Συνέντευξη με τον κύριο Λουφαρδάκη Μιχαήλ Α. Πλευρά

Συνέντευξη με τον κύριο Λουφαρδάκη Μιχαήλ 10-2-1999 Α. Πλευρά Κύριε Μιχαήλ, θα θελα να μας πείτε πώς ξεκινήσατε τη μουσική, ποιος υπήρξε δάσκαλό σας και πώς αποφασίσατε να μάθετε βιολί; Ή αν ήταν το πρώτο όργανο που μάθατε το βιολί, δεν ξέρω; Με τι ξεκινήσατε, με ποιο όργανο; Με βιολί ξεκίνησα, εντελώς τυχαία, βρέθηκα στο σύλλογο Χάρχαλι μια φορά και από περιέργεια κατέβασα ένα βιολί κι ένας Κατάκης Αντώνης, που έπαιζε λαούτο τότε, με είδε που έπαιζα και είπε ότι εγώ έχω ικανότητες για να μάθω. Έτσι την ίδια μέρα μου δωσε το βιολί για να μη χάσω το μεράκι αυτό που είχα κι έτσι ξεκίνησα. Σε ποια ηλικία ήσουνα τότε; Δώδεκα χρονών, ήμουνα μικρός. Κι έτσι έπιασες πρώτη φορά το βιολί στα χέρια σου; Πρώτη φορά και μόλις με είδε μου λέει «του χρόνου θα χορεύεις στου μπάρμπα σου του Λουφάρδου να παίζεις». Και αρχίνησα με τον Κατάκη τον Αντώνη, συνέχισα με τον Κατιλιάκη τον Σταύρο, με τον Μιχάλη τον Κουνέλη και τον Κώστα τον Παπαδάκη Ναύτη. Αυτόν που θεωρείς, όμως, δάσκαλό σου; Ο Ναύτης. Ο βασικός μου δάσκαλος είναι ο Ναύτης, αυτός μου χει δείξει τα βασικά. Σου έμαθε, δηλαδή, τον τρόπο που κρατάνε το βιολί; Μου έμαθε πεντοζάλη, μαλεβιζιώτικο, σέρβικο και τσάμικο, που αυτά με βοηθήσανε να λύσω τα δάχτυλά μου, να τα σπάσω, ν αποκτήσω ταχύτητα. Όταν παίζεις, σε καλούν σε γλέντια, είσαι γνωστός; 1

Ναι. Και σε καλούν σ ένα γλέντι. Με ποιο συρτό θ αρχίσεις το γλέντι; Αναλόγως την περίπτωση. Δηλαδή αν έχουμε ένα αρραβώνα, ένα γάμο; Θ αρχίσω μ ένα χανιώτικο, με τον πρώτο. Με τον πρώτο αρχίζουν πάντα, είναι συνήθειο δηλαδή; Όχι πάντα, εμένα μ αρέσει ο πρώτος ν αρχίσω. Να βάλω μια σειρά. Και μετά; Και μετά ακολουθία συρτά, μετά καλαματιανά. Όχι, μας ενδιαφέρει περισσότερο γι αυτά της περιοχής τα χανιώτικα που παίζετε; Ναι, αρχίζουμε με κισσαμίτικα συρτά πάντα. Δηλαδή τον χανιώτη τον πρώτο τον βάζετε πρώτο και μετά ο κισσαμίτικος; Και μετά η ακολουθία του. Όταν λες ακολουθία του ποια είναι; Ο λουσακιανός, για μένα δηλαδή τα χω συνθέσει, τα χω κάνει μια γραμμή. Χανιώτικος, λουσακιανός, εριφιανός, γραμπουσιανός, μελισσιανός και πάει λέγοντας. Αν θες αλλάζεις σκάλες και πας σ άλλη σειρά συρτά. Μπορείς την ώρα που παίζεις ν αλλάξεις σκάλα; Δηλαδή, ενώ παίζεις μια ακολουθία ν αλλάξεις σκάλα, μπορείς; Κοιτάχτε, αναλόγως τον χορευτή. Όχι ανεξάρτητα απ τον χορευτή; Ναι. Εσύ όταν παίζεις έτσι; Όχι, θα σταματήσω. Θα σταματήσεις και θ αρχίσεις καινούργιο; Θ αρχίσω καινούργια σειρά, ναι. Καινούργια ακολουθία; Ναι. 2

Θα παίξω από λα ένα συρτό, μια σειρά, μετά θα σταματήσω, θα παίξω από ρε και πάει λέγοντας. Δεν μου λες Μιχάλη, την ακολουθία αυτή την φτιάχνεις που βάζεις εσύ λες κατ εσένα τους συρτούς. Ποια λογική έχει και τη βάζεις έτσι, γιατί τα βάζεις μ αυτή τη συγκεκριμένη σειρά, τι σε κάνει δηλαδή; Κοίταξε δεν μπορώ να παίξω ένα συρτό από λα και να μπω στη ρε μετά, είναι όπως πώς να στο εξηγήσω τώρα. Καταρχήν, επειδή έβαλες το προσωπικό στοιχείο μέσα, την ακολουθία αυτή την κάνουνε και άλλοι; Όχι, αυτό είναι το δικό μου στυλ. Εσύ τότε πες μου, ποιο είναι το διαφορετικό στοιχείο που δεν ακολουθείς κάποια σειρά άλλων, αλλά βάζεις τη δική σου ακολουθία; Μ αρέσουνε κάτι συρτά κι έτσι τα χω ενώσει κι έχω κάνει μια δικιά μου σειρά. Δεν χαλάω τίποτα παραδοσιακό, απλώς κάνω μετακινήσεις στους συρτούς. Και το κοινό που έχουν αυτά τα συρτά μεταξύ τους είναι η κλίμακα που είπες πριν; Ναι, είναι η ίδια κλίμακα. Ξέρεις καθόλου ευρωπαϊκή μουσική; Όταν λες κλίμακα, εννοείς την κλίμακα της ευρωπαϊκής μουσικής; Όχι, εγώ δεν ξέρω τίποτα από νότες. Αλλά τι εννοείς με τον όρο κλίμακα; Είπες ότι παίζεις αρμόνιο όμως. Αρμόνιο ακουστικά, ό,τι παίζω είναι ακουστικό, δεν ξέρω από νότες και τέτοια. Είναι εντελώς από χρώμα. Όταν λες κλίμακα τι εννοείς λοιπόν; Εννοώ μία κλίμακα από λα θ αρχίσω και θα συνεχίσω τους συρτούς που παίζονται από λα. Μετά θα σταματήσω, θα παίξω μία κλίμακα από μι. Και θα συνεχίσω συρτά που να παίζονται από μι. 3

