Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις Ενότητα 3: Διεθνοποίηση κεφαλαίου Ηλέκτρα Πιτόσκα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Να γνωρίζουν οι φοιτητές την έννοια Χωρικής Επέκτασης του Κεφαλαίου, τα αίτια χωρικής επέκτασης & διεθνοποίησης του κεφαλαίου, τον Καπιταλισμό ως οικονομικό σύστημα, τον οικονομικό κύκλο του Κεφαλαίου και τη θεωρία των οικονομικών κύκλων. Να έχουν μια πλήρη εικόνα για την χωρική επέκταση κεφαλαίου προς Αναπτυγμένες Χώρες, προς Λιγότερο Αναπτυγμένες Χώρες και προς Υπανάπτυκτες Χώρες. Επίσης να έχουν πλήρη εικόνα για τους λόγους επέκτασης κεφαλαίων που αφορούν στη χώρα προέλευσης και στη χώρα υποδοχής καθώς και για τους λοιπούς λόγους που οδηγούν σε επέκταση/διεθνοποίηση του κεφαλαίου. Τέλος, να γνωρίζουν τις συνήθεις μορφές τοποθέτησης κεφαλαίων στο εξωτερικό καθώς και τα αποτελέσματα της διεθνοποίησης του κεφαλαίου 4
Περιεχόμενα ενότητας (1/2) Έννοια Χωρικής Επέκτασης του Κεφαλαίου Τα αίτια της χωρικής επέκτασης & διεθνοποίησης του κεφαλαίου Ο Καπιταλισμός ως οικονομικό σύστημα Ο οικονομικός κύκλος του Κεφαλαίου Οικονομικοί κύκλοι & διεθνής επέκταση κεφαλαίου Χωρική επέκταση κεφαλαίου προς Αναπτυγμένες Χώρες Χωρική επέκταση κεφαλαίου προς Λιγότερο Αναπτυγμένες Χώρες 5
Περιεχόμενα ενότητας (2/2) Χωρική επέκταση κεφαλαίου προς Υπανάπτυκτες Χώρες Λόγοι επέκτασης κεφαλαίων που αφορούν στη χώρα προέλευσης Λόγοι επέκτασης κεφαλαίων που αφορούν στη χώρα υποδοχής Λόγοι μεταφοράς κεφαλαίων- επιχορηγήσεις Συνήθεις μορφές τοποθέτησης κεφαλαίων στο εξωτερικό Τα αποτελέσματα της διεθνοποίησης του κεφαλαίου 6
Έννοια Χωρικής Επέκτασης του Κεφαλαίου Με τον όρο χωρική επέκταση του κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα, εννοούμε την μετακίνηση κεφαλαίων από τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες προς τρίτες χώρες με σκοπό να επενδυθούν ή να δανειστούν. 7
Η διεθνοποίηση του κεφαλαίου & επιχειρήσεων (1/2) Η Χωρική επέκταση του κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα, αποτελεί την πιο πρόσφατη, αλλά και την πλέον καταλυτική μορφή, την οποία έλαβαν ιστορικά, οι διεθνείς οικονομικές σχέσεις. Η χωρική επέκταση του κεφαλαίου, δηλαδή οι Άμεσες Επενδύσεις ή (και) η χορήγηση δανείων προς τρίτες χώρες, αποτελεί μια εξέλιξη του Καπιταλιστικού Τρόπου Παραγωγής 8
Η διεθνοποίηση του κεφαλαίου & επιχειρήσεων (2/2) Αντίθετα, οι ανταλλαγές εμπορευμάτων και οι μετακινήσεις ανθρώπων, δεν απαντώνται μόνον στον καπιταλισμό, αλλά και σε όλους τους εμπορευματικούς τρόπους παραγωγής. Η χωρική επέκταση του κεφαλαίου προς τις υπανάπτυκτες χώρες που ξεκίνησε το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, έμελλε να αλλάξει την όψη του κόσμου. Το κεφάλαιο, επιβάλλοντας σταδιακά τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής στις χώρες επέκτασής του, οδήγησε στη διεθνοποίηση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. 9
