Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ενότητα 3: Διασυνοριακή μεταφορά κεφαλαίων, αγαθών, υλικών παραγωγής και τεχνολογίας Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Ενότητα 3 Διεθνής κίνηση συντελεστών παραγωγής
Περίγραμμα Διεθνής κινητικότητα εργασίας Διεθνής δανεισμός Άμεσες ξένες επενδύσεις και πολυεθνικές επιχειρήσεις 7-2
Κινήσεις συντελεστών παραγωγής Οι κινήσεις των συντελεστών παραγωγής περιλαμβάνουν μετανάστευση της εργασίας μεταφορά χρηματοοικονομικών στοιχείων μέσω του διεθνούς δανεισμού συναλλαγές πολυεθνικών επιχειρήσεων που περιλαμβάνουν την άμεση ιδιοκτησία ξένων επιχειρήσεων 7-3
Κινήσεις συντελεστών παραγωγής (συνέχεια) Όπως οι κινήσεις αγαθών και υπηρεσιών (εμπόριο), οι κινήσεις των συντελεστών παραγωγής είναι πολιτικά ευαίσθητες και συχνά περιορίζονται. Περιορισμοί στη μετανάστευση Περιορισμοί στις ροές χρηματοοικονομικών στοιχείων (λιγότερο συχνοί σήμερα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ) Περιορισμοί στις δραστηριότητες των πολυεθνικών επιχειρήσεων 7-4
Διεθνής κινητικότητα εργασίας Για να δείξουμε τα αποτελέσματα της μετανάστευσης της εργασίας (κινητικότητα), θα κατασκευάσουμε ένα απλό υπόδειγμα με μόνο ένα σύνθετο αγαθό που ονομάζεται προϊόν. Υποθέστε ότι υπάρχουν μόνο δύο σημαντικοί συντελεστές παραγωγής: γη και εργασία. Σε ένα συγκεκριμένο αγροτεμάχιο, η παραγωγικότητα των εργατών τελικά μειώνεται καθώς κάθε εργάτης εργάζεται περισσότερες ώρες και καθώς περισσότεροι εργάτες παράγουν σ αυτό το συγκεκριμένο αγροτεμάχιο. Η οριακή παραγωγικότητα της εργασίας τελικά μειώνεται. 7-5
Σχ. 7-1: Συνάρτηση παραγωγής μιας οικονομίας 7-6
Σχ. 7-2: Tο οριακό προϊόν της εργασίας 7-7
Διεθνής κινητικότητα εργασίας (συνέχεια) Η παραγωγικότητα της εργασίας εξαρτάται από την ποσότητα της εργασίας και τον αριθμό των εργατών. Στις ανταγωνιστικές αγορές, οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να πληρώνουν μόνο μισθούς που η αγοραστική τους δύναμη ισούται με την οριακή παραγωγικότητα των εργατών που λαμβάνουν αυτούς τους μισθούς. Η περιοχή κάτω από την καμπύλη της οριακής παραγωγικότητας της εργασίας ισούται με την αξία του παραγόμενου προϊόντος, που ισούται με την αξία των μισθών και του εισοδήματος που λαμβάνουν οι συντελεστές παραγωγής όταν οι αγορές είναι ανταγωνιστικές. 7-8
Διεθνής κινητικότητα εργασίας (συνέχεια) Αν η Ημεδαπή έχει αφθονία εργασίας και η Αλλοδαπή έχει αφθονία γης, η οριακή παραγωγικότητα των εργατών της Ημεδαπής είναι χαμηλότερη και κατά συνέπεια προβλέπεται ότι το εισόδημά τους θα είναι χαμηλότερο από το εισόδημα των εργατών της Αλλοδαπής, αν η τεχνολογία και οι άλλοι συντελεστές παραγωγής είναι οι ίδιοι για τις δύο χώρες. Οι εργάτες της Ημεδαπής έχουν κίνητρο να εγκατασταθούν στην Αλλοδαπή. 7-9