Όταν παίζεις μία ακολουθία από συρτά, ξαναγυρίζεις σε κάποιο που ήδη έχεις παίξει; Συνηθίζεται αυτό; Ναι, γίνεται κι αυτό. Δηλαδή να παίξεις χανιώτικο, λουσακιανό της αυγής και μετά να γυρίσεις πάλι στο χανιώτικο; Ναι, γιατί όχι. Το κάνουνε; Εγώ το κάνω. Μέσα στην ίδια σειρά; Ναι αμέ. Να παίξεις πέντε έξι συρτούς και μπορεί να σου ζητήσουνε να παίξεις πάλι το χανιώτικο. Όχι να σου ζητήσουν. Εσύ πιάνεις, χορεύουνε, αρχίζει ο χορός, ξεκινάς με χανιώτικο, λουσακιανό, κολλιμπαριανό, γραβουσιανό, θα ξαναπιάσεις μετά το κολλιμπαριανό; Όχι, τέλειωσα τους συρτούς, θα τελειώσω. Δεν θα ξαναπαίξω τους ίδιους συρτούς εγώ. Γιατί; Το θεωρείς κακό ή δεν είναι συνήθεια; Όχι κακό, απλώς και του ακροατή δεν του πάει καλά ν ακούει συνέχεια τα ίδια. Ξέρεις γιατί το ρωτάω; Στην Ανατολική Κρήτη, όταν λένε κοντυλιές, βάζουν διάφορα γυρίσματα, τα ξαναφέρνουν μετά, συνεχίζουν με κάτι άλλο, δύο, τρίτο, τέταρτο, πέμπτο, ξανάρχονται στο πρώτο, παίρνουνε το δεύτερο. Δηλαδή θέλω να δω αν με τα συρτά συμβαίνει κάτι παρόμοιο. Από τη δικιά μου μεριά δεν συμβαίνει κάτι παρόμοιο, εγώ παίζω πέντε συρτά και τα πέντε θα ναι διαφορετικά. Θα τελειώσω, θα βάλω άλλη σειρά. Είσαι ένας νέος καλλιτέχνης, είκοσι ενός ετών μας είπες, κατάγεσαι από τα Ρούματα, έτσι δεν είναι, η καταγωγή σου είναι από κει; Ναι, η καταγωγή μου είναι από κει. 4

Και τα ακούσματά σου τα πρώτα από πού ήταν, ποιον άκουσες για πρώτη φορά σαν μικρό παιδί; Τα πρώτα μου ακούσματα ήτανε από τον Βρεκωστή. Πώς είναι το κανονικό του όνομα; Βουβεράκης Κωνσταντίνος. Κώστας Βουβεράκης. Ο οποίος έχει πεθάνει; Ναι, έχει πεθάνει. Αυτός έπαιζε βιολί; Έπαιζε βιολί και την Παρασκευή ήμουνα σπίτι του, Σαββάτο πέθανε. Και την Παρασκευή μου παιζε βιολί στο σπίτι του και μου δειχνε. Πήγαινα τα καλοκαίρια εκεί πέρα κι όποτε ήταν να με δει, ερχόταν σπίτι κι έπαιζε το παλιό κούρδισμα και έκλεβα ό,τι μπορούσα, μου δειχνε ό,τι μπορούσε κι έτσι έχω ακούσματα απ αυτόν. Αυτή η ρουματιανή σούστα, που έπαιξες προηγουμένως, την είχες μάθει απ αυτόν; Ναι, αυτός ο ίδιος μου την είχε δείξει. Παρατήρησα ότι το παίξιμο της ρουματιανής σούστας, δηλαδή αυτό που έκανες στη ρουματιανή σούστα είναι λίγο διαφορετικό απ αυτό που έκανες στα υπόλοιπα συρτά που έπαιξες. Αυτός ο πρώτος δάσκαλός σου έπαιζε διαφορετικά από τους άλλους βιολάτορες; Ναι, πάρα πολύ διαφορετικά. Πρώτον έπαιζε στο παλιό κούρδισμα. Δεν μπορούσε να παίξει καθόλου στο καινούργιο κούρδισμα, στο σύγχρονο. Είχε μι, λα. Εμείς έχουμε τώρα το βασικό μας λα, ρε. Αυτός έπαιζε από τις κάτω χορδές. Έπαιζε στο παλιό κούρδισμα όπως το λέμε τώρα εμείς. Εκτός από το κούρδισμα παρατήρησα ότι έπαιζες πολύ απλά τη σούστα αυτή. Ενώ στα άλλα έβαζες πολλά γεμίσματα Ναι, ό,τι μου χει δείξει αυτός δεν θέλω να το χαλάσω. Α, το κάνεις γι αυτό το λόγο; Ναι. Θέλω να έχω το στυλ το Βουβερίτικο. Προσπαθείς να το παίζεις έτσι όπως το έπαιζε εκείνος; 5

Ναι. Για να λένε ότι είναι το Βουβερίτικο στυλ. Γιατί αφού το παιζε ο Βουβερίτης μόνο καλά. Αυτά τα άλλα συρτά που παίζεις, μπορείς να τα παίξεις έτσι απλά επίσης, δηλαδή μπορείς να μιμηθείς το Βούβερη και στα συρτά; Να τον μιμηθώ δεν μπορώ, να τον πλησιάσω κάπως σε πολύ λίγο βαθμό Για πες μου τα συρτά τα έπαιζε έτσι απλά όπως έπαιζε και τη ρουματιανή σούστα; Χωρίς πολλά γεμίσματα μέσα; Χωρίς πολλά στολίδια; Τα παιζε πολύ χρωματιστά. Έβαζε πολύ χρώμα. Τι εννοείς χρωματιστά; Τα τόνιζε το κάθε συρτό που έπαιζε το τόνιζε πολύ. Αυτό σημαίνει πως έβαζε πολλά στολίδια μέσα; Έβαζε όχι στολίδια, δηλαδή τα χρωμάτιζε με το δικό του στυλ. Τους έδινε χρώμα, όχι τέχνη, χρώμα. Εννοείς σιγανό, δυνατό κ.λ.π. έτσι στο παίξιμο; Το γαργαλούσε το βιολί, το χάιδευε. Πώς να σας το εξηγήσω τώρα; Αυτό έχει να κάνει και με την ένταση, ας πούμε πότε έβγαιναν πολύ δυνατά, πότε έβγαιναν πιο τρυφερά, πότε έβγαιναν σιγά, πότε δυνάμωνε το βιολί, πότε ήταν πιο σιγανό; Έπαιζε πολύ κισαμίτικα, πολύ γνήσια παραδοσιακά. Στο χρώμα, όμως, που έλεγες; Στο χρώμα ναι. Πώς το έκανε δηλαδή αυτό το χρώμα; Εγώ ας πούμε τώρα πώς θα το καταλάβω, θες να μου το περιγράψεις κι εγώ δεν ξέρω ούτε μουσική, ούτε τον είχα ακούσει, πώς θα το καταλάβω αυτό που μου λες. Το χάιδευε το βιολί, πώς να στο πω τώρα; Δεν μπορώ να στο εξηγήσω, άμα δεν είσαι να το δεις. Έχει σχέση με τα δάχτυλά του, με το δοξάρι, τι έκανε διαφορετικό από τους άλλους; 6