Κεφάλαιο- Καπιταλισμός (1/2) Το κεφάλαιο και ο καπιταλισμός γενικότερα είναι φαινόμενο βιομηχανικό. Η ανάπτυξη καπιταλιστικών σχέσεων στη βιομηχανία οδηγεί στην επέκταση του κεφαλαίου στον τριτογενή & πρωτογενή τομέα. 10
Κεφάλαιο- Καπιταλισμός (2/2) Η επέκταση αυτή περιλαμβάνει και την έννοια του χώρου, οπότε εντάσσονται όχι μόνο βιομηχανικός αλλά και ευρύτερες περιοχές. Οι περιοχές αυτές μπορεί να ανήκουν στον εθνικό χώρο προέλευσης του κεφαλαίου ή να επεκτείνονται σε παγκόσμια κλίμακα. 11
Τα αίτια της χωρικής επέκτασης & διεθνοποίησης του κεφαλαίου Η χωρική επέκταση του κεφαλαίου σε διεθνή κλίμακα και η διεθνοποίηση του καπιταλιστικού συστήματος, οφείλεται σε βαθύτερα αίτια που αφορούν στην ίδια τη λειτουργία και τη δυναμική του καπιταλισμού. Ο οικονομικός κύκλος του κεφαλαίου πρέπει να οδηγεί σε μία διευρυνόμενη αναπαραγωγή, προκειμένου να υπάρχουν κέρδη. 12
Ο καπιταλισμός ως οικονομικό σύστημα Ο καπιταλισμός ως οικονομικό σύστημα περιλαμβάνει ιδεολογία, μορφή και τεχνολογία. Το καπιταλιστικό πνεύμα, συνίσταται στην αναζήτηση της μεγιστοποίησης του κέρδους Η καπιταλιστική μορφή διαμορφώνει το κοινωνικό, νομικό θεσμικό πλαίσιο (ατομική ιδιοκτησία, ελεύθερη διάθεση εργασίας, κεντρικός ρόλος επιχειρηματία και αγοράς) 13
Ο οικονομικός κύκλος του κεφαλαίου ΑΓΟΡΑ (αγορά συντελεστών- αγορά προϊόντων) ΧΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΝΕΟ ΧΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΓΟΡΑ 14
Οικονομικοί κύκλοι & διεθνής επέκταση του κεφαλαίου Οι κύκλοι Juglar, σχετίζονται με τις μεταβολές της οικονομικής συγκυρίας, διάρκειας 8-11 έτη Οι κύκλοι Kondradieff, σχετίζονται με την κρίση ενός αναπτυξιακού υποδείγματος και την αντικατάστασή του από ένα νέο, με διάρκεια 50 έτη, 25 ένταση & 25 ύφεση 15
Χωρική Επέκταση του Κεφαλαίου Η χωρική επέκταση του κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα αφορά σε τρεις κατηγορίες: Χωρική επέκταση κεφαλαίου προς Αναπτυγμένες Χώρες Χωρική επέκταση κεφαλαίου προς Λιγότερο Αναπτυγμένες Χώρες Χωρική επέκταση κεφαλαίου προς Υπανάπτυκτες Χώρες 16
Χωρική επέκταση κεφαλαίου προς Αναπτυγμένες Χώρες Η χωρική επέκταση κεφαλαίου προς Αναπτυγμένες Χώρες αφορά ενδοκαπιταλιστικές ροές κεφαλαίων από χώρα σε χώρα. Τα κεφάλαια αυτά: Επενδύονται σε βιομηχανικούς τομείς και κλάδους όπου υπάρχουν υψηλά περιθώρια κέρδους Επενδύονται σε άλλους τομείς της οικονομίας Επενδύονται σε χαρτοφυλάκια μετοχών μέσω Χρηματιστηρίου Δανείζονται σε επιχειρήσεις Δανείζονται στο Δημόσιο 17