Διεθνής κινητικότητα εργασίας (συνέχεια) Οι εργάτες της Ημεδαπής έχουν κίνητρο να εγκατασταθούν στην Αλλοδαπή μέχρι η αγοραστική δύναμη των μισθών να εξισωθεί στις δύο χώρες. Η μετανάστευση από την Ημεδαπή αυξάνει τους πραγματικούς μισθούς των εργατών που παραμένουν σ αυτήν. Αυξάνει την προσφορά εργασίας και μειώνει τον πραγματικό μισθό στην Αλλοδαπή. 7-10
Διεθνής κινητικότητα εργασίας (συνέχεια) 7-11
Σχ. 7-3: Αιτίες και αποτελέσματα της διεθνούς κινητικότητας της εργασίας 7-12
Διεθνής κινητικότητα εργασίας (συνέχεια) Η μετανάστευση της εργασίας από την Ημεδαπή στην Αλλοδαπή προβλέπεται επίσης ν αυξήσει την αξία του παγκόσμιου προϊόντος. Η αξία του προϊόντος της Αλλοδαπής αυξάνεται κατά την περιοχή κάτω από την καμπύλη MPL *, από OL 1 σε OL 2 Η αξία του προϊόντος της Ημεδαπής μειώνεται κατά την περιοχή κάτω από την καμπύλη MPL, από OL 2 σε OL 1 Η αξία του παγκόσμιου προϊόντος μεγιστοποιείται όταν η οριακή παραγωγικότητα της εργασίας είναι η ίδια στις δύο χώρες. 7-13
Διεθνής κινητικότητα εργασίας (συνέχεια) Το υπόδειγμα Heckscher-Ohlin προβλέπει ότι το εμπόριο αγαθών είναι εναλλακτικό της κινητικότητας των συντελεστών παραγωγής. Οι υπηρεσίες των συντελεστών παραγωγής ενσωματώνονται σε αγαθά, με αποτέλεσμα η αξία των αγαθών να αντικατοπτρίζει την αξία ή την παραγωγικότητα των συντελεστών παραγωγής που τα έχουν παράγει. Αλλά η εξίσωση των τιμών των συντελεστών παραγωγής δεν πραγματοποιείται στην πραγματικότητα για λόγους που είναι παρόμοιοι με τους λόγους που αναφέρθηκαν στο υπόδειγμα Heckscher-Ohlin: 7-14
Διεθνής κινητικότητα εργασίας (συνέχεια) 1. Το υπόδειγμα υποθέτει ότι οι συναλλασσόμενες χώρες παράγουν τα ίδια αγαθά, αλλά οι χώρες μπορεί να παράγουν διαφορετικά αγαθά, με αποτέλεσμα οι οριακές παραγωγικότητες της εργασίας να μην είναι συγκρίσιμες. 2. Το υπόδειγμα υποθέτει ότι οι συναλλασσόμενες χώρες έχουν την ίδια τεχνολογία, αλλά διαφορετικές τεχνολογίες μπορεί να επηρεάσουν τις παραγωγικότητες των συντελεστών και συνακόλουθα τους μισθούς και το εισόδημα αυτών των συντελεστών. 7-15
Διεθνής κινητικότητα εργασίας (συνέχεια) 3. Τα εμπόδια στη μετανάστευση και το κόστος μετανάστευσης και μεταφορών μπορεί να αποτρέπουν την εξίσωση της αγοραστικής δύναμης των μισθών. Εμπόδια στην κίνηση άλλων συντελεστών παραγωγής, όπως η γη και το κεφάλαιο, είναι επίσης σημαντικά. 7-16
Μετανάστευση και η οικονομία των ΗΠΑ Στην προηγούμενη γενιά, η μετανάστευση στις ΗΠΑ αυξήθηκε σημαντικά, ιδίως ανάμεσα σε εργάτες με πολύ χαμηλό ή με πολύ υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Η μεγαλύτερη αύξηση στη μετανάστευση σημειώθηκε ανάμεσα σε εργάτες με πολύ χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα οι λιγότερο εκπαιδευμένοι εργάτες να είναι πιο άφθονοι, πιθανώς διευρύνοντας το χάσμα ανάμεσα στους εργάτες με χαμηλή εκπαίδευση και τους εργάτες με υψηλή εκπαίδευση. 7-17
Σχ. 7-4: Μετανάστες ως ποσοστό του πληθυσμού των ΗΠΑ 7-18