Πρώτον το δοξάρι δεν το κοβε καθόλου. Το γέμιζε όλο το δοξάρι. Έπαιζε όλο το τόξο. Κι έγλυφε πολύ τα δάχτυλα πάνω στο βιολί. Δηλαδή έπαιζε πολλές νότες; Δεν έβαζε πολλές νότες, απλώς το τρεμούλιαζε πολύ το βιολί, έβαζε πιο πολύ τρέμουλο. Και από πού το έπιανε το δοξάρι; Από χαμηλά. Εγώ το δοξάρι το πιάνω λίγο πιο ψηλά, γιατί με βολεύει καλύτερα να βάζω πιο πολλές διπλοδοξαριές. Στα συρτά που παίζεις δεν αισθάνεσαι την ανάγκη να παίξεις όπως έπαιζε ο δάσκαλός σου αυτός; Γιατί άλλαξες στυλ στα συρτά και παίζεις όπως παίζει ο Ναύτης ας πούμε; Θέλω να φτιάξω ένα στυλ δικό μου, αλλά να χει μέσα και Βούβερη και Ναύτη και Κουνέλη και Μαύρο και θέλω μέσα απ αυτούς τους καλούς δασκάλους να βγάλω ένα δικό μου στυλ, να τα σμίξω όλα αυτά και να βγάλω μία συγκέντρωση που να έχει απ όλα μέσα, να χει και Ναύτη και Κουνέλη και Μαύρο και Βούβερη και απ όλους τους καλούς. Από την εμπειρία που έχεις μέχρι τώρα, νομίζεις ότι μπορείς να το καταφέρεις; Προσπαθώ και βλέπουμε. Τώρα ακόμα είμαι στα πρώτα βήματα. Είσαι αισιόδοξος ότι μπορείς να το καταφέρεις να τα σμίξεις όλα αυτά; Θα τα σμίξω. Δε μου λες Μιχάλη, μπορείς να μου πεις ο κάθε συρτός πόσα μέρη έχει; Έχει δύο γυρίσματα. Κοίτα έχεις τέσσερις στροφές. Δώσ μου να καταλάβω, για σένα τι είναι το γύρισμα και τι είναι η στροφή; Δεν είμαι από δω, δεν χορεύω συρτά, οπότε πρέπει να μου δώσεις να το καταλάβω. Έχει δύο γυρίσματα που αποτελείται το κάθε γύρισμα από τέσσερα τέταρτα, έτσι μπορεί να χορεύει ο χορευτής, να τσακίζει πάντα στο έντεκα. 7

Το τέσσερα τέταρτα πώς το εννοείς, εννοείς σαν χρόνος; Μπορώ να σου φέρω το βιολί να σου εξηγήσω τι είναι τα τέσσερα τέταρτα. Ναι, να κάνουμε επί τόπου. Λοιπόν κοίταξε να δεις. Κοίτα χρόνος (τραγουδάει σκοπό μετρώντας χρόνο). Είδες, είναι τέσσερις φορές. Τέσσερα χτυπήματα; Τέσσερα χτυπήματα (τραγουδάει σκοπό μετρώντας χρόνο). Τώρα πόσα μέτρησες; Τώρα οχτώ. Δηλαδή τέσσερα και τέσσερα. Αυτό αποτελεί το πρώτο μέρος, την πρώτη στροφή όπως μου είπες; Δύο γυρίσματα. Το πρώτο γύρισμα; Και το δεύτερο. Δύο γυρίσματα είπε τώρα. Το πρώτο πόσα τέτοια ήτανε; Τέσσερα. Τέσσερα και τέσσερα; Κι έτσι αρχίζει ο χορευτής στο έντεκα. Και το δεύτερο γύρισμα; Στο γύρισμα είναι το γύρισμα κατευθείαν οχτώ και τσακίζει ο χορευτής πάλι στο έντεκα. Επομένως, είπες δύο γυρίσματα, το πρώτο έχει τέσσερα και τέσσερα και το δεύτερο οχτώ χτυπήματα όπως μας τα έκανες. Κι αυτό είναι μια στροφή; Αυτά τα δύο γυρίσματα μαζί είναι μια στροφή; Όχι, είναι το πρώτο γύρισμα και το δεύτερο γύρισμα. Γιατί είπες και στροφή, είναι άλλο πράμα η στροφή; Δεν ξέρω, είναι το πρώτο γύρισμα και το δεύτερο γύρισμα. Ας πούμε τώρα ότι παίζεις λουσακιανό έτσι. Λουσακιανός είναι δύσκολος στο χρόνο να τον βάλεις. 8

Εντάξει ένα άλλο, απλό. Το χανιώτικο το πρώτο. Πόσα γυρίσματα έχει ο χανιώτικος ο πρώτος; Κοιτάχτε, πάντα όλοι οι συρτοί έχουνε δύο γυρίσματα, αλλά μπορείς να βάλεις πολλές παραλλαγές, δηλαδή μπορείς να βάλεις πολλές στροφές. Όταν λέμε στροφές, εννοούμε φιγούρες, χρωματισμούς. Αυτό εννοείς στροφές εσύ; Ναι, αναλόγως με τ ακούσματα που έχεις και αυτά που θες να βάλεις. Λοιπόν με δυο γυρίσματα που επαναλαμβάνονται και κάθε φορά που το παίζεις βάζεις Αλλαγές. Στολίδια; Στολίδια. Τα γυρίσματα αυτά έχουν συνήθως τέσσερα ή οχτώ όπως μας είπες πριν στροφές. Το κάθε γύρισμα, τα δύο μέρη, έχουν συνήθως τέσσερα ή οχτώ; Συνήθως έχουν τέσσερα. Αυτά τα τέσσερα τι είναι, για πέστα μου τι είναι, λένε τέσσερα τι; Τέσσερα τέταρτα. Έτσι τα λέει ο Μιχάλης; Τέσσερις χτύπους όπως μας είπες προηγουμένως Έτσι τα λέω εγώ. Τώρα δεν ξέρω, από νότες και τέτοια δεν ξέρω τίποτα εγώ. Όχι, εσύ θα μας λες αυτά που ξέρεις, δεν υπάρχει πρόβλημα. Λοιπόν, το συνηθισμένο είναι να έχουν τέσσερα μέτρα ή οχτώ; Ναι. Υπάρχουν κι άλλα που δεν έχουν τέσσερα; Δεν γνωρίζω, εγώ πέρα απ την κρητική μουσική. Στην κρητική μουσική. Δεν υπάρχει περίπτωση να έχει έξι αντί για τέσσερα; Δεν γνωρίζω. Εγώ ξέρω ότι ο χορευτής πρέπει να είναι πάντα στο τσάκισμα στο έντεκα. Προσπαθώ να το κάνω αυτό. 9