Χωρική επέκταση κεφαλαίου προς Λιγότερο Αναπτυγμένες Χώρες Πρόκειται για ροές κεφαλαίων από τις αναπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες προς χώρες με μεσαίο ή χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης. Τα κεφάλαια αυτά: Επενδύονται κυρίως σε βιομηχανικούς τομείς και κλάδους που δεν έχουν αναπτυχθεί στις χώρες υποδοχής Επενδύονται σε άλλους τομείς της οικονομίας όπου οι καπιταλιστικές σχέσεις δεν έχουν αναπτυχθεί επαρκώς Δανείζονται κυρίως στο Δημόσιο 18
Χωρική επέκταση κεφαλαίου προς Υπανάπτυκτες Χώρες Πρόκειται για ροές κεφαλαίων από τις αναπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες προς χώρες των οποίων οι δομές πριν από την επαφή τους με το ξένο κεφάλαιο ήταν προκαπιταλιστικές. Δημιουργείται το φαινόμενο της υπανάπτυξης. 19
Λόγοι επέκτασης κεφαλαίων που αφορούν στη χώρα προέλευσης (1/3) Η επέκταση της επιχειρηματικής δραστηριότητας με σκοπό την ισχυροποίηση της επιχείρησης και τη διεύρυνση του κύκλου εργασιών της Η συμπεριφορά των ανταγωνιστών που ήδη επεκτείνονται και η ανάγκη της επιχείρησης να είναι ανταγωνιστική 20
Λόγοι επέκτασης κεφαλαίων που αφορούν στη χώρα προέλευσης (2/3) Η επιδίωξη ελαχιστοποίησης των κινδύνων μείωσης της απόδοσης των κεφαλαίων που οδηγεί στην κατάτμησή τους και τοποθέτηση μέρους αυτών στο εξωτερικό Η αποφυγή ζημιών ή άλλων κινδύνων από προβλήματα που οφείλονται στην οικονομική συγκυρία 21
Λόγοι επέκτασης κεφαλαίων που αφορούν στη χώρα προέλευσης (3/3) Η αποφυγή κινδύνων που οφείλονται σε πολιτικά αίτια Η αποφυγή της υψηλής φορολόγησης Η κατάκτηση νέων αγορών Η πτώση του ποσοστού κέρδους και ειδικότερα της απόδοσης κεφαλαίων 22
Λόγοι επέκτασης κεφαλαίων που αφορούν στη χώρα υποδοχής (1/2) Η ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων Οι μεγάλες ευκαιρίες κερδών λόγω αδυναμίας επενδύσεων από τους τοπικούς παράγοντες Η ύπαρξη μιας μεγάλης αγοράς 23
Λόγοι επέκτασης κεφαλαίων που αφορούν στη χώρα υποδοχής (2/2) Η χαμηλή τιμή της εργατικής δύναμης Οι ανάγκες των κυβερνήσεων για εξωτερικό δανεισμό προκειμένου να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους Η ελκυστική φορολογική πολιτική για την προσέλκυση ξένων κεφαλαίων ή η παροχή άλλων κινήτρων 24
Πολιτικοί Λόγοι Οι πολιτικοί λόγοι σχετίζονται με τον εκάστοτε συσχετισμό δύναμης σε διεθνές επίπεδο και οι τοποθετήσεις κεφαλαίων αποτελούν στοιχείο διαμόρφωσης της ισχύος μεταξύ των κρατών. 25
Επιδιώξεις Η οικονομική επιβολή ενός κράτους επί άλλου ή άλλων κρατών μέσω δανείων ή επενδύσεων με τελικό στόχο την οικονομική και πολιτική εξάρτηση Η ενίσχυση της οικονομίας ενός συμμάχου Η δημιουργία προϋποθέσεων για την ενίσχυση των συμφερόντων των επιχειρήσεων στο εξωτερικό. 26
Λόγοι μεταφοράς κεφαλαίωνεπιχορηγήσεις Πολεμικές αποζημιώσεις Οικονομική βοήθεια Αναπτυξιακή βοήθεια Ευρωπαϊκές ενισχύσεις 27