Μετανάστευση και η οικονομία των ΗΠΑ (συνέχεια) Αλλά η μετανάστευση δεν μπορεί να εξηγήσει πλήρως τις διευρυνόμενες ανισότητες εισοδήματος στις ΗΠΑ. Το ποσοστό των Αμερικανών εργατών χωρίς δευτεροβάθμια εκπαίδευση μειώθηκε, ενώ το ποσοστό των Αμερικανών εργατών με τριτοβάθμια εκπαίδευση αυξήθηκε, το διάστημα 1980 1990. Οι εργάτες με υψηλότερη εκπαίδευση έγιναν πιο άφθονοι. Επομένως, γιατί ο μισθός των εργατών με υψηλή εκπαίδευση αυξήθηκε σε σχέση με το μισθό των εργατών με χαμηλή εκπαίδευση; Πιθανώς λόγω τεχνολογικών μεταβολών που έκαναν την εκπαίδευση πιο πολύτιμη για τους εργοδότες. 7-19
Διεθνής δανεισμός Η διεθνής κίνηση κεφαλαίων αναφέρεται στην κινητικότητα χρηματοοικονομικών στοιχείων, ή κεφαλαίων, ανάμεσα στις χώρες. Το χρηματοοικονομικό κεφάλαιο είναι μια πηγή κεφαλαίων που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή φυσικού κεφαλαίου (π.χ. εργοστάσια και μηχανολογικός εξοπλισμός). Η διεθνής κίνηση κεφαλαίων αποτελεί στην ουσία διαχρονικό εμπόριο: Εμπόριο αγαθών που καταναλώνονται σήμερα από τους δανειολήπτες σε αντάλλαγμα αγαθών που θα καταναλωθούν στο μέλλον από τους πιστωτές. 7-20
Διεθνής δανεισμός (συνέχεια) Για κάθε οικονομία, υπάρχει μια αντίστροφη σχέση (κόστος ευκαιρίας) ανάμεσα στη σημερινή κατανάλωση και την αποταμίευση για το μέλλον: οι πόροι μπορούν είτε να καταναλωθούν είτε να αποταμιευθούν. Για να αποταμιεύσουν και να επενδύσουν περισσότερο σήμερα συνήθως σημαίνει ότι οι οικονομίες πρέπει να καταναλώσουν λιγότερο σήμερα. Αντιπροσωπεύουμε αυτήν την έννοια σχεδιάζοντας μια ιδιαίτερη καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων, μια διαχρονική καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων. 7-21
Σχ. 7-5: H διαχρονική καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων 7-22
Διεθνής δανεισμός (συνέχεια) Ορισμένες χώρες θα έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα στη δαπάνη του τρέχοντος προϊόντος/εισοδήματος (στην τρέχουσα κατανάλωση). Άλλες χώρες θα έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα στην αποταμίευση του τρέχοντος προϊόντος/εισοδήματος (στη μελλοντική κατανάλωση). Συγκριτικό πλεονέκτημα στην τρέχουσα κατανάλωση σημαίνει χαμηλότερο κόστος ευκαιρίας στη δαπάνη του τρέχοντος εισοδήματος. αντανακλάται σε μια διαχρονική καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων με προσανατολισμό προς την τρέχουσα κατανάλωση. 7-23
Διεθνής δανεισμός (συνέχεια) Υποθέστε ότι η Ημεδαπή έχει συγκριτικό πλεονέκτημα (προσανατολισμό προς) στην τρέχουσα κατανάλωση, ενώ η Αλλοδαπή έχει συγκριτικό πλεονέκτημα (προσανατολισμό προς) στη μελλοντική κατανάλωση. Χωρίς διεθνή δανεισμό, η σχετική τιμή της τρέχουσας κατανάλωσης θα είναι χαμηλότερη στην Ημεδαπή. Αλλά ποια είναι η σχετική τιμή της τρέχουσας κατανάλωσης; 7-24
Διεθνής δανεισμός (συνέχεια) Η τιμή του δανεισμού 1 μονάδας προϊόντος/εισοδήματος για σημερινή κατανάλωση είναι το προϊόν/εισόδημα που χρειάζεται να αποπληρωθεί στο μέλλον: κεφάλαιο + τόκος = 1+r, όπου r το επιτόκιο η τιμή της τρέχουσας κατανάλωσης σε σχέση με τη μελλοντική κατανάλωση είναι 1/(1+r) Το κόστος ευκαιρίας για την κατανάλωση 1 μονάδας προϊόντος/εισοδήματος σήμερα είναι το προϊόν/εισόδημα που μπορεί να κερδηθεί από την αποταμίευση της: κεφάλαιο + τόκος = 1+r, όπου r το επιτόκιο το κόστος ευκαιρίας της τρέχουσας κατανάλωσης σε σχέση με τη μελλοντική κατανάλωση είναι 1/(1+r) 7-25