Αλλά δεν σου τυχε απ αυτά που παίζεις, τα συρτά, να έχει κανένα έξι μέτρα; Ναι, πρέπει να είναι, αν και δεν το χω ψάξει αλλά όπως είναι ο ηνάντιος είναι δύσκολο, να τον βάλεις τον χορευτή. Μπορείς το λουσακιανό να τον τραγουδήσεις έτσι όπως τραγούδησες και τον άλλονε και να μετρήσουμε πόσα μέτρα είναι; (Τραγουδάει λουσακιανό μετρώντας χρόνο). Είναι τέσσερα. Είναι τέσσερα. Έχεις ακούσει καθόλου για τον κακράπη του Τσέγκα; Ναι. Αυτό πόσα χτυπήματα έχει, πόσα τέταρτα για σένα έχει, ξέρεις; Μη με ρωτάς για τέταρτα, δεν ξέρω τίποτα. Έχεις ακούσει ότι αυτό έχει σαράντα; Σαράντα τέταρτα; Έτσι μας έχουνε πει. Δεν ξέρω τίποτα από τέταρτα. Δηλαδή στον κακράπη, τον παίζεις; Ναι, τον παίζω. Πως τον παίζεις; Με το δοξάρι και το βιολί. Να σε ρωτήσω εγώ κάτι, τον καραγκιουλέ τον δεύτερο τον ξέρεις; Ναι, αμέ. Μπορείς να μας τον τραγουδήσεις; Καλύτερα να τον παίξω με το βιολί, γιατί δεν βγαίνει η φωνή μου εκεί κάτω. Δεν χρειάζεται να μας παίξεις απλώς να μετρήσουμε, να δούμε στο μέτρημα πώς βγαίνει η πρώτη στροφή; Μόνο πες μας από πού αρχίζεις, πού κάνεις το πρώτο χτύπημα; Τον καραγκιουλέ είπατε έτσι; 10

Ναι, τον δεύτερο. Το δεύτερο γύρισμα; Το δεύτερο καραγκιουλέ. Έχω σημειώσει καραγκιουλές πρώτος και καραγκιουλές δεύτερος. (Προσπαθεί να τραγουδήσει σκοπό). Θες να πάρεις το βιολί; Ναι, καλύτερα να έχω το βιολί. (Παίζει σκοπό καραγκιουλέ στο βιολί). Πώς τα μέτρησες εσύ τώρα; Τι έβγαλες από δω; Στο πρώτο μέρος πόσα είχε; Δεν τα μέτρησα. Δεύτερο καραγκιουλέ δεν μας έπαιξες τώρα; Όχι τον πρώτο καραγκιουλέ. Εμείς θέλουμε τον δεύτερο καραγκιουλέ, ο πρώτος έχει τεσσάρια. Τον αρμενοχωριανό τον ξέρεις; (Παίζει στο βιολί σκοπό). Αυτό λέτε; Λοιπόν, καταρχήν αυτό είναι ένα γύρισμα. Ναι, αλλά αυτό δεν είναι καραγκιουλές. Ναι, αυτό είναι χανιώτικος, αλλά να σου εξηγήσω καλύτερα που το ξέρω με το χανιώτικο. Ναι, αλλά εγώ θέλω να δω άλλο πράγμα, γι αυτό σου είπα να παίξεις τον καραγκιουλέ. Τον αρμενοχωριανό ή το μπαρμπούνι, τον αζοκυριανό τον ξέρεις; Μπορεί να τον ξέρω, αλλά δεν ξέρω την ονομασία του. Κάποιον άλλο. Τον αρμενοχωριανό, τον λαβδιανό του Στέλιου τον ξέρεις; Μπορεί να τον ξέρω και να μην ξέρω τις ονομασίες τους, είναι συρτά που είναι κισαμίτικα και δεν ξέρω τις ονομασίες τους. Το μεσαγιανό, βατολακιανό; Ναι, βατολακιανό. Γκραβουσιανό παλιό; Ναι. 11

Για παίξε λίγο γκραβουσιανό παλιό. (Παίζει γκραβουσιανό με βιολί). Πόσα μέτρησες τώρα εδώ; Έξι. Να λοιπόν που έχει και έξι. Ναι, είναι συρτοί που έχουνε έξι, όπως και ο ιγνάδης πρέπει να έχει έξι. Τι κάνεις σ αυτές τις περιπτώσεις Για να βγει ο χορευτής ίσια; Ή κόβεις κάτι και βγαίνει ο χορευτής στα έντεκα, δηλαδή κάνεις (παίζει σκοπό στο βιολί) κοιτάς το χορευτή πότε θα κάνει το τσάκισμα να κάνεις κι εσύ το τσάκισμα, να μπει στο γύρισμα, να μπει στο δεύτερο. Ναι, αλλά αν παίξεις δύο εξάρια στη συνέχεια θα σου βγει έξι κι έξι δώδεκα, θα το κόψεις εσύ στο τέσσερα. Δηλαδή το κόβεις πιο πριν εσύ, τι κάνεις; Το κόβεις μαζί με το τσάκισμα του χορευτή, για να βγει στα μέτρα ο χορευτής. Δεν χαλάς τίποτα. Για να βγει το τσάκισμα του χορευτή Μιχάλη, απ ό,τι καταλαβαίνω, θέλει οχτώ. Όταν είναι έξι, όμως, το τσάκισμα του βιολιού ας το πούμε έτσι, τσάκισμα του βιολιού και τσάκισμα του χορευτή- το τσάκισμα του βιολιού βγαίνει στο έξι, όπως είναι αυτός ο χορός. Θέλεις ακόμα δύο για να φτάσεις στο τσάκισμα του χορευτή. Πρέπει να κόψεις το επόμενο μέρος, να το κόψεις στο δύο. Εγώ τους παίζω όσα έχουν οχτώ. Κάνεις και πονηριές δηλαδή; δεν τα παίζω γιατί ζορίζομαι. Άμα είναι πολύ τεχνίτης ο άλλος μπορεί να το κάνει. Αλλά εγώ σ έναν που είναι οχτώ και είναι στα μέτρα και ξέρω ότι είναι σωστά συρτά Το παλιό κούρδισμα εσύ το ξέρεις; Μπορείς να παίξεις δηλαδή σ αυτό; 12