Συνήθεις μορφές τοποθέτησης κεφαλαίων στο εξωτερικό ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΧΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΒΡΑΧΕΙΑ Τραπεζικές πιστώσεις Αγορά- πώληση στο χρηματιστήριο (βραχυχρόνια δάνεια) Καταθέσεις σε Τράπεζες Αγορά μεταπώληση αγαθών ΜΑΚΡΑ Αγορά- μεταπώληση ακινήτων Δάνεια στο Κράτος Δάνεια σε Νομικά Πρόσωπα Του Δημοσίου Δάνεια σε Δημόσιες Επιχειρήσεις Δάνεια σε ιδιωτικές επιχειρήσεις Δάνεια σε μικτές επιχειρήσεις Αγορά μετοχών Συμμετοχή σε επιχειρήσεις του δημόσιου Τομέα Συμμετοχή σε επιχειρήσεις του Ιδιωτικού Τομέα Εξαγορά επιχειρήσεων Εξαγορά επιχειρήσεων του δημόσιου τομέα Δημιουργία νέων επιχειρήσεων 28
Τα αποτελέσματα της διεθνοποίησης του κεφαλαίου Η χωρική επέκταση του κεφαλαίου είναι μια αναγκαιότητα για τη λειτουργία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Η δυναμική του κεφαλαίου υποτάσσει στους οικονομικούς νόμους του καπιταλισμού προκαπιταλιστικούς τρόπους παραγωγής με δύο τρόπους: a. Ουσιαστική και τυπική υποταγή των προγενέστερων τρόπων παραγωγής b. Ουσιαστική υποταγή των τρόπων παραγωγής 29
Ουσιαστική/τυπική υποταγή προγενέστερων τρόπων παραγωγής στις ανεπτυγμένες χώρες Συμβάλει στην ανάπτυξη των χωρών αυτών Σε κλαδικό και τομεακό επίπεδο αυξάνοντας τις παραγωγικές ικανότητες της οικονομίας Σε γεωγραφικό επίπεδο περιορίζοντας τις περιφερειακές ανισότητες, με τις επενδύσεις 30
Ουσιαστική/τυπική υποταγή προγενέστερων τρόπων παραγωγής στις υπανάπτυκτες χώρες Δημιουργούνται δυσεπίλυτα προβλήματα που δεν αντισταθμίζονται εύκολα. Αποδιαρθρώνονται παραδοσιακές δομές, καταστρέφεται η τοπική βιοτεχνία, τελματώνεται η γεωργία. 31
Ουσιαστική/τυπική υποταγή προγενέστερων τρόπων παραγωγής σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες Συνυπάρχουν θετικά και αρνητικά αποτελέσματα. Το τελικό ισοζύγιο εξαρτάται από την οικονομική πολιτική και τις αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας. 32
Ουσιαστική υποταγή των τρόπων παραγωγής στις αναπτυγμένες χώρες Σπάνια περίπτωση σήμερα και σε ελάχιστα τμήματα της οικονομίας, μόνο στο μικροεμπόριο και στην οικογενειακή γεωργία. 33
Ουσιαστική υποταγή των τρόπων παραγωγής στις υπανάπτυκτες χώρες Δημιουργείται καπιταλιστικός τομέας της οικονομίας σε ορισμένους κλάδους Ο αγροτικός τομέας αποτελματώνεται, υπάρχει πλεονάζον ανθρώπινο δυναμικό και χαμηλή αμοιβή εργασίας Οι πλουτοπαραγωγικοί τομείς, ιδίως οι ενεργειακοί, ελέγχονται από τις πολυεθνικές Παραμένουν υποταγμένοι οι παραδοσιακοί τομείς Εργασία μικρών παιδιών ή σύγχρονων μορφών δουλείας (ορυχεία, ναυπηγεία, κ.α.) 34
Σημείωμα Αναφοράς Copyright ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, Ηλέκτρα Πιτόσκα. «Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις». Έκδοση: 1.0. Κοζάνη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: 35
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 36
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 37
Τέλος Ενότητας