Διεθνής δανεισμός (συνέχεια) Όταν επιτρέπεται ο διεθνής δανεισμός, η Ημεδαπή θα «εξάγει» τρέχουσα κατανάλωση (δηλαδή, θα δανείζεται). Η Ημεδαπή αρχικά έχει χαμηλότερη σχετική τιμή τρέχουσας κατανάλωσης, 1/(1+r) Η Ημεδαπή αρχικά έχει υψηλότερο επιτόκιο, r. Το υψηλότερο επιτόκιο, r, σημαίνει υψηλότερη απόδοση της κατανάλωσης και της επένδυσης στην παραγωγική διαδικασία: είναι ιδιαίτερα επιθυμητές και επικερδείς, με αποτέλεσμα η Ημεδαπή να δανείζεται από τους ξένους πιστωτές. 7-26
Άμεσες ξένες επενδύσεις Οι άμεσες ξένες επενδύσεις αναφέρονται στην επένδυση που μια επιχείρηση σε μια χώρα ελέγχει ή έχει στην ιδιοκτησία της άμεσα μια θυγατρική σε μια άλλη χώρα. Αν μια ξένη επιχείρηση επενδύσει τουλάχιστον στο 10% των μετοχών μιας θυγατρικής, οι δύο επιχειρήσεις συνήθως ταξινομούνται ως πολυεθνική επιχείρηση. 10% ή περισσότερο της ιδιοκτησίας των μετοχών θεωρείται επαρκές για τον άμεσο έλεγχο των λειτουργιών μιας επιχείρησης. Επιπρόσθετα, ορισμένες φορές υπάρχει διεθνής δανεισμός μεταξύ μιας μητρικής εταιρείας και της θυγατρικής της. 7-27
Θεωρία των πολυεθνικών επιχειρήσεων Γιατί δημιουργούνται πολυεθνικές επιχειρήσεις και γιατί προβαίνουν σε άμεσες ξένες επενδύσεις; Τα παραπάνω ερωτήματα μπορούν να αναδιατυπωθούν ως 1. Εγκατάσταση: Γιατί ένα αγαθό παράγεται σε δύο χώρες αντί να παράγεται σε μια χώρα και στη συνέχεια να εξάγεται στην άλλη; 2. Εσωτερίκευση: Γιατί η παραγωγή σε διαφορετικές εγκαταστάσεις διενεργείται από μια επιχείρηση και όχι από ξεχωριστές επιχειρήσεις; 7-28
Θεωρία των πολυεθνικών επιχειρήσεων (συνέχεια) Το γιατί η παραγωγή διενεργείται σε διαφορετικές εγκαταστάσεις συχνά προσδιορίζεται από Τη γεωγραφική θέση αναγκαίων συντελεστών παραγωγής: Η εξόρυξη μεταλλευμάτων γίνεται εκεί που υπάρχουν μεταλλεύματα, Η παραγωγή έντασης εργασίας γίνεται εκεί που ζει σχετικά μεγάλος αριθμός εργατών. Το κόστος μεταφορών και άλλα εμπόδια στο εμπόριο μπορεί επίσης να επηρεάσουν τη γεωγραφική θέση της παραγωγής. Αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν επίσης τη δομή του εμπορίου. 7-29
Θεωρία των πολυεθνικών επιχειρήσεων (συνέχεια) Η εσωτερίκευση συμβαίνει διότι είναι πιο επικερδές να συναλλάσσεσαι και να παράγεις μέσα σ ένα μεμονωμένο οργανισμό παρά σε διαφορετικούς οργανισμούς. Αυτό οφείλεται στους εξής παράγοντες: 1. Μεταφορά τεχνολογίας: η μεταφορά γνώσης ή άλλης μορφής τεχνολογίας μπορεί να είναι ευκολότερη σε ένα μεμονωμένο οργανισμό παρά σε μια συναλλαγή της αγοράς ανάμεσα σε ξεχωριστούς οργανισμούς. Μπορεί να μην υπάρχουν ευρεσιτεχνίες ή δικαιώματα ιδιοκτησίας ή να μην είναι ισχυρή η επιβολή τους. Μπορεί να μην είναι εύκολη η τυποποίηση και πώληση της γνώσης. 7-30