Πρέπει να χαλάσω το βιολί, να το ξεκουρδίσω. Είναι το παλιό, πρέπει να κάνω αυτή τη λα, να την κάνω αυτή λα. Δηλαδή να πηγαίνει λα, ρε, σολ. Εδώ ήτανε το παλιό κούρδισμα, χαμηλά, πολύ χαμηλά. Ποιο έκανες λα; Αυτό εδώ. Το μι. Κι οι άλλες μετά πώς ήτανε; Λα η πρώτη Κανονικά πήγαινε μι, λα, ρε, σολ. (Παίζει βιολί) για να κάνω το γύρισμα τώρα εδώ (παίζει), ενώ τώρα στο καινούργιο κάνουμε (παίζει) δεν κατεβαίνουμε εκεί κάτω, εκεί δεν ζορίζεται. Τις νότες τις ήξερες να μας πεις ποιες είναι οι παλιές; Δεν ξέρω από νότες, απλώς ξέρω κάτι βασικά πράγματα, δύο, τρία πράγματα πάνω στο βιολί που μπορώ να συνεννοηθώ με τον λαουτιέρη μου. Δηλαδή τη ρε, τη λα, τη μι δυο, τρεις νότες. Δε μου λες Μιχάλη, εσύ είπες προηγουμένως ότι σ ενδιαφέρει το παραδοσιακό το παλιό, άκουσες τους παλιούς δασκάλους και το δάσκαλό σου το σημερινό, το Ναύτη και προσπαθείς να τους μιμηθείς και να κάνεις κάτι παραπέρα δικό σου, αλλά πάλι στα πλαίσια μέσα της παράδοσης. Υπάρχουν πολλά παιδιά βλέπω που κάνουν καινούργια πράγματα, πώς τα βλέπεις αυτά που κάνουν; Σαν τι καινούργια; Δεν ξέρω, δεν ακολουθούν τον δρόμο αυτό, θέλουν να ξεφύγουν απ τους δασκάλους τους, να παρουσιάσουν συνθέσεις δικές τους, να κάνουν δικά τους πράγματα εντελώς. Ο κάθε μουσικός ό,τι σκέφτεται κάνει. Εγώ δεν θέλω να χαλάσει η παράδοση, θέλω να μείνω στα χνάρια της παραδοσιακής μουσικής, δεν μ ενδιαφέρει ούτε το χρήμα, ούτε τίποτα, απλώς θέλω να μπορέσω να παίξω όπως παίζανε οι παλιοί, να τους μοιάσω, να βγάλω ένα δικό μου χρώμα. Δεν μ ενδιαφέρει τι θα πούνε οι πεντακόσιοι, μ ενδιαφέρει τι θα πούνε οι δέκα που θα ξέρουν από μουσική. 13

Αυτοί οι άλλοι που βλέπεις που σου λέω τώρα τα παιδιά τα καινούργια που κάνουν αυτά τα πράγματα, σου αρέσουν αυτά, τα χεις ακούσει, σου αρέσουν αυτά που κάνουν; Ναι, τους έχω ακούσει τι να σας πω. Αν μου αρέσουνε; Εγώ βλέπω προκαταβολικά ότι δεν πρέπει να σου αρέσουνε, το λέω προκαταβολικά αυτό βλέποντας την εμμονή σου, τη δικιά σου εμμονή να θέλεις να μείνεις παραδοσιακός. Γιατί κι εσύ δεν κάνεις το ίδιο πράγμα, γιατί δεν θέλεις να τους ακολουθήσεις, να κάνεις δικά σου και να ξεφύγεις από το Ναύτη, να ξεφύγεις από τον παλιό σου δάσκαλο απ τα Ρούματα. Γιατί μου χουν δώσει οι δασκάλοι μου και μου χουν εξηγήσει πόσο ωραία είναι η κρητική παράδοση και δεν θέλω να την χαλάσω με τίποτα, ούτε μεθαύριο, ούτε μετά από δέκα χρόνια. Θέλω να μείνω σ αυτά τα πλαίσια. Τραγουδάς κιόλας; Ναι, τραγουδάω, άμα έχω μικρόφωνο. Δηλαδή στα γλέντια που κάνεις τραγουδάς; Ναι τραγουδάω. Τον ενάντιο τον παίζεις; Ναι, αμέ. Τον τραγουδάς κιόλα; Όχι, δεν τον τραγουδάω. Γιατί; Ανάποδος, δεν μου βγαίνει. Πού είναι, δηλαδή, είναι η δυσκολία; Είναι ανάποδος συρτός αυτός. Το ότι είναι ανάποδος, είναι ανάποδος. Γι αυτό τον λένε κι ενάντιο. Αλλά πού είναι η αναποδιά του, αυτό δεν μπορώ να καταλάβω εγώ. Πού βρίσκεται η αναποδιά; Ενώ στο βιολί τον παίζεις, δεν έχεις δυσκολία να τον παίξεις. 14

