίωση των πιο σηµαντικών αδυναµιών αυτών για τις οποίες θα υπάρξει ευρεία συναίνεση στο Συµβούλιο αλλά χωρίς αυτό να οδηγήσει σε πλήρη αναθεώρηση του κειµένου και σε συνακόλουθη µεγάλη καθυστέρηση. Σε µια τέτοια προοπτική, θα µπορούσαν να προσδιοριστούν στη σηµερινή συνεδρίαση τα βασικά σηµεία της γνωµοδότησης του Συµβουλίου, και στη συνέχεια να αναλάβει µια οµάδα εργασίας να διατυπώσει, µε βάση τα σηµεία αυτά, την τελική γνωµοδότηση, σε µικρό χρονικό διάστηµα. Η τελική γνωµοδότηση είτε θα µπορούσε να προκύψει δια περιφοράς, είτε να οριστικοποιηθεί στην επόµενη συνεδρίαση του Συµβουλίου.. Οικονόµου, εκπρόσωπος ΣΕΠΟΧ στο ΕΣΧΣΑΑ 6 από 6