Θεωρία των πολυεθνικών επιχειρήσεων (συνέχεια) 2. Η κάθετη συγκέντρωση αφορά στη συγκέντρωση διαφορετικών σταδίων μιας παραγωγικής διαδικασίας. Η κάθετη συγκέντρωση αφορά στη συγκέντρωση μιας επιχείρησης που παράγει ένα αγαθό που αποτελεί εισροή για μια άλλη επιχείρηση. Αυτή μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική από τη διενέργεια της παραγωγής από ξεχωριστές επιχειρήσεις. Για παράδειγμα, η συγκέντρωση των αγροκτημάτων και των αλευρόμυλων σε έναν οργανισμό παραγωγής αλεύρου μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική από την ύπαρξη διαφορετικών οργανισμών. 7-31
Πίνακας 7-1: Απασχόληση ξένων επιχειρήσεων στις ΗΠΑ 7-32
Σχ. 7-6: Ροές κεφαλαίων προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, ως ποσοστό του ΑΕΠ των αναπτυγμένων χωρών 7-33
Περίληψη 1. Σύμφωνα μ ένα απλό υπόδειγμα διεθνούς κινητικότητας της εργασίας, η εργασία θα μεταναστεύει στις χώρες με υψηλότερη παραγωγικότητα της εργασίας και υψηλότερους πραγματικούς μισθούς. Οι πραγματικοί μισθοί προβλέπεται ότι θα μειωθούν στη χώρα υποδοχής των μεταναστών Οι πραγματικοί μισθοί προβλέπεται ότι θα αυξηθούν στη μητρική χώρα των μεταναστών 2. Επειδή οι χώρες δεν παράγουν τα ίδια αγαθά και υπάρχουν διαφορές στην τεχνολογία και εμπόδια στη μετανάστευση, οι πραγματικοί μισθοί έχουν σημαντικές διαφορές από χώρα σε χώρα. 7-34
Περίληψη (συνέχεια) 3. Ο διεθνής δανεισμός μπορεί να ειδωθεί ως διαχρονικό εμπόριο, όπου οι χώρες με επικερδείς επενδυτικές ευκαιρίες δανείζονται σήμερα κεφάλαια και αποπληρώνουν τους πιστωτές τους στο μέλλον, με αποτέλεσμα να ωφελούνται τόσο οι δανειολήπτες όσο και οι δανειστές. 4. Η τιμή της τρέχουσας κατανάλωσης σε σχέση με την τιμή της μελλοντικής κατανάλωσης είναι μια συνάρτηση των επιτοκίων δανεισμού και αποταμίευσης. 7-35
Περίληψη (συνέχεια) 5. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις προβαίνουν σε άμεσες ξένες επενδύσεις, πιθανώς διότι η εγκατάσταση τις παραγωγής σε ξένες χώρες είναι αποτελεσματική, πιθανώς διότι η εσωτερίκευση της μεταφοράς τεχνολογίας είναι αποτελεσματική ή πιθανώς διότι η κάθετη συγκέντρωση είναι αποτελεσματική. 7-36
Additional Chapter Art 7-37
Σχ. 7-7: Άμεσες ξένες επενδύσεις στις ΗΠΑ Source: U.S. Commerce Department. 7-38
Σχ. 7A1-1: Το συνολικό προϊόν είναι ίσο με την περιοχή κάτω από την καμπύλη οριακού προϊόντος 7-39
Σχ. 7A1-2: H διανομή του εισοδήματος 7-40
Σχ. 7A2-1: Προσδιορισμός της διαχρονικής δομής της παραγωγής στην Ημεδαπή 7-41
Σχ. 7A2-2: Προσδιορισμός της διαχρονικής δομής της κατανάλωσης στην Ημεδαπή 7-42
Σχ. 7A2-3: Προσδιορισμός της διαχρονικής δομής της παραγωγής και της κατανάλωσης στην Αλλοδαπή 7-43
Σχ. 7A2-4: Διαχρονική διεθνής ισορροπία με βάση τις καμπύλες διάθεσης 7-44
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/από-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.
Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.