Δεν ξέρω, τι να σας πω. Δεν τραγουδιέται, είναι δύσκολος. Ναι, μπορείς να μου εξηγήσεις πού είναι το ανάποδο, στο βιολί το παίζεις, έτσι δεν είναι; Στο βιολί το παίζω. Έχεις δυσκολία στο βιολί όταν το παίζεις; Όχι. Στο τραγούδι πού συμβαίνει το ανάποδο και δεν μπορείς να τον τραγουδήσεις; Είναι ανάποδα στη φωνή, δεν βγαίνει, δεν πάει. Δηλαδή, εάν κάποιος άλλος παίζει βιολί, εσύ μπορείς να το τραγουδήσεις; Όχι, αλλά κάποιος άλλος μπορεί να το τραγουδήσει όταν παίζω εγώ βιολί. Δηλαδή μπορεί, αλλά πάλι θα είναι κόντρα. Πάει κόντρα, είναι έτσι φτιαγμένος ο σκοπός, τι να σας πω. Εγώ δεν μπορώ να τον τραγουδήσω πάντως. Ούτε όταν παίζει άλλος, ούτε όταν παίζεις εσύ; Ούτε όταν παίζει άλλος, ποτέ δεν τραγουδάω. Αφού είναι ανάποδος. Αλλά είναι ωραίος σκοπός, κισσαμίτικος. Δεν μου λες, ακούς κάποιους βιολιστές να παίζουν και λες «α, αυτός είναι πολύ καλός βιολιστής». Με τι κριτήρια τον κρίνεις και λες αυτός είναι πολύ καλός και τον ξεχωρίζεις από τους άλλους. Δηλαδή ποια είναι τα πράματα που προσέχεις, όταν παίζει κάποιος και λες αυτός παίζει καλά. Βλέπεις ότι κάνει αυτό, αυτό, αυτό. Μπορείς να μου πεις τέτοια πράγματα που κάνει που σου αρέσουνε; Προσέχω τις σειρές. Δεν προσέχω το τραγούδι του, δεν με νοιάζει και πολύ το τραγούδι. Γιατί; Γιατί με νοιάζει η μουσική. Στη μουσική έχω δώσει δυνάμεις, έχω δουλέψει. Δεν είναι δεμένα, όμως, αυτά, η μουσική και το τραγούδι. 15

Κοιτάχτε, είναι δεμένα, αλλά τώρα αυτό που με ενδιαφέρει είναι να μάθω να παίζω σωστή μουσική και καλή, αργότερα θα δουλέψω τη φωνή. Αλλά πρώτα θέλω να μάθω το ένα και μετά το άλλο. Δηλαδή, μπορείς να πεις ότι αυτός είναι καλός όταν δεν τραγουδάει κιόλα καλά; Όχι, ένας καλλιτέχνης άμα δεν τραγουδήσει είναι μισός. Μα αυτό σε ρωτάω να μου πεις τον καλό. Πώς διακρίνεις τον καλό, ποια είναι τα χαρακτηριστικά; Όταν έχει ποικιλία. Λοιπόν ένα είπες οι σειρές, να κάνει καλές σειρές. Να χει ποικιλία, να ξέρει τι θα παίξει. Ε, πάλι σειρές είναι αυτό. Δηλαδή να έχει μεγάλο ρεπερτόριο, ό,τι του ζητήσουν να μπορεί να το παίξει. Να μη χαλάει τις παραδόσεις. Να παίζει σωστά τους παραδοσιακούς σκοπούς. Ε, αυτά, τι άλλο να σας πω. Ως προς το παίξιμο. Τι προσέχεις στο παίξιμο; Να παίζει παραδοσιακά. Ναι καλά εντάξει, παραδοσιακά το είπες αυτό. Ως προς το παίξιμο, στην τεχνική εννοώ. Πώς κρατεί το δοξάρι, πού είναι τα δάχτυλα; Να μη φαλτσάρει, μια χορδή να την πατάει εκεί πέρα που πρέπει γιατί αλλιώς ακούγεται. Το βιολί έχει τόσο μικρές διαστάσεις, που λίγο να πας παρακάτω σου βγαίνει φάλτσο μετά κι ακούγεται. Έχει σημασία το πώς κρατάει το τόξο, το δοξάρι; Ναι, έχει σημασία. Οι μεγάλοι μουσικοί κι Μπετόβεν κι αυτοί το βαστούσαν από δω το βιολί. Εγώ δεν μπορώ να παίξω καθόλου από δω. Εμένα με βολεύει να το παίξω από δω. Το πιάνεις λίγο πιο μέσα. Και γιατί το πιάνεις από κει, σε τι σε βολεύει αυτό; 16

Μπορώ να το χτυπήσω εδώ (δείχνει στο βιολί), να το δουλέψω πιο καλά. Άλλοι από δω, όπου μάθει κανείς, εγώ έμαθα από δω πέρα. Τώρα έχω κάνει προσπάθειες να το χαμηλώσω, αλλά πάλι έχω συνηθίσει, πάει πάνω. Αν ακούσεις το ίδιο συρτό από δύο διαφορετικούς βιολάτορες κι οι δύο να ναι πάρα πολύ καλοί, δηλαδή ο ένας να το παίζει με μεγάλη ταχύτητα και πολλά ποικίλματα κι ο άλλος να παίζει λίγο πιο αργά και χωρίς πολλά ποικίλματα, εσένα ποιος θα σ αρέσει. Όχι μόνο εσένα, γενικότερα ποιος νομίζεις ότι θ αρέσει περισσότερο στον κόσμο και γιατί; Όταν λέμε ποικίλματα τώρα εννοούμε στολίδια, τα πλουμίσματα. Κι οι δύο θα ναι καλοί, αλλά ο ένας θα παίζει ακουστικά, για να ευχαριστηθεί που θα τον ακούς. Ποιος είναι αυτός που θα παίζει για να ευχαριστηθεί που θα τον ακούς; Αυτός που δεν θα βάλει ποικίλες και τέτοια. Μ αυτόν ευχαριστιέται, δηλαδή, το κοινό περισσότερο; Ναι, θα παίξει ένα απλό παίξιμο. Ο άλλος όμως είναι τεχνίτης, θα σου παίξει να χορέψεις και θα σε κάνει να τρελαθείς πάνω στο χορό. Δηλαδή τα πολλά στολίσματα βοηθάνε στο να ξεσηκώσουνε τον κόσμο; Στο χορό πάνω ναι. Για μένα. Τώρα σου λέω είναι προσωπικά σε μένα. Όταν δεν χορέψουνε μπορεί να παίξει απλά ένα λεβό, έναν απλό συρτό. Δεν μου λες εδώ τι συνηθίζεται, δηλαδή εδώ οι Χανιώτες τι ακούνε; Οι βιολάτορες όλοι βάζουνε τόσα πολλά στολίδια; Εγώ βάζω γιατί μ αρέσουνε. Απ αυτά που ακούς κι απ τους άλλους, τι βλέπεις ότι βάζουν όλοι, τρέχουν τα δάχτυλα και βάζουν πολλά στολίδια; Όποιος μπορεί να βάλει βάζει, όποιος δεν μπορεί δεν βάζει. Τι συνηθίζουν; Ο καθένας έχει ένα δικό του στυλ, τι να σου πω. Είπες προηγουμένως ένα «λεβό παίξιμο»; Τι είναι το λεβό; 17

Ένα όχι απλό παίξιμο, απλώς ένα ακουστικό παίξιμο, δηλαδή από δω, από φα (δείχνει με το βιολί). Υπάρχει κούρδισμα λεβό; Έτσι το λέω εγώ. Όχι κούρδισμα, δηλαδή να κουρδίζεις μ αυτή την ονομασία τις χορδές. Νομίζω ότι υπάρχει. Στο λαγούτο, όμως, όχι στο βιολί που κάνει την μπότα. Αλλά δεν είμαι σίγουρος, να ρωτήσεις έναν λαουτιέρη πρέπει να ξέρει. Το λεβό εσύ το εννοείς δηλαδή απλά; Ναι. Χωρίς πολλά στολίδια; Χωρίς πολλά στολίδια. Ακουστικό δηλαδή. Και μπορείς να παίξεις οποιοδήποτε συρτό; Ναι οποιοδήποτε. Και γιατί είπες τώρα αυτό είναι απλό από φα είναι το λεβό; Σας έδωσα ένα παράδειγμα. Ακουστικό παίξιμο εσύ εννοείς το παίξιμο χωρίς στολίδι κι αυτό που δεν χορεύεται; Ακουστικό παίξιμο, δηλαδή μπορεί κάποιος να σηκωθεί να χορέψει; Ναι. Μπορεί να χορέψει. Το κάνουν αυτό; Ναι. Γιατί πριν μου είπες ότι με τα στολίδια χορεύουν. Είναι λογιών, λογιών χορευτές, δηλαδή οι γυναίκες για να χορέψουν θα τους παίξεις ένα πιο σιγανό συρτό, ενώ άμα χορέψουν οι Κισσαμίτες οι άντρες εκεί πέρα, πρέπει να τους παίξεις το κισσαμίτικο το γνήσιο. Αλλιώς δεν μπορούν να χορέψουν ούτε οι ίδιοι. Σκοπεύεις να συνεχίσεις έτσι, μ αυτό τον τρόπο; Ναι, μ αυτό τον τρόπο βαδίζω κι ό,τι βγει. Δε μου λες, στα δέκα χρόνια περίπου που έχεις μάθει βιολί και παίζεις 18

Δεν έχω μάθει να παίζω ακόμα. Έστω, αυτό που ξέρεις, στα δέκα χρόνια, έχει αλλάξει το ρεπερτόριο τα συρτά, δηλαδή από τότε που θυμάσαι, δώδεκα χρονών όταν άρχισες και έμαθες πέντε, δέκα συρτά, αυτά τώρα έχουν αλλάξει; Έχουν μπει καινούργια, έχει αλλάξει ο τρόπος παιξίματός τους ή είναι τα ίδια; Για μένα είναι τα ίδια. Απλώς ο καθένας το παίζει όπως θέλει. Εγώ το παίζω έτσι που θέλω εγώ. Έτσι που πρέπει. Όχι έτσι που πρέπει, όπως σας είπα στην αρχή από τους πέντε αυτούς βασικούς δάσκαλους βγάζω ένα παίξιμο, γιατί κανείς δεν μπορεί να μιμηθεί τον άλλο. Έτσι συγκεντρώνω κάποια στοιχεία και παίζω μια μουσική. Ναι, σαν συρτός ας πούμε, όχι μόνο εσύ, ο χορός σαν χορός, σαν μουσική, σαν σκοπός έχει αλλάξει με το πέρασμα αυτό της δεκαετίας; Ναι, έχει αλλάξει, αλλά όχι στη κισσαμίτικη μουσική. Σε ποια μουσική; Σε άλλη μουσική. Ποια είναι αυτή; Σε συρτά όχι της Κισσάμου. Σ ένα συρτό που έχει κυκλοφορήσει πρόσφατα, μπορεί ο καθένας να το πάρει και να του βάλει άλλα μέσα, άλλα στολίδια και να το κάνει άλλο συρτό. Σε καλούν σε γλέντια και παίζεις τώρα; Ναι παίζω. Κερδίζεις αρκετά χρήματα απ αυτό; Αναλόγως το γλέντι, αναλόγως τις περιστάσεις. Δηλαδή πιο πολλά κερδίζεις από τη δουλειά σου ως σιδεράς ή από το βιολί; Κοιτάχτε, τώρα έχω να παίξω πολύ καιρό γιατί απολύθηκα την Κυριακή. Καλός πολίτης. Ευχαριστώ πολύ. Και τώρα έπιασα δουλειά γιατί θέλω να πάρω αμάξι. 19

Δηλαδή σκοπεύεις να τα συνεχίσεις και τα δύο ή θα εγκαταλείψεις για το βιολί τη δουλειά; Όχι, τη δουλειά θα τη συνεχίσω και το βιολί θα το συνεχίσω. Και τα δύο θα τα συνδυάσω. Δεν εμποδίζει το ένα το άλλο; Κοιτάχτε και κουράζομαι στη δουλειά και ξεκουράζομαι στο βιολί. Μα γι αυτό το λέω, γιατί η δουλειά του σιδερά είναι δύσκολη δουλειά. Ναι, δύσκολη είναι. Δηλαδή κουράζει τα χέρια. Ναι, τα κουράζει αλλά όποιος έχει θέληση, δεν κουράζεται. Πάντα τα προλαβαίνεις όλα. Να ρωτήσω για την πρώτη φορά όταν είχε πάει στο γλέντι, πώς είχε πληρωθεί; Αν πληρώθηκα δεν θυμάμαι. Και πότε ήταν; Θυμάσαι πότε ήταν το πρώτο σου γλέντι που κράτησες μόνος σου; Ναι, ένας αρραβώνας ήτανε. Πόσο χρονών ήσουνα τότε εσύ; Δεκαπέντε και μ είχε πιάσει η καρδιά μου. Κι ήσουνα μόνος σου, έβγαλες το γλέντι όλες τις μέρες ή όλη τη νύχτα, ξέρω γω πόσο κράτησε; Όλη τη νύχτα εγώ το βγαλα. Μ έπιασε η καρδιά μου σου λέω. Τι είπαν οι ακροατές; Ήταν συγγενείς μας αυτοί, στενός κύκλος, ήταν ένας αρραβώνας και παίζαμε με τον πατέρα μου, γιατί ο πατέρας μου παίζει λαγούτο και παίζαμε μαζί και με παρουσίασε και παίξαμε. Έμειναν ευχαριστημένοι; Ναι, ευχαριστημένοι με χειροκροτήσανε στην αρχή. Αμείφθηκες γι αυτό; Πήρες λεφτά, πήρες κάτι γι αυτό, πληρώθηκες; Ναι, σου πετάνε λεφτά κάτω. 20

Αλλά δεν έπαιξες γι αυτό; Όχι, δεν κοιτάς, ούτε την πρώτη φορά, ούτε τη δεύτερη, ούτε τώρα. Αφού έχω δουλειά, δεν θα κοιτάξω να ζήσω απ το βιολί. Δηλαδή τώρα άμα είναι να πας σ ένα γλέντι, θα κλείσεις συμφωνία ή ό,τι τύχει, ό,τι σου δώσουνε εκείνοι μετά. Τι συμφωνία πρώτα για να πάω να παίξω; Ναι. Όχι, με τίποτα δεν το κάνω αυτό. Δεν μου βγαίνει. Τα άλλα όργανα που είπες ότι ξέρεις, τα χεις μάθει απ τον μπαμπά σου; Ναι, ο μπαμπάς μου παίζει λαγούτο και μου χει δείξει και αρμόνιο από μόνος μου, είχαμε ένα αρμόνιο σπίτι κι ασχολιόμουνα. Και μπουζούκι; Όχι, μπουζούκι δεν παίζω, μαντολίνο. Αλλά όχι ότι παίζω επαγγελματικά. Όχι, δεν έχει σημασία, έτσι όπως παίζεις, τα χεις μάθει απ τον μπαμπά σου; Ναι, ό,τι όργανο υπάρχει έχω λόξα, ό,τι όργανο κι αν είναι. Μου κάνει εντύπωση ότι πάρα πολλοί μου λένε ότι παίζουνε μαντολίνο. Ωστόσο δεν βλέπω καθόλου το μαντολίνο να παίζεται. Πότε το παίζετε το μαντολίνο; Ακούω που παίρνουμε συνεντεύξεις εδώ και μου λένε παίζω λαούτο παίζω και μαντολίνο, αλλά μαντολίνο δεν βλέπω να παίζεται πουθενά. Πότε το παίζετε το μαντολίνο; Εσύ που παίζεις μαντολίνο πού το παίζεις; Εγώ έπαιζα στο στρατόπεδο μαντολίνο. Καλά στο στρατόπεδο, εδώ μιλάω για το χωριό. Λέτε σ ένα γλέντι; Ναι, το παίζετε πουθενά το μαντολίνο σε κάποιο γλέντι; Όχι. Εγώ δεν έχω τις δυνατότητες για να το παίξω σε γλέντι, δηλαδή παίζω δυο, τρία πράματα που μ αρέσουνε. 21

Παίζεται σε γλέντι μαντολίνο; Αυτό σε ρωτάω. Υπάρχουν συγκροτήματα που βάζουν μαντολίνο στο συγκρότημά τους. Και μπουζούκι υπάρχουν συγκροτήματα. Δεν έχω δει ποτέ. Αν πάτε από Ηράκλειο μεριά, θα δείτε. Όχι για Ηράκλειο, μιλάμε για Χανιά. Για Χανιά, όχι. Με μια παρέα δηλαδή άμα ήξερες καλό μαντολίνο, όπως ξέρεις βιολί, θα παιζες μαντολίνο; Ναι, πώς δεν θα παιζα. Δηλαδή ο λόγος που σε κάνει να μη παίζεις εσύ είναι ότι δεν ξέρεις καλά το όργανο; Ναι. Όχι, εξήγησέ μου. Εγώ δεν ρωτάω μόνο για σένα, ρωτάω γενικά. Ακούω από πολλούς ότι παίζουν μαντολίνο και σου κάνω αυτή την ερώτηση. Πού το παίζουν το μαντολίνο; Στις παρέες. Στις παρέες; Ναι. Είναι ωραίο όργανο. Στις παρεούλες που κάνουνε αντί να πιάσουν λαούτο πιάνουν μαντολίνο; Και στο σπίτι μου όποτε έρχονται τα κοπέλια καθόμαστε εκεί πέρα και πιάνουμε μαντολίνο και πιάνουμε το κρασί και πάει η μέρα. Δεν πάμε στην δουλειά την άλλη μέρα. Δηλαδή βάζετε μαντολίνο με το βιολί σ αυτές τις περιπτώσεις σε μια παρεούλα; Ναι. Όχι πιο καλά απλώς είναι ακουστικό όργανο, μπορεί να τραγουδήσει κι ο άλλος, δηλαδή και να μη ξέρει ο άλλος, μπορεί να πει κοντυλιές, να πει μαντινάδες. Κι είναι ωραίο το μαντολίνο. Δηλαδή νομίζεις ότι όλοι αυτοί που ξέρουν μαντολίνο το χρησιμοποιούν σε τέτοιες περιπτώσεις; 22

Ναι, σε τέτοιες περιπτώσεις, σε παρέες, μετά όταν τελειώσει το γλέντι πάνω στη χαραυγή, τότε πάει το μαντολίνο. Τώρα να το βάλεις στην αρχή του γλεντιού δεν πάει ωραία, αλλά όταν είναι στο ξεφάντωμα που θα χει φύγει κι ο πολύς ο κόσμος το βάζεις το μαντολίνο είναι ωραίο όργανο. Εσύ έχεις δει να παίζουν σε τέτοια γλέντια μαντολίνο; Ναι, έχω δει. Σε γάμο ας πούμε στην αρχή; Όχι εδώ στα Χανιά, επειδή έχω κάτι γνωστούς στο Ηράκλειο Μα δεν σε ρωτάω για το Ηράκλειο, για εδώ σε ρωτάω. Εδώ στα Χανιά; Έχω πετύχει μαντολίνο, νομίζω ναι. Έχω δει σε γλέντι. Αν δεν υπήρχε λαούτο είτε σε μια παρέα είτε σ ένα γλέντι, θα συνόδευε ποτέ το μαντολίνο; Θα τανε βιολί μαντολίνο; Όχι, δεν γίνεται αυτό. Αν υπάρχει βιολί, λαούτο και μαντολίνο; Αυτό γίνεται. Μαντολίνο, λαούτο; Σαν συνδυασμός γίνεται αλλά στην πραγματικότητα γίνεται, δηλαδή το χρησιμοποιούν; Όχι δεν έχω δει, έχω δει να παίζει λαγούτο με μαντολίνο. Να το μπασάρει το λαγούτο και να σολάρει το μαντολίνο. Επειδή δεν υπήρχε βιολί, γιατί το καναν αυτό; Για την παρέα. Για την παρέα, πάλι στην παρέα; Ναι, πάλι στην παρέα. Μιχάλη σ ευχαριστούμε πολύ. 23

24